Wpływ mediów na proces wychowania

TEMAT: Wpływ mediów na proces wychowania.


Wychowanie jako proces – zgodnie z większością definicji – jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i wartości.
Jak widać na podstawie ww. definicji proces wychowania wiąże się z planowym działaniem człowieka, mającym na celu uzyskania planowanych i pożądanych zmian w osobowości osoby poddanej temu działaniu. W procesie tym nie należy zapominać także o fakcie, iż osoba poddawana procesowi wychowania, również samodzielnie, poprzez obserwację otoczenia jej najbliższego modyfikuje swoje działania, zmieniając swe zachowania, opinie czy przekonania. Na proces wychowania szczególnie młodego człowieka, bardzo duży wpływ mają mass media.
Termin mass media powstał w USA w latach 40 – tych XX wieku, określając masowy charakter produkcji i odbioru przekazu. Przemiany, jakie dokonały się na przestrzeni XX wieku dały człowiekowi szeroką gamę źródeł, – do których zaliczamy mass media - z których podczas życia może czerpać wiedzę i wychowanie. W chwili obecnej na początku XXI wieku, człowiek może korzystać z wielu mass mediów. Podstawowe media to: - oprócz książki i prasy- film, radio, telewizja i Internet. Kontakt człowieka z tymi mediami, szczególnie zaś z telewizją i Internetem, gdzie odbiorca może własnymi oczami zobaczyć wiele nie znanych mu obrazów i treści, które mają istotny wpływ na niego, oddziaływuje znacząco na człowieka. Nowoczesne środki masowego przekazu nie tylko odtwarzają otaczającą nas rzeczywistość, ale również dowolnie ją kreują, bezpośrednio wpływając na odbiorcę i ten aspekt jest najważniejszy w rzeczywistym zdiagnozowaniu ich wpływu na proces wychowania.
W przeszłości to rodzice, wychowawcy i nauczyciela wychowując nas kształtowali naszą osobowość. Od połowy XX wieku do tego grona dołączyły kolejno radio, telewizja oraz komputery a wraz z nimi Internet. Dzięki rodzicom, świadomość ich pociech była kształtowana przez takie bezpośrednie czynniki jak: dobra książka czy - w przypadku tych zamożniejszych - wizyty w teatrze czy w operze. Bardzo ważną rolę odgrywały powszechnie uznawane autorytety moralne, specjaliści w swoich dziedzinach, ludzie opiniotwórczy. Obcując z tym wszystkim, człowiek mógł sobie wyrobić własne zdanie na każdy temat. Dziś jednak większość rodziców pochłoniętych pracą zawodową i swoimi problemami ma coraz mniej czasu dla własnych dzieci, na codzienne rozmowy z nimi. Żyjemy w czasach, w których świadomość społeczna jest nieomal w całości zdominowana przez środki masowej komunikacji.
Janusz Gajda w III rozdziale książki „Edukacja medialna” w pewien sposób systematyzuje podstawowe mass media. Książkę i prasę wskazuje jako najstarsze środki masowego przekazu. Film wskazuje jako sztukę a także, środek masowego przekazu, zaś radio i telewizję jako najpotężniejsze środki masowego przekazu. Zdaje się nie zauważać Internetu jako środka przekazu, który z dnia na dzień staje się bardziej dostępny i coraz bardziej wpływający na odbiorcę. Widzi natomiast Internet, w zasadzie komputery jako urządzenia wspomagające człowieka w procesie nauczania. Należy, dlatego też zgodzić się z twierdzeniem, iż współczesny człowiek już od momentu nawiązania pierwszych kontaktów z otoczeniem zostaje wszczepiony w struktury masowej komunikacji i jej audiowizualnego wyposażenia.
Jak słusznie zauważa wielu uczonych, szczególnie media posługujące się przekazem żywego obrazu mają bardzo duży wpływ na proces wychowania. W przeciwieństwie do słowa pisanego czy też słyszanego, obraz daje odbiorcy bardzo wyraziste komunikaty, których możliwości interpretacyjne są mniejsze niż przy odbieraniu komunikatów słownych. Rola słowa w epoce przekazu za pomocą obrazu ogranicza się do treści uzupełniających obraz. Samo korzystanie z mediów szczególnie elektronicznych jest ważnym faktem społecznym. Techniki przekazu informacji pozwalają nam uczestniczyć w wydarzeniach całego świata, są źródłem wiedzy, inspiracją i kształtują nasze postępowanie w aspekcie indywidualnym, rodzinnym i społecznym.
Kategoriami osób, które ulegają największemu wpływowi mass mediów w obecnych czasach są dzieci i młodzież, zarówno ze szkół powszechnych jak i ponad podstawowych. Dlatego też wszystkie podstawowe media starają się zainteresować te grupy swymi produktami. Kierują one do tej grupy duża część swej produkcji. Już sama prasa w ostatnich latach przeszła duże zmiany w szacie graficznej, przedkładając obraz nad tematykę i treść artykułów w niej pisanych. Obecne gazety i czasopisma kierowane do dzieci i młodzieży zawierają i przekazują więcej treści w postaci zdjęć i rysunków, niż tekstu pisanego. Łatwiej jest dotrzeć do odbiorcy wskazując mu przedmiot danego artykułu w sposób obrazowy. Przekaz ten jest bardziej konkretny, lepiej trafia do odbiorcy, który ma mniej problemów z odczytaniem go. Można jednak zauważyć, iż, prasa w chwili obecnej ma jednak bardziej marginalny wpływ na wychowanie dzieci i młodzieży. Biorąc pod uwagę koszt, jaki musi ponieść osoba na zakup gazety czy czasopisma jak i na zasób informacji, z jakich może skorzystać po lekturze oraz ograniczony dostęp do niektórych gałęzi wiedzy, należy sądzić, że prasa ustępuje mediom, które mogą zapewnić odbiorcy inne doznanie, jakim jest obraz telewizyjny czy też internetowy. Pomimo, iż gazety i książki ubogacają swoją szatę graficzną na bardziej przyswajalną dla czytelnika, to dzieci i młodzież chętniej czytają komunikaty na monitorze komputera lub w telegazecie, niż teksty w książkach lub w prasie. Ciekawsza i atrakcyjna forma przekazu treści za pomocą mediów elektronicznych powoduje, że proces przyjmowania wiadomości jest przyjemniejszy, łatwiejszy i najczęściej dokonuje się mimowolnie. Media takie jak telewizja swoją powszechnością dotarły już do większości mieszkańców Polski. Należy przypuszczać, iż odsetek gospodarstw domowych, które nie maja telewizji mierzona jest w ułamkach procenta. Mniejszy dostęp w chwili obecnej jest z pewnością do Internetu. Wiąże się to przede wszystkim z kosztami, jakie zmuszony jest ponieść osoba. Zakup sprzętu komputerowego, podłączenie sieci oraz opłaty za korzystanie z Internetu. Biorąc pod uwagę dostępność należy wskazać telewizję jako media mający największy wpływ na wychowanie człowieka. Biorąc jednak zasób informacji, jakimi telewizja i Internet są w stanie przyciągnąć odbiorcę, to Internet przewyższa pozostałe media, gdyż zasób informacji, jaki można z niego czerpać jest praktycznie nieograniczony i wiążę się tylko z możliwościami technicznymi sprzętu oraz umiejętnościami w posługiwaniu się nim przez odbiorcę. Dlatego też, coraz częściej najlepszym przyjacielem dzieci i młodzieży staje się telewizor, Internet i inne środki multimedialne.
Telewizja i Internet w chwili obecnej uzyskuję dominujące miejsce w czasie wolnym rodziny. Fakt ten bezpośrednio wpływa na organizację życia rodzinnego. Ilość czasu spędzanego przed telewizorem czy przy komputerze powoduje, że dzieciom i młodzieży zmniejsza się ilość czasu na zabawę, sport, kontakty bezpośrednie z rodziną oraz kolegami czy też naukę. Sama możliwość korzystania z telewizji i Internetu powoduje, iż, członkowie rodzin nie korzystają z innych dobrodziejstw kultury takich jak kino, teatr i inne. Niebłahy z punktu widzenia wychowawczego jest również wpływ telewizji oraz Internetu na wzajemne kontakty członków rodziny. Długotrwała oglądanie telewizji ogranicza bezpośrednie relacje, rozmowy o ważnych sprawach rodzinnych, o problemach szkolnych oraz dziecięcych potrzebach i pragnieniach.
Ważnym elementem jest kontrola rodziców oraz opiekunów nad dostępem podopiecznych do ww. mediów. Stałe monitorowanie przez rodziców czasu oraz oglądanych programów telewizyjnych a także odwiedzanych stron internetowych, pozwoli im samym mieć duży wpływ na to, co dzieci oglądają w telewizji, jakie strony internetowe odwiedzają, jak długi czas spędzają przy tych mediach. Rodzice muszą sobie uświadomić, że niekontrolowane korzystanie z ww. dobrodziejstw może, -należy także sądzić-, że nie musi w znacznym stopniu wpływać na podopiecznych. Należy również zwrócić uwagę na inny aspekt kontroli rodziców i opiekunów nad podopiecznymi. Rodzice i opiekunowie mogą traktować korzystanie z telewizji czy Internetu za element zastępujący ich bezpośrednie zaangażowanie w wychowanie podopiecznych. Na przykład brakiem pomysłu na zagospodarowanie czasu wolnego dzieci. Brak czasu wolnego rodziców na poprawne funkcjonowanie w rodzinie i wypełnianie swych obowiązków rodzicielskich i opiekuńczych z uwagi na konieczność załatwienia ważnych dla nich spraw, przede wszystkim zawodowych, daje możliwość podopiecznym, na niczym nie ograniczone korzystanie z dostępu do mediów. Jak stwierdziła jedna z badaczek rodziny „oglądanie programów telewizyjnych w pewnym stopniu eliminuje sytuacje konfliktowe w rodzinie, ale nie wzbogaca jej życia”. Słusznie zauważyła, iż ucieczka do oglądania programów telewizyjnych a przede wszystkim korzystanie z Internetu, chociażby z aplikacji „Gadu-Gadu”, pozwala skutecznie odizolować się dziecku od reszty rodziny – przy założeniu, iż ona nie będzie poddawała go skutecznej kontroli, a tym samym groźba wybuchu konfliktu zostaje oddalona. Takie jednak działanie a wręcz jego brak ze strony najbliższych pozwala na niczym nie skrępowany dostęp do pełni zasobów programów telewizyjnych oraz stron internetowych oraz innych możliwości, jakie daje on.
Nieracjonalny odbiór programów telewizyjnych zawsze negatywnie oddziałuje na rodzinę. Ujemnie wpływa nie tylko na wykonywanie obowiązkowych zajęć przez jej członków. Wskutek intensywnej recepcji telewizji problemy rodziny przestają być bowiem przedmiotem rozmów, wymiany myśli oraz wspólnych doznań rodziców i dzieci. Ważnym jest również czas spędzany przed ekranem telewizora oraz sposób selekcji oglądanych programów. Na opiekunach dzieci spoczywa obowiązek kontroli tego, co one oglądają. Jeżeli rodzice nie ustalają swym pociechom reguł korzystania z telewizji, nie oglądają jej razem z nimi ani nie rozmawiają o oglądanych programach, prawdopodobieństwo ulegania dzieci wzorcom prezentowanym w telewizji jest bardzo duże. A ma to ogromny wpływ na ich obecne zachowanie i na to, jakimi ludźmi będą w przyszłości.
Dzieci i młodzież korzystając niekontrolowanie z telewizji oraz Internetu bardzo szybko zauważają możliwość oglądania w telewizji programów przeznaczonych dla osób dorosłych. Korzystając z Internetu mają możliwość zapoznania się z treściami stron internetowych dla dorosłych, czy chociażby stron skierowanych do nich, lecz które w diametralny sposób, różny od stanu faktycznego, przedstawiają rzeczywistość. Nawet korzystanie z gier komputerowych zarówno dostępnych w Internecie, jak instalowanych na komputerach osobistych, może niekorzystnie wpływać na młodego człowieka, najbardziej widoczne jest to w pojmowanym przez niego systemie wartości. Często przez to w życiu codziennym nie potrafią odróżnić rzeczywistości od fikcji. Są przekonane czy wręcz wierzą w to, że, np. człowiek może żyć wiele raz, tak jak to bywa w grach komputerowych, zdarzenia pokazywane w filmach działy się naprawdę. Sceny okrucieństwa i agresji w coraz większym stopniu wypełniają ekrany telewizyjne i komputerowe. Nieskończona seria przemocy i wulgarności, wstrząsających scen i historii, jest podstawową częścią większości programów informacyjnych oraz filmów. Szczególnie niepokojący jest fakt, że sceny agresji i okrucieństwa zaczynają być stałym elementem kreskówek dla dzieci. Brutalne kreskówki bezkrytycznie emitowane przez stacje telewizyjne. Pokazują często skrajnie agresywny sposób postępowania bohaterów i rozwiązywania przez nich konfliktów. Dlatego tez bardzo istotnym faktem jest by młodzież i dzieci podczas kontaktu z telewizją, oglądała programy przeznaczone dla nich, tzn. dostosowane do ich wieku i możliwości poznawczych. Ważnym jest by nie oglądały wyłącznie programów przeznaczonych dla widzów starszych. Należy stwierdzić, iż najbardziej zapamiętywanymi przez odbiorcę obrazami są obrazy zawierające przemoc oraz seks.
Środki masowego przekazu, a zwłaszcza ww. prasa, książka, radio, telewizja czy tez Internet wywołują silne przeżycia emocjonalne i spełniają przez to jeden podstawowych warunków oddziaływania wychowawczego. Głębokie przeżycia emocjonalne wywołują określone reakcje, pobudzają do działania, zapalają do czynu. Jest jednak również ta druga strona medalu. To przemoc, fałszywy obraz świata rzeczywistego, przyswajanie innych wzorców kulturowych, kształtowanie postaw negatywnych i innych. Właśnie one są najczęstszym skutkiem niekontrolowanego kontaktu z mass mediami.
Oglądanie przemocy w telewizji czy też w Internecie ma duży wpływ na rozwój zachowań agresywnych. Należy sądzić, iż im więcej dzieci i młodzież ogląda scen przemocy, tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienie u nich agresji. Kontakt z drastycznymi scenami ma wpływ na ich psychikę, dostarcza wzorców patologicznych zachowań. Na przykład śmierć w grze komputerowej nie boli i nie powoduje żadnych konsekwencji. W grach komputerowych nie istnieją żadne kary za zabijanie. Istnieje jednak zasadnicza różnica we wpływaniu na psychikę dziecka i jego dalsze wychowanie przez telewizją a oddziaływaniem na niego za pomocą gier komputerowych, dostępnych zarówno w Internecie jak i też kupowanych do instalacji na komputerze. Przy oglądaniu telewizji ogranicza się jedynie do wielokrotnego obserwowania podobnych obrazów chyba, że sceny agresji zostaną nagrane na taśmę wideo, płytę DVD czy tez inne nośniki. W grach komputerowych gracz sam dokonuje aktów agresji. Mimo, że jest to agresja symulowana, a nie dokonywana w rzeczywistości, gracz oswaja się z nią i nabiera w niej „wprawy” i konsekwencji zachowanie takie może przyjąć jako normalne. Należy podkreślić przy tym, iż agresja i przemoc obecna w grach komputerowych jest każdorazowo nagradzana poczuciem sukcesu. Młodzi ludzie nieograniczenie korzystający z całego zestawu mass mediów, nie zdają sobie do końca sprawy, że świat, w którym żyją, różni się od przedstawionego im na przykład w grach. Zdziwieni są efektami swoich działań, bo przecież w grze było inaczej. Uderzona osoba wstawała i szła dalej, nie miała żadnych obrażeń. Niejednokrotnie rzeczywistość okazuje się inna, czasem dramatyczna. W związku z tym coraz częściej w statystykach policyjnych czytamy o czynach przestępczych dzieci i młodzieży popełnianych w konsekwencji nadmiernego wpływu agresji i przemocy na nie. Będących, elementem przyswojenia przez nich zachowań ich „bohaterów” jako rzeczy normalnej, społecznie akceptowanej – przeświadczenie wyniesione na przykład z gry komputerowej – i nie niosących za sobą żadnych konsekwencji.
Pokazywanie w nadmiarze scen przemocy- bez prezentowania pozytywnych aspektów rzeczywistości – prowadzi do kreowania nierzeczywistego obrazu świata, do powstania przekonania u widza o normalności i powszechności zachowań agresywnych w stosunkach międzyludzkich.
Ciekawym innym negatywnym zjawiskiem, zagrażającym funkcjonowaniu rodziny, jest stały wpływ reklam telewizyjnych na kształtowanie gustów i potrzeb współczesnego widza. Szczególnie intensywnie reklamy oddziaływują na dzieci. Wyznaczają dziecięcą mody, są elementem stymulującym ich pragnienia, marzenia czy oczekiwania, których rodzice nie mogą spełnić. Dzieci często wymuszają na dorosłych zakup zabawek nie dlatego, że im się bardzo podobają, ale ze względu na prestiż, jaki mogą dzięki nim osiągnąć w grupie rówieśniczej.
Niektórzy rodzice i wychowawcy wprowadzają zakazy w korzystaniu z telewizji czy komputera przez dzieci. Jednak często wywołuje to odwrotny efekt. Jak wiadomo wszystkim, zakazany owoc smakuje jeszcze bardziej. Dziecko skosztuje zapewne tego owocu u kolegi lub koleżanki.
Telewizja i Internet dostarczają jednak przede wszystkim wielu pożytecznych informacji, przynoszą wiele korzyści. Nie można, więc całkowicie pozbawiać dziecka przyjemności korzystania z ich dobrodziejstw. Jednak to, ile czasu spędza przed tymi urządzeniami, jakie oglądają programy i strony internetowe, o jakiej porze, zależy tylko od rodziców. Ich zadaniem jest dopilnować, aby dziecko oglądało takie programy, audycje, czy filmy, które się przyczynią do jego pozytywnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Korzystając z komputerów i sieci Internet z jednej strony, są one doskonałym sposobem docierania do urozmaiconych źródeł informacji, dają możliwość wymiany owych informacji oraz poglądów i opinii gdyż, Internet to oplatająca świat sieć komputerów i systemów poczty elektronicznej. Z drugiej kontakty te niejednokrotnie kompensują współczesnemu człowiekowi rzeczywiste problemy i niepowodzenia w codziennym życiu. Ważne jest to jednak by przez ten kontakt nie mijać się z rzeczywistością, by nie stracić realnego postrzegania świata, jakim jest a nie, jakim można go widzieć przez fałszywy jej odbiór.
Należy też zauważyć, że wszystkie ww. mass media wywierają także pozytywne skutki w procesie wychowania młodzieży i dzieci. Istnieje cała gama czasopism, programów radiowych i telewizyjnych, książek programów komputerowych oraz stron internetowych, które wpływają pozytywnie na ten proces. Ważnym jest, aby opiekunowie, rodzice i wychowawcy podczas wychowywania ich podopiecznych umieli wskazać je, umieli nimi zainteresować i wykorzystać w dalszej edukacji tak, by nawet w sytuacjach gdzie wychowanek korzystających z zasobów informacji mu przekazywanej – takiej, która fałszuje rzeczywistość – umiał z niej tak korzystać, by nie mogła w sposób szybki i drastyczny zmienić jego postawy, bez uprzedniej jej analizy pod kątem przydatności w realnej rzeczywistości. W wychowaniu najważniejszym, a zarazem najtrudniejszym zadaniem jest pomaganie dziecku w stawaniu się dojrzałym, mądrym i odpowiedzialnym człowiekiem. Istotną rolę odgrywa tu podawanie wzorów, nadawanie znaczeń, trening i prowokacja sytuacyjna.
Dlatego też jednym z najistotniejszych elementów przygotowania młodych odbiorców programów telewizyjnych jest edukacja medialna społeczeństwa, w tym przede wszystkim dzieci. J. Izdebska twierdzi, że jednym z kierunków działania jest kształtowanie kompetencji w zakresie obsługi, korzystania, odbioru i wykorzystywania przekazów medialnych. Edukacja medialna powinna być prowadzona permanentnie od najmłodszych lat życia w rodzinie, szkole i środowisku lokalnym. Polegać ona powinna na rozwijaniu kompetencji w zakresie posługiwania się językiem mediów, jako wprowadzenie w kulturę medialną w celu przygotowania dzieci do krytycznego, aktywnego, selektywnego odbioru oraz tworzenia własnych programów. Według autorki, kompetencje to nie tylko lista umiejętności, jakie dziecko powinno zdobyć, ale przede wszystkim kształtowanie postawy krytycznej, selektywnej i refleksyjnej.