Ogólna charakterystyka ekonomii

Ekonomia była niegdyś działem filozofii, zajmującym się funkcjonowaniem gospodarstw domowych. Dobra – przedmioty służące do zaspokajania potrzeb: a) dobra ekonomiczne (rezultaty pracy), b) dobra wolne (czerpane bezpośrednio z przyrody). Upadek epoki feudalnej wyodrębnił ekonomię jako samodzielną naukę.
Fazy rozwoju: 1) stagnacja; 2) szybki rozwój w czasie upowszechniania gospodarowania rynkowego (kapitalizm). Pierwsze nurty ekonomiczne (zapytanie o przyczynę bogactwa narodów):
1.Fizjokraci (uważali, że gł. czynnikiem bogacenia się narodów jest produkcyjne wykorzystanie ziemi. Produkcja rolnicza była działalnością produkcyjną, wszystkie inne zajęcia były jałowe).
2.merkantylizm (uprzedmiotowieniem bogactwa narodów jest złoto, kruszce, pieniądze. Głównym sposobem ich gromadzenia miała być wymiana towarowa, czyli rozwój handlu.
Twórcy tzw. ekonomi klasycznej : Adam Smith i David Ricardo uznali, że przyczyną bogactwa narodów jest wykorzystanie 3 zasadniczych składników: ziemi, kapitału, pracy.
ekonomia współczesna:
1.neoklasyczna
2.teoria J. Keyn’a (keyniści)
3.nurt liberalny
Klasycy uważali, że w gospodarce występował samoczynny mechanizm rynkowy, tzw. niewidzialna ręka, wszelka ingerencja państwa jest szkodliwa i powoduje dysharmonię na rynku. Tak uważano do Wielkiego Kryzysu (1929-33/34), którego istotą byłą nadprodukcja (nadmiar podaży – produkcji – w stosunku do możliwości wchłonięcia przez rynek. Nadprodukcja pociągnęła za sobą fatalne skutki: nagły spadek produkcji, nagły spadek zysków, dochodów; załamanie stanu gospodarki. Stan ten w Ameryce Pn. rozładowano za pomocą tzw. programu nowego ładu (roboty publiczne – budowano drogi, szpitale).
J. Keynes jest twórcą teorii cyklu koniunkturalnego, jak i interwencjonizmu rynkowego. Był to przełom w nauce ekonomii. Działalność interwencyjną wprowadziły wszystkie kraje z gosp. rynkową, jednak z czasem zakres interwencjonizmu znacznie się rozszerzył, wykroczył poza granicę działań antykryzysowych. Pojawił się interwencjonizm redystrybucyjny, którego celem jest redukowanie dużych różnic w dochodach, powodowany przez mechanizm rynku.
Nurt liberalny wychodził ze stanowiska podobnego do neoklasycznej. twierdzi, że im mniej państwa w gospodarce, tym lepiej. Wśród różnych szkół ważny jest monetaryzm (M. Friedman), według założeń którego jedynym dopuszczalnym działaniem ingerencji państwa w gospodarce są regulacje na rynku pieniężnym, czyli regulowanie przez państwo ilości pieniądza w obiegu. Uzasadnienie tej regulacji monetaryści znajdują w istocie współczesnego pieniądza, który nie ma wewnętrznej wartości, nie jest wymienialny na złoto. Współczesny pieniądz ustanawia tylko siłę nabywczą regulowaną przez państwo).
Nadmierna ilość pieniądza powoduje spadek siły nabywczej, co prowadzi do inflacji, zbyt mała może prowadzić do szkodliwej na dużą skalę deflacji.
Nauka ekonomii próbuje określić prawa i zasady, wg których kształtuje się rzeczywistość w gospodarce. Stosuje określoną procedurę badawczą (metodę ekonomii). Ekonomia stosuje metodą standardową dla wszystkich nauk społecznych. Wyróżnia się 3 etapy eksploracji rzeczywistości ekonomicznej:
 etap abstrakcji (polega na określaniu istoty procesu gospodarczego, określenie tego, co najważniejsze. Sformułowane przez ekonomię abstrakcje są to ogólne prawdy, które mają zastosowanie w wielu przypadkach. To z reguły prawa ekonomiczne z dużym zakresem uniwersalizmu. Za abstrakcje można uznać np. prawo popytu, jest to prawidłowość uniwersalna.
 etap stopniowej konkretyzacji (sformułowane abstrakcje zakładają, że pozostałe czynniki są stałe. Stopniowa konkretyzacja zmierza do przybliżenia do rzeczywistości. Stopniowa konkretyzacja powinna odpowiadać, czy we wszystkich sytuacjach prawo jest spełnione, np. prawo popytu – paradoks Giffena, albo efekt Veblen’a (w przypadku ludzi b. bogatych).
 etap weryfikacji – sprawdzenie rezultatów stopniowej konkretyzacji z rzeczywistością gospodarczą.
Abstrakcja potrzebuje narzędzi badawczych, np. logiczne rozumowanie typu indukcyjnego (wyciąganie ogólnych wniosków ze szczegółowych przesłanek), rozumowanie dedukcyjne (wyciąganie wniosków z przesłanek – etap stop. konkretyzacji), rozumowanie redukcyjne (odwrócenie dedukcji, czyli uzasadnienie przesłanek na podstawie wniosków).
Sprawdzenie przez ekonomię prawidłowości może obywać się poprzez weryfikację statystyczną (gdy gosp. funkcjonuje bez katastroficznych zaburzeń), lub weryfikację historyczną (jeżeli takie zaburzenia istnieją).
Rezultatem poznania są prawa ekonomiczne. Istnieje podział na prawa ekonomiczne (mają zastosowanie w rzeczywistości) i prawa ekonomii (prawa ekonomiczne, ale tylko w nauce ekonomii). Mogą istnieć różnice między tymi prawami.

PRAWA EKONOMICZNE – stale powtarzające się związki (bądź relacje między elementami procesu gospodarczego). Posiadają charakter statystyczny. Nie są niezmienne, zmieniają się wraz ze zmianą warunków wywołanych ich funkcjonowaniem lub pojawieniem się (np. prawo Kopernika – pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy).
Prawa ekonomiczne posiadają charakter obiektywny działają w każdym procesie gospodarczym, są niezależne od człowiek (nie zależą od jego woli i świadomości). Żywiołowość praw ekonomicznych – są swoistymi żywiołami procesu, nie poddają się kontroli i koordynacji ludzi.
Rodzaje praw ekonomicznych:
 charakteru niezależności (kryterium I)
 obszar działania praw ekonomicznych (kryterium II).
I. Relacja przyczynowo – skutkowa: gdy są 2 działania współważne, to jedno jest przyczyną, a następnie pojawia się skutek (następstwo z reguły czasowe). Prawo popytu to typowe prawo przyczynowo – skutkowe. Relacje współistnienia – stanowią podstawę ekonomicznych praw współżależnych – działają gdy 2 lub więcej zdarzeń występuje zawsze łącznie w tym samym czasie, tworzą wtedy strukturę zdarzeń – działają jednocześnie. (np. zużywanie czynników produkcji, wytwarzanie dóbr, wytwarzanie odpadów). Prawa funkcjonalne dotyczą relacji między zjawiskami ilościowo – wymiernymi, które można zaprezentować za pomocą funkcji matematycznych. Wśród rodzajów praw w tej kategorii są prawa funkcjonalne – dotyczą relacji między zjawiskami ilościowo wymiernymi, relacje te można przedstawić za pomocą funkcji matematycznej. Prawo popytu jest typowym prawem funkcjonalnym (wykres i opisać!).
II. Można wyodrębnić 3 zasadnicze rodzaje praw:
• prawa postępowania ludzi (ukazuje relacje, które pojawiają się jako skutek, następstwo działania bodźców ekonomicznych (np. płaca stanowi bodziec wpływający na jakość pracy), sytuacji zmuszających człowieka do określonych zachowań w procesie gospodarczym.
• prawa splotu działań ludzkich (związane z kooperacją, sprowadzają się do relacji wymiennych, które kształtują się w procesach gospodarczych).
• techniczno – bilansowe prawa produkcji (określenie bilansowe oznacza relacje ilościowe odnoszące się do nakładów i wyników działań gosp. Ukazują one wydajność wykorzystywanych w produkcji czynników.
Odkryte prawa służą do tworzenia teorii ekonomicznych – systemów praw ekonomicznych – mających określać istotę procesów gospodarczych, jak przebiegają i jakich się można spodziewać następstw.

Mikroekonomia – bada procesy z punktu widzenia wyodrębnionych przedmiotowo rynków procesów produkcji.
Makroekonomia – traktuje o zjawiskach gospodarczych z punktu widzenia systemów gospodarek narodowych różnych krajów.
Mezoekonomia – ekonomia średniej skali (pośrednia między mikro- a makroekonomią). Bada funkcjonowanie grup podmiotów, podsystemów ekonomicznych, np. funkcjonowanie grup przedsiębiorstw wyodrębnionych na różne sposoby).
Ekonomia globalna – zajmuje się funkcjonowaniem systemu gospodarki światowej.
Ekonomia pozytywna – nauka badająca jak rzeczywiście przebiega proces gospodarczy, stara się zgodnie z prawdą opisać przebieg procesu gospodarczego.
Ekonomia normatywna – bada jak powinien kształtować się proces gospodarczy.
Czystej ekonomii pozytywnej i normatywnej nie ma i być nie może, bo człowiek nie jest w stanie wyłączyć swoich norm wartościujących.