Konstytucyjne podstawy ustroju

Przez naczelne zasady konstytucji rozumiemy normy prawne w nich zawarte, w których szczególna doniosłość wyraża się w tym że:
kształtują inne normy konstytucyjne
wyrażają podstawowe wartości akceptowane przez orzecznictwo i doktrynę.
I ZASADA REBUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDU - Res republica to z łacińskiego rzecz ludu, sprawa publiczna. W Rzymie była ona przeciwstawienia własności władzy czyli Retrum. Dzisiaj jest to forma ustrojowa przeważającej części państw świata. Zasada ta wyrażana jest w nazwie samego państwa czyli Rzeczpospolita Polska w trybunale konstytucji oraz konstytucjach i sposobach urządzenia naszego państwa , oznacza wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej a jednocześnie postulat stanowienia rządów prawa. Artykuł I konstytucji objaśnia Rzeczpospolitą jako dobro wspólne wszystkich Polaków nazywa się ona III Rzeczpospolitą i stanowi konstytucję I i II Rzeczpospolitej ale nie odnosi się do formy ustroju polski z lat 1944-1989 i do roku 1998.
II ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PANSTWA PRAWNEGO - ustanowiona w art2 jest to podstawowa zasada ustroju politycznego do którego cech zaliczmy:
podział władzy
konstytucjonalizm i legalność
pryzmat ustawy i dopuszczenie ingerencji w sferę zachowań jednostki tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego oraz sądową kontrolę władzy wykonawczej i odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.
W państwie prawnym podstawową metodą władczą są rządy prawa a nie ludzi, władza publiczna jest związana prawem co oznacza że nie tylko je stanowi , ale musi respektować również normy prawne, formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez te organy są wyspecjalizowane instytucje, to jest trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Prawa Obywatelskich , NSA, i nie zawisłe sądy.
Z pojęcia demokratycznego państwa prawnego wynikają zasady zaufania obywateli do państwa i jego funkcjonariuszy, działania dla dobra ogółu, ochrony praw nabytych itd.
Demokratyczne państwo prawne:
odzwierciedla system uniwersalnych wartości oparty na prawie naturalnym i międzynarodowym
wyraża wolę większości kontrolowanej przez konstytucyjne mechanizmy, składają się na to:
system kontroli określany w porządku prawnym Rzeczpospolitej
reguły ochrony prawa mniejszości w formie np. karty prawa mniejszości , prawa dziecka itd., w formie przekazywania prawa do rozpatrywania rożnych spraw przez mniejsze kręgi społeczne np. w ramach wspólnot terytorialnych. W ramach ochrony praw mniejszości można mówić o idei neokrotopowityzmu w formie np. uzgodnień miedzy pracodawcami, a pracownikami. Tej ochronie służy również cały sektor ,,non profit' czyli system niedochodowych organizacji pozarządowych jak fundacje organizacje społeczne itd. wypełniających istotne funkcje publiczne.
III ZASADA AUTONOMI I WZAJEMNEJ NIEZALEŻNOŚCI ORAZ WSPOŁDZIAŁANIA W STOSUNKACH MIĘDZY PAŃSTWEM A KOŚCIOŁAMI I INNYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI
W naszej konstytucji odrzucony został model państwa wyznaniowego , na jej mocy mamy dwie wspólnoty to jest polityczna państwa i religijna pozostające jednak razem w sieci różnorodnych powiązań. Kościół jest niezależny i suwerenny co nie oznacza jednak że na jednym kryterium mamy do czynienia z dwoma władzami, nie oznacza też że jest na równorzędnej pozycji z państwem, ma autonomię prawną. Autonomia ta oznacza że władze kościelne obejmują sprawy religijne doktrynalne, kultowe i wewnątrz organizacyjne. Konstytucja akcentuje zasadę współdziałania między państwem a kościołem ,, dla dobra człowieka i dla dobra wspólnoty. Zakres tej współpracy wyznacza porządek konstytucyjny i reguły państwa demokratycznego.
IV ZASADA WOLNOŚCI PRW CZŁOWIEKA I OBYWATELA
Fundamentem ustroju państwa polskiego składają się te zasady ukształtowania w doktrynach prawnych i politycznych w schyłku wieku XIX a przewijające się przez całą myśl ludzkości to jest:
Państwo musi uznać że człowiek ma uprawnienia o charakterze podstawowym, mający swoje uzasadnienie w normach moralnych.
Normy prawne nie mogą krępować politycznej , społecznej i gospodarczej wolności
Przyjmuje się że w państwie prawnym są prawa socjalne zobowiązujące organy władzy publicznej do opieki nad pokrzywdzonymi i nie dającymi sobie rady, prawa te są kluczem do organizacji sprawiedliwego porządku społecznego.
Państwo musi chronić wolności i prawa człowieka oraz obywatela przez kreowanie takich wartości które ograniczają ingerencję władczą jego organu.
Koncepcja przestrzegania omawianych wolności i praw niesie różnorakie konsekwencje:
podstawowe prawa muszą być rozwinięte w ustawodawstwie zwykłym w następujących formach;
sformalizowanie praw podmiotowych co umożliwia sięgnięcie przez jednostkę po środki sformalizowanego postępowania administracyjnego czyli jest wymagalne prawem roszczenia
określenie obowiązku władzy publicznej na drodze realizacji tych że praw podmiotowych po przez wyznaczanie właściwości i kompetencji danych organów
prawa podstawowe ma rozwijać cały porządek konstytucyjny państwa zgodnie z wartościami uznanymi w danym czasie i obowiązującą wiedzą
V ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU - oznacza ona że władza suwerenna najwyższa w naszym kraju znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli, jak mówi art. 4 konstytucji ta prosta myśl znajduje się już w starożytności u rzymskiego prawnika Polidiusza, a najpełniej rozwinięta została w wieku XVI w pracy Bolina oraz Roseau.
Znaczenie prawne tej zasady jest następujące:
zapewnia suwerenności , czyni narodowi prawo współdecydowania z organami władzy publicznej w procesie rządzenia przez referendum.
Uprawnia przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli.
VI ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ - polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli. W praktyce ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski. W tym pierwszym realizowanym w wiekach średnich i w XIX wieku przedstawiciel czyli mandatariusz był wykonawcą instrukcji wyborców i mógł być przez nich w każdej chwili odwołany. Mandat ten pojawił się potem w ruchach bolszewickich i krajach realnego socjalizmu. Natomiast mandat przedstawicielski przyjął się w czasie rewolucji burżuazyjnej w tym począwszy od francuskiej w 1789 i oznacza że deputowany reprezentuje cały naród, a nie wyborców czy okręg wyborczy.
Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji czyli przedstawicielstwa obejmuje wymienione wyżej referendum oraz inicjatywę ludową. Referendum zgodnie z art. 125 konstytucji może być przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólno krajowe zarządza:
sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ustawowej połowy liczby posłów.
Prezydent RP za zgodą senatu sposób prowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowego jak i samorządowych określają ustawy.
Inicjatywa ludowa w zakresie ustawodawstwa przysługuje 100 tyś obywateli mającym prawo do wybierania do sejmu z projektem takiej ustawy, musi być przedłożony plan skutków finansowych jej wykonania.
VII ZASADA PODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZ - konstytucja nasza wyraźnie w art. 10 wprowadziła zasadę podziału i równowagi władzy ustawodawczej wykonawczej i sądowniczej. Niestety w naszej praktyce mamy do czynienia z przewagą władzy ustawodawczej, generalnie omawiana zasada polega na tym, że wszystkie organy władzy publicznej zostają wyposażone w odrębne kompetencje które nie rodzą wzajemnej konkurencji czy rywalizacji, przeszkadzania i planowania działalności której z nich. We współczesnym państwie demokratycznym jakim jest polska nie jest możliwe przyjęcie rozwiązania dominacji z jednej z władz nad innymi.
VIII ZASADA DWUIZBOWOŚCI - konstytucja w art. 10 paragrafu 2 stwierdza że władzę ustawodawczą sprawuje sejm i senat, jest to dwuizbowość nierównoprawna, senat ma ograniczone działania gdyż:
projekty ustaw mogą rozpatrywać swoją drogą jedynie w sejmie
senat może wnosić poprawki jedynie do ustawy nowelizującej , a nie nowelizowanej.
Poprawki senatu mogą być odrzucone bezwzględną większością w sejmie. Wyłącznej kompetencji sejmu pozostają kwestie odpowiedzialności i kontroli nad rządem, w konsekwencji senat powstały w III Rzeczpospolitej właśnie z przypadku jest organem o niewielkim znaczeniu i wpływie na działalność ustawodawczą, nie określone jest również jego kształt w ewoluującym systemie politycznym naszego kraju.
IX ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO - ustawa w art. 11 konstytucji oznacza:
uznanie wielości partii
uznanie równości partii
określenie demokratycznej roli partii politycznej.
Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną.
X ZASADA PARLAMENTARNEGO SYSTEMU RZĄDÓW - w nauce prawa konstytucyjnego z czym zgodne są dociekania politologiczne przez system rządów rozumie się zespół wszelkich zasad i instytucji ustrojowych wyznaczających stosunki miedzy głównymi organami państwa, to jest parlamentem, prezydentem i rządem. W naszej konstytucji wpisany jest system parlamentarno-gabinetowy w którym wzmocniona jest pozycja sejmu przy istotnej redukcji uprawnień prezydenta i wzmocnieniu prezesa rady ministrów.
XI ZASADA ODRĘNOŚCI I NIEZLEŻNOŚCI SĄDÓW I TRYBUNAŁÓW
XII ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ - Jest ona podstawą ustroju gospodarczego RP opierająca się na swobodnej działalności gospodarczej oraz własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy społecznych partnerów zgodnie z art. 20 konstytucji.
Zasada wolności gospodarczej oznacza:
ograniczenie tej wolności nie może być dowolne, prawne kategorie osób , nie mogą być wyłączone z kręgu uprawnionych do podejmowania działalności gospodarczej.
Swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną a ograniczenie jej mogą nastąpić tylko mocą ustawy, uwzględniającej racjonalne względy.
Prowadzenie jej jest dowolne każdemu na równych prawach.
Konstytucja uzupełnia zasady wolności gospodarczej zasadą ochrony własności i prawa dziedziczenia , prawo własności nie jest absolutne, a wywłaszczenie jest dopuszczalne na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Problematykę te rozwijano ustawodawstwem zwykłym zajmuje się tym prawo administracyjne. Społeczno-socjalna gospodarka rynkowa określająca nasz system gospodarczy akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarki rynkowej ale jednocześnie pod wpływem bierzacej polityki partii i związków zawodowych ustanowione są swoiste regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu ochrony prawnych postulatów czy wartości społecznych różnych grup. Tak skonstruowana gospodarka modelowana z resztą pod wpływem polityki unii i szeroko rozumianych procesów globalizacyjnych musi dopuszczać siłą rzeczy ingerencję państwa w gospodarkę, a do oceny skutków gospodarczych wprowadza elementy godności ludzkiej i równości gospodarczej.
XIII ZASADA DECENTRALIZACJI WŁADZY PUBLICZNEJ I KREACJI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - w art. 15 konstytucji zapewniono decentralizację władzy publicznej przez co rozumie się proces przekazywania zadań i kompetencji przez centralne organy państwa, przez jednostki niższego rzędu a zarazem innego szczebla z jednoczesnym wyposażeniem je w uprawnienia do samodzielnego podejmowania decyzji.
Do zdecentralizowanych podmiotów w polu usług publicznych zarysowanych i określonych naszą konstytucją zaliczamy;
związki publiczno-prawne czyli samorządy, dzielące się na terytorialny zwany powszechnym lub komunalnym oraz specjalny czyli zawodowy, gospodarczy narodowościowy.
Zakłady administracyjne zwane publicznymi, będące zarówno społecznym jak i pochodzenia państwowego
Przedsiębiorstwa komunalne, państwowe
Różne organizacje społeczne
W zawartej konstytucji dualizm czyli podwójność administracji publicznej podział na administrację rządowa i samorządu terytorialnego nie jest już dzisiaj zamkniętym w naszym typie społeczeństwa następuje coraz szerszy rozwój tzw. prywatyzacji usług publicznych, rzeczą jednak najważniejszą jest w tej mierze umiejętne sterowanie i przekazywanie środków publicznych które mają być czynnikiem pobudzającym działanie społeczne. Z chwilą otwarcia tego problemu i europeizacji rynku wewnętrznego w zupełnie innym wymiarze rysuje się tradycyjne rozumiane instytucje polityczne.

Konstytucja z 19997 roku zawiera 4 grupy organów państwowych
ustawowe
wykonawcze
sądy i trybunały
organy kontroli państwowej i ochrony prawa.


1. Pojęcie konstytucji
Termin konstytucja wywodzi się z łacińskiego constituere oznaczającego ustanowienie urządzenie uporządkowanie, nadawanie określonej formy. Dzisiaj przez konstytucje rozumie się akt pisemny lub w znaczeniu formalnym ustawę zasadniczą, regulującą postawy ustroju społeczno-politycznego i gospodarczego. Pierwszą konstytucją była konstytucja stanów zjednoczonych ameryki północnej w roku 1787. Natomiast najstarszymi konstytucjami w Europie jest z polski konstytucja majowa 1791 i konstytucja francuska z tego samego roku. Konstytucja jako akt o charakterze normatywnym jest ustawą szczególną co znaczy: 1) jej kardynalne prawa stanowią fundamenty politycznego i gospodarczego łady. Wyznaczają integrację władzy publicznej przy zagwarantowaniu jednostkowych praw i wolności. 2) zawiera podstawowe zasady dotyczące treści czyli akcjo logii prawa i precyzyjnie podaje formy i hierarchie aktów prawnych tryb ich stanowienia. Jest aktem w hierarchii aktów normatywnych nadrzędnym.
Konstytucja utożsamiana jest ze sposobem organizacji życia politycznego i społecznego. Równoznaczna staje się więc z formą państwa czy też z systemem rządów.
Wyróżnia się: 1) konstytucje w sensie materialnym - obejmująca normy prawne dotyczące zasad ustroju państwa, organizacji i funkcjonowania państwa i określające status jednostki w państwie. 2) konstytucje w sensie formalnym obejmujące normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu i zawarte w akcie prawnym o szczególnej nazwie.
Dokonuje się podziału na konstytucje pisaną - równoznaczna jest w zasadzie konstytucji w sensie formalnym , może obejmować jeden akt prawny (konstytucja RP z 1997 roku) lub kilka aktów o tej samej, najwyższej mocy prawnej, konstytucja niepisana - w zasadzie odpowiada konstytucji w sensie materialnym mamy z nią do czynienia w państwie w którym brak jest jednego aktu prawnego o najwyższej mocy (lub kilku aktów) regulującego zasady
ustrojowe tego państwa.
Forma konstytucji: brak jest poza formą pisemną standardów dotyczących formy konstytucji. W ponad 100 - letniej jej historii były konstytucje pisane tekstem ciągłym i nie podzielone na żadne części oraz konstytucje podzielone tylko na rozdziały oraz konstytucje o bardziej rozwiniętej systematyce. Systematyka konstytucji to wewnętrzny sposób uporządkowania jej treści dokonany przez podział na części oraz na przepisy. Wyróżnia się systematykę ogólną tzn. ogólny układ dużych części składowych konstytucji (rozdziały, działy, tytuły itp.) oraz systematykę szczegółową tzn. podział tych części na poszczególne przepisy oraz podział na mniejsze jednostki strukturalne.
Struktura wewnętrzna konstytucji zbudowana jest zgodnie z wolą ustrojodawcy i stanowi jedną z najważniejszych przesłanek interpretacji norm konstytucyjnych i ma duże znaczenie w procesie stosowania konstytucji.
Ustrojodawca w konstytucji nie łączy poszczególnych przepisów w przypadkową całość ale poprzez logiczne uszeregowanie norm wyraża swą koncepcję państwa ukształtowaną pod wpływem pewnych koncepcji oraz założeń politycznych.
Treść konstytucji: treść konstytucji dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego, podmiotu władzy w państwie sposobów sprawowania władzy oraz gwarancji praw i wolności jednostki, jej obowiązków oraz statutu w państwie. Rozpowszechnianie się konstytucji na świecie świadczy zwycięstwie idei głoszonej, że władza państwowa musi być sprawowana na podstawie konstytucji, tak aby była zaakceptowana zarówno w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Konstytucje powstały jednak w określonym okresie historycznym i służyły
realizacji panujących w państwie idei liberalno-demokratycznych. Konstytucje XVIII i XIX wieku uchwalane w okresie zanikania państw feudalnych i upowszechniania się modelu państwa libralno-demokratycznego, formułowały dwa podstawowe wymagania stawiane w tamtym czasie konstytucji, miała ona zapewnić gwarancję
praw jednostki i ustanowić podział władz. Ograniczały się również do wskazania suwerena i sposoby sprawowania przez niego władzy, a także gwarantowały stosunkowo mało rozbudowy katalog praw i wolności jednostki.
Konstytucje uchwalane w państwach demokratycznych po II wojnie światowej, a zwłaszcza w latach 70-tych i 80- tych XX wieku poszerzają podstawowy zakres zasad ustroju politycznego i zawierają nowe elementy zwłaszcza
dotyczące partii politycznych, bardzo szczegółowo regulują organizację i funkcjonowanie organów państwowych, pełniej regulują ustrój społeczno-gospodarczy, a także prawa socjalne i kulturalne.
Zmiana konstytucji rozumie się przez to uchwalenie lub nadanie odmiennej niż dotychczas obowiązującej treści wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla danej zmiany konstytucji trybie. Najczęściej odróżnia się zmianę całkowitą i zamianę częściową. Zmiana całkowita - wyróżnia się i wyodrębnia tutaj dwa rodzaje: 1) zmianę formalną polegającą na uchwaleniu całkiem nowego aktu, 2) zmianę materialną- polegającą na zmianie jej zasad naczelnych zastąpienia dotychczas obowiązujących , nowymi i w następstwie tego powodują zmianę charakteru państwa, bez uchwalenia nowego aktu w miejsce dotychczasowego (np. zmiana konstytucji RP z 1989 roku)
Zmiana częściowa to taka zmiana tekstu konstytucji która nie obejmuje jej zasad naczelnych. Zmiany częściowe to jakoby uzupełnieni konstytucji nowymi postanowieniami lub uchylenie jej dotychczas obowiązujących postanowień, bądź też nadawanie im innej treści.
Konstytucja RP należy do grupy ustaw zasadniczych nie rozróżniającej zmiany całkowitej od częściowej. Zmiana następuje w drodze ustawy uchwalonej w szczególnym trybie. Ustawę o zmianie konstytucji sejm uchwala większością 2/3głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów. Po uchwaleniu zmiany Marszałek sejmu przedstawia uchwaloną ustawę prezydentowi RP do podpisu, Prezydent na podpisanie ustawy ma 21 dni.


2. Transformacja ustroju politycznego RP od 1989 - 1997
W Polsce proces transformacji ustrojowej rozpoczął się w 1989 roku. Podczas obrad okrągłego stołu wybrano wówczas ewolucyjną drogę przekształceń, która zagwarantować miała utrzymanie wewnętrznego spokoju i zapobiec powstaniu niekorzystnego zjawiska niepewności prawnej. W ewolucyjnym procesie transformacji ustrojowej istotną rolę odgrywały wszystkie działania zmierzające do ustanowienia postaw prawnych nowego ustroju. Zmienić one miały funkcje państwa i zmianę zasad organizacji i funkcjonowania całej jego struktury. Szczególne miejsce zajmowały wśród nich nowelizacje konstytucji. Można wyróżnić 4 fazy transformacji ustrojowej.
1) reforma dotychczasowego ustroju- reforma dotychczasowego ustroju socjalistycznego to tzw. prowizorium konstytucyjne bez naruszenia najważniejszych jego zasad czyli zasady przewodniej roli partii komunistycznej oraz zasady planowego rozwoju gospodarki. Okres ten trwał od zakończenia obrad okrągłego stołu do końca 1989 roku. Nowela konstytucyjna wprowadziła częściowo wolne wybory parlamentarne, reaktywowała urząd Prezydenta PRL oraz senat jako drugą izbę parlamentu, nierównorzędnej jednak z sejmem. Wzmocniono funkcje wymiary sprawiedliwości i utworzono nowy organ Krajową Radę Sądownictwa.
2 ) okres przejściowy- nowelą konstytucyjną z 23 12 1989 zrywającą z realnym socjalizmem poprzez zasadniczą rewizję naczelnych zasad ustrojowych oraz pozbawienie postanowień konstytucji charakterystycznej dla państwa realnego socjalizmu. Nowela ta reaktywowała zasadę suwerenności narodu, wprowadziła nowy artykuł konstytucji stanowiący Rzeczpospolita jest państwem demokratycznym prawnym znosząca przy tym przewodnią rolę PZPR. Inną zasadą była zasada swobody i równości działalności gospodarczej gwarantując ochronę własności
i prawo jej dziedziczności. W okresie marca 1990 roku nastąpiła kolejną nowelizacja konstytucji która przywróciła samorząd terytorialny w postaci gmin, czyli rozdzieleniu administracji rządowej i sfery samorządy terytorialnego. Do najważniejszych zmian należało wprowadzenie zasady powszechnych i bezpośrednich oraz tajnych wyborów prezydenckich oraz utworzenie KRR i TV. Nie uchwalono wówczas nowej konstytucji mimo że podczas obrad okrągłego stołu konieczność taką akcentowały wszystkie ugrupowania. Rozpoczęcie tworzenia demokratycznego państwa prawnego nie oznaczało jednak automatycznie odrzucenia dotychczas obowiązującego prawa, ale raczej jego poprawiania.
3) okres stanowiący przygotowanie do uchwalenia nowej konstytucji - rozpoczęło go uchwalenie w kwietniu 1992 roku ustawy konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji RP. Do uchwalenia nowej konstytucji parlament zdecydował w sposób bardziej precyzyjny określić ramy ustrojowe funkcjonowania
władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz samorządu terytorialnego. Uczynił to w tzw. małej konstytucji z 1992 roku w ustawie o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym. mała konstytucja wyraźnie wprowadziła zasadę podziału władz opartą na podziale organizacyjnym i funkcjonalnym. Władze ustawodawczą przyznała sejmowi i senatowi a wykonawczą Prezydentowi RP oraz Radzie Ministrów, a sądowniczą niezawisłym sądom. Mimo uchwalenia już w kwietniu 1992 roku ustawy konstytucyjnej prace nad nią ciągnęły się przez 5 lat. Złożyły się na to przyczyny jak: duże rozdrobnienie polityczne sejmu I kadencji wybranego w 1991 roku, w skład którego wchodzili przedstawiciele 29 partii, oraz rozwiązanie parlamentu przez Prezydenta w 1993 roku i przerwania prac nad konstytucją.
4) uchwalenie nowej konstytucji - rozpoczęło nowy okres transformacji ustrojowej i ostatecznie powinno wyeliminować wszystkie ,a przynajmniej większość negatywnych zjawiska w polskim systemie prawnym.

3. Zasada podziału władz
Podział władz we współczesnym pastwie demokratycznym rozpatrywać można w kilku aspektach.
Aspekt funkcjonalny - władza rozdzielona zostaje tu między funkcje i wypełniające te funkcje organy. Do funkcji tych należą: 1) prawodawstwo polegające na wydawaniu ogólnie obowiązujących norm prawnych, 2) wykonawstwo stanowiące realizację zadań państwa w odniesieniu do konkretnych przypadków oraz 3) sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych.
Aspekt organizacyjny (podmiotowy) trzy funkcje państwa podporządkowane są różnym organom (grupom organów) państwowych: 1) prawodawstwo - parlamentowi, 2) wykonawstwo - rządowi i podległym mu organom administracyjnym, 3) sądownictwo - sądom powszechnym , szczególnym konstytucyjnym (tam gdzie one istnieją
Aspekt personalny - dla właściwego funkcjonowania podziału władz konieczne jest równoczesne powiązanie wszystkich 3 aspektów. Z podziałem władz łączą się zasada wzajemnego oddziaływania poszczególnych władz na siebie. Organy jednej władzy mogą oddziaływać na organy drugiej tylko do tego stopnia , aby nie naruszyć istoty kompetencji tej drugiej władzy. Oddziaływanie poszczególnych władz na siebie ma zapewnić ich wzajemną równowagę, co z kolei zdaniem Monteskiusza gwarantowało wolność tym , którzy są władzy poddanymi. Połączenie choćby dwóch władz w jednym organie zanadto go wzmacnia , a tym samym stanowi zagrożenie nie tylko dla podziału władz, ale dla obywateli. wszystkie trzy władze powinny być więc zrównoważone i wyposażone w kompetencje pozwalające im kontrolować i powściągać działalność każdej z pozostałych. Chodzi więc tu o wzajemne hamowanie się władz i kontrolę poprzez odpowiedni rozdział kompetencji pomiędzy nie. Trafnie ujął to trybunał konstytucyjny wskazując ,że z zasady podziału władz wynika że władza ustawodawcza,
wykonawcza i sądownicza muszą być rozdzielone , a nadto , że musi panować między nimi równowaga, oraz muszą one ze sobą współpracować. Art. 10 konstytucji RP mówi o podziale władz oraz o równowadze między nimi. Jednak równowaga władz nie jest w niej rozumiany w sposób absolutny, konstytucja RP przyznaje władzy ustawodawczej pewną przewagę nad pozostałymi władzami. Współczesne koncepcje sprawowania władzy oraz praktyka polityczna w systemie prezydenckim, parlamentarno-gabinetowym zerwały z tak klarownym podziałem władz jaką przedstawił Monteskiusz.

4. Referendum
Podmiotem uprawnionym do zainicjowania referendum może być prawnie określona liczba uprawnionych obywateli, obywatele występujący z inicjatywą ludową, parlament , głowa państwa, organy regionalne. W praktyce ustrojowej współczesnych państw demokratycznych, poza Szwajcarią referendum nie odgrywa dużej roli. W ostatnich latach obserwuje się jednak wyraźną tendencję ożywienia i przekazywania suwerenowi rozstrzygania najważniejszych kwestii (widać to zwłaszcza w Polsce).
Według kryterium wymagalności dla ustanowienia określonej regulacji prawnej lub podjęcia decyzji wyróżnia się: 1) referendum obligatoryjne którego obowiązek przeprowadzenia wynika z konstytucji która wskazuje jakie decyzje i w jakich sytuacjach , aby stały się prawomocne muszą zostać przyjęte w referendum, 2) referendum fakultatywne- jego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów które według własnego uznania podejmują decyzje w tej sprawie.
Według kryterium zasięgu terytorium w którym zostało zarządzone referendum wyróżnia się: 1) referendum
ogólnokrajowe - w tym przypadku uprawnionym do głosowania będzie ogół obywateli państwa. Referendum jest to przeprowadzane na całym terytorium państwa i dotyczy spraw szczególnie istotnych, 2) referendum lokalne -udział w nim mogą wziąć wyłącznie obywatele zamieszkali na terytorium określonej jednostki podziału terytorialnego państwa. Przedmiotem tego referendum są sprawy o charakterze lokalnym, mające istotne znaczenie dla danej społeczności.
Według kryterium materii jakich dotyczyć ma głosowanie wyróżnia się: 1) referendum konstytucyjne , gdy przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji, 2) referendum ustawodawcze dotyczące podjęcia ustawy.
Według kryterium czasu przeprowadzania referendum (tzn. uchwalenie określonego aktu lub przed jego uchwaleniem) wyróżnia się: 1) referendum ratyfikacyjne - występuje wtedy , gdy akt prawny, przyjęty przez organ państwowy nie jest prawomocny (można go uznać za projekt) , a staje się dopiero po przyjęciu w referendum. 2) referendum opiniodawcze występuje gdy organ państwa uprawniony do podejmowania aktów prawnych, pragnie przed ich wydaniem zapoznać się z opinią społeczeństwa. Istotą referendum opiniodawczego nie jest podjęcie przez ogół uprawnionych wiążącej decyzji, tylko wyrażenie opinii.

5. Podstawowe pojęcia z zakresu praw jednostki
Dla określenia statutu jednostki w państwie istotne znaczenie ma ustalenie przysługujących jej praw.
1) prawa człowieka - obecnie pod pojęciem tym rozumie się najczęściej prawa przysługujące każdemu człowiekowi, bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję społeczną. Taki sens pojęcia praw człowieka nadają niektóre wiążące RP umowy międzynarodowe np. 1 art. Europejskiej konwencji o Ochronie Praw człowieka i podstawowych wolności. Konstytucja RP w swoich postanowieniach głównie poprzez odpowiednie określenie ich adresata np. każdy ma prawo, każdemu zapewnia się wyraźnie wskazuje na prawa przysługujące w Polsce nie obywatelom.
2) Prawa obywatelskie - francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku formułowała pojęcia praw obywatel, ale nie zawierała wyraźnego kryterium pozwalającego na odróżnienie tej kategorii od praw człowieka. Współcześnie mówiąc o prawach obywatelskich ma się z reguły na myśli uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa i służące do ochrony interesów danego obywatela. Konstytucja RP zastrzegając w swoich postanowieniach niektóre prawa tylko dla osób będących obywatelami polskimi np. obywatel ma prawo. Pojęcie praw obywatelskich jest nieraz definiowane nie tylko poprzez ich odróżnienie od praw człowieka ale także i od wolności obywatelskich. W tym ujęciu zwraca się uwagę na to, że prawa obywatelskie nakładają na państwo obowiązki zapewniające obywatelowi korzystanie z nich, a ich istotą jest możliwość określonego roszczenia obywateli wobec państwa. W razie sporu z organem państwowym to obywatel powinien podać podstawę prawną swojego roszczenia czy uprawnienia.
3) Wolności - przez wolność należy rozumieć możność postępowania według własnej woli zainteresowanej osoby
a więc i możność wyboru różnego postępowania. Cechą wolności człowieka tzn. wolności niezależnej od obywatelstwa jednostki lub wolności obywatelskiej przysługującej tylko obywatelom, jest w tym ujęciu to , że nie wynika ona z prawa w znaczeniu przedmiotowym, a prawo jedynie ustanawia jej granice. Gdyby tego nie czyniło jednostka w sposób nie skrępowany korzystała by z wolności, to dochodziło by do sytuacji konfliktowych. Tak rozumiana wolność polega na robieniu przez jednostkę tego co się jej podoba , o ile nie działa wbrew prawu.
4) prawa i wolności konstytucyjne- konstytucja RP wyróżnia prawa i wolności w niej gwarantowane. 1)Primo: zakres korzystania z praw i wolności konstytucyjnych podlega ograniczeniom tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są one konieczne w państwie demokratycznym dla ochrony istotnych dla jego funkcjonowania dóbr tj. bezpieczeństwo, porządek publiczny, środowisk, zdrowie, moralność publiczna lub dla ochrony wolności i praw innych osób. 2) Sekundo: każdy , kogo konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone ma prawo wnieść
skargę konstytucyjną do trybunału konstytucyjnego.
5) prawa i wolności osobiste - dotyczą sfery życia prywatnego jednostki i nazywamy je wolnościami i prawami osobistymi. Z reguły uważa się , że przysługują one wszystkim jednostkom bez względu na ich przynależność państwową np. są to prawa ochrony życia i zakaz podawania eksperymentom medycznym bez dobrowolnie wyrażonej zgody, zakaz tortur, okrutnego i poniżającego traktowania, podległość odpowiedzialności karnej tylko za czyn zabroniony, materialne prawo do obrony i obrońcy, wolność sumienia i religii, wolność wyrażania swoich poglądów, prawo do ochrony danych osobistych, nietykalność i wolność osobista.
6) prawa i wolności polityczne - obejmuje na prawa i wolności dotyczące sfery życia publicznego jednostki np. wolność zrzeszania się w celu zgodnym z konstytucją i ustawą, prawo związków zawodowych, prawo udziału w referendum, prawo wybierani prezydenta RP, posłów i senatorów oraz przedstawicieli samorządu terytorialnego
prawo petycji , wniosków i skarg, prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
7) prawa i wolności ekonomiczne , socjalne i kulturalne - wyodrębnieni tej grupy oparte jest na Pakcie Praw Gospodarczych socjalnych i kulturalnych. Dzieli się ona na 3 podgrupy: 1) prawa i wolności ekonomiczne- są to prawa i wolności dotyczące bezpośrednio ekonomicznej egzystencji jednostki, 2) prawa i wolności socjalne - mają na celu zapewnieni właściwych społecznych socjalnych warunków rozwoju jednostki, 3) prawa i wolności kulturalne - gwarantują zaspokojenie kulturalnych potrzeb człowieka i stanowią dzięki temu warunki dla jego duchowego rozwoju. Miedzy tymi trzema podgrupami zachodzą wzajemne powiązania sprawiające że dopiero łącznie warunkują one gospodarczą, społeczną i kulturalną egzystencję człowieka. Normy konstytucji wskazują na następujące prawa np. prawo do wolności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia, wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca, prawo do ochrony zdrowia i dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, wolności i twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania, korzystania z dóbr kultury.
8) prawa podmiotowe - są to prawa jednostki których dochodzić można na drodze sądowej i które są podstawą roszczenia procesowego.
9) publiczne prawa podmiotowe - oznaczają taką sytuację prawną obywatela w obrębie której obywatel ten opierając się na chroniących jego interesy prawa norm prawnych może żądać czegoś od państwa lub może w sposób niekwestionowany przez państwo coś zdziałać.

6. Konstytucyjny system źródeł prawa
Źródło prawa konstytucyjnego to takie źródło prawa które zawiera normy zaliczane do tej gałęzi prawa. Chodzi tu o wszystkie normy prawne dotyczące ustroju państwa. Są to nie tylko normy konstytucyjne , ale też normy zawarte w innych aktach normatywnych o różnej mocy prawnej które łączy to że iż przedmiotem ich regulacji są instytucje i zasady ustroju politycznego oraz społeczno-gospodarczego państwa, czyli normy określające pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot sprawowania władzy najwyższej i formy sprawowania władzy, a także normy regulujące zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych. Konstytucja precyzyjnie określa tzw. zamknięty system źródeł prawa czyli taki system który został ukształtowany stosownie do zasada konstytucyjnych i który wyklucza dowolność jego uzupełniania formami konstytucjonalne nieprzewidzianymi. Porządek zamknięty konstytucjonalnego systemu opiera się na tym że stanowi on zamkniętą strukturę kierowaną ściśle zawartymi w niej mechanizmami oraz procedura określającą stanowienia prawa we wszystkich organach władz publicznych. Założenia zamkniętych systemów prawnych są dominujące w konstytucjach państw demokratycznych, występują też w nowej konstytucji RP z 1997 roku. System ten zawiera:
akty prawne powszechnie obowiązujące które mogą być podstawa decyzji i środkiem ingerencji władz wobec administrowanego, zaliczamy do nich w porządku hierarchicznym: ustawy zasadnicze i zwykłe ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia wykonawcze wydawane przez konstytucyjne organy centralne to jest Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, Radę Ministrów i Ministrów kierujących poszczególnymi działami następnie rozporządzenie z mocy ustawy wydawane przez Prezydenta wydawane w czasie stanu wojennego. Do aktów prawa powszechnie obowiązującego zaliczamy źródła prawa miejscowego czyli tzw. lokalne źródła prawa
Wydawane w trzech formach: 1) statuty gmin, powiatów i województw będące małą konstytucją małej wspólnoty i uchwalane przez odnośne rady, 2) przepisy wykonawcze wydawane w następującej postaci: a) jako uchwały rad gmin , powiatów i województw, b) jako rozporządzenia wykonawcze wojewody, c) jako zarządzenia wykonawcze organów nie zespolonej administracji np. leśnej, skarbowej. 3) przepisy porządkowe wydawane w formie: uchwał gmin i powiatów, rozporządzeń porządkowych wojewody, zarządzenie porządkowe organów administracji specjalnej.
Natomiast do aktów prawa wewnętrznego konstytucja zaliczyła zarządzanie i uchwały oraz postanowienie Prezydenta RP, uchwały Rady Ministrów i zarządzenie premiera i ministrów.
Konsekwencją wymogów praworządności i warunkiem jedności oraz spójności systemu prawa jest zasada hierarchiczności struktury systemu źródeł prawa. Zasada ta wyraża się w konstytucyjnym obowiązku organów niższych szczebli do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm aktów wyższego stopnia. W praktyce obserwuje się ,że normy wyższej rangi mają charakter bardziej ogólny , podczas gdy normy niższej rangi służą ich konkretyzacji. Zasada ta oznacza także zakaz tworzenia aktów sprzecznych co do treści i trybu ich stanowienia z aktami organów wyższego szczebla. System źródeł prawa jest, że względu na swoją olbrzymią wagę ustrojową, zazwyczaj normowany w konstytucjach. Czyni tak również nowa konstytucja RP.

7. Zasady funkcjonowania partii politycznych w RP
Partie polityczne - działanie ich polega na wiązaniu ośrodków decyzji w strukturach organizacyjnych państwa z podmiotem władzy. Działają one dwukierunkowo z jednej strony organizują proces wyboru celów i selekcji interesów politycznych, a z drugiej uczestniczą w kształtowaniu aspiracji i dążeń członków społeczeństwa. Partie polityczne to organizacje polityczne które grupują w wokół swych programów większe albo mniejsze zespoły ludzi o podobnych aspiracjach i dążeniach oraz zmierzających do realizacji pewnych wyznaczonych celów politycznych. Partie są organizacjami dobrowolnymi zmierzającymi do zdobycia w państwie władzy. Wstąpienie i opuszczenie szeregów partii jest w zasadzie wynikiem swobodnej decyzji jednostki ludzkiej. Partia formułująca program działania, który odzwierciedlając jego ideologię jest podstawą zrzeszania się jednostek o zbliżonych celach i aspiracjach politycznych. Zazwyczaj program partii określa najbardziej ogólne cele działania. Formułując dany program uwzględnia się to że ma on skłaniać członków społeczeństwa do popierania partii bądź też do wstępowania w jej szeregi. Dla polski charakterystycznym systemem partyjnym jest system konkurencyjny.
Przez system partyjny rozumie się współdziałania bądź rywalizację partii politycznych w walce o władzę. System wielopartyjny charakterystyczny dla polskiej polityki charakteryzuje się tym że więcej niż dwie partie mają możność zdobycia władzy i jej wykonywania. W większym , czy też mniejszym stopniu występuje tu zjawisko koalicyjności rządów. Liczba partii uczestniczących w walce o władzę może być stosunkowo duża. (czasami kilkadziesiąt). Problem systemy partyjnego i wpływu politycznego nie jest prawu obojętna i reguluje ją w konstytucji państwa oraz w specjalnych ustawach o partiach politycznych. W Polsce formułuje się w konstytucji istotne zasady zorganizowania systemu partyjnego oraz realizowania wpływu politycznego.
1) zapewnia się wolność tworzenia i działania wszelkich stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, zrzeszeń i fundacji, z wyłączeniem tych, których cel i działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą. 2) dopuszcza się istnienie partii politycznych o charakterze , celach i demokratycznych metodach działania, a więc nie ingerując w ich wewnętrzny, bardziej czy mniej demokratyczny sposób zorganizowani, 3) zakazuje się tworzenia i działania partii i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu czy komunizmu, kierującymi się również nienawiścią rasową i narodowościową. 4) nakazuje się zachowanie jawności źródeł finansowania partii, 5) dopuszcza się zgłaszaniu kandydatów na posłów i senatorów przez partie polityczne i wyborców co sprzyja upartyjnieniu aktu wyborczego.

8. Sejm i senat
Organy ustawodawcze - zaliczamy do nich sejm i senat posiadają one szerokie kompetencje: 1) stanowią normy prawne po przez ustawy oraz podejmują mające dużą doniosłość uchwały, 2) posiadają funkcje ustawodawcze dysponując prawem dokonywania zmian w konstytucji, 3) funkcje kreacyjno-kontrolne obejmujące powoływanie i odwoływanie konstytucyjne wskazanych organów centralnych oraz prawo kontroli wykonywania ustaw. 4) sejm ma wyłączne prawo kontroli rządu i ministrów, może ich postawić w stan oskarżenia przed trybunałem stanu. Zgromadzenie Narodowe może podjąć uchwałę o postawieniu przed trybunałem Prezydenta RP.
Sejm składa się z 460 posłów, a senat z 100 senatorów. Wybory są powszechne, równe , bezpośrednie i tajne. Za przyzwoleniem sejmu i zgodą senatu zostają powołani Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK, Generalny Inspektor Danych Osobowych, Prezes instytutu pamięci narodowej oraz komisji ścigania zbrodni przeciwko narodowi polskiemu. Sejm samodzielnie dokonuje wyborów zastępców przewodniczącego i członków Trybunału stanu, oraz sędziów Trybunału konstytucyjnego, jak również na wniosek Prezydenta RP prezesa NBP. Do innych funkcji kreacyjnych sejmu zaliczyć należy powoływanie 4 członków KRR i TV, oraz 4 posłów do składu Krajowej Rady Sądowniczej, senat do KRR i TV przegłosowuje 2 członków , ponadto sejm i senat powołują 1/3 członków do Rady Polityki Pieniężnej.
Sejm podejmuje regulamin który może być potraktowany jako źródło prawa powszechnie obowiązującego, gdyż jest gwarancją autonomii izby wobec innych organów. Jest to akt wewnętrzny, ale nakłada obowiązki na inne organy i określa tryb pracy sejmu podobnie jak regulamin senatu. O autonomii sejmu i senatu świadczy oddzielny budżet oraz odrębnie prowadzone posiedzenia.
Pojęcie kadencji jest to okres udzielony parlamentowi pełnomocnictw, parlament sprawować ma w tym okresie swoją funkcję w składzie pochodzącym z wyborów. Sejm i senat wybierane są na 4 letnią kadencję. Rozpoczyna się ona z dniem zebrania się izby na pierwsze posiedzenie i trwa nieprzerwanie do dnia poprzedzającego dzień zebrania się izby następnej kadencji. Przewidziano jednak sytuację w których kadencje izb mogą ulec skróceniu. Prezydent może skrócić kadencję sejmu w dwóch sytuacjach: 1) obligatoryjnie (obowiązkowo) gdy sejm nie może udzielić rządowi powołanemu przez Prezydenta votum zaufania większością głosów, 2) fakultatywnie jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia sejmowi projektów ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu. Nowa konstytucja dopuszcza także podjęcie przez sejm uchwały o skróceniu swej kadencji podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.
Izby działają ciągle co oznacza że mocą własnych decyzji lub decyzji swojego prezydium, a nie innego organu zwołują posiedzenia, obradują i podejmują ustawy i uchwały w ciągu całej kadencji. Sesja to okres pracy izby w którym odbywa się jej posiedzenie. Posiedzenie to czas obrad sesji objętej jednym i tym samym porządkiem trwać może więcej niż 1 dzień, może mieć przerwy w obradach. Posiedzenie izby są jawne i mają charakter publiczny. Tajność obrad w sejmie mogą uchwalić posłowie w grupie co najmniej 30, a w senacie 30 senatorów, lub na wniosek prezydium może być podjęta z uwagi na dobro państwa jak i tzw. sprawy teczkowej. Obywatel ma prawo do informacji o działaniu władz publicznych w tym sejmu i senatu, przy czym obecnie trwają prace w sejmie dostosowujące postanowienia konstytucyjne zgodnie z nimi prawo to obejmuje: 1) dostęp do dokumentów, 2) wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy pochodzących z wyboru z możliwością rejestracji dźwięku i obrazu. Ograniczenia w tej mierze mogą nastąpić na okoliczności wymienione tylko w ustawach tj. ochrony wolności i praw innych ludzi oraz podmiotów gospodarczych, ochronę porządku i bezpieczeństwa publicznego.
Status posła i senatora - przyjmuje mandat wolny jest on: 1) generalny co oznacza że poseł i senator wyrażają wolę całego narodu, a nie wolę wyborców danego okręgu czyli jakieś grupy. Mają oni wykonywać swój mandat kierując się dobrem narodu, 2) niezależny co oznacza ze poseł i senator nie muszą składać sprawozdań swoim wyborcom czy też uzgadniać z nimi swoich postępowań w parlamencie. Niezależność mandatu gwarantuje między innymi immunitet parlamentarny i nietykalność osobistą. 3) nieodwołalny co oznacza że wyborcy nie mogą cofnąć posłowi udzielonego pełnomocnictwa, nie ma tu odpowiedzialności osobistej, ale funkcjonalna gdyż partie mogą zrezygnować z tego kandydata w następnych wyborach, poddają go ciągłej kontroli, aż do wyrzucenia z klubu włącznie. Poseł czy senator nie są związani programem partii głoszonym w toku wyborców.
Kompetencje posłów i senatorów;
1) prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność całej administracji publicznej i spółek z udziałem skarbu państwa, 2) prawo podjęcia interwencji w tych wszystkich podmiotach, może również podjąć interwencję w jednostkach gospodarki niepaństwowej czyli prywatnej gdy wnosi sprawy we własnym imieniu lub grupy wyborców, 3) ma prawo uczestniczyć w sesjach rad samorządowych w okręgu wyborczym w którym został wybrany i ma prawo zgłaszania tam uwag i wniosków, 4) ma prawo tworzyć biura poselskie lub poselsko-senatorskie za co otrzymuje ryczałt, może się w tej mierze domagać od administracji rządowej i samorządu terytorialnego lokalu na czas odbycia doraźnego dyżuru w miejscowości w której nie ma biura. 5) ma prawo zrzeszania się w kołach i klubach poselskich, klub w sejmie może tworzyć 15 posłów, a w senacie 7, Przynależność do klubu parlament w sposób istotny wpływa na wykonywanie mandatu w sytuacjach np. dyscypliny partyjnej przy głosowaniu składaniu podpisów pod projektami ustaw i w czasie występowania z interpelacjami i zapytaniami.
Organizacja wewnętrzna sejmu i senatu:
Wynika ona z funkcji przy danych sejmowi przez konstytucje, a rozwinięty w sposób ostateczny w regulaminach obu izb, z tego też względu uważa się na gruncie prawa konstytucyjnego że w przepisach tych regulaminów zawierają się normy Juns Congens. Organy wewnętrzne sejmu i senatu dzielimy na: 1) organy wewnętrznego kierownictwa to jest marszałek i prezydium, 2) organy pomocnicze to jest komicje i sekretarze i konwent seniorów. W okresie tworzenia i ewoluowania się naszej demokracji zauważalne jest ogromne znaczenie komicji, utrwaliła się już dobra praktyka konstytucyjna , że przewodniczącymi lub zastępcami tych komisji , są często parlamentarzyści ugrupowań partii mniejszościowych.
Posiedzenie sejmu i senatu odbywa się w następującym porządku: 1) zwoływanie posiedzenia i przestrzeganie porządku obrad, 2) obrady i dyskusje zgodne z określonym planem , 3) głosowanie.
Do najważniejszych funkcji sejmu należy: wyrażanie jego woli i istoty władzy publicznej przez: 1)uchwalanie ustaw, 2) tworzenie uchwał, 3)wydawanie innych aktów prawnych jak rezolucje, deklaracje, oświadczenia i apele.
Tryb uchwalania ustaw zawarty jest w regulaminach. Konstytucja, prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje posłom , senatorom Prezydentowi i Radzie Ministrów, Ponadto prowadzono instytucje tzw. inicjatywy ludowej , co oznacza że ponad 100 tyś. obywateli ma również prawo wnieść projekt ustawy. Za najbardziej naturalne uznaje się dzisiaj prawo Rady Ministrów do projektu wnoszenia ustaw w zakresie prowadzonej przez nią polityki państwa. Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się przez 3 czytania w tym: pierwsze na posiedzeniu komisji, z wyjątkiem niektórych ustaw. Komicja przekłada sprawozdanie na posiedzeniu plenarnym i wówczas odbywa się drugie czytanie, natomiast trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania, debatę nad poprawkami i wnioskami, oraz głosowania nad nimi i nad całym projektem. Prezydent na podpisanie ustawy ma 21 dni , a 7 gdy jest to projekt pilny. Obok ustaw parlament wyraża swoją wolę i stanowisko w najważniejszych sprawach dla państwa po przez: 1) rezolucje zwierające wskazanie pożądanego działania przez dany organ państwa, 2) oświadczenia zawierające stanowisko w aktualnie ważnych sprawach, 3) deklaracje i apele zobowiązujące również do działania organu państwa przy czym te formy działania sejmu, winny być wyeliminowane z praktyki w ogóle jako godzące w równowagę władz publicznych.
Drugą niezmiernie ważną obok ustawodawczej funkcji jest funkcja kontrolna oznaczająca kontrole i ocenę działań rządu, tę funkcję nazywa się kontrolą polityczną. Sejm oddziałowuje na pracę rządu po przez opinie, interpretacje oceny pracy danego resortu na posiedzeniach komisji. Zazwyczaj te działania podejmowane są przez ugrupowania stanowiące mniejszość parlamentarną aczkolwiek w ostatnich latach funkcja ta uległa zniekształceniu. W skutek specjalnych zacisków związków zawodowych i ich udziału w partiach rządzących. Działania kontrolne sejmu ponadto mogą być podejmowane w trakcie rozpatrywania wniosku o votum nieufności gdy jest rozpatrywany budżet oraz gdy rząd różne informacje. Formą kontrolną jest również wyrażenie zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej. Sejm sprawuje kontrole nad całokształtem działalności administracji publicznej i czyni to na mocy konstytucji. Odpowiedzialność parlamentarna rządu oznacza odpowiedzialność solidarna i indywidualną. Wnioski o uchwalenie votum nieufności prezydium sejmu kieruje do odpowiednich komisji. W przypadku gdy sejm takie votum wyraża Prezydent musi odwołać ministra. Sejm sprawuje wyłączną kontrole wykonania budżetu.
Najczęszczymi środkami omawianej kontroli sejmu są interpretacje i zapytania. Interpretacja składa się zazwyczaj w sprawach o zasadniczym znaczeniu i zawierają krótkie przedstawienie stanu faktycznego i wynikające z stąd pytania. Składane są na piśmie, a odpowiedź winna nastąpić w ciągu 21 dni. Zapytania mają podobny tryb formalny i dotyczą aktualnych problemów polityki państwa.

9. Prezydent RP
Organy wykonawcze- zalicza się tu zgodnie z postanowieniami konstytucji Prezydenta RP i Radę Ministrów. Wypełniają one istotne funkcje organizacyjne, władcze za pomocą wykonywania ustaw, ale również po przez stanowienie prawa. Przyjęta w naszej konstytucji formuła władzy wykonawczej jest konstytucją dualistycznej egzekutywy istotnym jej członem jest Prezydent RP jest on głową państwa, jest najważniejszym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy publicznej. Wybierany przez naród nie ma statusu jego przedstawicielstwa, ale status najwyższego przedstawiciela państwa... ma szansę stać się istotnym elementem przyszłego silnego demokratycznego państwa.
Będąc organem egzekutywy Prezydent wypełnia 2 funkcje: 1) jest strażnikiem przestrzegania konstytucji po przez takie instrumenty jak np. odmowa podpisania ustawy, czy prawo jej zaskarżenia do trybunału Konstytucyjnego, ponadto swoje obowiązki ustrojowe musi wykonywać zgodnie z porządkiem konstytucyjnym i ściśle określonymi kompetencjami, 2) jest gwarantem suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorialnej. W polskim systemie parlamentarno-gabinetowym prezydent nie odpowiada za swoje czynności urzędowe, ani przed parlamentem , ani cywilnie, może być tylko pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem stanu. Odpowiada on przed TS za naruszenie konstytucji lub ustaw, jak również za inne przestępstwo i wówczas ma się do czynienia z odpowiedzialnością karną ale także przed TS. Prezydenta w stan oskarżenia może postawić Zgromadzenie Narodowe w wyniku uchwały 2/3 głosów.
Wybór - wybory prezydenta odbywają się w sposób równy, bezpośredni i w głosowaniu tajnym. Wybór dwustopniowy jest analogiczny do zastosowanego we Francji. Ważność wyborów zatwierdza Sąd Najwyższy w składzie całej izby administracyjnej, pracy i ubezpieczeń społecznych. Prezydent wybierany jest na 5-letnią kadencję a maksymalny okres urzędowania to dwie kadencje. Ograniczenie to wywodzi się z tradycji republikańskiej, gdyż chciano uniknąć między innymi dziedziczność władzy.
Akty urzędowe- wyrazem woli prezydenta są akty urzędowe które są prawnymi czynnościami urzędowymi podejmowanymi w zakresie konstytucyjnych i ustawowych kompetencji.
Do I grupy zaliczamy rozporządzenie z mocą ustawy wydawane wyłącznie w czasie stanu wojennego na wniosek Rady Ministrów i rozporządzenie zwykłe lub wykonawcze które są aktami prawa powszechnie obowiązującego. Jednocześnie Prezydent w sferze wewnętrznej wydaje zarządzenia i postanowienia.
Do II grupy zaliczamy akty które podejmuje korzystając ze ściśle określonych kompetencji między innymi: Zarządzenie wyborów do sejmu i senatu, zwoływanie pierwszego posiedzenia tych izb, zarządzania referendum, powoływania i odwoływania z urzędu i stanowisk. W zakresie form i procedur związanych z tymi aktami ważne jest iż będzie orzecznictwo TK. Po za wymienionymi formami są takie akty Prezydenta które nie mają cechy aktu prawnego np. podpis pod ratyfikowaną umową międzynarodową czy też wnioski do TK w ramach tzw. pytania o treść prawa. Na akcie urzędowym głowy państwa pierwszej grupy musi złożyć podpis premier który z tego tytułu ponosi odpowiedzialność przed sejmem, nazywa się to kontrasygnatą, nie jest to ubezwłasnowolnienie Prezydenta lecz cecha naszego systemu parlamentarno-gabinetowego który zapewnia współdziałanie prezydenta z rządem i jednolitość kształtowania praktyki dualistycznej egzekutywy. Prerogatywy Prezydenta czyli akty urzędowe podejmowane osobiście bez obowiązku kontrasygnaty. Klasyfikacja jego kompetencji jest następująca: 1) w zakresie spraw zagranicznych współdziała z rządem i ratyfikuje za zgodą wyrażona w ustawie umowy międzynarodowe, 2) w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych obronności i bezpieczeństwa państwa na czas wojny i pokoju między innymi zarządza stan wojenny, mobilizację i użycie sił zbrojnych. W tej mierze jest to symboliczne skupienie władzy wojskowej i realizowane jest głównie po przez czynności polityczne, 3) ma klasyczne uprawnienia głowy państwa to jest stosuje prawo łaski, nadaje obywatelstwo, nadaje ordery itp.

10. Najwyższa Izba Kontroli
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa: są to organy wyspecjalizowane których funkcją jest kontrola jako wyłączna sfera działania. Kontrolą według Starościaka jest obserwowanie, ustalanie czy wykrywanie stanu faktycznego porównanie rzeczywistości z zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie kompetentnym jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach bez decydowania jednak o zmianie kierunku działania jednostki kontrolowanej.
NIK
W Polsce międzywojennej konstytucja z 1921 roku powołała do życia NIK która miała sprawować kontrolę finansowa całej administracji, a następnie jej zadania polegało na przedstawieniu sejmowi wniosku o udzielenie rządowi absolutorium. Prezesa NIK mianował Prezydent na wniosek Rady Ministrów. Konstytucja kwietniowa z 1935 roku stanowiła, że organy kontroli pozostają pod zwierzchnictwem prezydenta RP. Związek NIK i Rady Państwa został umocniony przez ustawę z marca 1949 roku. NIK była od rządu organem niezależnym i podlegała Radzie Państwa, która nadawała kierunek jej działalności, była przy tym instancją nadzorczą oraz decydowała o składzie personalnym. W 1952 roku ustawa zniosła NIK i powołała Ministerstwo Kontroli Państwowej. W 1980 roku NIK stała się organem podległym sejmowi co zgodne było z odczuciami społecznymi i faktami które dowiodły że najwyższy organ kontroli musi być całkowicie niezależny od organów wykonawczych, do których kontrolowania został powołany. NIK podlegała sejmowi i w pewnym zakresie Radzie Państwa. Od 1989 roku podlegała tylko sejmowi , bowiem znosząc Radę Państwa jej uprawnienia wobec NIK przekazano prezydium i Marszałkowi sejmu.
Organizacja NIK: NIK kieruje prezes, którego powołuje i odwołuje Senat bezwzględną większością głosów za zgodą senatu. Jeżeli senat odmówi wyrażenia zgody na powołanie przez sejm prezesa NIK , sejm powołuje na to stanowiska kolejną osobę, przy czym sprawa podlega ponownemu rozpatrzeniu przez senat. Powołanie i odwołanie Prezesa NIK następuje na wniosek marszałka sejmu lub grupę 35 posłów. Prezes NIK odpowiada przed sejmem za sprawowanie swojego urzędu oraz podległych mu pracowników, również bierze udział w posiedzeniach sejmu oraz może uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów. Kadencja prezesa NIK trwa 6 lat. Wiceprezesów NIK w liczbie od 2 do 4 powołuje i odwołuje Prezydium sejmu na wniosek Prezesa NIK. Prezes jest przewodniczącym kolegium NIK, w którego skład wchodzą ponadto wiceprezesi i dyrektor generalny i 14 członków. Osoby wchodzące w skład kolegium w sprawowaniu swoich funkcji są niezawisłe. Jednostkami organizacyjnymi NIK realizującymi działalność kontrolną są departamenty oraz delegatury. Organizacja wewnętrzną NIK w tym siedziby delegatów i zakres ich właściwości terytorialnej określa statut NIK nadawany przez prezydium sejmu na wniosek Prezesa NIK.
Zadania i zakres działania: NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej podległym sejmowi i działającym na zasadach kolegialności. NIK kontroluje działalność organów administracji rządowej , NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych stosując konstytucyjne kryteria legalności , gospodarności, rzetelności i celowości, jako wskaźniki oceny ich działania. NIK może również przeprowadzić kontrolę w stosunku do działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych pod względem rzetelności, legalności itd. NIK może kontrolować również jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze ze sfery niepublicznej, jeżeli podejmowały się one wykonania zadań publicznych. W stosunku do takich organów i instytucji państwowych jak kancelarie; prezydenta RP, Sejmu, Trybunału Konstytucyjnego kontrola ogranicza się tylko do kontroli wykonania przez te organy budżetu, gospodarki finansowej i majątkowej. W tym przypadku zakres kontroli jest nieco zawężony. NIK podejmuje czynności kontrolne na zlecenie sejmu lub jego organów oraz na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM, a także z własnej inicjatywy. NIK ma obowiązek składania sprawozdania za rok ubiegły ze swej działalności, ma także obowiązek przekładania Prezydentowi informacji w wynikach kontroli przeprowadzonych na jego wniosek, a także informacji o wynikach kontroli dokonanych na zlecenie sejmu i jego organów. Ponadto delegatury NIK przedstawiają określonym wojewodom , sejmikom samorządowym , radom gmin informacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących funkcjonowania samorządu terytorialnego. W sytuacjach dotyczących stwierdzenia niezgodności aktu ustawodawczego lub innego aktu normatywnego z konstytucją albo aktem wykonawczym Prezes NIK może wystąpić do TK o wydanie orzeczenia.
NIK z 1997 roku: art. 202 konstytucji wyznacza pozycję ustrojową izby już w ustępie pierwszym stanowiąc że jest ona naczelnym organem kontroli państwowej. NIK podlega sejmowi, jest to rozwinięcie zasady sprawowania przez sejm kontroli nad rządem. Jest to potwierdzenie niezależności NIK od rządu. Główną płaszczyzną kontroli rządu ze strony izby jest budżet państwa. W zakresie uprawnień kontrolnych w stosunku organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych konstytucja z 1997 nie wnosi nic nowego. Wszystkie wyżej wymienione organy i instytucje w myśl konstytucji z 1997 kontrolowane są w pełnym zakresie. Nadanie NIK prawa kontroli samorządu terytorialnego oznacza także , iż sejm umocnił pełnione funkcje kontrolne. Kolejny artykuł konstytucji reguluje obowiązki NIK wobec sejmu. Zobowiązuje izbę do przekładania sejmowi analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. Izba ponadto przedkłada sejmowi opinię o przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów oraz informacje o wynikach kontroli. Prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Uchwalone przez ZN przepisy konstytucji świadczą o wysokiej randze ustrojowej NIK. Organizacyjny i funkcjonalny kształt, jaki nadaje izbie konstytucja , umożliwia jej spełnienie podstawowych zadań związanych z kontrola zwłaszcza budżetu państwa.

11. Rzecznik praw obywatelskich
Instytucja okrzepła e demokracjach zachodnich. Parlament , organy administracji państwowej wypełniają wprawdzie określone zadania w zakresie ochrony praw jednostki, ale wyposażone są również w środki umożliwiające im stosowanie przymusu i mogą korzystać z nich i tym samym przyczynić się do naruszenia lub ograniczenia praw jednostki. Dla przeciwdziałania temu niebezpieczeństwu w niektórych państwach powołano specjalny organ, któremu powierzono badanie naruszeń praw jednostki w jej stosunkach z państwem, a zwłaszcza z administracją państwową. Nazywa się ten organ ambudsman, pierwszy tego typu organ powstał w Szwecji w początku XVIII wieku. Poszczególne państwa budowały własne systemy kontroli administracji włączając do nich różne zadania ambudsmana, jako organu uzupełniającego działalność innych organów państwowych na rzecz ochrony praw jednostki.
Podstawowe cechy ambudsmana
1) Jest to samodzielny organ państwowy, oddzielony w sposób wyraźny od administracji i sądownictwa, 2) jest to organ wysłuchujący skargi obywateli na nieprawidłowe funkcjonowanie administracji, a w niektórych krajach sądownictwa oraz podejmuje kroki w celu naprawienia niektórych nieprawidłowości, 3) jest to organ działający w sposób mało sformalizowany i dzięki temu łatwo dostępny dla obywatela
Konstytucja RP przewiduje istnienie RPO jako organu monokratycznego, stojącego na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji oraz innych aktach normatywnych. Obejmuje on swoim zakresem działania całe terytorium RP. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy podległego mu biura. RPO jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na 5-letnią kadencję. Kandydatury na stanowisko RPO przedstawić może Marszałek sejmu lub 35 posłów.
Pozycja ustrojowa RPO - Określona jest przez konstytucyjne zasady głoszące, że jest on w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed sejmem na zasadach określonych w ustawie. Może być odwołany przez sejm przed końcem kadencji, jeżeli zrzekł się wykonywania swoich obowiązków lub stał się trwale niezdolny do ich wykonywania na skutek choroby, ułomności itd. RPO corocznie informuje sejm o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela. Ponadto na wniosek Marszałka sejmu zobowiązany jest przedstawić informacje lub podejmować czynności w określonych sprawach RPO: 1 ) chroni prawa i wolności obywatelskie i ogólnoludzkie naruszone przez organy administracyjne i sądownicze, 2) informuje parlament o stanie praworządności w państwie.
Podjęcie czynności przez RPO następuje z własnej inicjatywy lub na wniosek obywateli lub ich organizacji. Główną inspiracją RPO są skargi i wnioski obywateli co zwalnia wnoszących je z uiszczaniem opłat i innych rygorów sformalizowanego postępowania sądowego i administracyjnego. Rzecznik nie mo