Antropologia kulturowa - wykłady

Wykład I z dnia 11.04.2008

Podział antropologii:

? antropologia kulturowa ? to dyscyplina badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczne zmienności i etniczną różnorodność kultur, żeby skonstruować ogólne pojęcie kultury,
? antropologia społeczna ? zajmuje się relacjami pomiędzy faktami społecznymi, a zjawiskami kulturowymi. Bada zinstytucjonalizowane zachowania ludzkie, oraz wzory relacji osób i grup,
? antropologia fizyczna ? to nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka przestrzeni i czasie, oraz biologicznym rozwoju gatunku homo sapiens,
? antropologia filozoficzna ? łączy się z antropologią kultury i rozwija się głównie na gruncie refleksji abstrakcyjnej, poszukuje odpowiedzi na pytanie o istotę społeczeństwa ( człowiek jako całość ).

Antropologia kultury to badanie różnorodności kultur, odniesienie zachowań ludzkich do ogólnego kształtu kultury danej społeczności. Nieuzasadnione wydaje się, więc oddzielanie kultury od społeczeństwa. Antropologia łączy się ponadto z innymi dyscyplinami tj. archeologią, etnografią ( to czysty opis kultury: konkretnej kultury i konkretnego społeczeństwa ), etnologią ( to ogólniejszy opis wraz wnioskami ) i językoznawstwem. Antropologia kultury to nauka formująca teorie na temat kultury na podstawie tych opisów, to wartości, symbole i postawy.

Holizm ? to podejście całościowe, mówiące, że każda grupa ma swój byt. Jednostka musi być badana z perspektywy uczestnictwa w grupie. Musimy najpierw opisać cała grupę i z tego opisu wnioskujemy o cechach indywidualnych jednostki.

Redukcjonizm ? to pogląd, że grupa ludzi nie istnieje inaczej jak ze względu na to, że istnieją więzy między nimi. Aby zbadać grupę należy najpierw opisać poszczególne jednostki.

Leah ( Licz ) : antropologia to badanie systemu różnorodności ludzkiej.

Początki antropologii to XIX w. Była wynikiem rozwoju nauk przyrodniczych (empirycznych), oraz rewolucji technicznej i odkryć geograficznych.

Akulturacja ? to przemiany w społeczeństwach pierwotnych pod wpływem zderzenie się z cywilizacją zachodnią. Jest jedna z form dyfuzji kulturowej. Zachodzi wówczas, gdy w bliski i żywiołowy kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które dzieli znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy. Proces ten to gwałtowne przeobrażenie się jednej kultury pod wpływem innej. Jest to proces szybki i zazwyczaj dokonuje się w okresie życia jednego pokolenia lub najwyżej kilku. Jego skutkiem jest powstanie zupełnie odmiennej kultury.

Dyfuzjonizm kulturowy ? to podejście badawcze w antropologii kulturowej obejmujące różne orientacje, uznające, że wszystkie kultury rozwinęły się z jednej lub kilku kultur tzw. kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniły się dając początek tzw. kulturom wtórnym.

Dyfuzja kulturowa ? to opis i konceptualizacja zmian zachodzących w kulturze. Rozprzestrzenienie się kultury zachodzi na drodze zapożyczenia.

Antropologia w całościowy ( holistyczny ) sposób patrzy na człowieka i jego kulturę, gdyż zajmuje się wszystkimi aspektami życia człowieka ( społeczne, kulturowe, fizyczne i psychiczne ) i bada nawet najmniejsze zbiorowości i poszczególne typy społeczeństw.

Każde społeczeństwo posiada swoją kulturę, która zdaniem antropologów rekompensuje fizyczne niedoskonałości człowieka w walce o byt i przetrwanie.

Istota kultury:
? kultura jest wyuczona w procesie wychowania i socjalizacji, nabywamy ja w toku życia, gdyż nie jest nam dana.
? kultura obejmuje różnorodne zjawiska i przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, oraz same działania i stany psychiczne człowieka.

Atrybutywne podejście do kultury ? kultura to stała cecha typowo ludzka, to atrybut życia ludzi. Jest znamienna dla ludzi jako całości, jednocześnie znamienna dla człowieka jako członka wspólnoty. Może występować w tym znaczeniu tylko w liczbie pojedynczej, jako jednostkowa cecha człowieka.

Dystrybutywne podejście do kultury ? kultur może być więcej, to kultura w liczbie pojedynczej i mnogiej, to cecha i zjawiska występujące w określonych zbiorowościach.

Kultura w antropologii ? to zjawisko społeczne i ponad jednostkowe, nieistniejące poza grupą społeczną. Jednocześnie kultura każdego społeczeństwa jest bardzo zróżnicowana. Jest zjawiskiem symbolicznym tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenia drogą tradycji poprzez różne formy symboliczne, których najważniejszą forma jest język. Prawie wszystkie wytwory ludzkie maja charakter znakowy, ułatwiają komunikację, wyznaczają zasady i normy przyjęte w danej grupie. Kultura jest zawsze związana z człowiekiem, jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia zbiorowego. Jest rzeczywistością historyczną ? historycznie przekształca się w rzeczywistość. Ma charakter instrumentalny tzn. jest wtórnym ( sztucznym ) środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb. Jest powiązana całością, w której każdy element pełni określoną funkcję i jednostkowo rozpatrywany nie ma znaczenia.
Kultury można się uczyć w sposób świadomy i celowy, a także nieświadomy, czyli nie intencjonalny. Jest zjawiskiem psychologicznym tzn. w stosunku do jednostki jednostkowym, w stosunku do zbiorowości zbiorowym.

Cechy zjawisk kulturowych:
? kultura ma wymiar czasowy tzn. rozciąga się w czasie. W sensie atrybutywnym, jako cecha ludzkości zmienia i rozwija się w miarę upływu czasu ( kultura cywilizacji ludzkiej ), w sensie dystrybutywnym jest zbiorem cech określonej zbiorowości, która się rozwija i upada.
? kultura ma wymiar przestrzenny, zarówno sensie atrybutywnym, jak też dystrybutywnym.
? kultura jest systemem tzn. tworzy pewna całość i jest zjawiskiem złożonym z elementów, pomiędzy którymi zachodzi proces integracji.
? kultura jest prawidłowa ( regularna ) ? trwa i zmienia się wg pewnych praw i regularności, więc możemy szukać określonych zasad jej działania.
? kultura to aparat adaptacji człowieka ? jest pośrednikiem pomiędzy człowiekiem i środowiskiem przyrodniczym w którym żyjemy.


Wykład II z dnia 13.04.2008


Systemy na gruncie antropologii.

Ewolucjonizm zakładał, że rozwój społeczny to jest to samo, co rozwój kultury. Człowiek wskazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki i środowiska. Doświadczenie ludzkie postępuje zawsze tymi samymi drogami ( zasada jedności rozumu ludzkiego ? Adolf Bastion ). Wszyscy mamy takie same możliwości, niemniej możemy funkcjonować na innym poziomie rozwoju historycznego. Kultury rozwijają się w takim razie tak samo.


Tezy ewolucjonizmu:
? motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazczość człowieka.
? podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturowych ( np. maszyna do szycia teraz służy jako stolik ).
? teza o jedności psychicznej człowieka ( idee elementarne ? miłość, wolność i idee wtórne )

Tezy rozwoju kultury wg ewolucjionistów:
? kultura rozwija się poprzez następujące po sobie stadia, które są takie same dla wszystkich społeczeństw ( teza o genetycznym rozwoju kultury )
? każda kultura istniej dzięki swojemu rozwojowi i przebiega on zawsze od formy niższej do formy wyższej ( teza o progresywnym rozwoju ).
? każda kultura rozwija się równolegle do innych.

Trzy najważniejsze czynniki rozwoju:
? umiejętność mówienia,
? umiejętność posługiwania się narzędziami,
? powstanie i rozwój instytucji społecznych.

Trzy stadia rozwoju ludzkości:
? dzikość,
? barbarzyństwo,
? cywilizacja.

Religia jako charakter kultury ma charakter progresywny.

Fazy rozwoju religii w społeczeństwie:
? ateizm ? to pogląd odrzucający wiarę w istnienie Boga i tłumaczy zjawiska świata bez odwoływania się do przyczyn nad naturalnych. Jako składnik refleksji filozoficznych łączy się z postawą racjonalistyczną i materialistyczna.
? fetyszyzm ? nadnaturalna moc przedmiotów najczęściej związana z oddawaniem czci boskiej. Wg wierzeń w tych przedmiotach mogły mieszkać złe lub dobre duchy, lub duchy przodków. Brak określonej i usystematyzowanej mitologii, obrzędów, kapłanów, świątyń. Nie ma konieczności składania ofiar i modlitwy. Jest to zazwyczaj kult indywidualny.
? totemizm ? zjawiska związane z relacjami człowieka ze zwierzętami, roślinami, zjawiskami przyrodniczymi, a przede wszystkim przodkami. Totemy oznaczały mistyczne więzi między ludźmi.
? szamanizm ? zespół praktyk i wierzeń opierających swe pojmowanie relacji świata namacalnego do świata duchowego na fundamentalnej roli szamana ? osoby wybranej, zdolnej do podróży estatycznych do świata nie realnego, postać której wszyscy wierzą.
? antropomorfizm ? nadawanie cech ludzkich innym, nie będącymi ludźmi istotom lub zjawiskom. Często donosi się do wyobrażenia bogów na obraz i podobieństwo człowieka, a także do przypisywania przyrodzie żywej lub martwej cech i motywów postępowania.

Stadia rozwoju religii wg Taylora:
? animizm - wiara w duchy i dusze ( siły nadprzyrodzone ) i przekonanie, że magia pozwlal nam je obłaskawić ( praktyki rytualne ).
? teizm ? wiara w istnienie potężnych Bogów, którzy interesują się działaniem i losem ludzi, w związku z czym należy oddawać im część i szacunek. Dzielimy go na:
o politeizm ? wiara w istnienie wielu Bogów, gdzie bardzo często był jeden główny i potężny, a reszta była mu podporządkowana.
o monoteizm ? wiara w istnienie jednego Boga, który decyduje o naszych losach i nie dzieli się swoją władzą ? urząd kapłański jest najważniejszy.


Schemat faz religii wg Frazera:
? faza magii i siła nadprzyrodzonych,
? religia ? świat kontrolowany jest przez Boga, który może ukarać lub dawać łaskę,
? światopogląd naukowy ? wszystko można wytłumaczyć empirycznie i realnie.

Nauki związane z kulturą można badać podobnie jak zjawiska przyrodnicze. Można wysuwać wnioski na podstawie wcześniejszych zjawisk kulturowych, które prowadzą do uogólnień.

Wykład III z dnia 17.05.2008

Dyfuzjonizm ? pogląd opozycyjny do ewolucjonizmu. Wynalazkowość to najważniejszy czynnik rozwoju ludzkości, a w raz z nią pojawiła się dyfuzja. Jest to podejście badawcze obejmujące różne orientacje, wychodzące z podstawowego założenia, że wszystkie kultury rozwinęły się z jednej, lub najwyżej kilku wybranych kultur i od nich pochodzą kultury wtórne. Dyfuzja ( przenikanie ) kultur miesza je wzajemnie ze sobą.

Teza Ferdynanda Ratzela ? podobieństwa pomiędzy kulturami musza być wynikiem dawnych kontaktów i migracji, czyli dowodzą istnienia kultury pierwotnej, która się rozprzestrzeniła.

Koncepcja kręgów kulturowych ? są to zespoły zjawisk powiązanych funkcjonalnie. Ludzie wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko na poszczególne elementy kultury lub małe grupy społeczne, lecz także na całe zamknięte kompleksy kulturowe.

Kompleksy kulturowe ? obejmują wszelkie potrzeby związane z kulturą ( gospodarkę, ekologię, społeczeństwo, obyczaje, religię ) i jeżeli w jakiejkolwiek z tych dziedzin dojdzie do kontaktu z inna kultura następuje dyfuzja również na pozostałe elementy.

Koncepcja kulturowo-historyczna ? jest mniej związana z punktem widzenia socjologii i zakłada, że należy badać społeczeństwa poprzez analizę zbiorów muzealnych.

Funkcjonalizm ? rozwinął się w latach 20-tych XX w. dzięki badaniom Bronisława Malinowskiego ( Polska ) i Radclifa Browna ( Europa ) i dał początek nowoczesnej antropologii.

Funkcjonalizm Malinowskiego - jest to orientacja teoretyczna i metodologiczna wg. której kultura tworzy integralna i złożona całość, składającą się ona z instytucji oddziaływujących na siebie. Powinny być one poznane przez badacza w procesie analizy ich funkcji, czyli przez efekt oddziaływania tych instytucji na siebie ). Jest to analiza pierwotnych instytucji w ich obecnym działaniu, czyli w praktyce, a nie rekonstrukcji hipotetycznej przeszłości.

Funkcjonaliści postrzegają społeczeństwo ( kulturę ), jako zorganizowany kompleks powiązanych instytucji, czyli elementów kulturowych, zmierzających do integracji i zapewnienia równowagi całemu systemowi społecznemu. Wyjaśniając poszczególne zjawisk społeczne starają się wykazać ich funkcje w społeczeństwie, twierdząc przy tym, że wypracowane schematy wyjaśniające funkcjonowanie społeczne maja charakter uniwersalny.

Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
? sprzeciw przeciwko ewolucjonizmowi,
? punktem wyjścia i dojścia antropologa powinien być teren ( badania empiryczna ),
? założenie o holistycznym charakterze zjawisk kulturowych i społecznych.

Funkcjonaliści twierdzili, że społeczeństwo i kultura stanowią niepodzielną całość i tylko tak można je rozpatrywać, z tym, że Radclif Brown uważał, że badać należy struktury społeczne i zachowania oraz produkty tych zachowań z przeszłości, a Bronisław Malinowski, że instytucje kulturowe. Niemniej wszystkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach swojego systemu.

Podstawy życia społecznego:
? przyrodnicze ( biologiczne, geograficzne, demograficzne ),
? ekonomiczne,
? kulturowe.

Biologiczne ? to cechy organizmu ludzkiego, zachodzące w nim procesy fizjologiczne mechanizm dziedziczenia cech, popędy, skłonności i potrzeby wynikające z cech organizmu ludzkiego. Człowiek, żeby żyć musi zaspokajać potrzeby wynikające z dziedzicznej konstrukcji organizmu ( głód, pragnienie, popęd seksualny, postawa, wzrok itp. ).

Trzy fale rozwoju:
? rewolucja agrarna,
? rewolucja przemysłowa,
? rewolucja informacyjna.

Geograficzne ? inaczej geofizyczne. Twórca tego kierunku był de Molis ? uważał, że teoria ras nie wyjaśnia, dlaczego nastąpiło rozprzestrzenienie się ras. Jego zdaniem ludność podzieliła się, ponieważ przeszła różne szlaki, czyli drogi w swej historii. W tym pojęciu szlak to środowisko geograficzne, które determinuje cechy psychosomatyczne, jak i typ społeczny.

Trzy szlaki główne:
? wyżyny środkowo - azjatyckie,
? lasy i tundry Syberii,
? lasy i dżungle.

Koncepcja podziału ludzkości wg de Molisa:
? klimat podzwrotnikowy ? duża dostępność dóbr ? ty leniwy,
? koło podbiegunowe ? mała dostępność dóbr ? typ wyciszony i zrezygnowany,
? klimat umiarkowany ? umiarkowana dostępność dóbr ? najlepszy rozwój.

Człowiek, jest częścią ziemi i tylko w związku z nią może być badany. Gdyby tego związku nie było społeczeństwa by się rozpadły. Klimat i położenie geograficzne wpływa na organizm, psychikę i aktywność człowieka. Na liczebność ludzkości warunki tj. opady, dostęp do morza, ukształtowani terenu, rodzaj gleby, roślinność, bogactwa naturalne, a na organizację społeczno-ekonomiczna np. położenie na wyspie.
Jest ścisła korelacja pomiędzy środowiskiem geograficznym, a gęstością zaludnienia, charakterem mieszkań, dróg, środków komunikacji, sposobem ubierania się, używania przypraw, potraw, napojów, kolorystyką, kształtowaniem się ras i ustrojów państwa.

Demograficzne ? wg Corte wzrost liczy członków danej społeczności jest podstawowym wyznacznikiem jego rozwoju, czyli im nas więcej tym większe są nasze możliwości. Nagromadzenie takich cech jak wiek, płeć, płodność i rozrodczość determinują rozwój społeczny. Przyrost ludzkości prowadzi do zróżnicowania społecznego, rozwija zdolności, sprawność i umożliwia lepszą współprace jednostek. Gęstość zaludnienia wzmaga konkurencję.

Ekonomiczne podstawy życia społecznego:
? zasoby środowiska,
? umiejętności ludzi uczestniczących w przetwarzaniu tych zasobów,
? organizacja pracy.
Trzy najważniejsze wynalazki:
? koło,
? maszyna parowa,
? mikroprocesor.

Wykład IV z dnia 18.05.2008

Struktury społeczne

Radclif Bron twierdzi, że należy badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Jednostki, które uczestniczyły w życiu społecznym tworzyły stosunki społeczne między sobą, które prowadziły do powstania struktur społecznych ( interpretacja relacji pomiędzy jednostkami ). Opis tych struktur jest możliwy dzięki analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego jak i dlaczego ludzie tak się zachowują to poznamy strukturę społeczeństwa.

Organizacja społeczna ? jest związana dynamicznym aspektem rozwoju społecznego, czyli są to uporządkowane działania jednostek ludzkich ze względu na role społeczne pełnione przez te jednostki.

Aby system społeczny funkcjonował prawidłowo muszą być spełnione następujące warunki:
? musi istnieć stopień funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności między członkami społeczeństwa w celu zapewnienia jej ciągłości ? wspólna idea, wspólny cel,
? konstrukcja norm społecznych musi być stworzona w ten sposób, aby nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne,
? istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu społecznego ( instytucje społeczne ).

Instytucja społeczna ? to zestandaryzowany sposób zachowania, ujęty w normy i zasady. To zorganizowany i utrwalony zespół ludzkich działań, zakładający istnienie zasady naczelnej ? celu instytucji. Oprócz tego celu musi być personel, normy, środki materialne, funkcje i rzeczywista działalność. To wszystko musi być nakierowana na zaspokojenie określonych potrzeb. W szerszym znaczeniu to względnie trwały układ społecznie ustanowionych sposobów i reguł zachowania, ustanowionych przez normy społeczne.

Instytucje społeczne badamy na trzy sposoby:
? morfologia społeczna ? badanie budowy systemu społecznego; oglądamy podobieństwa i różnice pomiędzy systemami i klasyfikujemy struktury,
? fizjologia społeczna ? badanie nad działaniem systemu społecznego: jak funkcjonuje, jakie są kierunki jego rozwoju, jakie mechanizmy przyczyniają się do tego że się on nie rozpada,
? zmiany systemu społecznego ? badamy procesy zmian, uwzględniamy czynnik czasu, opisujemy historię zmian tego systemu.

Instytucje społeczne dzielimy na pięć rodzajów:
? ekonomiczne ? określają sposoby produkcji, wymiany i podziału dóbr materialnych, oraz usług, a także regulacje rynku pracy,
? kulturalne ? określają ludzkie działania związane z utrzymaniem i rozwijaniem dziedzictwa kulturowego grupy,
? obrzędowe ? regulują stosunki międzyludzkie w sytuacjach różnego rodzaju uroczystości, audiencji i zebrań,
? polityczne ? określają sposoby zdobywania, użycia i podziału władzy wewnątrz grupy,
? religijne ? określają stosunek ludzi do przedmiotów, sił i osób uznawanych za święte i przynależne do świata transcendencji, w tym także zachowania rytuale.

Ewolucja struktur społecznych.

Zmiany wg. funkcjonalistów odbywają się poprzez wewnętrzna ewolucję lub zewnętrzną dyfuzję. Dwa typy zmian społecznych:
? zmiana w strukturze społecznej ? forma strukturalna pozostaje niezmienna, ale zmiany oznaczają ponowną adaptacje do warunków obecnych,
? zmiana struktury społecznej ? zmiana typu struktury w wyniku wewnętrznego rozwoju struktury ( zmiany endogenne ) lub bodźca zewnętrznego czyli dyfuzji ( egzogenne ).

Kultura to integralna całość służąca zaspokajaniu ludzkich potrzeb. Cała kultura ma spełniać określone funkcje. Kultura jest stanem rzeczy, działań i postaw, w którym każda cześć istnieje jako środek do celu.

Dwa uwarunkowania życia ludzkiego:
? biologiczne,
? kulturowe.

Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury, Anie w sposób naturalny. Najpierw należy zaspokoić potrzeby biologiczne.

Potrzeba ? to system warunków dla ludzkiego organizmu w układzie kulturowym, który jest reakcją na naturalne środowisko. Są to reakcje koncentrujące się na tym, co jest wystarczające do przetrwania grup jak też przetrwania organizmu.

Trzy grupy potrzeb:
? podstawowe ( biologiczne ) niższego rzędu ? organizm daje sygnał do zaspokojenia ( sen, pokarm, reprodukcja, bezpieczeństwo ),
? pochodne ( społeczne ) ? czyli funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej ? produkcja narzędzi, dóbr konsumpcyjnych itp. Reakcja kulturowa sprawia, że tworzą się systemy gospodarcze i systemy kontroli społecznej. Pojawiają się tutaj organizacje zbiorowego działania, następuje regulacja organizacji politycznych,
? integratywne ( intelektualne ) ? realizowane są poprzez pęd do wiedzy, do poznania religii, etyki, sztuki, magii oraz poznania kultury symbolicznej. Są to potrzeby uniwersalne i wszystkie musza być spełnione po trochu, by człowiek dobrze się rozwijał.

Reakcje kulturowe ? są możliwe dzięki omawianym wcześniej instytucjom. Instytucje kulturowe maja charakter uniwersalny tzn. instytucje w różnych społeczeństwach i danym momencie, o ile zaspokajają takie same potrzeby to powinny być takie same.

Kontakt kulturowy ? wg. Malinowskiego przemiany w społeczeństwach pierwotnych są wynikiem zderzenia kulturowego tzw. westernalizacji. Następują wtedy zapożyczenia elementów kulturowych, przez co powstaje nowa rzeczywistość kulturowa.
Kontakt kulturowy polega na wytrąceniu danego systemu kulturowego ze stanu pierwotnej równowagi i konsekwencja tej zmiany jest zmiana potrzeb jednostek i grup, co z kolei oznacza zmiany instytucji.

Sekwencje zmian:
? kultura pierwotna podlega oddziaływaniu innej kultury,
? głównym elementem oddziaływania jest kompleks cywilizacyjny ( industrialny ),
? procesu zmian nie można zatrzymać.

Trzy aspekty kontaktu kulturowego:
? aspekt funkcjonalny ? dotyczy dziedzin: gospodarka, wychowanie, ład społeczny, ustrój polityczny, prawo, religia, sztuka, wiedza,
? aspekt tworzący zręby nowego systemu struktury i kultury,
? aspekty, które dotyczą charakterystyki społecznej pod względem przebiegu życia jednostki, życia zbiorowego danej społeczności, przy analizie czynników zewnętrznych.

Antropologia kulturowa nurtu amerykańskiego.

Boas

Empiria to podstawa antropologii. Kultura powinna być badana zawsze w kontekście zjawisk przyrodniczych, ekonomicznych i politycznych. Wyznaczył obowiązujące do tej pory kierunki badań:
? reakcja człowiek ? natura,
? reakcja człowiek ? człowiek,
? reakcje indywidualne jednostek ( świadomość człowieka ).

Zasada relatywizmu kulturowego wg Boasa ? każdą z kultur należy badać w relacji do niej samej, czyli nie ma kultury stanowiącej wzór odniesienia.

Vissler

Koncepcja areałów kulturowych Visslera zakłada, że areał ( przestrzeń ) kulturowy obejmuje podobne pod różnym względem do siebie kultury. Areała zawiera te kultury, wśród których zachodziła dyfuzja kulturowa. Zaproponował, żeby w ten sposób dzielić też ekspozycje muzealne np. pod względem sposobu zdobywania pożywienia, oraz historyczna fakt dyfuzji. Każdy areał kulturowy posiadał tzw. centrum, czyli najstarszy punkt tego areału i tam też rodził się nowe idee i elementy, które rozprzestrzeniły się na resztę terenu. Czym dalej od centrum, tym elementy kultury te są starsze.

Kroeber

Podstawowe założenia koncepcji Kroeber?a:
? kultura ma charakter autonomiczny ? świat ma złożoną niejednolitą budowę, dzieli się na względnie izolowane klasy zjawisk, którymi rządzą swoiste prawidłowości. Jedną z takich klas zjawiskowych jest właśnie kultura,
? kultura ma charakter całościowy. Stanowi swoistą całość, złożoną z powiązanych wzajemnie elementów, ale nie jest prostą sumą swoich elementów (zasada holizmu). Każdy element kultury może być interpretowany wyłącznie w odwołaniu do szerszej struktury całościowej kultury,
? kultura ma charakter historyczny ? występuje w określonym miejscu i czasie a jej charakter zależy od zewnętrznych czynników (środowisko geograficzne, struktura demograficzna ludności, ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy, wydarzenia polityczne czy elementarne klęski),
? zjawiska kulturowe są zróżnicowane przestrzennie i czasowo, to oznacza że każde zjawisko powinno być rozumiane i oceniane tylko z punktu widzenia kultury do której należy. Żadnej kultury nie można oceniać przy pomocy standardów właściwych dla innej kultury.

Lowie ? nurt kultury i osobowości.

Najważniejszy elementem kultury jest reakcja między jednostką ludzką, a samą kulturą, czyli człowiek, a kultura! Człowiek to reprezentant, uczestnik i twórca kultury, która jest wtedy na bieżąco realizowana w życiu jednostek ( analiza biografii poszczególnych jednostek ).

Kardiner

Podzielił instytucje na dwie kategorie: na pierwotne i wtórne. Instytucje są to sposoby ludzkiego postępowania, myślenia, wierzenia i odczuwania.
Pierwotne instytucje ? są odpowiedzialne za formowanie się postaw osobowości ludzkiej. Działają w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Wiążą się z procesem tłumienia popędów pierwotnych. Są to praktyki socjalizacyjne, jakie każda grupa wytworzyła, aby przygotować ich do życia w społeczeństwie i kulturze.
Wtórne instytucje ? umożliwiają przystosowanie jednostki do otoczenia, umożliwiają zaspokajanie ludzkich potrzeb ( religia, rytuały, folklor, mitologia, systemy tabu ). Pozwalają nam odnaleźć się w grupie i wpływają na naszą osobowość.

Wykład V z dnia 01.06.2008

Święte jest to wszystko, co nadprzyrodzone. Każda skała i przedmiot może być otoczony świętością. Świeckie jest to wszystko, co zwyczajne.

Rytuał ? to formalne i uroczyste praktyki związane ze sfera świętości (modlitwy, taniec, pieśni). Ma za zadanie zbliżyć człowieka do świętości w sposób spokojny i kontrolowany. To forma obrzędu dokonującego się w obecności sakrum, a dotyczącego ważnej dla społeczności dziedziny życia. To szereg określonych ściśle działań i czynności obrzędowych.

Cechy charakterystyczne religii:
? istota nadprzyrodzona ( Bóg ),
? opowieści o stworzeniu,
? modlitwa,
? miejsce oddawania kultu,
? kapłani i duchowani,
? kwestia życia po śmierci,
? święte przekazy ( np. Biblia ),
? święta religijne,
? symbole religijne,
? kodeksy postępowania ( np. dekalog ).

Religia to system wierzeń i rytuałów dotyczących obszarów świętości.

Typy religii:
? wiara w siły nadprzyrodzone ? społeczeństwa wierzące w świat nadprzyrodzony wpływający korzystnie lub nie na ludzkie losy. Nie ma tu Boga, ani duchów, tylko formy bezosobowe,
? animizm ? przekonanie o działaniu duchów w świecie ( w ludziach lub przedmiotach ). Działamy na te bóstwa poprzez magię,
? teizm ? wiara w istnienie potężnych Bogów, interesujących się dziejami ludzi i należy oddawać im cześć:
o politeizm ( wielobóstwo ),
o monoteizm ( jednobóstwo ),
o henoteizm ( stan pośredni ),
? idealizm transcendentalny ? nie oddaje się czci Bogom, ale opiera się na uświęconych zasadach myslenia i działania. Jego celem jest umożliwienie ludziom jak największego wykorzystania swojego potencjału.

Religia, a funkcjonaliści.

Funkcjonaliści postrzegają kulturę jako kompleks funkcjonalnie powiązanych instytucji (elementów kulturowych ). Wyjaśniając poszczególne zjawiska starają się wykazać ich funkcjonalność, oraz związki między nimi. Są pozytywnie nastawieni do religii, gdyż spełnia ona swoje funkcje społeczne.

Funkcje społeczne religii:
? spójność społeczeństwa ? religia to siła spajająca społeczeństwo, bo zapewnia wspólne przekonania, normy i wartości,
? siła konsolidująca, ustanawiająca wspólne podstawy życia społecznego,
? spoiwo społeczne ? wiąże grupę i pozwala przetrwać społecznościom nie osadzonym w czasie i przestrzeni,
? nadanie sensu w życiu ? podejmuje problemy życia i śmierci, i jest to jedyna instytucja podejmująca próbę odpowiedzi na te pytania,
? kontrola społeczna ? normy społeczne opierają się na przekazach religijnych i regulacja prawne mają wymiar zarówno religijny, jak też świecki,
? prawo jest osadzone na wartościach religijnych i takie ma tez uzasadnienie,
? wsparcie psychiczne czyli potocznie jak trwoga to do Boga.

Religia to uświęcony obszar ludzkiego doświadczenia, ale jest ot zawsze twór społeczny. Jeżeli brakuje religii to pojawiają się funkcjonalne równoważniki, czyli zjawiska wywołujące podobny skutek jak religia i mogą spełniać podobne funkcje ( socjalizm, komunizm, faszyzm ).

Teoria konflikty społecznego.

Wyjaśnia główne przyczyny powstawania i rozwoju społecznego jako efekt ścierania się różnych interesów prowadzących do sprzeczności i do konfliktów:
? religia to opium dla ludu ? wspiera i sankcjonuje istniejące nierówne systemy prawne i społeczne, jak też odwraca uwagę jednostek od problemów społecznych ? jak opium wprowadza ludzi w dobry nastrój, religia to elementy sprzyjające walce o władzę, a władza wykorzystuje religię do sankcjonowania swojej pozycji i tłumienia ruchów przeciwstawnych,
? religia sprzyja nierównościom społecznym ? stabilność i spójność, która daje społeczeństwom świadczy o jej destrukcyjnym charakterze,
? religie zaostrzają nierówności i dają moralne uzasadnienie do zabijania innych,
? religia daje władze do uciskania innych i nie dopuszcza do zmian,
? religia jest zorientowana na mężczyzn i ma charakter patriarchalny,
? religia prowadzi do konfliktów.

Religijność może być siłą konstruktywną (funkcjonaliści), jak również destruktywna (konfliktowy).

Wykład VI z dnia 08.06.2008

Uniwersalizm ? to przekonanie, że wszystkie zjawiska kulturowe są jednorodne, niezależnie od czasu i przestrzeni.

Relatywizm ? to przekonanie, że różne kultury mają różne składniki i można badać kulturę tylko jako całość, ale:
? trzeba znaleźć specyficzne cechy każdej kultury i każda kultura realizuje swoje własne prawa,
? porównywanie badanych kultur między sobą może odbywać się tylko wtedy, gdy elementy wyjściowe są tożsame.

Boas: wszystkie kultury są wobec siebie równe, nie ma kultur lepszych lub gorszych, nie ma kultur zasługujących na ocenę pozytywna lub negatywną. Wszystkie kultury można poznać, ale trzeba zaczynać od źródła.

Różne formy relatywizmu:
? zdrowy relatywizm ? zakłada, że istnieją uniwersalne części składowe wspólne dla wszystkich kultur. Każda kultura posiada system moralny, rodzinę, prawo, ale każdy z tych elementów może zawierać inną treść,
? relatywizm etyczny ? zakłada, że trudno określić, co jest etyczne, a co nie w poszczególnych kulturach,
? relatywizm prawdy ? nie ma uniwersalnych kryteriów, które mogą ustalić, który osąd jest prawdziwy, który fałszywy,
? relatywizm rozumu ? nie istniej uniwersalna logika rozumowania,
? relatywizm postrzegania ? zakłada się, że postrzegamy coś w określony sposób, dlatego, że wychowaliśmy się w ramach danej kultury, a nie dlatego, że natura obiektu jest taka, a nie inna,
? relatywizm pojęciowy ? istnieją odmienne, i nie dające się porównać sposoby ujmowania świata,
? relatywizm językowy ? nasze doświadczanie świata jest zawsze funkcją języka naturalnego, języka, jakim się posługujemy,
? relatywizm moralny ( etyczny ) ? wszystko co moralne i nie moralne można rozpatrywać tylko w kontekście określonego systemu normatywnego, tzn. granice dobra i zła w każdej kulturze mogą być inne,
? relatywizm metoetyczny ? nie można formułować osądów moralnych, które dają się obiektywnie uzasadnić,
? relatywizm poznawczy ? to podstawa relatywizmu kulturowego, ponieważ jeśli chcemy wyjaśnić dlaczego pojawiają się określone zachowania i wytwory kulturowe należy zrekonstruować zaplecze myślowe danej kultury.

Wnioski:
? ludzie żyją w różnych kulturach, kulturach kultura nowożytna ( europejska ) jest tylko jedna z nich,
? nie ma kryteriów uniwersalnych pozwalających obiektywnie ocenić inne kultury,
? mogą istnieć pewne kryteria porównawcze, ale zastosowanie ich okazuje się niepotrzebne i zbędne.

Wyższa Szkoła Biznesu w Gorzowie Wlkp.
Wykłady prowadziła mgr Renata Andruszczak - Michniewicz