Kultura - wykłady

tekst zawiera literówki, gdyż był spisywany w trakcie wykładu, jednak może się komuś przydać więc wklejam:)

Kulturę globalną wg Webera dzielimy na:
1. kategorię rzeczywistości (oznacza całe naturalne, biologiczne otoczenie człowieka)
2. kategorię societalną (otoczenie społeczne człowieka)
3. kategorię wartości (zespół norm, obyczajów, wartości, ideałów)

Wg Kłoskowskiej kulturę globalną dzielimy na:
1. Kulturę bytu ? są to działania i wytwory techniczne związane z produkcją i dystrybucją dóbr i usług służących zaspokajaniu potrzeb bytowych człowieka.

2. Kulturę społeczną ? odnosi się do ludzi, którzy są podmiotem i przedmiotem kultury, a regulatywna funkcja kultury odnosi się tylko do człowieka.
Wg Gołębiowskiego ? kultura społeczna jest to kultura społecznego współżycia ludzi między sobą oraz zespołem struktur społecznych normujących relacje między ludźmi w procesach konsumpcji i zabawy? Do tego należy również włada i jej podział, własność, funkcje gosp. społeczne. Kultura reguluje relacje między jednostką a grupą, a także relacje grupowe.

3. Wyróżniamy również kulturę symboliczną ? to sfera czynności, wartości, przeżyć człowieka jako jednostki, niezwiązanych z zaspokajaniem potrzeb człowieka jako istoty biologicznej i jako członka społeczeństwa. (również jako kultura duchowa lub niematerialna)

Wg Czarnowskiego ? rzeczywistość społeczna w której żyjemy jest nierozdzielnym związkiem rzeczy materialnych i psychicznych, Ludzka kultura ma charakter symboliczny, bo symbole odnoszą się do tych sfer ludzkiego życia.

Wg Shellera=> każdej ludzkiej działalności duchowej towarzyszy element materialny i odwrotnie.

Karl Popper=> dzieli świat na trzy kręgi:
W 1 kręgu są procesy fizyczne.
W 2 procesy psychiczne.
W 3 wytwory ludzkiego umysłu.


Zgodnie z Czarnowskim, kultura ludzka jest symboliczna, bo opiera się na wyobrażeniu życia i świata. Stąd jej podział na 4 dziedziny:
1 Nauka 2 Religia 3 Sztuka 4 Zabawa
Wszystkie stanowią przedmiot zainteresowania i afirmacji (noszą charakter autoteliczny)

Nauka ? jest rozumiana jako wynik potrzeby ludzkiego poznania. Chęć odpowiedzenia na pytania dlaczego?, po co?.
Wg Platona=> nauka rodzi się z chęci poznania, ciekawości. Chęć poznania jest wartością samą w sobie i odgrywa ważną rolę w życiu jednostki i grupy społecznej. Poznanie prawdy i satysfakcja z jej odkrycia są elementem napędowym jednostki. Chęć odkrywania prawdy jest napędem do rozwoju nauki.

Sztuka ? jest to umiejętność doznań estetycznych odnoszących się do bardzo wielu rzeczy (człowieka, grafiki, rzeźby itp.) Człowiek w kontakcie ze sztuką=> towarzyszy mu podziw(nie z praktycyzmu?)

Zabawa ? sprzężenie 2 elementów: procesu poznawczego wolności. Zabawa charakteryzuje się swojego rodzaju porządkiem (nie ma zabawy bez zasad). Towarzyszy jej napięcie związane z wynikiem tej zabawy. Przekraczanie reguł = wyłączenie z zabawy. Człowiek bawiący się doznaje wolności.

Religia ? z socjologicznego punktu widzenia kontakt wyznawcy z Bogiem jest istota religii. Człowiek wierzący odnosi kwestie swojej egzystencji do boga, bogów, natury. Człowiek kieruje się zasadami i nakazami od boga, bogów, natury.
Jest to przeżycie bezinteresowne, mające wartość same w sobie, mistyczne. Jest ważniejsze dla wyznawcy niż cokolwiek innego. Człowiek oczekuje, że pod opieką sacrum problemy zostaną rozwiązane.

Instrumentalizm eschatologiczny ? odnosi się do kwestii związanych ze zbawieniem lub pośmiertnymi losami. Wyznawanie religii wynika z charakterystycznego dla człowieka strachu przed śmiercią, Z drugiej strony człowiek che połączenia z istotą najwyższą.
Instrumentalizm doczesny - oczekiwanie, że Bóg rozwiąże za człowieka jego problemy=> zdawanie się na łaskę bożą=> sprowadza się to do tego, czego człowiek od Boga oczekuje.


SKE wykład 16X06
Dr Kracher

Typy kultury symbolicznej.

We współczesnym społeczeństwie mamy do czynienia z trzema typami kultury symbolicznej:
1. ludową
2. popularną
3. elitarną

Można je wyróżniać w sposób wartościujący (wtedy, gdy oceniamy treść tych kultur) lub formalny (gdy badamy ich cechy charakterystyczne).

Transmisje ? łączność pomiędzy typem kultury, a odbiorcą możemy scharakteryzować posługując się (wprowadzonym przez Kłoskowską ) pojęciem trzech kręgów kulturowych:

1. Pierwszy ? to pierwotny układ kultury ? wszystkie kultury pierwotne, wspólnoty typu pierwotnego: wieś, sąsiedztwo, małe społeczności lokalne. Charakterystyczne dla tego układu są tzw styczności bezpośrednie i formalne. Komunikowanie się członków tych wspólnot jest proste i łatwe na skutek podobieństwa losów i doświadczeń. kultura ludowa.

2. Układ instytucjonalny - oparty na styczności bezpośredniej ale z tą różnicą, że występują tu układy formalne, a role społeczne członków tych grup są ściśle określone. Międzyludzkie oddziaływania mają charakter zinstytucjonalizowany. Funkcja nadawcy jest stała, odbiorcy czasowa (np. nauczyciel - uczniowie). Formalne ? szkoła, nieformalne ? koledzy.

3. Układ styczności pośredniej ? pośredniej, ponieważ między społecznym nadawcą i odbiorcą występuje pośredni sposób komunikacji (np. za pomocą mediów). Od dwóch poprzednich odróżnia się sposobem instytucjonalizacji. Nadawca=> sformalizowany, odbiorca=> niesformalizowany (nie jest odbiorca do końca znany, nie wiemy kto ogląda TV, kupuje gazetę). Ten układ jest czymś co nazywamy kulturą masową.

W kulturze wysoko rozwiniętych społeczeństw funkcjonują i wzajemnie się uzupełniają, zazębiają wszystkie trzy typy.

Kultura ludowa i folklor to nie to samo. Folklor jest częścią kultury ludowej. Kultura ludowa jest spontaniczna, ludzie nie czerpią z niej zysku. Jej cechą jest to, że przekazywana jest ustnie. Jest komunikatywna i łatwo odbierana przez ludzi którzy w niej uczestniczą. Charakteryzuje się hierarchicznością. Kultura ludowa jest holistyczna ? tzn. że jest całościowa, obejmuje wszystkie aspekty życia ludzkiego (pracę, wierzenia); obejmuje wszystkie aspekty kultury (nauka, sztuka, zabawa, wiedza, religie itp). Nie można jej traktować jako zabawy. Kultura tworzy wspólną całość. Jest demokratyczna=> dostępna wszystkim członkom społeczności. Jest odwzorowaniem hierarchii wartości jakie występują w społeczeństwie. Stąd zróżnicowanie regionalne. Twórcy i odbiorcy kultury obracają się w tym samym kręgu tradycji. Życie w niej oznacza przymus akceptowania spuścizny z jaką ma się do czynienia

Kultura popularna=> masowa (masowość odbiorców i sposób rozpowszechniania, dystrybucji) W odróżnieniu od k. ludowej, jest tworzona przez profesjonalnych twórców, szeroko rozpowszechniona, łatwa w odbiorze, wyraża się w formach, które służ w większości rozrywce. Jest dostępna dla wszystkich członków społeczności bez względu na wykształcenie, status materialny. Służy do zaspokojenia instynktów: ciekawości, przygody, erotyzmu. Ma charakter mimetyczny ? naśladowczy, tak by zastąpić autentyczne przeżycia ludzkie.

Kultura elitarna - twórczość uznawana prze różnego rodzaju krytyków, profesjonalistów. Elitarna ? bo jest tworzona i odbierana przez wąskie grupy ludzi określanych mianem elity. Ta wąskość powoduje że jest ona mimo ciągłych przemian i transformacji wąski jest jej odbiór.(?) Jest kierunkowskazem rozwoju sztuki. Jest hermetyczna. Człowiek bez odpowiedniego przygotowania nie zrozumie przekazu tej sztuki. Ma duże znaczenie dla rozwoju innych aspektów kultury.

Wg Kłoskowskiej:

Kultura narodowa ? stanowi szeroki i złożony układ sposobów działania, norm, wartości, symboli, wierzeń i dzieł symbolicznych, który jest przez jakąś zbiorowość społeczną uważany za własny, przysługujący jej w jakiś sposób, wyrosły z jej tradycji, doświadczeń historycznych i obowiązujący w jej obrębie. Każda kultura narodowa dysponuje kanonem i zespołem dzieł artystycznych, wiedzy norm i zasad, których znajomość jest obowiązkowa wśród członków danej zbiorowości narodowej i która jest przekazywana kolejnym pokoleniom w drodze enkulturacji (wychowanie w danej kulturze narodowej).

Wg Dyoniziaka ? jeśli przyjmujemy, że k. jest to pewna całość wytworów materialnych i niematerialnych, zwyczajów, norm społecznych, wartości i wzorów, to wspomniane elementy charakterystyczne dla danego narodu można uznać za kulturę narodową. Elementy składowe kultury narodowej pełnią przede wszystkim funkcję integrującą członków danej zbiorowości oraz funkcję utrwalającą i stabilizującą system społeczny. Stanowią one o ciągłości, trwaniu i rozwoju danej społeczności. Decydują o ocenie przeszłości i teraźniejszości oraz stanowią podstawę do tworzenia wizji o przyszłości. Samo pojęcie K. narodowej ma charakter historyczny.

Wg Kwaśniewicza=> trzy etapy kształtowania się polskiej kultury narodowej:

1. Pierwszy etap ma charakter ideologiczny i był połączony z procesem formowania się narodu polskiego na przełomie XVIII i XIX wieku i obejmowała kulturę klasy szlacheckiej w połączeniu z niektórymi elementami kultury chłopskiej.

2. Druga koncepcja mówiła, że polska kultura narodowa jest sumą osiągnięć całego społeczeństwa, bez dominacji którejkolwiek z klas.

3. Współczesna mówi, że polska kultura narodowa jest rozumiana jako całokształt wartości przestrzennych, artystycznych, intelektualnych, ideologicznych i religijnych pojmowanych jako wspólne dziedzictwo całego narodu.

Wg Dyczewskiego=> zbiór elementów polskiej kultury narodowej można podzielić na 3 grupy:

1. Wartości centralne ? wartości co do których panuje powszechna zgoda i które są podstawą systemu społecznego.
2. Tożsamości kulturowe
3. Wytwory kultury. Stany psychospołeczne jednostek. (oceny przeszłości, postawy, sposób myślenia)

Do wartości centralnych dla Polaków zaliczamy kolejno:

1. rodzina
2. poczucie wspólnoty narodowej
3. dzieci, kobieta?
4. duża wrażliwość na idee
5. romantyzm, nieracjonalność
6. poczucie wewnętrznej wolności, godność
7. zdolność przebaczania, bez mściwości
8. gościnność, towarzyskość
9. gotowość do poświęcenia i ofiar
10. umiłowanie wolności patriotyzmu
11. optymizm
12. tolerancja
13. szacunek dla pracy twórczej
14. obywatelskość, krytyczny stosunek do władzy.


SKE WYKŁAD 7 20 XI 06

Nacjonalizm ? obecny we wszystkich państwach, zwłaszcza które przystąpiły do UE w ostatnich latach. To zjawisko, które rozsadziło wpływy radzieckie. Dzięki temu też jesteśmy w NATO, UE, w tzw. Wolnym świecie.

Wg Ernesta Gellnera=> nacjonalizm to zasada polityczna głosząca, że jednostki polityczne (państwa) winny pokrywać się z jednostkami narodowościowymi. Nacjonalizm w tym ujęciu jest więc ideologią etniczną głoszącą, że grupa reprezentująca własną wersję takiej ideologii winna być dominującą siłą w państwie. Tym samym państwo staje się organizacją zdominowaną, przez określoną grupę etniczną, która miałaby prawo do reprezentowania go tak na poziomie prawnym jak i symbolicznym. W tej koncepcji naród jest konstrukcją ideologiczną odmiennie niż w przypadku państw dynastycznych i grup pokrewieństwa.

Nacjonalizm rozumiany jako silnie emocjonalna przynależność narodowa jest traktowany w tych samych kategoriach co symboliczne pokrewieństwo i religia. Stąd naród zgodnie z koncepcją Benedicta Andersona jest to wyobrażona, symboliczna wspólnota polityczna ze względu na granice i własną suwerenność. (?)

Ideologia nacjonalistyczna rozwinęła się w Europie w czasie wielkiej rewolucji francuskiej 1789. Wówczas ukształtowała się koncepcja definiowani dominującej na danym terytorium grupy etnicznej jako symbolicznej grupy pokrewieństwa w sensie wspólnego mitu pochodzeniowego (f.e. Lech Czech Rus).

Nacjonalizm wyraża postulat bezwzględnej podległości, posłuszeństwa wobec narodu pojmowanego jako grupa ludzi wierzących w swoje dziedziczne powiązania. Intuicyjne pojmowanie narodu jako rozszerzonej rodziny jest widoczne zwłaszcza w sytuacjach krytycznych lub kryzysowych. W takich sytuacjach mit wspólnotowy organizuje zbiorowości narodowe na poziomie emocjonalno ? psychicznym. Pojęcie narodu oraz idei narodowej jest związane w tym kontekście z wiarą, że naród lub idea narodowa są najwyższym dobrem, dla której można i wart zginąć. Dlatego w socjologii przyjmuje się że formowanie się narodu jest powolnym procesem świadomościowym zachodzącym w zbiorowej psychologii grupy narodowej, którego poszczególne elementy składowe mogą ulec przewartościowaniu jednak zasadnicza idea pozostaje nie zmieniona.

Istnienie zjawiska nacjonalizmy jest dowodem, że naród winien być rozumiany jako grupa endogamiczna, gdyż tylko w ten sposób mit pochodzeniowy spełnia rolę organizującą wobec zbiorowej świadomości mas.

Mit pochodzeniowy jest jednocześnie podstawowym źródłem nieufności wobec każdej grupy i jednostki zaklasyfikowanej jako obca. Mity pochodzeniowe są najczęściej źródłem powstania uprzedzeń i stereotypów narodowościowych. Duża ilość ?obcych? choćby w postaci wyłącznie obecności wielu grup etnicznych na tym samym obszarze państwowym rodzi głębokie uczucia wyłączności praw do swojego terytorium i związane z tym dążenie do homogeniczności terytorium państwowego rozumianego jako własna przestrzeń życiowa. W ekstremalnych sytuacjach homogeniczność może prowadzić do czystek etnicznych i chęci wyeliminowania obcych grup etnicznych z własnego terytorium lub utrzymania tymczasowego statusu grup imigracyjnych. Np. => wydarzenia lat ?90 w byłej Jugosławii, rozboje na tle rasowym we Francji ?05, utrzymujące się dążenie nacjonalistyczne wschodnich landów RFN.
Wspólny mityczny rodowód nie ma związku z rzeczywistym procesem historycznej etnogenezy. Większość współczesnych narodów Europy wywodzi się z różnych, często niespójnych narodowo źródeł. Świadomość narodowa wynika najczęściej z intuicyjnego przekonania o swoim własnym odrębnym od innych pochodzeniu, ewolucji i losów historycznych w porównaniu z losami innych grup etnicznych.

Dzisiejszy nacjonalizm traktuje jednostkę jako kolektywną, reprezentującą uczucia narodu. Jednostka powinna dostosować się do autostereotypu narodowego. W tym sensie współczesny nacjonalizm, zwłaszcza dobra kultury narodowej, podkreśla wyjątkowość własnej kultury, jej odrębność, specyfikę, charakter, przekładając je ponad inne kultury narodowe, dokonując tym samym ich uniżenia.

Rozwój nowoczesnych środków masowej informacji - Internet oraz jego wszechobecność, sprawił, że stało się możliwe budowanie poczucia wspólnoty narodowej nawet tam, gdzie obecność kultury narodowej jest minimalna lub żadna.
Proces ten odbywa się przy standaryzacji kryteriów myślenia, zachowań, upowszechnienia i umocnienia poczucia odrębności wobec innych grup. Pojęcie nacjonalizmu jest opozycyjne wobec pojęcia multikulturlizmu. Pojęcie to z kolei oznacza realną wielokulturowość współczesnego świata, jednak w innym niż tradycyjne rozumieniu tego pojęcia.
W tradycyjnym rozumieniu multikulturalizm oznacza, że współczesny świat jest wielością kultur wraz z ich bogactwem i wzajemną odmiennością. Członkowie tych kultur są w znacznym stopniu zdeterminowani przez te kultury, które są odmienne i zasadniczo samowystarczalne. Kultura w tym pojęciu jest zjawiskiem statycznym i ahistorycznym, które ściśle określa charakterystykę i parametry swoich członków. W tradycyjnych teoriach kultury brak jest miejsca na zmianę, transformację, dyfuzję idei kulturowych oraz ich krzyżowanie. Kultura pojmowana była jako zjawisko homogeniczne.

Wielokulturowość współczesna jest to przede wszystkim zagadnienie związane z wychwytywaniem i opisem różnic kultur występujących w obrębie jednego, najczęściej wieloetnicznego tworu państwowego.
Obok multietnicznośći często z równą siłą występują zróżnicowania na tle religijnym, obyczajowym, sexualnym. Ponieważ trudno określać wzajemne bariery i granice przenikania się tych zjawisk=> stąd mozaika współczesnych narodów jest złożona i skomplikowana. Pod nazwą multikulturalimu kryją się 3 warstwy znaczeniowe:

1. oznacza warstwę wielokulturową lub zróżnicowanie kulturową

2. obejmuje świadomą politykę państwa zmierzającą do łagodzenia napięć społecznych związanych z równoległym istnieniem i funkcjonowaniem wielu kultur na obszarze jednego państwa.

3. oznacza doktrynę multikulturalizmu czyli świadome uwzględnienie dążeń emancypacyjnych wielu środowisk mniejszościowych tak w życiu politycznym jak i społecznym, kulturowym, gospodarczym.

Multikulturalizm może przejawiać się w praktyce społecznej w postaci 4 form:

1.Konserwatywna ? oznacza przyzwolenie na istnienie wielokulturowości przez dominującą większość i traktowanie kultury mniejszości jako dodatku do kultury hegemona (USA)

2. Liberalna ? zakłada, że istnieje równość między kulturą hegemona, a kulturą mniejszości, jednak obecność kultur mniejszości w głównym nurcie kulturowym danego kraju jest znikoma lub żadna, ze względu na istniejące nierówności szans edukacyjnych lub kulturową samorealizację tych grup.

3. Lewcowo-liberalna - wskazuje przede wszystkim na istniejące zróżnicowanie pomiędzy mniejszościami wprowadzając na pierwszy plan różnice rasowe, płciowe, sexualne, domagając się realnego uczestnictwa tych grup we wszystkich obszarach życia społecznego. W nurcie tym istnienie tych mniejszości stanowi nieodłączną część wspólnej kultury narodowej.

4. Krytyczna ? jest opozycyjną wobec pozostałych, gdyż zróżnicowania winny być stosowane przede wszystkim w polityce społecznej państwa, dlatego też zdaniem przedstawicieli tego nurtu ? polityka państwa powinna być polietnocentryczna i winna zmierzać w kierunku budowy wspólnej i otwartej na różnego rodzaju odmienności kultury demokratycznej identyfikowanej z konkretnym krajem lub grupą państw oraz kierunkami jego społecznego rozwoju.

Multikulturalizm jest więc stanowiskiem ideologicznym i światopoglądowym zajmującym się określaniem roli i miejsca mniejszości w życiu społeczeństw wieloetnicznych i polikulturowych. Jest to zatem filozofia i intelektualna próba redefinicji takich pojęć jak: kultura narodowa, społeczeństwo, naród, nacjonalizm. Kierunek ten rozumie kulturę jako swojego rodzaju zwierciadło odbijające współcześnie istniejące stosunki społeczne, edukacyjne, społ-gospodarcze. Współczesna teoria multikulturalizmu jest jednak źródłem swoistego nierównego traktowania kultur, gdyż traktuje kulturę hegemona na równej płaszczyźnie a kulturami grup mniejszościowych. Pojawia się wiec problem swoiście rozumianego uprzywilejowania kulturowego grup mniejszościowych, co może prowadzić w konsekwencji do wzrostu etnocentryzmu i nacjonalizmu ze strony wielu grup i środowisk narodu hegemona. Z sytuacją tego typu mamy do czynienia w prawie wszystkich państwach obecnej Unii Europejskiej. Jedną z możliwych konsekwencji takiego stanu rzeczy może być albo powolny rozpad i transformacja kultury narodu hegemona (USA, FR) albo też może to prowadzić do zaostrzenia konfrontacji i zepchnięci grup mniejszościowych do swoistych gett kulturowych.


Wykład 14 rozdział Giddensa
Grecki świat opierał się na wszechobecności języka greckiego. Grecki ideał wykształcenia obejmował głownie opanowanie sztuki pisania, czytania i mówienia w ramach tzw. retoryki - sztuki przemawiania. Podobny ideał przejeli od Greków Rzymianie, którzy dostrzegali korzyści pisania, czytania, itp. do praktycznych celów jakie było np. zarządzanie. Rozbudowa i utrzymanie władzy musiało się opierać na jednolitych standardach wykształcenia. Podobne zjawiska obserwowano na innych kontynentach. By można było zapewnić jednolitość kanonów kształceniowych niezbędnych było posiadanie zasobu literackiego, filozoficznego i matematycznego. Kopiowanie i gromadzenie dzieł z tego zakresu było w Rzymie rzeczą powszechną. Gromadzenie zwojów z tekstami było czymś dla wykształconego rzymianina oczywiste. Łacina była językiem porozumienia warstw wykształconych i wolnych ludzi. Była językiem powszechnej komunikacji, mimo że sytuacja językowa w starożytnej Europie nie była prosta. Obok łaciny istniała grupa języków germańskich a od V w. n.e. grupa języków słowiańskich. W tej sytuacji użycie powszechnego języka porozumienia gwarantowało jednolitość postępowania administracyjnego, sądowego oraz przyjęcie wspólnych standardów handlu, obrotu handlowego, względnie jednolitego systemu sen. Rozwój i upadek Cesarstwa Rzymskiego spowodowany był wieloma czynnikami i jednym z nich było powstanie i rozwój chrześcijaństwa. Przyjęcie tej religi i umacnianie władzy cesarzy rzymskich, zwłaszcza z linii Karolingów z VIII w. n.e. spowodowały, że chrześcijaństwo stało się główną ideologicznym spoiwem tego cesarstwa. Przed Karolingami stanął oczywisty problem zarządzania terytoriami co wymusiło tworzenie elit intelektualnych, jako jednej warstwy zdolnej do wykonywania tej. funkcji. Jedyna taka warstwą byli księża, ich rola w zarządzaniu cesarstwem karolińskim była decydująca. Kościół jako dysponent wykształcenia i oświaty stał się podstawową siła organizującą Europę.
Zachodni rozwój w X w. ruchu monasterycznego (klasztory) oraz istnienie szkół przyklasztornych umocniło kościół jako siłę która była w stanie zapewnić wykształcenie elitom kulturowym i handlowym ówczesnej Europy. Było to tym cenniejsze, że klasztory i ich szkoły kształciły ludzi wyznających identyczne zasady i wartości a także ten sam poziom wiedzy. Ówczesne szkoły kształciły na dwóch poziomach: Pierwszy poziom tzw. triadum, obejmowały gramatykę, retorykę, dialektykę, wyższym szczeblem był quatidium obejmowało geometrię, muzykę, astronomię. Cały proces dydaktyczny przebiegał w j. łacińskim. W ten sposób j. łaciński a także zasób wiedzy, który otrzymywał uczeń w szkole oparty był na zdobyczach wiedzy świata starożytnego. Powszechność łaciny pozwalała wytwarzanie wspólnych, jednolitych form cywilizacji europejskiej. Sprzyjał temu hierarchiczny ustrój kościoła, stanowiącego szkielet administracji i oświaty europejskiej.
Różnice bardzo istotną pomiędzy systemem oświaty w Grecji i Rzymie a systemem średniowiecznym była praktyczna niedostępność tekstów. na których opierało się wykształcenie. Najbogatsze biblioteki obejmowały 500-600 woluminów. W starożytnym Rzymie prywatne biblioteki obejmowały 4000-5000 ksiąg. Jedynym posiadaczem ówczesnych bibliotek były klasztory, w których dokonywano kopiowania. Biblioteki prywatne obejmowały około 20 woluminów. Tego rodzaju zbieg okoliczności czyli sytuacja, w której jedynym dysponentem wiedzy były kościoły i klasztory doprowadziły do ukształtowania pojęcie, że Europa polityczna to Europa chrześcijańska. Elementami wzmacniającymi te twierdzenia był fakt, że wspólnym prawem było prawo kanoniczne, z którego wywodziły się zbiory praw w poszczególnych państwach Europy. Regulatorem rytmu życia codziennego stawał się kalendarz chrześcijański, który wyznaczał dni wolne od pracy, dni targowe itd. Zgodnie z kalendarzem chrześcijańskim toczyły się wojny a obowiązującym prawem było przerywanie działań wojennych w okresie świąt.
Jedynym sposobem na poszerzenie widomości o świecie były pielgrzymi, na całym terytorium Europy istniały 2 szlaki,
jednym była tzw. droga św. Piotra wiodąca do Rzymu, drugim tzw. droga św. Jakuba prowadząca do Hiszpanii. Pielgrzym w czasie podróży był objęty ochroną prawną, mógł korzystać z opieki każdej parafii i klasztoru. Wędrówki czeladników w poszczególnych zawodach którzy na mocy przepisów cechowych musieli odbyć praktyki zawodowe poza miejscem zamieszkania.
W XI w. w Europie wiele istniejących dotąd szkół przyklasztornych zaczęło przekształcać się w uniwersytetu. Szkoły te od początku rozpoczynały specjalizować się w poszczególnych gałęziach wiedzy, choć wszystkie prowadziły kursy kształceniowe w podstawowych dziedzinach wiedzy np. Uniwersytet w Bolonii, specjalność: prawo rzymskie. Powszechna znajomość łaciny i jednolite standardy kształceniowe umożliwiały dosyć swobodne przenoszenie się z jednego ośrodka uniwersyteckiego do drugiego. Studencie byli jedyną grupą społeczną , której nie zabraniano oficjalnego zbierania pieniędzy na swoje kształcenie. Problemem był fakt, że studenci musieli ponosić koszty kształcenia wnosząc opłaty na rzecz uniwersytetu oraz opłacając wykładowców. Problem ograniczał dostęp do studiów i obejmował ok. 10% "absolwentów" ówczesnych szkół. Stąd wyższe wykształcenie ograniczało się do bardzo nielicznej warstwy ludzki, którzy mieli środki na naukę. Kolejnym problemem była niedostępność książek i tekstów zwłaszcza źródłowych, co ograniczało dostęp do wiedzy . Na tym tle pojawia się problem komunikacji między przedstawicielami warstw wykształconych którzy mogli porozumieć się w formie rękopiśmiennych. Wynalazek i upowszechnienie druku Gutenberga w 1453 roku oznaczało głęboką rewolucje kulturalną, gdyż otworzyło możliwości taniego powielania treści książek a także ułatwiało obrót zasobem wiedzy na terenie całej Europy. Wynalazek druku oznaczał dokonanie rewizji całego ówczesnego systemu wiedzy jako, że wydając książki napisane w czasach grecko-rzymskich należało dokonać ich weryfikacji oraz oczyszczenia z błędów popełnionych przez kopistów. Upowszechnienie druku oznaczało wzrost możliwości kształceniowych a także rozwój j. narodowych a w ślad za tym poczucia odrębności etnicznej i kształtowanie elit narodowych jednak bez utraty poczucia europejskiej wspólnoty kulturowej ukształtowanych między X a XV w.
Tworzenie państw narodowych w tym okresie oraz formowanie nowych form władzy i zarządzanie państwami doprowadziło do wzrostu potrzeb oświeceniowych oraz kształtowania służby cywilnej. Wtedy też ukształtowało się przekonanie, że nie ma państwa bez dobrze wykształconej administracji. Jedynym sposobem na zwiększenie ilości ludzi dysponujących wykształceniem był wzrost ilości szkół kształcących ludzi przygotowanych do zarządzania państwem. Szkolnictwo stało się jedną z podstawowych form i struktur kulturowych na terenie ówczesnej Europy. Rozszerzenie sieci szkół doprowadziło do konsekwencji rozszerzenia grupy ludzi umiejących czytać, pisać do wysokości ok. 20% męskiej populacji oraz około 5% kobiecej populacji w końcu XVIII wieku, nadal ogromną większość nauczycieli stanowili duchowni a ówczesny system szkolny składał się z 3 stopni: podstawówka - czytanie, pisanie, liczenie; tzw. szkoły łacińskiej, j. wykładowy łacina i opierała się na systemie tercium quadrilium; uniwersytety. Dopiero obserwowana w XVIII w emancypacja języków narodowych doprowadziła do stopniowego przejścia na nauczanie w językach narodowych z obowiązującą znajomością łaciny i greki. System ten wykształcony w XVII w doprowadziło do powstania z jednej strony tzw. szkół jezuickich systemu gimnazjów i liceów w krajach zachodniej Europy. Ewolucja systemu kształceniowego i rozpowszechnienie umiejętności czytania i pisania, a także rozpowszechnienie wydawnictw drukowanych stworzyły podstawy do rozwoju kultury technicznej oraz dokonania skoku cywilizacyjnego w XVII i XVIII w. Nadal jednak ponad
90% ludzi zamieszkujących Europe w XIX nie potrafiła czytać i pisać i to mimo wprowadzenie obowiązku szkolnego w zakresie 1-4 klas szkoły podstawowej.