Bezrobocie a zdrowie
„Bezrobocie a zdrowie”
Od pewnego czasu jednym z głównych problemów społeczeństwa na całym świecie jest powiększające się w zastraszającym tempie bezrobocie. Coraz większa liczba ludzi znajduje się bez pracy. Zastanówmy się więc, czym jest bezrobocie i jego są jego skutki.
Definicja bezrobocia:
Zgodnie z Ustawą z dnia 14.12.1994r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu bezrobotny to osoba niezatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy.
Osobie tej przysługuje status bezrobotnego, jeżeli:
· ukończyła 18 lat (z wyjątkiem młodocianych absolwentów);
· kobieta nie ukończyła 60, a mężczyzna 65 lat;
· nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego;
· nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym;
· jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru pracy;
· nie jest osobą tymczasowo aresztowaną, lub nie odbywa kary pozbawienia wolności;
· nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowy najniższego wynagrodzenia.
Obecnie w Polsce jest 2 mln 712 tys. osób bezrobotnych zarejestrowanych i liczba ta spada.
Wyróżniamy kilka rodzajów bezrobocia:
· bezrobocie cykliczne-występuje podczas kryzysów ekonomicznych, wywołane jest spadkiem koniunktury;
· bezrobocie utajone-bezrobocie nie objęte statystyką; występuje w postaci nadzatrudnienia lub bezrobocia wśród ludzi, którzy zrezygnowali z poszukiwań pracy z powodu beznadziejności swych usiłowań;
· bezrobocie przejściowe (frykcyjne)-jest spowodowane zmianą miejsca pracy lub kwalifikacji zawodowych;
· bezrobocie strukturalne-wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy; wynikać może również z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne; występuje także, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy;
· bezrobocie sezonowe-spowodowane okresową zmianą warunków klimatycznych i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gospodarczej, zwłaszcza w rolnictwie;
· bezrobocie przymusowe-występuje, gdy siła robocza chce przyjąć pracę za obowiązującą na rynku płacę, ale nie może jej znaleźć;
· bezrobocie lokalne-spowodowane szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach;
· bezrobocie dobrowolne-spowodowane tym, że siłą robocza nie chce podjąć pracy za płace równowagi;
· bezrobocie rejestrowane-to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.
W zależności na formę występowania wyróżnia się:
· bezrobocie krótkookresowe-do 3 miesięcy bez zatrudnienia;
· bezrobocie średniookresowe-od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia;
· bezrobocie długookresowe-dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy; może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.
Bez względu na to, czy bezrobocie związane jest z niedopasowaniem strukturalnym czy wynika z nadwyżki siły roboczej nad liczbą miejsc pracy, ma ono negatywny wpływ na niemal wszystkie dziedziny życia człowieka. Dotyka go nie tylko materialnie, ale i psychicznie. Bezrobocie stanowi istotny czynnik naruszający dobrostan zarówno psychiczny, jak i społeczny człowieka. Zjawisko to ma ogromne znaczenie dla ludzkiego zdrowia.
„Lepiej jest być pięknym, bogatym i zdrowym, niż brzydkim, biednym i chorym”-to popularne powiedzenie zyskuje w naszych czasach coraz większe znaczenie. Porządne zabezpieczenie bytu materialnego sprzyja dobremu zdrowiu i samopoczuciu. To, że ludzie, którym brakuje pieniędzy na codzienne wydatki „oszczędzają na lekarzach” i w rezultacie ich stan zdrowia jest gorszy niż ludzi dobrze sytuowanych-nie jest żadną tajemnicą.
Już samo zagrożenie utraty pracy wydaje się stanowić niezwykle silny czynnik wpływający na stan zdrowia. Stanowi ono silny stresor negatywnie wpływający na subiektywne poczucie stanu zdrowia. Dotyczy to zwłaszcza pracowników o wysokich kwalifikacjach. Lub bardziej generalnie: tych wszystkich, którzy wiele „zainwestowali” z siebie w wykonywaniu danej pracy. Im więcej, tym są obserwowane u nich większe problemy zdrowia somatycznego i psychicznego w sytuacji zagrożenia utratą pracy.
Badane zależności pomiędzy bezrobociem a problemami zdrowotnymi o charakterze somatycznym dotyczą tak różnych jednostek chorobowych jak: otyłość, próchnica, choroby serca, dróg oddechowych, nerek, przekazywanych drogą płciową, patologii w przebiegu ciąży i stanie zdrowia noworodka, aż po urazy powstałe na skutek wypadków komunikacyjnych. Podkreślić jednak przy tym należy, że wpływ czynnika, jakim jest bezrobocie istotnie modyfikowany jest ze względu na płeć, wiek, miejsce zamieszkania, wykształcenie, rasę itp. u osób, które dotknęła utrata pracy.
I tak na przykład uzębienie ludzi niepewnych jutra jest w bez porównania gorszym stanie. Próchnica jest o wiele częściej obserwowana wśród dzieci bezrobotnych niż posiadających stałe zatrudnienie. Powodem jest brak dochodów co powoduje złe zwyczaje żywieniowe i higieniczne poszczególnych warstw społecznych.
Wyraźna tendencja dotyczy także nadciśnienia. Tylko 23% „bogatych” i aż 28% „biednych” ma problem z tą przypadłością. Ludzie ci bardzo nieregularnie kontrolują swoje ciśnienie. Otyłych także jest więcej wśród „biednych” niż „bogatych”-i to aż dwukrotnie.
W grupie żyjących z dnia na dzień szerzy się nieumiarkowane palenie papierosów (60 sztuk dziennie i więcej). Skrywanie życiowych problemów w chmurze dymu tytoniowego jest szczególnie dramatyczne. Wśród palących 36% to „bogaci”. Po papierosa sięga natomiast aż 69% „biednych”. Pali blisko 67% ludzi młodych, od 16 do 25 lat, pozostających bez pracy, zarabiających dorywczo lub obawiających się utraty zajęcia. Spośród palaczy cieszących się stabilną pracą 40% deklaruje chęć pozbycia się nałogu, a w gronie palaczy bezrobotnych zamiar rzucenia palenia występuje na poziomie śladowym.
Ponad połowa kobiet pozbawionych stabilizacji życiowej nie odwiedza gabinetów ginekologicznych, co wywołuje kolejne problemy zdrowotne. Wśród „normalnych kobiet” jest to tylko 30,33%.
Brak pracy powoduje, że osoby bezrobotne rezygnują z życia towarzyskiego, sprzyja frustracji, rodzi apatię, osłabia poczucie więzi społecznych, obniża aspiracje i hamuje samorealizację człowieka. Jest więc powodem wzrostu liczby samobójstw wśród osób bezrobotnych, nie umiejących poradzić sobie z tym problemem.
Bezrobocie godzi przede wszystkim w godność osobową człowieka, gdyż jest niejako widzialnym, społecznie potwierdzonym znakiem jego małej wartości, niewystarczalności, zależności od anonimowych mechanizmów społeczno-gospodarczych, wyrazem jego społecznej degradacji. Jeżeli towarzyszy mu bieda, a nawet nędza, wtedy to poczucie upokorzenia i krzywdy społecznej staje się jeszcze bardziej dotkliwe. Zasiłki dla bezrobotnych nie rozwiązują tego problemu, bo nie równają ich pod względem zaopatrzenia z pracującymi, powiększają natomiast poczucie upokorzenia i zależności; ratując życie nie chronią godności osobowej człowieka. Utrata pracy albo niemożność jej zdobycia, pomimo nieraz starannego przygotowania zawodowego, jest przyczyną głębokiej frustracji, poczucia zawodu życiowego, rodzi uprzedzenia i niechęci do istniejącego ładu społecznego oraz nienawiści klasowe. Szczególnie dotkliwe są skutki bezrobocia dla życia rodzinnego; powoduje ono napięcie, niszczy wszelkie perspektywy w życiu rodzinnym, staje się przyczyną destabilizacji rodziny, pozbawia ojca autorytetu, degraduje społecznie całą rodzinę, rodzi alkoholizm i inne patologie, z wszystkimi ich zgubnymi skutkami. Musimy sobie zdać sprawę z tego, że często bezrobocie jest zjawiskiem wielopokoleniowym. Obniżenie standardu życia bezrobotnych rodziców jest przyczyną obniżenia poziomu wykształcenia dzieci, co w przyszłości może być przyczyną bezrobocia młodych. A eksperci twierdzą, że „Przyszłość należy raczej do wysoko wykwalifikowanej niż taniej siły roboczej.”
Bezrobocie sprzyja także powstawaniu postaw antyspołecznych, sprzyja przestępczości, narkomanii i prostytucji, usprawiedliwia je i poszerza zakres ich motywacji. Ludzie nie widząc przyszłości w kolorowych barwach mogą popadać w konflikty z prawem. Bezrobotni często popadają w skrajności, od nihilistycznej moralności „blokersów” po postawy buntownicze i anarchistyczne. Dają chętniej posłuch wszelkim ideom wywrotowym i dają się łatwo porwać do różnego rodzaju manifestacji, ekscesów i wystąpień przeciw porządkowi społecznemu.
Jest więc bezrobocie jedną z najcięższych klęsk społecznych współczesności i stwarza niebezpieczeństwa, które niełatwo przewidzieć.
Rządowe programy przeciwdziałają bezrobociu na dwa sposoby:
● bierny charakter osłonowy, czyli wypłacanie zasiłków;
● aktywny:
-tworzenie miejsc pracy (prace inwestycyjne, roboty publiczne, szkolenia, przekwalifikowania bezrobotnych, doradztwo zawodowe i pośrednictwo pracy);
-wzmocnienie polityki proinwestycyjnej;
-ściślejsze powiązanie programów modernizacyjnych i restrukturyzacyjnych z sytuacją na rynku pracy;
-sterowanie szkolnictwem zawodowym zgodnie z zapotrzebowaniem rynku pracy;
-polityka fiskalna np. mniejsze podatki=rozwój firmy=wzrost zatrudnienia;
-kierowanie obywateli polskich do pracy za granicą.
Skutki bezrobocia powinny skłonić do refleksji nad polityką zdrowotną państwa wobec grupy ludzi, którym powodzi się źle. Pozostawienie ich właściwie samym sobie-pod względem sanitarnym-przyniesie katastrofalne skutki w niedalekiej przyszłości: zły stan zdrowia dużej części społeczeństwa przełoży się na gospodarkę, skróci się statystyczna długość życia, a to z kolei zmieni strukturę demograficzną kraju.
Bezrobociu należy wobec powyższego stawiać czoło na różnych poziomach: indywidualnej zaradności życiowej, solidarności rodzinnej, lokalnych programów zaradczych, sprawności instytucji, polityki gospodarczej i społecznej rządu.
RZĄDOWE PROGRAMY DO WALKI Z BEZROBOCIEM:
1) Program Phare 2000 Krajowy System Szkolenia Zawodowego
Projekt PHARE 2000 pn. „Krajowy system szkolenia zawodowego” składał się z dwóch części. Część pierwsza realizowana była w formie umowy bliźniaczej i obejmowała zagadnienia kształtowania współpracy rządu i partnerów społecznych dla stymulowania rozwoju edukacji ustawicznej. Odrębny wątek części pierwszej stanowiło monitorowanie regionalnych projektów Phare pn. „Rozwój zasobów ludzkich”. Część druga Projektu, realizowana w formie kontraktu na wykonanie zadań, dotyczyła tworzenia podstaw informacyjnych i zaplecza metodologicznego dla prowadzenia efektywnej polityki szkoleń odpowiadających potrzebom rynku pracy.
Cele programu:
· wzmocnienie instytucjonalnej współpracy administracji i partnerów społecznych w zakresie kształcenia ustawicznego;
· rozwinięcie systemu zachęt do inwestowania w rozwój kwalifikacji zawodowych pracowników;
· usprawnienie procesu podejmowania decyzji w zakresie polityki zatrudnienia i polityki edukacyjnej poprzez udoskonalenie statystyki edukacji ustawicznej w różnych wymiarach (instytucje oferujące szkolenia, uczestnicy szkoleń oraz pracodawcy inwestujący w szkolenie pracowników);
· zapewnienie wysokiej jakości usług szkoleniowych, drożności systemu edukacji zawodowej oraz przejrzystości kwalifikacji poprzez budowanie standardów kwalifikacji zawodowych;
· zapewnienie oferty szybkich i elastycznych szkoleń dla osób bezrobotnych poprzez upowszechnienie szkoleń modułowych.
2) Projekt SPO RZL - Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych
Zakłada się, że w ramach realizacji tego projektu zostanie opracowanych i upowszechnionych 200 standardów kwalifikacji zawodowych. Standardy te powstaną dla ustalonej we współpracy z branżami listy zawodów, na podstawie badań w przedsiębiorstwach, przeprowadzonych w oparciu o metodykę wykorzystywaną w projekcie Phare 2000 „Krajowy System Szkolenia Zawodowego”. Projekt przewiduje upowszechnienie informacji o standardach kwalifikacji zawodowych (także w wersji anglojęzycznej) w formie artykułów, publikacji książkowych, broszur, zorganizowanie seminariów/ konferencji oraz zakłada przeprowadzenie badania wykorzystania standardów przez potencjalnych użytkowników.
3) Program "Pierwszy Biznes"
Program "Pierwszy Biznes" jest realizowany przez powiatowe urzędy pracy w ramach rządowego Programu "Pierwsza Praca”. Jego głównym celem jest pomoc merytoryczna i finansowa dla młodych bezrobotnych osób zarejestrowanych w urzędach pracy, które myślą o założeniu własnej firmy, a także promocja postawy przedsiębiorczości. Jest on adresowany do bezrobotnej młodzieży do 25 lat oraz do absolwentów szkół wyższych, którzy nie ukończyli 27 roku życia. Program "Pierwszy Biznes" obejmuje szkolenia teoretyczne oraz dotacje z urzędów pracy i pożyczki z Banku Gospodarstwa Krajowego na założenie własnego biznesu.
4) Rządowy program "Pierwsza Praca"
Propozycje przedstawione przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej mają przede wszystkim na celu ułatwienie absolwentom zdobycia pierwszych doświadczeń zawodowych. Realizacja programu posłuży jednak w dalszej perspektywie pobudzeniu rozwoju gospodarczego i aktywności lokalnej w rozwiązywaniu problemów społecznych. Na "Pierwszą Pracę" składa się pięć elementów:
· małe i średnie przedsiębiorstwa;
* samozatrudnienie;
* kształcenie;
* wolontariat;
* informacja - poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy.
5) Program Leonardo da Vinci
Leonardo da Vinci jest programem stworzonym przez Unię Europejską z myślą o promocji i poprawie jakości systemów kształcenia i szkolenia zawodowego. Jego realizację rozpoczęto w 1995 r. i od tego czasu stanowi on swoiste laboratorium, w którym są tworzone i testowane innowacyjne rozwiązania w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego w Europie. Program stanowi kontynuację wcześniejszych programów Wspólnot Europejskich w zakresie wstępnego kształcenia zawodowego, kształcenia ustawicznego, kształcenia otwartego i na odległość, doskonalenia umiejętności językowych, wspierania współpracy uczelni i przedsiębiorstw w zakresie transferu nowych technologii oraz wyrównywania szans dostępu różnych grup społecznych do rynku pracy.
6) Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na 2005 r.
Zadania Planu:
- Ograniczenie instytucjonalnych barier wzrostu zatrudnienia, poprzez zwiększenie dostępu
do usług instytucji rynku pracy o lepszej jakości, wsparcie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw, w szczególności małych i średnich oraz promocję rozwiązań zwiększających atrakcyjność pracy.
- Rozwijanie aktywnych polityk rynku pracy na szczeblu regionalnym i lokalnym, wspieranych przez efektywną realizację sektorowych i regionalnych programów operacyjnych.
- Aktywizacja osób bezrobotnych znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji
na rynku pracy, w szczególności poprzez szkolenie i doskonalenie zawodowe i ogólne.
- Wzmocnienie koordynacji instytucjonalnej i zwiększenie przejrzystości procesów decyzyjnych.