Antropologia kulturowa wykłady WSP TWP

Antropologia kulturowa – wykłady.

Antropologia – wiek XIX znamionował bujny rozkwit nauk formalnych tj. matematyki i logiki, nauk przyrodniczych i humanistycznych rozkrzewiających się na poszczególne dyscypliny coraz to bardziej szczegółowe operujące swoistością przedmiotu badań, metod i języka. Zkojarzone to było z przekonaniem, że szczegółowy opis poszczególnych fragmentów rzeczywistości umożliwi ujęcie jej w całości. Na czoło wysunęło się przy tym podejście związane z paradygmatem mechanizmu. Tymczasem dalszy rozwój cywilizacji powołał do życia problemy których rozwiązanie domagało się nie tylko multidyscyplinarnego (wielodyscyplinarnego) i interdyscyplinarny (rozważania naukowe) rozwiązywanej w coraz większym stopniu angloamerykańskie znaczenie antropologii.

Antropologiczna koncepcja kultury

Opisem i wyjaśnieniem zmienności kulturowej rodzaju ludzkiego w czasie i przestrzeni zajmuje się antropologia kulturowa. Trzeba sobie jednak zdawać sprawę z tego, że jej konceptualizacją będą zależeć od wyboru określenia przedmiotu badań jakim jest kultura.
W definicji należy wybrać taką którą w najpełniejszy ujmie jej adaptacyjną ( proces przystosowania się do zachowania) rozwojową to jest antropologiczny sens.
W nauce od 1971 r. Od opublikowania przez E. Taylor pierwsza książka. Systemowe ujęcie antropologii kulturowej i jej definicje można przedstawić w następującej definicji:

Kultura – jest to gatunkowy, społecznie organizowany system świadomego przystosowania się do otoczenia, realizowany za pośrednictwem przedmiotowych wytworów kulturowych mających na celu zaspokajanie potrzeb życiowych, które powodują wzbudzanie ośrodków napędów emocjonalnych w naszym mózgu. Kultura jest w wtedy super systemem (czyli nad systemem).

W skali gatunku człowieka współczesnego homo sapiens recens (człowiek mądry współczesny) złożonych z sieci oddziaływujących ze sobą poszczególnym systemem społeczno-kulturowym jako jej lokalnych.

Antropologię kulturową interesują również wcześniejsze populacje ludzkie począwszy od okresu pololitu górnego (ok. 3000 lat p. n.e) kiedy na arenie dziejów wystąpił człowiek obdarzony świadomością.
Kultura człowieka współczesnego jest złożona z sieci oddziaływujących ze sobą poszczególnych systemów społeczno-kulturowych (Sk) jako jej lokalnych przejawów czasoprzestrzennych.

Funkcje przystosowawcze polegają na dostarczeniu adekwatnym zaspokajaniu osobniczym i społecznym (człowiek składa się z 2 systemów biosystemów- strona cielesna i mózgu korowego).
Definiując potrzebę na poziomie osobniczym rozumieć należy stereotypowe powtarzające się zaburzenia równowagi wewnętrznej w osobniku, zachodzące na skutek niedoboru lub nadmiaru określonej substancji(np.; pokarmowej) lub informacji czyli wiedzy. Pojawienie się potrzeb jej rezultatem jest fakt, że zarówno osobnik ludzki jak i kultura (system kulturowy) są układami dynamicznymi, współdziałającymi ze zmiennym otoczeniem, które jest źródłem sprzyjającym jak i nie sprzyjającym ich istnieniu. Ponadto zachodzą też w nim tzw. Procesy samowyrównawcze. Istotą więc przystosowawczego (adaptacyjnego) zaspokajania potrzeb jest przywracanie stanu uprzednio zaburzonej równowagi. Wszakże głównym czynnikiem sprawczym specyfiki rozwoju biologicznego osobnika ludzkiego (ortogenezy) jest program genetyczny przekazywany w drodze bioreprodukcji. Zaś w systemie kulturowym dochodzi tzw. pamięć kulturowa przenoszona z pokolenia na pokolenie w drodze edukacji i socjalizacji (uspołecznianie).

W pierwszym przypadku chodzi tu o genotyp uformowany przez zapłodnienie. W drugim przypadku o normotyp kulturowy jako nabyty układ skojarzeń poznawczo – decyzyjny.
W obu przypadkach chodzi o realizację określonego rodzaju ekspansji przez człowieka w której istotą jest narastanie poziomu organizacji (stopień komplikacji) o znaczeniu adaptacyjnym. Ogólnie biorąc stosunek między komplikacją a przystosowawczością: im więcej ma się różnych organów do przyswajania i reagowania w stosunku do energo-materii i informacji tym wyższy będzie poziom adaptacji bo tym więcej można być powiązanym z otoczeniem poprzez oddziaływania.


Wykład

Mając na uwadze zarówno ludzki organizm jak i system kulturowy (Sk) w całości warto bardziej szczegółowo naświetlić poszczególne składniki przystosowawcze:

1. Pobieranie odpowiednich form energometerii potrzebnych do przetrwania i rozwoju.
2. Pobieranie informacji o uporządkowaniu otoczenia i ich internalizacja mająca na celu osiąganie bardziej plastycznych czynności lub zachowań.
3. Zróżnicowana reprodukcja własnych struktur adaptacyjnych ( organów i funkcji).
4. Ustawienie procesu wewnętrznego kooadaptacji oddziaływujących na siebie składników z możliwością rozpoznania i niszczenia szkodliwych elementów intruzyjnych jak również własnych elementów odchylających się od norm.
5. Ucieczka lub agresja w stosunku do zewnętrznego zagrożenia.
6. Wydalanie zbędnych produktów przemiany materii.
7. Reprodukcja kolejnych pokoleń.
8. Reprodukcja tradycji kulturowej.

Wszystkie te aktywności mogą być ujmowane pozytywnie lub negatywnie z punktu widzenia ich wartości adaptacyjnej i powinny być rozwiązane zawsze w skomplikowanym splocie czynników selekcyjnych. Można wszak mówić też o selekcji kulturowej. Zatrzymując się z kolei nad kwestią w jaki sposób zapewnić u osobnika ludzkiego wykonanie określonej czynności spośród wielu możliwych, wypada wprowadzić pojęcie psychonerwowej normy czynnościowej – dlatego psychonerwowej bo chodzi tu o czynności w których może uczestniczyć świadoma motywacja. Ogólnie biorąc, a zarazem najprościej można przedstawić dowolną normę czynnościową w oparciu o poniższy schemat:

Kor
S=>[REC]=>[R->E]->[Ef]=>A

Gdzie:

S – bodziec otoczenia
Rec – receptor zmysłowy
Kor – przetwornik informacji (mózgowy)
R – ośrodek poznawczy w naszym mózgu
E – ośrodek decyzyjny (napęd emocyjny albo działanie wolicjonalne)
Ef- organ wykonawczy ( np. ręka)
A – wykonana czynność

W schemacie tym psychonerwowa norma czynnościowa oznacza określone skojarzenie elementu poznawczego z decyzyjnym o ułatwionej w danym czasie przewodności dla przepływu mocy skojarzeniowej. Dzięki występujących norm możliwa jest zależność między rodzajem bodźców otoczenia a osobniczymi na nie reakcjami. Człowiek od biologicznej natury wyposażony jest w skomplikowany układ norm genetycznie wrodzonych, które wzbudzamy odpowiednimi bodźcami otoczenia umożliwiają wykonywanie różnorodnych odruchów bezwarunkowych. Można wtedy mówić o instynktownej reaktywności osobnika na takie czy inne bodźce (np. cofnięcie ręki z ognia). Z kolei zachowania kulturowe umożliwiane są przez wychowawczą i edukacyjną internalizację normotypu kulturowego (wzorca), rozumianego jako hierarchicznie uporządkowany zespół wzorców i stosownych norm i zwykle konfliktowym sprzęganiu ich z układem norm wrodzonych. W rezultacie powstaje osobowość dysponująca skomplikowanym układem norm nabytych w określony sposób zakorzenionych w normach wrodzonych. W ten sposób pamięć kulturowa (tradycja) będzie sprzężona z pamięcią genetyczną w osobnikach ludzkich. Zatem zwłaszcza w człowieku jako gatunku biokulturowym szczególnie dużą rolę odgrywa rodzaj edukacji wynikającej z przyjętego normotypu w danej kulturze czy jego subkulturach. Chodzi tu zarazem o nabywanie wiedzy jak i z ośrodkami decyzyjnymi. U człowieka na poziomie biologicznym ośrodkami decyzyjnymi pierwszego rzędu są centra napędów emocyjnych ( strach, gniew), zaś na poziomie specyficznie ludzkim będą to centra decyzji dowolnych (wolicjonalne) zależne od naszej woli. O odrębności tych drugich świadczy fakt, że odpowiednie ich pobudzenia mogą działać przeciwstawnie do emocji. Wola ludzka polega na możliwości wyboru celu i metody działania i zdolności do samoprzymierzania się do jego realizacji wbrew przeszkodom wewnętrznym i zewnętrznym ( m.in. emocje odciągające od takiej realizacji). W ten sposób oczywisty normy powiązane są z potrzebom. Ostatecznie więc ze względu na polaryzację natury ludzkiej na stronę biologiczną i duchową, potrzeby uruchamiane przez nie normy dzielą się na 2 kategorie:
1. biologiczne potrzeby człowieka samozachowawcze i reprodukcyjne.
2. specyficzne ludzkie potrzeby uogólnionego poznania świata i sensu życia, emocyjnego kontaktu społecznego oraz estetyczne – są one zaspokajane przy największym współudziale świadomie motywowanych czynności.




Wykład

Kultura szkoły

Kultura to materialne i niematerialne elementy życia organizacji na które składają się następujące elementy:
- filozofia i/lub ideologia wyznawana przez kierownictwo i pracowników
- sposób jaki filozofia ta znajduje odzwierciedlenie w misji lub w celach istytucji
- zestaw wartości uznawanych przez kierownictwo i inne osoby (zarówno w samej instytucji jak i bezpośrednio lub pośrednio związanych z jej funkcjonowaniem) oraz sposób w jakim wartości wpływają na ich bieżące działania
- jakość (jak też i nauka) stosunków interpersonalnych
- metafory, jakie w sposób świadomy lub też nieświadomy służą za podstawę do myślenia i działania
- sagi, mity, anegdoty, lokalni bohaterowie oraz obrzędy i obyczaje, które służą generowaniu lub też pobudzaniu inicjatywy i motywowaniu
- inne liczne materialnie i niematerialne formy którymi do tej pory przypisywano niewielkie znaczenie a które posiadają zarówno potencjał jak i siłę wywierania wpływu.
(Milikan R. K „ Szkoła kultury”)


Do tej pory koncepcja kultury przyciągała uwagę antropologów i socjologów z jednej strony, z drugiej strony literatów i artystów. Obie te grupy podejmowały próby tworzenia jej definicji dla własnych potrzeb. Jednakże fakt, iż słowo „kultura” pozostaje pojęciem ogólnym używanym dla zupełnie odmiennych różnych celów dodaje mu tylko wieloznaczności. Obecnie uważa się, że pojecie to obejmuje zarówno zachowania (etniczności i zachowania typu plemiennego) jak i dzieła sztuki przedstawione w licznych i zróżnicowanych formach. Z punktu widzenia antropologii i socjologii kultura stanowi system znaczeń symboli i doświadczeń, które, przejawiają się w zachowaniach i działaniach członków jakiejś grupy (plemienia) identyfikują ich pod względem społecznym oraz kształtują ich poczucie przynależności. Kultura jest zbiorem wyobrażeń służącym zaspokajaniu potrzeb materialnych i psychicznych oraz nadającym treść kontaktom interpersonalnym i społecznemu wsparciu. Kultura wyróżniana jest poprzez rytuały, ceremonie, wizerunki i symbole. Wszystkie z nich służyć mogą wzajemnemu wzmacnianiu się i nadawaniu sobie sensu. Kultura jest określonym, wyodrębnionym sposobem, życiem wprowadzającym hierarchię i porządek danej grupy lub społeczności. Kultura nie jest czymś statycznym cechuje ją wewnętrzna dynamika – rozwija się sama w sobie, podlega nieustannej weryfikacji, ocenie, modyfikacji i doskonaleniom, które jest udziałem członków danego plemienia, danej społeczności występujących jako wyodrębnione jednostki jak też jako zbiorowość. Na kulturę składają się przekonania , język oraz wiedza w ramach których i poprzez które członek danej społeczności tworzy i utrzymuje poczucie wspólnoty. W szerszym sensie etnograficznym kultura stanowi złożoną całość, w skład której wchodzą sztuka, moralność, prawa, obyczaje, wiedza oraz wszystkie inne zdolności i zwyczaje nabyte przez ludzi jako członków danej społeczności.
Kultura jest częściowo dziedziczona . Częściowo stanowi system twórców myślowych przekazywanych w formie symbolicznej, które umożliwiają ludziom rozwijanie się komunikowanie się oraz pomnażanie swej wiedzy i kształtowanie postaw życiowych zarówno w danej chwili jak i w przyszłości. Kultura zawiera w sobie pewien dynamizm jak też obiektywnie istniejące przedmioty, sposoby myślenia, oraz wzorce zachowania typu transakcyjnego, występujące między członkami jakiejś społeczności. Kultura jest zorientowana prospołecznie, jest podtrzymywana przez daną społeczność. Każda trwająca w czasie grupa ludzi tworzy i utrzymuje swoją specyficzną kulturę – w miarę jak zmieniają się członkowie tej grupy. Kultura staje się odzwierciedleniem zarówno wkładu w jej rozwój wnoszonego przez różnych członków jak i utraty dotychczasowych przyzwyczajeń oraz zwyczajów praktykowanych przez starszych członków . Kultura uobecnia się poprzez intencję oraz jej brak, stanowi interpretację zachowań i ich przejawy ( Battes R.J , „ Studia dotyczące administracji edukacji”).
Kultura jest zatem zawsze czymś złożonym i unikalnym w danej sytuacji. Z punktu widzenia estetycznego, artystycznego i literackiego słowo kultura używane jest w odniesieniu do tych działań i ich rezultatów, sposobów wyrazu oraz wytworów, które definiowane są pod szerokim pojęciem „ sztuk pięknych” a które uznaje się za posiadające w sobie wartość wewnętrzną lub same będące taką wartością, poza wartością rzeczywistą lub komercyjną.
Arnold uważa, że owa dążność kultury do perfekcyjnej zarówno wartości w sensie estetycznym jak i poziomem artyzmu, ocena poziomu kreatywności, intelektu jest wysokiej rangi umiejętnością w sensie artystycznym i intelektualnym kultura jest zarazem syntezą etyki i racjonalności jest stanem który przenosi nas przynajmniej metaforycznie poza granice ludzkiej niedoskonałości i kruchości ( Arnold N. , „Kultura i anarchia”).

Werbalne i konceptualne przejawy kultury:
I grupa przejawów symbolicznych lub ekspresji kultury. Obejmuje te z nich, które są zapisane lub przekazywane werbalnie wśród członków społeczności szkolnej lub uniwersyteckiej.

Cele ogólne i szczegółowe:
Zacząć wypada od określenia celów ogólnych i szczegółowych procesu kształcenia. Program nauczania i wychowania jego najważniejsze treści i równowaga między nimi stanowi zasadniczy instrument transmisji celów edukacyjnych szkoły.
Metafory i język. Język jakim stale posługuje się ludzie w obrębie jakiejś organizacji oraz sposoby jego używania są również odzwierciedleniem kultury, wartości kulturowych stanowiących fundament danej organizacji. Faktycznie istnieje coś na kształt języka wewnętrznego słownictwa obowiązującego w danej szkole, które rozwija się w jakiejś grupie ludzi. Język stanowi podstawowy kontakt z innymi osobami choć nie cały proces komunikowania odbywa się na poziomie werbalnym. Mamy zim również do czynienia poprzez mowę ciała, kontaktem wzrokowym. Konieczne zatem staje się staranne rozważenie sposobu komunikowania się jako, że nasze posługiwanie się językiem dopuszcza pewne przejawy kultury a inne wyklucza, że oczywiście język ma zasadnicze znaczenie dla doświadczeń gromadzonych przez studentów. W procesie nauczania, uczenia się może on wnosić ład lub zamieszanie, otwierać lub zamykać pewne możliwości, może być językiem opisowym lub zwyczajowym, może promować rozwój umysłowy lub go opóźniać.


Wykład

Typy zmiany kulturowej.
1. Problematyka zmiany kulturowej przyciągała uczonych od samego zarania dziejów.
2. Problematyka teorii rozwoju społecznego była nawet głównym przedmiotem zainteresowań pierwszych kierunków w antropologii kulturowej, których przedstawiciele dążyli do odkrycia i określenia praw historycznego rozwoju antropologii kulturowej.

Występują tu dwa kierunki oparte na następujących założeniach:
1. niezależnej ewolucji
2. dyfuzji jako czynników przemian, które można obserwować we wszystkich społeczeństwach ludzkich.

Ewolucjoniści ubiegłego wieku wskazywali na sensacyjne sekwencje rozwojowe kultury ogólnoludzkiej.
Metody badawcze:
1. Holizm- oznacza badanie istot i grup ludzkich w terminach całościowego wzoru ich życia, w terminach wzajemnych powiązań pomiędzy wytworami i formami działalności ludzi.
2. Metoda historyczna- sprowadza się w antropologii do próby opisania przebiegu ludzkiej ewolucji biologicznej i kulturowej, jak też do umieszczenia każdego sposobu życia ludzkiego w historycznej perspektywie.
3. Metoda porównawcza.

Aspekty rzeczywistości kulturowej.
I. Kultury nie można traktować jako formę znajdującą się w oderwaniu od społeczeństwa.
II. Kultura jest rzeczywistością historyczną (zespół form świadomości społecznej).
III. Kultura jest systemem symboli, przekazywana jest jednostką za pośrednictwem języka i innych form symbolizacji kulturowej.
IV. Kultura jest powiązana całością o charakterze instrumentalnym.
V. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym tzn. jest jednocześnie faktem psychicznym i zbiorowym.

Główny wkład antropologii kulturowej do innych dyscyplin humanistycznych i społecznych, a także przyrodniczych polega na wypracowaniu przez nią koncepcji kultury. Najpewniejszą koncepcję kultury jaka po raz pierwszy została sformułowana zawdzięczamy Malinowskiemu. Kultura składa się z zachowań wyuczonych i przekazywanych przez symbole tworzących specyficzny dorobek grup ludzkich oraz wytworów tych zachowań. Rdzeń kultury stanowią tradycyjne tzn. wyrosłe i wyselekcjonowane w procesie historycznym idee oraz przywiązywanie wagi do ich wartości.

Progres i regres, a pojęcie strategii adaptacji kulturowej.
W związku z tym, że człowiek wraz ze swoją kulturą jest uważany za konsekwentny produkt ewolucji progresywnej biosfery należy zastanowić się nad możliwymi strategiami adaptacyjnymi w ich wymiarze gatunkowym. Na gruncie antropologii ogólnej rzeczywistość może być wyjaśniana poprzez 4 podstawowe zasady o różnym stopniu ogólności i wzajemnego uzależnienia. Są to:
1. Zasada centralizacji.
2. Zasada ekspansji.
3. Zasada interakcji natury gatunkowej człowieka z otoczeniem naturalnym i społeczno- kulturowym.
4. Zasada dominacji kultury duchowej nad materialną.

Ostatnia z wymienionych zasad wyraża się chociażby w konstytutywnych normach światopoglądowych nadającym sens bardziej szczegółowym przepisom zachowań i wchodzącym w skład każdej ideologii lub tzw. ideologicznego podsystemu sterującego wg. Języka systemizmu. Ponieważ w modelu natury gatunkowej człowiek określony został jako istota spolaryzowana wewnętrznie na stronę biologiczną (jako efekt trwający ponad 3 miliardy lat ekspansji ewolucyjnej od biogenezy) i ludzką w sensie potencjału człowieczeństwa, nie trudno dojść do wniosku, że będą istnieć tylko 3 możliwości dalszego rozwoju takiej sytuacji.

A zatem:
1. Własności potencjału człowieczeństwa są hamowane, ponieważ dominuje w sposób wyraźny strona biologiczna.
2. Albo własności te są zdominowane w sposób zróżnicowany i wtedy mamy sytuację polegającą na specjalizacji mozaikowej.
3. Albo też potencjał człowieczeństwa rozwija się wszechstronnie i oddziaływuje na stronę biologiczną podporządkowując ją sobie.

W dalszym rozwinięciu tego modelu polaryzacji człowieka pojawia się kwestia przeciwstawienia dwóch rodzajów środowiska, w których zachodzą ludzkie oddziaływania. Chodzi o środowisko wewnętrzne i zewnętrzne. Do środowiska wewnętrznego zalicza się ciało w dużym stopniu odziedziczone po przodkach i znaczną część psychiki zaś do środowiska zewnętrznego-otoczenia. Z tego rozróżnienia wynika zasadniczy podział na 2 kierunki strategii adaptacyjnej, a w związku z tym na 2 rodzaje ekspansji nastawionych albo na środowisko wewnętrzne albo na środowisko zewnętrzne, czyli otoczenie. Oznacza to, że człowiek może przekształcać inicjacyjnie samego siebie, wykorzystując swój potencjał człowieczeństwa i wówczas w niewielkim stopniu ingeruje w przemianę środowiska zewnętrznego (są one w każdym razie odwracalne) albo też może tak przekształcać środowisko zewnętrzne przy wykorzystaniu niebywałej wynalazczości, aby je nagiąć do potrzeb biologicznych, psychocielesnej strony. W rezultacie efektem ekspansji nastawionej na zewnątrz jest m.in. stworzenie sztucznego środowiska, co oczywiście ma swoje rozmaite koszty.
Zachodzi pytanie jak można mierzyć oddziaływania ludzkie tak, aby móc klasyfikować je jako należące do zakresu pierwszego bądź drugiego typu strategii adaptacyjnej. Najogólniej kwestię tę rozwiązuje odpowiedź na pytanie o rodzaj potrzeb, które powinny być zaspokajane poprzez podejmowane działania. Jeśli nie wychodzą one poza zestaw potrzeb określonych jako biologiczne, to należy je zakwalifikować do działań rozwijających lub stabilizujących stronę biologiczną, kulturową w człowieku. Jeśli zaś zaspakajane są specyficzne ludzkie potrzeby sensu czy celowości życia, uogólnionego poznania świata i sprzężona z nimi ewentualnie potrzeba przeżycia piękna, to mamy do czynienia z próbą realizacji potencjału człowieczeństwa. Próbą ponieważ z kolei zjawia się trudny problem oceny adekwatności zaspokojenia tych potrzeb sprawdzalnej zasadniczo na drodze doświadczenia inicjacyjnego. Ocena ta wymaga uruchomienia myślenia refleksyjnego, czyli w oparciu o ego intuicyjne, czyli takie, w którym wyobrażenia symbolizujące oddzielają tzw. scentralizowane reprezentacje myślowe od postrzeżeń i archetypów. Dlatego nie jest dziwne, że pojęcie progresu, a stąd i regresu w różnych strategiach adaptacyjnych uzależnione jest od aktualnie dominującego tzw. paradygmatu poznawczego uzasadniającego zachowania określone jako niezbędne i społecznie wartościowe oraz zachowania z nimi sprzeczne. W początkowych etapach dziejów ludzkości strategie adaptacyjne zbieraczo-łowców musiały mieć charakter inicjacyjny jak to zresztą wynika ze współczesnych danych etnograficznych i przyjętego w nauce modelu poddanego weryfikacji np. poprzez kolejne odkrycia archeologiczne. Przetrwanie wspólnoty ludzkiej było nadrzędne w stosunku do jednostki.
A strategie nastawione na zwiększanie szans przeżycia w trudnych i raczej niezmiennych warunkach otoczenia przy jednoczesnym zachowaniu niewielkiego zróżnicowania dobytku materialnego, odbywała się to przy zachowaniu równowagi za środowiskiem, które rządziło się z kolei prawami nadrzędnymi w stosunku do wspólnoty. Tak więc należy podkreślić, że przekształcane środowisko mogło mieć ograniczony zasięg. Sytuacja uległa zmianie wraz z nastaniem dominacji technicznej i inicjacyjnej, co należy wiązać z przejściem na osiadły tryb życia z gospodarką rolniczo- hodowlaną i w konsekwencji rozwojem cywilizacyjnym związanym z urbanizacją i strukturami państwowymi. Paradygmat animizmu został wyparty przez paradygmat mechanizmu wraz z upowszechnieniem seryjnej produkcji dóbr i usług wymagającej większej komplikacji procedur narzędziowych i wyspecjalizowanej wiedzy typu rzemieślniczo-inżynieryjnej. Nieuchronnie musiało to doprowadzić nie do tylko do utrwalenia się zasad konkurencji, ale też do pojawienia się zasady maksymalizacji zysku. W szczególności ta ostatnia zasada stoi w wyraźnej sprzeczności z pojęciem doboru wspólnoty i zachowaniami typu altruistycznego, napędza natomiast dalszą ekspansję narzędziową w środowisko zewnętrzne. W rezultacie pojęcie postępu zaczęto wiązać z rozwojem technicznym i technologicznym. Moralność straciła swe……. zakorzenione tradycyjnie w tym co nieznane czy wręcz niepoznawalne w sferze motywowania wolicjonalnego. Nie widać powodów dostosowania praktyk autodeprywacyjnych nakierowanych przeciwko stronie biologicznej by móc ją ujarzmić oraz w celach poznawczych. Samopoznanie zostało bowiem na ogół sprowadzone do sientystycznego ( sientyzm- jest to takie stanowisko filozoficzne wg. którego najważniejsze w procesie rozwoju jest nauka) opartego na cząstkowych hipotezach badawczych z wykorzystaniem coraz bardziej precyzyjnych narzędzi pomiarowych, ale za to z silnym przekonaniem o prawidłowości założenia deterministycznego modelu zjawisk zachodzących w świecie. W modelu tym jest ukryte założenie odrzucające możliwość istnienia poza człowiekiem takich sił jak np. wolna wola. Jest to problem, który ciągnie się w filozofii od starożytności, a który ma niezwykle istotne znaczenie dla rozumienia różnic pomiędzy paradygmatem animizmu, a paradygmatem mechanizmu. Model całkowicie determistycznego świata co prawda upadł we współczesnym światopoglądzie naukowym dzięki fizykom i takim filozofom nauki jak Popper. Ale nie widać by wpłynęło to specjalnie na zmianę modelu podstawowego nauczania młodzieży. Chodzi przecież o to, że Popper może mieć rację mówiąc, iż „samo nasze zrozumienie świata zmienia warunki zmieniającego się świata”.
Progres albo rozwój utożsamiany jest współcześnie ze wzrostem gospodarczym uzależnionym od technologii. Efektem tego jest stopniowy zanik w społeczeństwie podejścia- wspiera, podtrzymuje więzi społeczne. Warto poczynić kilka uwag dotyczących tezy, że postęp technologiczny powiązany zasadą maksymalizacji zysków, odbywa się kosztem nieprzestrzegania, a nawet podważania wielu zasad etyczno- moralnych. Teza ta wiąże się z przyjęciem modelu tzw. stadialnego rozwoju moralnego człowieka wg. Kolhberga i pewnym argumentem psychologicznym.
Kolhberg wyróżnił 6 stopni rozwoju moralnego rozłożonych na 3 poziomy:
1. Prekonwencjonalny.
2. Konwencjonalny.
3. Postkonwencjonalny.



1 poziom dzieli się na dwa stopnie:
Posłuszeństwa i kary
Indywidualizmu i wzajemności

Oba stopnie pod względem celu charakteryzują korzyści osobiste, a moralność wymuszona jest odpowiednio za pomocą kary albo opłacana nagrodą. Brakuje przy tym refleksji moralnej, zamiast której występują działania instynktowne, a na drugim stopniu- zasada wzajemności. Perspektywa czasowa działań wiąże się z doraźną sytuacją, a na drugim stopniu- z oddzieleniem sytuacji od korzyści. Ogólnie poziom ten cechuje egoizm krótkowzroczny. Jedynym kryterium słuszności jest posłuszeństwo tym osobom, które uznają władzę karania lub uzyskanie największej korzyści w wyniku własnej korzyści.

2 poziom dzieli się na dwa stopnie:
Konformizm grupowy
Prawa i porządku

Ludzie na tym poziomie potrafią rozdzielić sytuację od korzyści w dłuższej perspektywie czasowej, ale mimo to nadal celem pozostają korzyści osobiste i dlatego poziom ten określany jest jako egoizm dalekowzroczny.

3 poziom dzieli się na dwa stopnie:
Społecznego kontraktu
Zasad uniwersalnych

Celem są tu korzyści w wymiarze społecznym, a perspektywa działań długookresowa i uniwersalna. Na I stopniu tego poziomu refleksja moralna przyjmuje postać poszukiwania uzasadnienia dla dokonanych wyborów korzystnych społecznie, zaś na II stopniu poszukuje się norm uniwersalnych. Kolhberg zaznacza, że każdy człowiek rozpoczyna swój rozwój od I poziomu lecz niekoniecznie dociera do poziomu III, a już rzadko do ostatniego stopnia.
Jeżeli człowiek dysponuje codzienną ilością energii psychicznej w znaczeniu mocy kojarzeniowej, którą zużywa każdego dnia angażując się w różnego typu działania to sensowne jest postawienie pytania ile jej przeznacza na aktywność umysłową zmierzającą do zrozumienia sensu zachowań ludzkich, w tym także zasad obyczajowych i moralnych. Czy korzystanie z dużej ilości urządzeń technicznych w pracy i poza nią nie wyczerpuje energii, która mogłaby być wykorzystana na myślenie refleksyjne.
Sama umiejętność obsługi różnego typu maszyn związana jest z wyuczonymi wzorcami pamięciowymi, wiąże na co dzień sporą część mocy skojarzeniowej, podobnie zresztą jak nałogu wolną wolę. Innymi słowy kwestia dotyczy dziennej porcji wolnej mocy kojarzeniowej lub granicy przyswajalności bodźców zewnętrznych.

Wykład


Antropologizacja pojęć teorii bioewolucji w stosunku do pojęć teorii ewolucji kulturowej

Ewolucja biologiczna Ewolucja kulturowa
1. Populacja biologiczna2. Pula genowa populacji3. Mutacje genowe i chromosomalne4. Bioreprodukcja5. Negatywna i pozytywna selekcja naturalna (przez zróżnicowaną płodność)6. Stabilne rytmy środowiskowe, które generują biorytmy osobnicze i populacyjne7. przepływ genów i procesy przekrzyżowanie8. dryft genetyczny9. efekt założenia10. izolacja w procesie przekrzyżowania11. proces ontogenezy12. anageretyczna i kladogenetycznaewolucja (następstwo faz filetycznych) albo rozgałęzianie na różne genetycznie lokalne populacje. 1. System społeczno – kulturowy2. Pula pamięci kulturowej3. Przypadkowe zaburzenia w przekazie pamięci kulturowej odkrycia i wynalazki, mutacje kulturowe4. Międzypokoleniowy przekaz pamięci kulturowej przez wychowanie5. Selekcja kulturowa, która eliminuje lub upowszechnia mutacje kulturowe6. Stabilne rytmy kosmicznego i biosferyccznego otoczenia, które synchronizują rytmy aktywności kulturowej.7. kulturowa dyfuzja i asymilacja8. Dryft kulturowy małych społeczności9. Kulturowy efekt założenia nowej społeczności10. izolacja w wymianie informacji kulturowej między różnymi społecznościami11. indywidualny rozwój osobowości12. anageretyczna i kladogenetyczna ewolucja kulturowa sukcesja etapów kulturowych w sakali ogólnonaturalnej i rozgałęzienie się na różne lokalne systemy społeczno – kulturowe.

Antropologiczne badania nad zmianą kulturową

A B C D E
Wpływy, dążenia, zamiary białych Procesy kontaktu i przemiany Zachowawcze formy tradycji plemiennej Rekonstruowania przeszłości Nowe siły spontanicznej reintegracji i reakcji
Problematyka zmiany kulturowej przyciągała kulturoznawców już od samego zarania rozwoju społecznego i kulturowego. Ewolucjoniści ubiegłego roku wskazywali na sensacyjne tzn. pozbawione wyjaśnień przyczynowych sekwencją rozwoju kultury ogólnoludzkiej. Przejście od 1 do 2 etapu zaznaczone było pojawieniem się jakiegoś nowego elementu w kulturze, następowało niezależnie od zewnętrznych uwarunkowań. Ewolucjoniści zwrócili uwagę na ważny czynnik przemian jaki jest ........ inwencja jednostki lub grupy ludzkiej w ramach jednej kultury. Dyfuzjoniści jako przedstawiciele następnej orientacji w etnologii dostrzegli i położyli nacisk na fakt zapożyczeń i migracji wytworów kulturowych z jednej kultury do drugiej – podstawowym czynnikiem przemian była ich zdaniem dyfuzja czyli zapożyczenie elementów kulturowych, negowali w ten sposób inicjatywę twórczą jednostek i grup.



Zderzenie kultur daje nowe zjawiska, które należy badać i rozumieć niezależnie od tych kultur. Ze zderzenia może wynikać konflikt, współpraca lub kompromis.
Malinowski nie negując potrzeby rekonstrukcji historycznych nie uważa żeby to była metoda specyficzna badania kontaktu kulturowego wprowadza rozróżnienie pomiędzy warstwą, pogrzebaną przeszłością a tymi elementami dawnej kultury, które zachowały swoją żywotność i wpływają na obecne warunki. Twierdzi, że niejednokrotnie instytucje afrykańskie zawdzięczają swą siłę nie tylko trwałym więziom z pewnymi wzorami przyszłości lecz umiejętność przystosowania się, adaptacji do nowych warunków. Wiadomo, że całe społeczności mogą stracić chęć do życia jeśli pozbawione zostaną instytucji wokół, których ogniskowały się dotąd ich zainteresowania, dążenia. Wiadomo też, że pamięć o dawnych zwyczajach których większość może już nie być żywotna utrzymuje się jako część ideologii i stanowi ważny czynnik ich narodowego odradzania się. Problem ten wygląda inaczej u afrykanów a inaczej u Indian Amerykańskich.

Malinowskiego teoria kontaktu kulturowego
Zwraca uwagę na tzw. Przemianę kulturową. Koncepcja jego wyrasta jako reakcja przeciw spekulatywnym rekonstrukcjom przeszłości i schematycznemu ustalaniu etapów rozwojowych nie popartemu bazą źródłową. Szkice dotyczące dynamiki przemian kulturowych powstały w rezultacie zetknięcie się przez niego osobiście ze społecznościami afrykańskimi. Malinowski stoi na stanowisku, że przemiana kulturowa w Afrce składa się z 3 faz:
1. stara plemienna Afryka
2. Importowana Europa
3. Nowa złożona kultura

W każdej z tych faz: Europejskiej, Afrykańskiej oraz przemiany i kontaktu kulturowego obserwować można szczególny determinizm kulturowy. Przedstawiciele Europy – europejscy rezydenci, misjonarze, administratorzy, przedsiębiorcy są główną siłą napędową przemian społeczności plemienia w taki a nie inny sposób reaguje czego wynikiem jest nieprosta mieszanina starych i nowych elementów pochodzących z obu kultur jest nowa rzeczywistość. Po stwierdzeniu co w danej instytucji jest rodzimego a co obcego zaczynamy badać nową instytucję jako coś zupełnie nowego, jako zjawisko w którym obserwować możemy szereg cech zupełnie nowych zarówno dla Europy jak i dla Afryki. Szczególnie trudne są problemy związane z wynagrodzeniem za pracę oparte na dyskryminacji. Nie można rozumieć skali władz. Problemu wyżywienia w południowej Afryce. Zderzenie nowych kultur daje nowe zjawiska, które należy badać i rozumieć za zderzenia kultur emigracyjnych ii miejscowych mogą wynikać konflikt, współpraca, kompromis.

Funkcja sztuki w życiu człowieka

1. Granica sztuki na obecnym poziomie kultury występuje powszechna świadomość istnienia sztuki jako stale wznoszącego dorobku pokoleń na który składa się nie tylko to wszystko co dotyczy określenia dzieła sztuki lecz i zrozumienie go oraz inne typy relacji, teorie ich dotyczące i cały skomplikowany zespół stosunków społecznych powstających wokół tych zjawisk.

2. Sztuka w społeczeństwie

I problem społecznej funkcji sztuki

a). Funkcjonalność sztuki – jest to pogląd, że sztuka jest autonomiczna, samodzielna, że prezentuje wartości same w sobie bez względu na utylitarne potrzeby ( zaspokaja potrzeby estetyczne) i to stanowi wystarczające racje jej bytu.

b). Rola ludyczna jako charakterystyczna właściwość sztuki: sztuka uznawana jako rodzaj zabawy dającej odprężenie, pełnię satysfakcji (artyści i odbiorcy) artyście przez sam akt twórczy a nam odbiorcom przez recepcję sztuki.

c). Hedonistyczna rola sztuki daje wysoką radość i to stanowi jej siłę atrakcyjną.


Funkcje sztuki

a).


b). F. Poznawcza
Wiele dzieł sztuki dostarcza wiedzy o rzeczywistości (np. filmy obyczajowe, powieść realistyczna, obrazy typu realistycznego). Niekiedy to wiedza o konkretnych reakcjach np. ogólne syntetyczne malarstwo impresjonistów, poezja liryczna, powieść jako świadectwo przeszłości albo powieść analityczna.

c). Wychowawcza rola sztuki
dzięki konkretności przedstawi oraz udziałowi elementu emocjonalnego dzieła sztuki mają dużą szansę kształtowania postaw odbiorców przez pobudzenie wyobraźni oraz zaangażowanie uczuciowe emocjonalne. Sztuka nie pełni funkcji wychowawczej automatycznie i liczenie na bezwzględnie dodatni wpływ byłby błędem.

Istnieje też negatywny wpływ sztuki:

d). F. Integracyjna sztuki
Sztuka jest wspólnym dobrem ludzkości, dzięki swojej zdolności sublimowania postaw sztuka łagodzi przedziały narodowe, społeczne, integruje zbiorowość zarówno w skali globalnej jak i poszczególne grupy społeczne (np. integracja studentów, mieszkańców określonej miejscowości). Te same dzieła sztuki bywają o percepcji estetycznej sób o różnym poziomie wykształcenia różnych narodowości, kultur i zawodów.

e). F. Ideologiczna
Znaczna część dzieł sztuki przekazuje odbiorcom pewne postawy ideologiczne przede wszystkim literatura i malarstwo realistyczne.

f). F. Przystosowawcza
Sztuka rozszerza doświadczenia człowieka i ułatwia zrozumienie tendencji społecznych występujących w danej osobowości, w grupie i podaje gotowe wzory postępowania zgodnie z obowiązującymi normami.

g). F. Przełamywania stereotypów
Dzięki sztuce człowiek nie tylko poznaje rzeczywistość lecz nadto zyskuje doświadczenie, że świat jest różny, że rzeczywistość kryje w sobie możliwości, które nie zostałyby odkryte bez pomocy sztuki.

h). F. Terapeutyczna
W dosłownym znaczeniu medycyna stosuje sztukę jako terapię np. odpowiednio dobrana muzyka działa uspokajająco na system nerwowy. Jak wiadomo Z. Freud traktował sztukę jako środek leczniczy w schorzeniach psychicznych. W niektórych szpitalach znajdują się dzieła sztuki, które dodatnio wpływają na samopoczucie pacjentów.

i). F. Katarktyczna – oczyszczająca
Zwrócił na nią uwagę Arystoteles w swej rozprawie o polityce. Istnieje domniemanie, że silne doznanie estetyczne uwalniają człowieka od przykrych myśli, negatywnych stanów uczuciowych itp. Wedle tej jego teorii człowiek dzięki sztuce przeżyje jakąś drastyczną sytuację, uwalnia go to od psychicznego przymusu dokonania czynu niezgodnego z jego poczuciem moralnym. Zapewne leczy , to są takie przykłady odwrotne np. scena ujmowana w kinie decyduje o podjęciu podobnego czynu – samobójstwa, które są inspirowane, analogicznymi zjawiskami znanymi z kina lub powieści. Wydaje się, że trudno mówić o bezpośrednich i powszechnie występujących związkach między treściami pokazanymi przez sztukę a rzeczywistymi czynami odbiorcy.

j). F. Humanizująca
Świat w którym żyje człowiek uzyskuje niekiedy w wyobrażeniu samoistną wartość aż do dominowania nad światem człowieka jego potrzebami, upodobaniami. Dzięki sztuce następuje humanizacja rzeczy, nadawana jest im wartość estetyczna, stają się człowiekowi bliższe, bardziej zrozumiałe. Włączone są w obręb spraw ludzkich. Sztuka ukazuje właściwe miejsca, właściwą wartość rzeczy.

k). F. Ekspresyjna
W ujęciu skrajnym sztuka rozumiana jest jako ekspresja osobowości twórcy, dzieło sztuki ma wykonać przeżycia artysty i jego sposób wyobrażania przeżytych treści także odbiorca wg tej koncepcji w dziedzinie sztuki swoiste odpowiedzi swych stanów wewnętrznych i to stanowi rdzeń doznań estetycznych, ostateczny cel sztuki pogląd taki mieści się w obrębie psychologizmu i prowadzi do subiektywistycznych ujęć tej problematyki. W rozumieniu mniej radykalnym można powiedzieć, że w procesach których bierze udział twórca pojawia się moment bezpośredniego spontanicznego poczucia realizacji. Dotyczy to własnej osobowości poprzez twórczość lecz jest on równoważny przy tym przez wzgląd na dzieło, sam proces nie decyduje ostatecznie wytwór (dzieło o tyle o ile sprawnie realizuje wartości artystyczne).

Dysfunkcjonalność sztuki
Sztuka przynosi niekiedy skutki społeczno negatywne np. jeśli odbiorca absolutyzuje sztukę uznając na przykład piękno za największą wartość której podporządkowuje wszystko inne wówczas następuje zachwianie poczucia rzeczywistych proporcji.


Wychowanie przez sztukę i dla sztuki
Potrzeba twórczości tkwi w niemal każdym człowieku ale nie każdy zdaje sobie sprawę z jej istnienia. Wiek XXI to wiek postępu w nauce, sztuce i technice ale również wiek sprzeczności zamętu w zakresie modelu życia a tym samym modelu wychowania. (H. Read, Sens sztuki, Warszawa PWN).
Przyspieszone tempo życia wymaga od współczesnego człowieka max rozwoju jego sił psychologiczno – fizycznych, w tym intelektualnego i emocjonalnego. W świecie w którym wkraczają dzieci sztuka w różnych jej formach zajmuje miejsce oraz ważniejsze jest obecna chociaż nie zawsze wyodrębniona i zauważona.

Idea wychowania przez sztukę i dla sztuki
Idea wychowania estetycznego zapoczątkowana przez F. Schillera w listach o estetycznym wychowaniu. Od dawna stara się przenikać do systemów oświaty. Nowa koncepcja edukacji przez sztukę należy do tych zagadnień wychowania które wymagają równocześnie wielostronnej i pogłębionej refleksji teoretycznej i bezpośredniego praktycznego działania. W wielu współczesnych teoriach pedagogicznych pojawia się postulat kształcenia za pomocą sztuki człowieka integralnego. Najpełniejszą koncepcję integralnego wychowania przez sztukę współczesnego człowieka zaproponował angielski krytyk H. Read sztuka jest czymś więcej niż tylko wdzięcznym dodatkiem do życia, jest istotnym elementem harmonizującym funkcjonowanie psychiki ludzkiej . celem wychowania jest integracja osobowości , uaktywnienie różnych dysproporcji psychicznych równocześnie. Myśl Reada która wyrosła z wnikliwej krytyki współpracy cywilizacji i współpracy wychowania jest wciąż obecna i pobudzająca do dalszej refleksji. Właśnie w sztuce widział on szansę urzeczywistnienia samorealizacji człowieka, przezwyciężenia jego alienacji. Ze sztuką wiązał perspektywę moralnego odrodzenia ludzkości. Jego książka wychowanie przez sztukę w manifeście w obronie człowieka i człowieczeństwa. Read dokonał znaczącego podsumowania koncepcji i badań na temat spontanicznej ekspresji dziecka. Sformułował oryginalny program wychowania, którego podstawą miała być sztuka pobudzająca nowe doświadczenia dzięki dokonaniu przez odbiorców wartości artystycznych. Inny istotny dla wychowania człowieka integralnego problem wysunięty przez Reada wiąże się z ekspresyjnymi wartościami sztuki. Prawdziwa funkcja sztuki to wyrażanie uczuć i organizowanie międzykulturowego porozumienia. Sztuka jest w przekonaniu Reada tym szczególnym instrumentem wychowawczym, który może oddziaływać na wszystkie sfery przeżyć i działań człowieka. Nowe koncepcje wychowania estetycznego jako wychowanie przez sztukę zawiera przekonanie, że sztuka może bardzo szeroko służyć celom wychowania a więc w sztuce widzi się środek kształtowania estetycznej wrażliwości człowieka, ale dostrzega się również instrument kształtowania jego osobowości. Wychowanie estetyczne w szerokim ujęciu staje się równocześnie wychowaniem umysłowym i moralnym, narzędziem wyzwalania właściwych ludzkiej naturze możliwości twórczych. Uzasadniając proponowane postulaty wychowania przez sztukę Read krytycznie ocenia jednostronny charakter potocznie stosowanych zabiegów wychowawczych nie połączonych w logiczną całość.
O wychowaniu przez sztukę możemy myśleć jako o logicznej i syntetycznej koncepcji uwydatniającej wielostronność zjawiska sztuki jako całości.
Wychowanie przez sztukę to proces kształtowania całej osobowości człowieka przez różne sposoby działania osobistego oraz przez obcowanie z dziełami sztuki różnych dziedzin. Stąd konieczność precyzyjnej analizy dzieł a także analizy sposobu ich przeżywania w sposób identyczny. Zadaniem realizatorów wychowania przez sztukę jest jej odbiór w sposób adekwatny do odbioru dzieł pozostających w harmonii zarówno z życiową sytuacją i poziomem wychowywanych dzieci jak i ogólno wychowawczymi celami.
W Polsce wychowanie przez sztukę zajął się B. Suchodolski. Jego zdaniem wychowanie przez sztukę jest czymś innym niż tradycyjne wychowanie estetyczne. Jeżeli bowiem wychowanie estetyczne rozumiane było jako kształcenie tzw. Postawy estetycznej jako wyrabianie dobrego smaku, umiejętności kontaktowania się z dziełem sztuki. Ze względu na ich walor estetyczny to wychowanie przez sztukę wymaga takiej organizacji procesu wychowawczego by sztuka mogła oddziaływać na całą osobowość wychowanka Właśnie kontakt ze sztuką zarówno w sensie twórczości własnej jak i odbioru może być źródłem nowych sił osobowości, jej nowego spojrzenia. Jak wiadomo sztuka towarzyszyła człowiekowi zawsze, społeczna obecność sztuki różnie przedstawia w różnych etapach w rozwoju cywilizacji integruje się w tzw. Przestrzenią społeczną. Jednak przedstawione znaczenie dla rozwoju osobowości na wiek przedszkolny w tym okresie dziecko doznaje pierwszych przeżyć emocjonalnych, pierwsze spostrzeżenia i doświadczenia. Wtedy też kształtuje się jego estetyczny stosunek do rzeczywistości. Zjawisko to jest skomplikowanym układem procesów poznawczych i emocjonalnych uwarunkowanych aktywności dziecka.


Funkcje:
1. Kształtowanie postawy inwencji dziecka.
2. Pobudzanie i pogłębianie uczuć i doznań.
3. Rozwijanie zdolności emocjonalnego przeżywania wartości estetycznych.
4. Wdrażanie dostosowania etyki.


W okresie przedszkolnym wychowanie plastyczne przez organizowanie różnych form aktywności dziecka i rozwijanie oraz kształtowanie różnych umiejętności usuwa zahamowanie i uczucie niepewności, uczy wiary we własne siły, we własne możliwości. Tym sposobem wychowanie plastyczne przywraca równowagę, pobudza do swobodnego wyrażania własnych uczuć i przeżyć.


Wykład

Socjologizm w kulturze

Podejście socjologiczne w wyjaśnianiu zjawisk życia społecznego wiąże się szczególnie z osobą E. Durkheima, który działał w 2 połowie XIX wieku. Głosił on m.in. prymat społeczeństwa nad jednostkami i w przeciwieństwie do Marksa podkreślał stabilność, równowagę i solidarność w obrębie społeczeństwa. Traktował on społeczeństwo jako byt nadrzędny w stosunku do jednostek stanowiący niezbędny warunek uczłowieczenia. Narzucił on jednostce dyscyplinę, ład, porządek i uczy altruizmu, określa sposoby działania i myślenia. Z jednej strony jednostka otrzymuje poprzez społeczeństwo te elementy, dzięki którym staje się członkiem danej społeczności a zatem:
Język, naukę, moralność, sztukę, prawo itp.
Z drugiej zaś strony społeczeństwo- jego tradycję, wierzenia i dążenia są odczuwane i podzielane przez jednostki i to jest podstawą jego trwania. Durhaim wskazuje na ideały będące niezbędnym elementem rozwoju myśli i prowadza do tworzenia moralności, nauki, prawa czy sztuki. Jest zatem pierwotnym etapem cywilizacji, a źródłem np. religii jest „zbiorowa duszą społeczeństwa”. W studiach nad pierwotnymi systemami wierzeń poszukiwał potwierdzenia tezy o fundamentalnym znaczeniu wierzeń religijnych dla powstania i kształtowania wielu aspektów życia zbiorowego. Tezy głoszone przez Durkheima miały doniosłe znaczenie i stały się bodźcem dla reorientacji teoretyczyno-metodologicznych. wielu nauk zajmujących się społeczeństwem i kulturą. Swoja naukę nazwał socjologizmem i dzięki niemu zaczęto dostrzegać nowe powiązanie miedzy i elementami aspektami kultury. Podejście funkcjonalistyczne w etnografii zostało jednak praktycznie wykorzystane dopiero w następnym stuleciu przez przedstawicieli tzw. szkoły funkcjonalistycznej.



Dyfuzjonizm


Ta nowa orientacja w badaniach antropologii kulturowej pojawiła się na początku XX wieku jako sprzeciw wobec koncepcji ewolucjonistycznych. Jej przedstawiciele zarzucali ewolucjonistom tworzenie uproszczonych schematów. Wśród wspólnych dla dyfuzjonustów opcji wymienia się najbardziej ogólne z nich a mianowicie:
a) Przekonanie że rozwój odbywa się przede wszystkim przez zapożyczenie, a o dynamice kultury decyduje intensywność kontaktów międzykulturowych.
b) Traktowanie kultury jako zbioru elementów a nie organicznej całości czy powiązanego wewnętrznie systemu.
c) Odrzucenie ewolucjonizmu i podejmowanie badań, które w konsekwencji miały prowadzić od przyrodniczej nauki o kulturze do humanistycznej historii kultury.

Dyfuzjoności podzielali jednak wypracowaną przez ewolucjonistów wizję antropologii społecznej jako dyscypliny historycznej i podobnie jak oni usiłowali odtworzyć historię ludzkości, ale przyjmując inne założenie. Mimo pewnych wspólnych dla dyfuzjonustów opcji należy stwierdzić, że określają one różne orientacje teoretyczne. Najbardziej skrajne poglądy prezentowali dyfuzjioniści angielscy: W. Rivers, E. Smitch, W.Perry należący do tzw. Szkoły heljotycznej, panegipskiej bądź wyprowadzając ją w całości ze starożytnego Egiptu. Smitch na przykład dowodził, że cywilizacja jest taką specyficzną kombinacją cech, że nie mogła być wynaleziona więcej niż 1 raz i przyjął, iż kolebką cywilizacji był Egipt. Stąd cywilizacja miałaby się rozpowszechniać na całej ziemi, a głównym impulsem dla rozwoju cywilizacji była religia. Innym nurtem dyfuzjonistycznym była tzw. szkoła kulturowo-historyczna, której prekursorem był antropogeograf F. Ratzel (inicjator dyfuzjonizmu jako koncepcji badawczej), ale główny zrąb teoretyczny i praktyczny tej szkoły został wypracowany przez Leo Frobeniusa (program śledzenia wędrówek nie tylko oddzielnych elementów kulturowych w czasie i przestrzeni ale także całych zespołów tzw. kompleksów kulturowych).


B. Onkerman i F. Graedner kluczowym pojęciem dla tego nurtu jest pojęcie tzw. Kręgów kulturowych (kulturkreis). Ostatecznie sformułował schemat kulturowy w drodze dyfizji W . Schmidt werbista twórca pierwszego ośrodka badań terenowych, który skupiał się wokół założonego przez Schmidta czaspisma „ Antropos” ( człowiek).Wg koncepcji Schmidta istaniało początkowo kilka tzw. Kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały sią na podobieństwo fal na wodzie, które powstawały ze zmieszania się ze sobą kultur podstawowych (teoria kręgów kulturowych). Podzielił kręgi na szczeble gospodarki zbiorczo łowieckiej. Kultury prymarne i sekundarne (gospodarka produkcyjna) oraz kultury tercialne (prowadzące do współczesnej cywilizacji). Kryterium podziału stanowi tu nie tylko typ gospodarki ale także typ organizacji społecznej ( matriarchat, patriarchat, egzogamia, dwuklasowość) jak też forma wirzeń i praktyk religijnych oraz najbardziej podstawowy typ narzędzi i przedmiotów materialnych. Dlatego też podział dokonany prezez Schmidta nie pokrywa się ściśle z podziałem kultury na kulturęzbiorczo łowieckiej, pasterskie i rolnicze.

Prakultury
1. egzogamiczno – monogamiczny krąg centralny ( pigmeje afrkańscy i negryci azjatyccy).
2.egzogamiczno – płciowo totemistyczny krąg południowy (plemiona południowo –wschodnie Azji, dawni tasmańczycy i część plemion ziemi ognistej oraz buszmeni afrykańscy).
3. egzonamiczno równoprawny krąg arktyczny (plemiona północnej Syberii, eskimosi, część indiańskich plemion Kalifornii i Kanady)
4. Krąg bumerangowy (australijskie plemiona sąsiadujące z kręgiem południowym, niektóre plemiona z nadgórnego Nilu i z południowej części kontynentu).


Kultury prymarne
1. wielkorodzinna – patriarchalny krąg kultury pasterskiej (plemiona uralsko autańskie, indoeuropejskie, chamicko – semickie).
2. egzogamiczno – patriarchalny krąg totemistyczny kultur wyższych (plemiona wsch. I zach. Australii, części Melonezji, Indonezji, zach. i wsch. Afryki, obu Ameryk).


Kultury sekundarne
1. wolno patriarchalny krąg kulturowy ( w różnych częściach świata)
2. wolno matriarchalny krąg kulturowy ( w różnych częściach świata)


Kultury tercjalne
Azjatyckie, Europejskie, Amerykańskie kultury wyższe. W Schmidt opisywał wierzenia pierwotne ( otrzymywał raporty od misjonarzy z całego świata). Uważał on, że wśród ludów prakultury występuje wiara w jedną istotę najwyższą z kultem stwórcy świata i prawodawcy moralnego. Był przekonany, iż najstarsze religie świata były religiami monoteistycznymi. Religia najstarszych kręgów kulturowych utrzymała się jego zdaniem mniej lub bardziej zbliżonej formie wśród pasterskich Nomadów. Podjął próbę rekonstrukcji religii pramonoteistycznej nigdzie już nie spotykanej na świecie. Ta forma prareligii miałaby się wywodzić od jeszcze wcześniejszej prareligii absolutnej objawowej i właściwej pierwszym ludziom.

Funkcjonalizm

Orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii, która przyjmuje założenia całościowego w systemie traktowania kultury a przy wyjaśnianiu zjawisk kulturowych odwołuje się do ich funkcji. Ten ty analizy kultury został zapoczątkowany przez Malinowskiego i Radchiffa – Browna (różnie w interpretacji tych samych ogólnych założeń pomiędzy twórcami tego kierunku zaowocowały wyodrębnieniem (kontynuacja myśli Malinowskiego) i funkcjonalizmu strukturalnego (kontynuacja badań Radchiffa – Browna).
Funkcjonalizm rozwinął się przede wszystkim w antropologii brytyjskiej – jego początek umownie wyznacza data wydania „Argonantów zachodniego pacyfiku” B. Malinowskiego i A. Islanders czyli w 1922 r. . Wlatach 30 i40 był obok psychokulturalizmu rozwijającego się w antropologii amerykańskiej dominującym nurtem w badaniach antropologicznych, jego prekursorem był E. Mach oraz E. Durkheim oraz jego szkoła socjologii kulturowej reprezentowana przez M. Mauss i H. Huberta. Funkcjonalizm reprezentowali także w dużym stopniu uczniowie Malinowskiego i Browna, R. Firth, S. Nodel, L. Schaper, A. Richards, N. Wilson, M. Fortes, E. Evans Pritchard, E. Leach i inni.
Funkcjonaliści krytykowali zarówno ewolucjonizm jak i szkołę kulturowo –historyczną. O nowatorstwie tego kierunku zadecydowały 3 podstawowe rozstrzygnięcia. Funkcjonalizm traktował antropologię kulturową jako dyscyplinę socjologiczną i głosił radykalny zwrot ku empirii i również holistyczną wizję kultury. Antropologia w tym ujęciu stała się nauką o genezie i rozwoju kultury i cywilizacji. Na pierwszy plan wysunęły się pytania odziałanie konkretnych systemó kulturowych systematyczne badania terenowe uznano za nieodzowny warunek badań antropologicznych, za podstawę i jednocześnie test teoretycznych twierdzeń za uzasadnione uznano tylko systemowe badanie kultury, gdzie każdy element kulturowy interpretowany może być jedynie w ramach całości systemu w którym występuje akceptacja powyższych założeń zaowocowało powstaniem wielu klasycznych dzisiajstudiów naukowych jak chcociażby badanie z zakresu struktury i organizacji społecznej (Brown, Malinowski, Forest) gospodarki (Malinowski, Firth), pokrewieństwa (Brown), władzy i systemów politycznych (Schaper, Leach), języka (Malinowski).


Wykład

Z punktu widzenia poznania różnych kultur, największymi osiągnięciami funkcjonalizmu są prace terenowe poświęcone różnym kulturom. Swoistym novum występującym w literaturze antropologii kulturowej stały się prace opisujące zbiorowości miejskie w Europie (Firth). Klasyczna teoria kultury w ujęciu funkcjonalizmu nawiązuje do definicji Tylora podkreśla, że kultura stanowi odrębność człowieka jako gatunku jako swoje istnienie. Podstawowe założenia funkcjonalizmu odróżniają je wyraźnie od innych ujęć w etnologii i można je sprowadzić do 4 stwierdzeń:
1. Kultura jest całością.
2. Kultura jest systemem zintegrowanym.
3. Kultura ma charakter funkcjonalny.
4. Kultura jest aparatem instrumentalnym (kultura jako mechanizm umożliwiający adaptację jednostki do środowiska społecznego i naturalnego), jak róznież jest aparatem instrumentalnym umozliwiającym zaspokojenie potrzeb.

W swoich pracach teoretycznych Malinowski dokonał zwrotu ku pozytywistycznej i naturalistycznej interpretacji a teoria potrzeb stała się kluczową koncepcją w badaniach nad kulturą. Kultura w relacji człowiek i środowisko bilogiczne, stanowi czynnik pośredniczący i staje się drugim wtórnym środowiskiem człowieka. Zaspokajanie potrzeb jest możliwe dzięki pośrednictwu tradycji wartości, norm , wzorów kultury czyli dzięki dziedzitwu kulturowemu. Działanie kultury jest możliwe dzięki wzajemnemu powiązaniu zorganizowanych systemów działań ludzkich czyli dzięki instytucjom kulturowym – są one najmniejszymi dającymi się wyróżnić elementami kultury. Ich podstawowe typy są powszechne a ich zróżnicowanie świadczy o zróżnicowaniu kulturowym. B. Malinowskiego interesowało przede wszytskim oddziaływanie cywilizacji europejskiej na kulturę tradycyjną, które to stanowiło bodziec dla radykalnych przeobrażeń, tradydyjny wzór i wartości. Wswojej koncepcji Malinowski nadał ogólną postać teorii kontekstu kulturowego. W koncepcji funkcjonalistycznej jednak znane fakty dyfuzji kulturowj nie miały istotnego znaczenia. Powstająca nowa kultura nie jest w tym ujęciu uporządkowana tradycyjnych i zapożyczonych elementów ale zupełnie nową rzeczywistością. Kontakt i odziaływanie nowej obcej kultury powodują naruszenie względnej równowagi systemu kultury tradycyjnej, co uruchamia mechanizmy prowadzące do nowej integracji systemu, tak aby mógł on ponownie spełniać swe podstawowe funkcje w zmienionych warynkach.

Strukturalizm.

Kierunek badawczy we współczesnej etnologii, który wywodzi się z inspiracji lingwistycznych lingwistycznych postulujący analizę strukturalną badanych czynników i obiektów, odwołująca się do pojęcia różnie rozumianej i definiowanej struktury. Do przedstawicieli tego nurtu zalicza się badaczy z różnych dyscyplin szczegółowych takich jak: lingwistyka, literaturoznawstwo, psychologia, socjologia, historia sztuki. W ramach etnologii można wyróżnić 3 podstawowe warianty strukturalizmu:
Francuski ( Claude Levi- Strauss, M. Godelier, E. Ortigue, C. Conaominas)
Północno-amerykańscy ( P. Maranda, E. Maranda, I. Rossi)
Brytyjscy ( V. Tuner, E. Leach)

Nie istniało i nie istnieje jedno wspólne stanowisko strukturalistyczne w etnologii. Podwaliny strukturalizmu etnologicznego wiążą się bezsprzecznie z pracami C. Levis- Straussa. Przyjął on, że między językiem a innymi dziedzinami kultury istnieje zasadnicza analogia, gdyż posiadają one tożsamą lub co najmniej zbliżoną budowę strukturalną i stąd daje się analizować za pomocą jednolitego zespołu założeń i metod badawczych stosowanych z powodzeniem w lingwistyce strukturalnej. Uważał on kulturę za coś w rodzaju języka zbudowanego ze stosunków logicznych. Powierzchniowe szczegóły języka strukturalizmu są różne w różnych systemach społecznych, ale jego ostateczna gramatyka tzn. organizacja strukturalna ma charakter uniwersalny. Opiera się ona na systemach stosunków stanowiących wytwór nieuświadomionej działalności ludzkiego umysłu. Produktem tej działalności są poszczególne struktury mające charakter metaempiryczny metaempiryczny lokujące się na głębokim poziomie kultury. C. Levis-Strauss zakłada istnienie relacji między biologicznym, psychologicznym i kulturowym poziomem rzeczywistości o charakterze izomorficznym. Zasadnicze znaczenia ma tutaj stosunek natury do kultury. Kultura jawi się tutaj jako efekt symbolizacji powstałej w pewnym momencie rozwoju gatunku ludzkiego, której wyrazem jest przede wszystkim ludzki język. Podejście od natury do kultury jest zdeterminowane przez ludzką zdolność do myślenia o związkach biologicznych jako o systemach opozycji. Zdolność do myślenia symbolicznego sprawia, że człowiek przyjmuje rozmaitość gatunkową, a natury jako pojęciową podstawę dyferencji społecznej.



Wykład

Strategia adaptacji kulturowej
Poznanie przedmiotowego otoczenia: paradygmat mechanizmu Poznanie przedmiotowego wnętrza: paradygmat animizmu
Strategia techniczna Strategia inicjacyjna
Progres naukowo-techniczny regres etyczno - moralny Progres etyczno-moralny – względna stacjonarność zachowań narzędziowych
Rozwój myślenia racjonalno-pragmatycznego Rozwój myślenia intuicyjnego i analogizującego obrazowego
Symbolizacja arbitralna z przewagą znaków abstrakcyjnych. Symbolizacja ikoniczna archetypów i symboli analogizujących nabytych.

Ewolucjonizm

Koncentruje się na regułach ewolucji odnoszących się do całości kultury ludzkiej, kultur regionalnych, poszczególnych elementów i sfer kultury. Celem ewolucjonistów było wykrycie praw rządzących ewolucją wszystkiego tego co możemy określić jako rzeczywistość kulturowo społeczną.Głównym problemem antropologii ewolucjonistycznej stała się konfrontacja z tezami głoszonymi w wieku XIX wedle których odmienność oraz niższość technologiczna i kulturowa społeczeństw poza europejskich należy wyjaśniać upadkiem i deklaracją, odejściem od pierwotnego wysokiego poziomu. Idea tzw. Regresu kulturowego w interpretacjinowożytnej. Za twórców i zalożycieli tego kierunku uważa się Tylor i Morgan. Głoszono tezę o jedności natury ludzkiej – człowiek zawsze i wszędzie miał wykazywać te same cechy psychiczne niezaleznie od rasy, epoki czy środowiska. Wg ewolucjonistów można mówić o kulturze całej ludzkości przy rozpoznawaniu różnic między kulturą poszczególnych narodów i plemion, epok historycznych czy obszarów geograficznych. Ewolucjonizm uważał genetczną ciągłość rozwoju a mianowicie rozwój kulturowy uwarunkowany jest w tym ujęciu etapami wcześniejszym postępem uważany był główny element wyznaczający kierunek ewolucji. Według ewolucjonistów celem studiów kulturoznawczych jest synteza umożliwiająca rekonstrukcję dziejów kultury dzięki zastosowaniu metody porównawczej. Pojawiła się także koncepcja stadialności rozwoju kultury ludzkiej, która ewluuje od stadiów niższych ku wyższym co jest procesem stopniowym i ciągłym ale nie równomiernym:
a). Religia- zwiazki między wierzeniami a regułami zycia społecznego oraz poszukiwanie źródeł magii i religii.
b). Miasta i państwa jako podstawowe formy życia cywilizowanego.
Koncepcję stadialności rozwoju kultury i poszczególnych jej dziedzin. Cały dotychczasowy rodzaj ludzkości podzielił na 3 epoki tzw. „okresy etniczne:




1. Niższy stan dzikości- od powstania człowieka do wprowadzenia rybołówstwa i zdobycia umiejętności posługiwania się ogniem.
2. Średni stan dzikości- kończy się z chwilą wynalezienia łuku i strzały.
3. Wyższy stan dzikości- kończy się w momencie wynalezienia garncarstwa.
4. Niższy stan barbarzyństwa- od chwili oswojenia zwierząt i wprowadzenia upraw.
5. Średni stan barbarzyństwa- umiejętność wytopu rudy żelaza, ale bez znajomości narzędzi żelaznych.
6. Wyższy stan barbarzyństwa- od wynalezienia technologii wyrobu narzędzi żelaznych do wynalezienia alfabetu i pisma.
7. Stan cywilizacji, którą można podzielić na starożytną i nowożytną.

Tyrol- mniej interesował się budową ewolucyjnych schematów i ogólnym rozwojem kultury, a bardziej ewolucją poszczególnych dziedzin kultury. Opracował koncepcje przeżytków kulturowych i zapoczątkował w etnologii badania statystyczne wg. H. Spencera . Prawa rozwoju społeczno- kulturowego wynikały z ogólnych zasad ewolucji, zjawisk przyrodniczych. W procesie ewolucji dostrzegał nie tylko czynniki wewnątrzkulturowe, ale także zewnętrzne, jak np. oddziaływanie środowiska czy struktury demograficznej. Kierunek ten spotkał się z krytyką w obrębie innych orientacji, aczkolwiek część badanych z kręgów marksistowskich uznała jego teoretyczne propozycje za godne kontynuacji, co w konsekwencji doprowadziło w latach 30 ubiegłego stulecia do powstania radzieckiej szkoły etnograficznej. Szczególne miejsce w twórczości zajął Morgan, który stał się dla Marksa największym autorytetem w antropologii społecznej.

Etnografia- opisowe badanie kultur ludzkich oparte głównie na bezpośredniej obserwacji i swobodnym wywiadzie socjologicznym.

Etnologia- jest to teoretyczne i porównawcze badanie kultur ludzkich celem uchwycenia różnic i podobieństw pomiędzy kulturami.

Dyferencjacja ( różnicowanie) strukturalna- różnicowanie się ról społecznych, rozdzielenie wielu funkcji pełnionych dawniej przez jedną osob?