Prawo konstytucyjne

1. Ogólna charakterystyka prawa konstytucyjnego
Prawo konstytucyjne ma przynajmniej dwa znaczenia. Przez prawo konstytucyjne rozumiemy zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
- w sensie wąskim – zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych
- w sensie szerokim – całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
Materiał prawa konstytucyjnego obejmuje te normy prawne które określają:
- podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania
- podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa
- system organów państwowych
- podstawy systemu wyborczego
W idealistycznym podziale prawa na publiczne i prywatne prawo konstytucyjne jest prawem publicznym w podziale na prawo materialne i formalne – prawo konstytucyjne jest prawem materialnym

2. Ustawy konstytucyjne w III RP
W okresie 15 miesięcy funkcjonowania rządu T. Mazowieckiego przeprowadzono trzy zasadnicze reformy obowiązującej Konstytucji z 1952 r.
Pierwszą zasadniczą reformą ustrojową była rewizja konstytucyjnych zasad politycznych i gospodarczego ustroju państwa, przeprowadzona 29 grudnia 1989 r. Zmiana konstytucji PRL. Drugą reformą była nowelizacja konstytucji z dnia 8 marca 1990 roku wprowadzono instytucje samorządu terytorialnego. Trzecią formą z dnia 27 września 1990 roku była zmiana konstytucyjnej zasady wyborów Prezydenta oraz uchwalenie nowej ordynacji dla wyborów prezydenckich.
Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą, wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym jest najobszerniejszą w historii państwa polskiego Mała konstytucja. Ustawa ta miała na celu stworzenie sprawnego mechanizmu rządzenia, uwzględniając ukształtowany po roku 1989 system fundamentalny zasad ustroju politycznego: zasady demokratycznego państwa prawa, suwerenności narodu, pluralizmu politycznego. W rozwiązaniach ustrojowych recypowała ona instytucje i procedury wprowadzone wcześniej do porządku konstytucyjnego, jak m.in. drugą izbę parlamentu, powszechne wybory prezydenckie. Mała konstytucja z 17 października 1992 roku jakkolwiek nie wola od wad merytorycznych i legislacyjnych, niewątpliwie wywierała wpływ na procesy transformacji ustroju konstytucyjnego w latach 1992 – 1997. Nie można również nie docenić jej roli w okresie obowiązywania ustrojowych w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku czyli do dziś obowiązującej.

3. Zasada państwa prawnego
Państwo prawne ( prawa )
- państwo konstytucyjne
- państwo w którym stosunki między obywatelami a organami są regulowane przez konstytucję
- państwo praworządne, którego cechą jest zasada podziału władz,
- prymat konstytucji
- państwo, w którym istnieją mechanizmy kontroli zgodności z prawem decyzji administracyjnych oraz kontroli zgodności aktów normatywnych z konstytucją
- państwo, w którym treść aktów normatywnych (prawodawczych) zgodna jest z prawami człowieka a władza prawodawcza nie jest legitymowania do podejmowania arbitralnych zamian prawa, zwłaszcza takich, które wiązałyby się z pogarszaniem sytuacji prawnej obywatela – zasada zaufania obywateli.
Państwo prawne to państwo posiadające autonomiczny względnym siebie system prawa, oparty na konstytucji stanowionej w demokratycznym procesie, zaopatrzony w gwarancje przestrzegania i stosowania prawa, którego normy charakteryzują się zbieżnością z systemem wartości prawnie akceptowanych.

4. Zasada legalizmu
Idea legalizmu tj. zasada praworządności formalnej. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Wie co nie jest organowi prawnie dozwolone, jest zabronione. Obywatele natomiast nie muszą powoływać się na podstawę prawną, w swoich działaniach nie mogą jedynie łamać prawa.

5. Cechy demokratycznego państwa prawa
Na podstawie analizy dotychczasowego orzecznictwa z pojęcia demokratycznego państwa prawego wynikają:
- zasada zaufania obywateli do państwa
- zakaz działania prawa wstecz
- zasada ochrony praw nabytych
- zasada sprawiedliwości społecznej
- zasada respektowania praw ogółu
- zasada stabilnego i bezpiecznego prawa
- zasada podziału władz
- zasada niezawisłości sędziowskiej
- zasada prawa do sądu
- zasada nakazu określoności przepisów karnych
- zasada nullum crimen sine lege
- zasada zakazu nadmiaru ingerencji ustawodawcy w prawie jednostki

6. Demokracja bezpośrednia i jej formy
Obok systemu reprezentacji politycznej konstytucyjna wprowadza także formy demokracji bezpośredniej tj. :
- referendum – instytucja demokracji bezpośredniej, polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swą wolę w określonej sprawie dzielą się na:
* ogólnokrajowe i lokalne – na zasięg terytorialny głosowania
* rozstrzygające i konsultacyjne – z uwagi na moc wiążącą wyniku referend
* obligatoryjne i fakultatywne – z uwagi na wymóg prawny
* konstytucyjne i ustawodawcze – z uwagi na materię głosowania
- plebiscyt – ma dwa znaczenia:
* w prawie międzynarodowym publicznym jest formą rozstrzygania przez ludność o przynależności __państwowej spornego terytorium
* we Francji w latach 1958-1969 rozumiane jako forma bezpośredniej relacji szefa państwa z narodem
* może oznaczać głosowanie w którym opcja jest ograniczona do dwóch partii, bloków, kandydatów
- inicjatywa ludowa jest to forma demokracji bezpośredniej, która umożliwia obywatelom bezpośrednie interweniowanie w proces tworzenia ustawy lub prawa
* obywatele mogą przeciwstawiać się prawu tworzonemu przez ustawodawcze (veto ludowe)
* obywatele mogą być sami podmiotem zgłaszającym projekt ustawy (inicjatywa ludowa). Inicjatywa ta dzieli się na bezpośrednią i pośrednią

7. Konstytucyjna regulacja stosunków państwo-związki wyznaniowe
Stosunki między państwem a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również działanie dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
Pozostałe zasady:
- równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych
- bezstronność władz publicznych RP w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych
- kształtowanie stosunków między państwem a kościołem katolickim na podstawie umowy międzynarodowej (konkordatu) i ustawy, a między państwem i innymi kościołami (zw. Wyznaniowymi) w drodze ustawy uchwalonej na podstawie umów zawartych pomiędzy Radą Ministrów i ich całościowymi przedstawicielami

8. Zasada jednolitości państwa wg art. 3 Konstytucji – i jej konsekwencje
Państwo jednolite (unitarne) to państwo charakteryzujące się jednolitym systemem organów państwowych, jedną władzą najwyższą, jednolitym systemem prawnym. Władza suwerenna dotyczy w tym samym zakresie całego państwa. Część terytorium tych państw nie stanowią same dla siebie odrębnych organizmów państwowych. Państwo dzieli się na jednostki terytorialne mające charakter głównie administracyjny.

9. Modele ustrojowe stosunków „państwo-kościół”
Wyróżniamy dwa klasyczne modele ustrojowe stosunków wyznaniowych w państwie, wyróżniające dwa typy państw.
- państwo wyznaniowe – ideowe i strukturalne powiązanie religii i kościoła z państwem polegające na uznaniu jednej spośród religii jako oficjalnej oraz wyrażające się w ustroju zagwarantowaniu jednemu z kościołów pozycji uprzywilejowanej w państwie.
- Państwa świeckie ( laickie ) – charakteryzujące się nieuznawaniem jakiejkolwiek religii jako religii oficjalnej państwa, neutralnością państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych.

10. Dlaczego mandat imperatywny jest niemożliwy do zastosowania we współczesnym państwie o ustroju demokracji parlamentarnej.
Mandat związany ( imperatywny ) opiera się na założeniu że przedstawiciel zasiadający w parlamencie reprezentujący tylko swoich wyborców a nie zbiorowy podmiot suwerenności. Istota mandatu imperatywnego polega na ustanowieniu więzi prawnej między wyborcami a ich przedstawicielem.
Więź ta ma charakter więzi kontraktowej i oparta jest na cywilnoprawnej konstrukcji pełnomocnictwa. Istotą mandatu związanego jest więc, to że jego posiadacz występuje jako wysłannik swoich wyborców, wyrażający ich wolę oraz występujący jako wysłannik swoich wyborców, a wybory w każdej chwili mogą cofnąć pełnomocnictwo posiadaczowi mandatu i odwołać go.
Wyżej wymienione cechy mandatu są sprzeczne z zasadami współczesnego państwa o ustroju demokracji parlamentarnej, w której posiadacze mandatu tzw. Wolnego reprezentują naród ( czyli zbiorowy podmiot suwerenności ) a nie tylko konkretna grupę wyborców, nie wiążą więc ich żadne instrukcje, dyrektywy czy wytyczne. Nie mogą być też przez wyborców odwołani.

11. Zasada podziału władz w historii ustroju Polski
Zasada podziału władzy przeszła w rozwoju polskiego prawa konstytucyjnego znamienną drogę. Przyjęta została i stanowiła podstawę organizacji władz w konstytucji 3 Maja 1791 r., wprowadziła ją także Konstytucja z 1921 r. Została odrzucona przez Konstytucję z roku 1935 formalnie uznawała ją Mała Konstytucja z 1947 r. ale jednoznacznie odrzuciła Konstytucja z 1952r. przy czym przywróciła Mała konstytucja z 1992r. i przyjęła Konstytucja z 1997r.

12. Dwuizbowość parlamentu w świecie i w Polsce uzasadnienie drugiej izby.
Dwuizbowość - znaczenie węższe ciało ustawodawcze złożone z dwóch izb
- znaczenie szersze dwa organy przedstawicielskie uznane w konstytucji za organy __sprawujące w państwie władzę ustawodawczą.
Po raz pierwszy w monarchiach stanowionych. Za pierwszo wzór uznaje się parlament angielski. Największe znaczenie dwuizbowość odegrała w XVIII i XIX wieku. Istnienie takiej struktury parlamentu zapewniało równowagę sił pomiędzy arystokracją reprezentowaną w drugiej a burżuazją reprezentowaną w pierwszej izbie parlamentu. Najczęstszym powodem dla którego istnieją parlamenty o strukturze dwuizbowej, jest tradycja ustrojowa. Około 80% parlamentów ma strukturę dwuizbową. W Polsce utworzenie Senatu było dziełem przypadku. Jego powołanie było zawarciem „kontraktu politycznego” oraz decyzji o utworzeniu instytucji prezydenta o silnych kompetencjach wykonawczych.
Kompetencje poszczególnych drugich izb są najczęściej pochodną względem przyjętego systemu rządów i trybu ustalania składu osobowego drugiej izby. Drugi izby posiadają uprawnienia – mogą decydować o przeszłości federacji oraz kompetencji sądowniczej (Wlk. Brytania) lub decydować o odpowiedzialności konstytucyjnej.

13. Samorząd terytorialny a feudalna struktura państwa – różnice
Części terytorium państw jednolitych nie stanowią same dla siebie odrębnych organizmów państwowych. Państwo dzieli się na jednostki terytorialne (samorząd – powiat, gmina, województwo) mające głównie charakter administracyjny.
Państwo federacyjne to państwo składające się z wielu państw które ograniczyły swą suwerenność na rzecz powołanego przez siebie państwa związkowego. W państwie takim obok jednolitego na terytorium państwa systemu organów państwowych i systemu prawa w poszczególnych częściach terytorium występują osobne systemy organów i systemy prawa.

14. Referendum w prawie polskim
Formami demokracji bezpośredniej w Polsce są referenda i inicjatywa ludowa. Referendum może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zażądać:
* Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów
* Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów
* Istota referendum polega na udzielaniu na urzędowej karcie do głosowania, pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na podstawowe pytanie, albo dokonaniu wyboru między wariantami rozwiązań. W głosowaniu mają prawo uczestniczyć obywatele polscy posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu.
* Organizacja referendum Państwowa Komisja Wyborcza, wojewódzkie i obwodowe komisje ds. referendum
* Wynik jest wiążący gdy wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Rozstrzygnięcie zapada tylko wtedy gdy za jednym z dwóch lub więcej przedstawionych rozwiązań powiedziała się największa liczba biorących udział w głosowaniu.
* Ważność o niej rozstrzyga Sąd Najwyższy podejmując uchwałę nie później niż w 60 dni po dniu głosowania

15. Zasada reprezentacji politycznej – sposoby tworzenia partii
Zasada reprezentacji politycznej polega na tym, że władzy zwierzchniczej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tę władzę przedstawiciele narodu.
Partia polityczna jest to zorganizowana grupa ludzi dążąca do zdobycia lub utrzymania władzy wyróżniająca się jednolitym programem politycznym. Partie może założyć 100 osób które ukończyły 18 lat. W Polsce panuje system rejestracyjny.

16. Rodzaje mandatu przedstawicielskiego
Zwykło się wyróżniać sposoby pojmowania mandatu przedstawicielskiego:
* jako całokształt praw i obowiązków przedstawiciela nabytych w wyniku aktu wyborczego
* jako stosunek polityczno – prawny zachodzący między wyborcami a podmiotem sprawującym funkcję z wyboru
Wyróżnia się dwa przeciwstawne typy mandatu przedstawicielskiego:
* wolny opiera się na przekonaniu że posiadacz jego reprezentuje zbiorowy podmiot suwerenności (naród) a nie tylko konkretną grupę wyborców, nie wiążą go więc żadne instytucje, dyrektywy czy wytyczne. Nie może też być przez wyborców odwołany.
* imperatywny (związany) opiera się na założeniu że przedstawiciel zasiadający w parlamencie reprezentuje tylko swoich wyborców a nie zbiorowy podmiot suwerenności. Posiadacz mandatu jako wysłannik swoich wyborców, wyrażający ich wolę, a wyborcy mogą go w każdej chwili odwołać.

17. Zasady tworzenia partii politycznych w Polsce
Istnieją trzy sposoby:
* administracyjny założenie partii uzależnione jest od decyzji organu administracji. Podmiotem legalizującym partię, sprawującym nad nim nadzór jest organ administracji państwowej – Minister Sprawiedliwości. Istnieje możliwość zaskarżenia do sądu powszechnego decyzji o odmowie rejestracji partii
* rejestracyjny partia zostaje zarejestrowana po przedstawieniu określonemu organowi państwa (sądowi) wymaganych przez prawo dokumentów. Założenie partii jest uzależnione od sprostowania przez inicjatorów pewnym wymogiem formalnym.
* ewidencyjny powstaje w sposób swobodny nie mają z reguły zdolności prawnej, jeśli nie dokona zgłoszenia we właściwym organie państwo wym. Partia uzyskuje zdolność prawną po zgłoszeniu swego powstania do organu państwowego prowadzącą ewidencję (spis) partii.

18. Funkcje partii politycznych i ich sytuacja prawna w Polsce
W myśl Konstytucji RO funkcja partii polega na wpływaniu „metodami demokratycznymi” na kształtowanie polityki państwowej. Takie określenie obejmuje więc kształtowanie postaw politycznych obywateli a także ich wyrażanie. W Polsce funkcja partii nakierowana jest na politykę państwa, podczas gdy w kilku innych krajach funkcja ta odnosi się najogólniej ujmując do woli narodu
* funkcja organizatorska
* wyłączanie elit politycznych
* tworzenie programu politycznego dla państwa

19. Zasada suwerenności narodu
Zasada ta polega na tym że wasza najwyższa w państwie (władza suwerenna) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty tworzonej przez wszystkich obywateli. Znaczenie prawne zasady suwerenności narodu polega na :
* zapewnia ona suwerenowi prawo do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia przez referendum
* dominuje obowiązek przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli
* jest punktem oparcia dla innych demokratycznych zasad i rozwiązań ustrojowych

20. Zasada podziału władz a zasada jednolitości władzy państwowej – różnice
Zasadę podziału władz sformułował Monteskiusz. W myśl jego koncepcji w każdym państwie powinny występować rozdzielone od siebie i wzajemnie się hamujące trzy władze: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Władze te miały być sprawowane przez organy odrębne, niezależne od siebie, w zakresie powierzonych im zadań. Przewidywał też Monteskiusz mechaniczny wzajemnego hamowania się władz, tak aby żadna z nich nie mogła zdominować innej. Jego zdaniem wolność polityczna obywateli jest zagrożona, gdy trzy bądź dwie władze skupione są w ręku jednej osoby lub ciała kolegialnego.
Zgodnie z zasadą jednolitości władzy państwowej, jeżeli lud jest suwerenem a suwerenność jest jedna i niepodzielna, to wola ludu jest jedna, nie ma więc potrzeby aby podzielone władze wzajemnie się hamowały i kontrolowały. Zasada jednolitości prowadzi do hierarchicznego uporządkowania organów państwowych i podporządkowania ich jednemu organowi naczelnemu. Taki model przyjęty w przeszłości konstytucje tzw. Państw socjalistycznych.

21. Parlamentarno – prezydencka forma rządów
System ten zbliżony jest do rządów parlamentarno - gabinetowych silnie zracjonalizowanych, aczkolwiek inni widzą w tym systemie odmianę systemu parlamentarno – prezydenckiego, a nawet półprezydenckiego. Do tego ostatniego systemu zbliżają system istniejący w Polsce takie rozwiązania jak : szeroko zakreślona możliwość rozwiązania Sejmu przed Prezydenta, możliwość wydawania przez Prezydenta licznych aktów prawnych bez kontrasygnaty oraz brak politycznej odpowiedzialności Prezydenta przed Sejmem. Elementami zaczerpniętymi z systemy parlamentarno – gabinetowego są: prawo prezydenta do zgłoszenia weta wobec uchwalenia ustaw, odpowiedzialność rządu przed Sejmem oraz kontrasygnata aktów prezydenta.

22. Prawa jednostki – koncepcje: uniwersalna i indywidualistyczna
* koncepcja uniwersalna – podkreśla nadrzędność interesów i celów zbiorowości – państwa wobec praw obywateli, które mają charakter instrumentalny
* koncepcja indywidualistyczna – pierwszoplanowe i nadrzędne są interesy jednostki – państwo służyć ma jako narzędzie ich realizacji, nie pretenduje do posiadania własnych celów.

23. Omów kształtowanie się trzech kategorii praw człowieka
Prawo człowieka – to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki, służący ochronie jej interesów przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przynależności państwowej i od jakichkolwiek cech różnicujących. Wątków nowożytnej teorii praw człowieka dopatrzyć się można w stworzonej w starożytności stoickiej koncepcji wolności i równości, doktrynie Tomasza z Akwinu (XIIIw.) czy wizji ochrony praw człowieka Franciszka de Vitorie (XVIw) Jednak dopiero rozbudowana szkoła prawa natury (XVII-XVIIIw) i związana z nią teoria umowy społecznej znalazły podatny grunt realiów społecznych końca XVIIIw. – walki z absolutyzmem, tworzenia pierwszych konstytucji pisanych. Początkowe akty konstytucyjne – Karta Praw Wirginii z 1776r., Deklaracja Niepodległości z 1776r., francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. – mocno akcentowany prawno naturalne uzasadnienie praw jednostki. Konstytucje nie ustanowiły praw człowieka lecz jedynie stwierdziły ich istnienie. W pierwszej fazie ich kontytucjonalności praw człowieka ukształtowały się ich dwie kategorie. Zgodnie z liberalną koncepcją praw jednostki, za fundamentalne uznano wolności osobiste (tj. nietykalność osobista, wolność sumienia i wyznania, nienaruszalność mieszkania, korespondencji) , zapewniające jednostkom sferę wolną od ingerencji państwa. Druga kategoria obejmuje prawa i wolności polityczne (tj. prawo wyborcze, wolności zgromadzeń, zrzeszenia się, wolności słowa), które pochodzą od idei demokracji i których celem jest zagwarantowanie jednostce wpływu na wykonywanie władzy państwowej. Jako ostatnie ukształtowały się prawa społeczne II-giej połowie XIX w. Ustawodawstwo socjalne np. Anglia Niemcy. W XX w. Rozszerzenie zakresu ustawowego normowania praw socjalnych. Rozwój XX w. – socjalistyczne państwa – szeroki konstytucyjny katalog praw społeczno – ekonomicznych i kulturalnych.

24. Prawa człowieka: podstawowe, obywatelskie
Prawa podstawowe zespół praw jednostki wyróżniających się z ogółu praw przysługujących obywatelom w danym państwie z racji zajmowania wyższego miejsca w hierarchii wartości akceptowanej powszechnie przez społeczeństwo i państwo.
Prawa obywatelskie wszelkie prawa podmiotowe przysługujące obywatelom wobec państwa. Są to prawa o charakterze publicznym – dotyczy relacji między jednostką a państwem, dają jednostkom możliwość dochodzenia ich praw przy pomocy środków procesowych w postępowaniu przed odpowiednim organem

25. Prawa a wolność – różnice w egzekwowaniu przed sądem
Wolność w ścisłym znaczeniu nie wynika z prawa przedmiotowego (aktów prawnych) – prawo jej nie tworzy, lecz określa jedynie jej granice. Na państwie ciąży obowiązek udowodnienia, że obywatel te granice naruszył. Jeżeli państwu nie uda się tego donieść obowiązuje wówczas domniemanie legalności korzystania z wolności. Odmiennie rzecz się ma z prawami obywatelskimi. Płynące z nich uprawnienia czy kompetencje winny wynikać z prawa przedmiotowego, mieć wyraźną podstawę na którą w razie konfliktu z organem państwowym obywatel zobowiązany jest się powołać.

26. Prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela wg Konstytucji RP z 1997 r.
Wolności i prawa osobiste
* przysługujące każdemu człowiekowi znajdującemu się na terytorium RP - by wymienić tylko niektóre z nich: prawo do życia, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, prawo oskarżonego do obrony, prawo do prywatności, wolność sumienia i religii itd.; co do cudzoziemców, zaliczamy tutaj - wolność cudzoziemca od ekstradycji z terytorium RP pod zarzutem popełnienia przestępstwa bez użycia przemocy z przyczyn politycznych oraz prawo cudzoziemca do azylu w RP.
* przysługujące tylko obywatelom RP - wolność od wydalenia z kraju i prawo powrotu do kraju, wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze publiczne informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawa i wolność od ekstradycji
Wolności i prawa polityczne
* przysługujące każdemu człowiekowi znajdującymi się na terytorium RP - przykładowo: wolność pokojowych zgromadzeń, swoboda zrzeszania się, czy prawo petycji.
* ekskluzywne tylko dla obywateli RP - np. prawo dostępu do służby publicznej, czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne kategoryzacja jak powyżej
* prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo do dziedziczenia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, prawo do środowiska i podejmowania działań w tym kierunku oraz prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, prawa konsumenckie i inne.
* prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy i w razie pozostawania bez pracy, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, prawo zakładania szkół wszystkich szczebli oraz równy dostęp do wykształcenia.

27. Międzynarodowa ochrona praw jednostki
* Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948r.) – wskazówka do prac nad modelem ochrony prawno międzynarodowej
* Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – uchwalona w 1950r. Zawiera katalog 26 praw i wolności
* Europejska Karta Społeczna (1961r.) – 19 praw oraz szczegółowe określenie ich zakresu metod realizacji

28. Prawo wyborcze a system wyborczy
Prawo wyborcze
* w znaczeniu przedmiotowym – w takich aktach jak Konstytucja RP – zawiera całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich
* w znaczeniu podmiotowym – wybory to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich.
Szerszym pojęciem niż prawo wyborcze jest system wyborczy. Rozumiane jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym a także nie mających charakteru prawnego stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich.
Mimo że system wyborczy jest pojęciem szerszym niż prawo wyborcze to fundamentalną rolę przypisać należy prawu wyborczemu określającemu całokształt postępowania wyborczego i ustanawiającemu podstawowe zasady na podstawie których postępowanie to jest prowadzone.

29. Funkcje prawa wyborczego
* funkcja kreacyjna – polega na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych
* funkcja polityczno – programowa – polega na wyrażaniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawionego przez poszczególne ugrupowania polityczne w ramach prezentowania przez nie platform wyborczych
* funkcja legitymująca jaką spełniają wybory do organów przedstawicielskich. W jej ramach akcentuje suę element legitymizowania (czyli uprawnianie ludzi władzy do działania w imieniu suwerenów) przez akt wyborczy, dokonywany przez podmiot władzy suwerennej określonego systemu polityczno – ustrojowego i określonej grupy rządzącej.
* funkcja integracyjna – umożliwiająca zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprze określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli
* funkcja legitymacji do sprawowania władzy
* funkcja wyrażania woli wyborców
* funkcja polegająca na odtwarzaniu obrazu opinii publicznej
* funkcja wyłonienia stabilnej większości rządowej
* funkcja informacyjna

30. Zasady prawa wyborczego
Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów.
Zasady: praworządność, równość, bezpośredniość, tajność głosowania oraz jedna zasada dotycząca podziału mandatów : zasada wyborów:
* charakter proporcjonalny – wybory do Sejmu liczącego 460 posłów. Odbywają się w 41 okręgach wyborczych z których każdy obejmuje obszar województwa bądź jego część. Okręgi są wielomandatowe, wybieranych jest co najmniej po 7 posłów. Obywatele głosują na kandydatów umieszczonych na listach partyjnych. Każde ugrupowanie startujące w wyborach zdobywa liczbę mandatów proporcjonalną do głosów uzyskanych w skali całego kraju.
* charakter większościowy – wybory do Senatu liczącego 100 senatorów. Z każdego spośród 40 okręgów wybieranych jest 2-4 senatorów. Obywatele głosują na indywidualnych kandydatów. Kandydatura na senatora może być zarejestrowana jeżeli poparta jest co najmniej 3 tys. Podpisów. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów, przy czym nie jest konieczne otrzymanie większości bezwzględnej czyli 50% plus jeden głos

31. Zasada równości
* w znaczeniu formalnym – każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów
* w znaczeniu materialnym – związana jest z 3 praktycznymi elementami:
- jednolita norma przedstawicielska
- metoda wyznaczenia okręgów wyborczych
- system wyborczy

32. Zasada tajności głosowania
Zasada ta dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Odnosi się więc ona do korzystania z czynnego prawa wyborczego. Zasada ta spełnia funkcje gwarantowania wyborcy swobodnego podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Zasada ta gwarantowana jest przez tworzenie warunków nieskrępowanego oddania głosu; z jednej strony – obowiązek zorganizowania w lokalach obwodowych komisji wyborczych miejsc zapewniających tajność głosowania, z drugiej – obowiązek udania się wyborcy do miejsca zapewniającego tajność głosowania. Istotne znaczenie mają przepisy ordynacji wyborczych, określające wzór karty do głosowania. Zasada tajności chroniona jest także przez przepisy kodeksu karnego.

33. Zasada bezpośredniości
Zasada ta dotyczy sposobu wyboru przedstawiciela. Oznacza ona, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Polskie prawo stanowi iż można głosować tylko osobiście

34. Zasada powszechności
Zasada ta określa krąg obywateli którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich.
Art.62 Konstytucji RP stanowi że prawo wybierania posłów, Prezydenta RP, senatorów i przedstawicieli do organów samorządowo – terytorialnych – czynne prawo wyborcze – ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu wg Konstytucji RP przysługuje:
* obywatelowi polskiemu
* mającemu prawo wybierania
* który najpóźniej w dniu wyborów ukończył: w wyborach do Sejmu – 21 lat, natomiast w wyborach do Senatu 31
Bierne prawo wyborcze w wyborach prezydenckich przysługuje:
* obywatelowi polskiemu
* który najpóźniej w dniu wyborów kończył 35 lat
* korzysta z pełni praw wyborczych do Senatu
Pozbawienie prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby które prawomocnym orzeczeniom sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo pozbawione praw publicznych orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych.

35. Zasady ustalania wyników wyborów
Obok systemu większościowego istnieje system wyborów proporcjonalnych. W Polsce jest stosowany w wyborach do Sejmu system proporcjonalny. Ordynacja wyborcza przewiduje rejestrowanie dwojakiego rodzaju list kandydatów na posłów tj. list okręgowych z których wybiera się 391 posłów w wielo mandatowych okręgów wyborczych oraz powiązanych listami okręgowymi ogólnopolskich list kandydatów z których wybiera się 69 posłów. Według schematu d’Hondta komisja wyborcza dokonuje podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy w ten sposób, że liczbę ważnie oddanych głosów na każdą z list okręgowych w kręgu wyborczym (w stosunku do list ogólnopolskich oddanych na wszystkie listy okręgowe danego komitetu wyborczego) dzieli się kolejno: 1,2,3,,,4 i dalej aż do chwili gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy a każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonych w opisany sposób szeregu ilorazu przypada jej liczb kolejno największych.
Ordynacja wyborcza uzależnia udział w podziale mandatów z list okręgowych i list ogólnokrajowych od uzyskania przez rejestrujące je komitety wyborcze określonego minimum poparcia w skali kraju.

36. Tryb zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów
Podstawowe znaczenie ma w tej kwestii art. 100 Konstytucji. Na jego podstawie kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy. Warunkiem rejestracji kandydata i ich list przez poszczególne komitety wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu jest 3 tys. Podpisów zamieszkujących dany okręg wyborców popierających listę okręgową kandydatów na posłów, oraz kandydatów na senatorów. Czynności wyborcze w imieniu partii i organizacji politycznej czy społecznej wykonują organy upoważnione do ich reprezentowania przy czynnościach prawnych. W przypadku wyborców oraz koalicji wyborczych czynności wyborcze w ich imieniu wykonują utworzone w tym celu komitety wyborcze.
Zgłoszenie powinno zawierać:
* nazwę komitetu
* pisemne oświadczenie kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy okręgowej
* pisemne oświadczenie kandydata o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne
* wykaz podpisów wyborców

37. Wygaśnięcie mandatu w czasie kadencji i sposoby jego obsadzania
Przyczyny wygaśnięcia (dla posłów i senatorów)
* odmowa złożenia ślubowania
* utrata prawa wybieralności
* zrzeczenie się mandatu
* śmierci
* złożenia niezgodnego z prawdą o świadczenia o współpracy, pracy lub służby w organach bezpieczeństwa okresie 22.VII.1944 do 10.V.1990
Mandatu posła i senatora nie można łączyć z pewnymi funkcjami sprawowanymi w państwie. W razie wygaśnięcia mandatu do Sejmu Marszałek postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kolejnego kandydata z tej samej listy który kolejno uzyskał największą liczbę głosów. Przy równej liczbie głosów rozstrzyga kolejność umieszczania kandydata na liście.
Ordynacja do Senatu przewiduje w razie wygaśnięcia mandatu w czasie kadencji przeprowadzenie zarządzonych przez Prezydenta wyborów uzupełniających w okręgu którym mandat wygasł.

38. Tryb zgłaszania kandydatów na prezydenta
Prawo zgłaszania kandydatów do pełnienia tego urzędu przysługuje: organizacjom politycznym i społecznym oraz wyborcom. Zgłoszenie kandydata zawierające: imiona, nazwisko, wiek, wykształcenie, zawód, miejsce pracy, miejsce zamieszkania wraz ze wskazaniem ewentualnej przynależności do organizacji politycznej lub społecznej, powinno być poparte osobistymi podpisami co najmniej 100.000 wyborców. W zgłoszeniu ustawodawca nakazał przy tym oznaczenie podmiotu dokonującego zgłoszenia oraz imienne nazwiska i adres działającego w imieniu tego podmiotu pełnomocnika. Winno także taktowne zgłoszenie zawierać pisemną zgodę kandydata oraz wykaz wyborców zawierających czytelne wskazanie: imion, nazwisk, wieku, adresu numeru dowodu osobistego, ewentualnie paszportu lub książeczki wojskowej wyborcy udzielającego poparcia. Kandydatów na Prezydenta można zgłaszać w ciągu 20 dni od daty ogłoszenia zarządzenia Marszałka Sejmu o wyborach. Rejestruje kandydata Państwowa Komisja Wyborcza.

39. Zgromadzenie narodowe – jego kompetencje wg Konstytucji RP
Zgromadzenie narodowe Sejm i Senat obradujący wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu.
W art.10 sut.2 oraz art.95 Konstytucji stanowi, iż władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat kluczowym przepisem dotyczącym Sejmu i Senatu jest art.95 określający podstawowe funkcje obu organów. Współcześnie przyznaje się parlamentowi funkcje:
* ustawodawcze
* kontrolne

40. Kadencja, sesja, posiedzenie – pojęcia
Kadencja przewidziany przez prawo okres pełnienia rządu przez organy pochodzące z wyboru.
Posiedzenie Sejmu plenarne zebranie ogółu posłów odbywające się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub uchwałę Sejmu, pierwsze zwołuje prezydent w terminie 30 dni od zakończenia wyborów.
Sesja okres w którym mogą odbywać się posiedzenia plenarne parlamentu zwoływane przez wewnętrzny organ kierowniczy.
Sesja rady gminy posiedzenie plenarne rady gminy zwoływane przez przewodniczącego rady nie rzadziej niż raz na kwartał
Kadencja okres udzielonych parlamentowi i pełnomocnictw a więc ten, na jaki on został wybrany i w jaki sprawować może swe funkcje w określonym składzie pochodzącym z jednych wyborów
Posiedzenie izby czas jej obrad objęty jednym i tym samym porządkiem. Trwać może więcej niż jeden dzień może być też przedzielony przerwą w obradach.

41. Kompetencje sejmu i senatu
Kluczowym przepisem dotyczącym kompetencji Sejmu i Senatu jest art.95 określający podstawowe funkcje tych organów. Stanowi on że władzę ustawodawczą w RP sprawuje Sejm i Senat, dodając ponadto iż jedynie Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów.
Współcześnie parlament sprawuje dwie funkcje:
* ustawodawcza – polegająca na ustanowieniu przepisów prawa powszechnie obowiązujących w każdej sprawie
* kontrolnej – polegającej na prawie kontrolowania poczynań rządu i pośrednio wpływa na kierunek prowadzonej przez rząd polityki
Parlament ma również prawo podejmowania najistotniejszych decyzji dotyczących państwa takich jak decydowanie o sprawach wojny i pokoju. Sejm i Senat w drodze ustawy wyrażają też uprzednią zgodę na ratyfikację przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie.
Przepisy konstytucji ustaw przyznają Sejmowi i Senatowi liczne kompetencje dotyczące personalnej obsady określonych organów państwowych. Kompetencje te określa się niekiedy jako funkcję kreacyjną. Zgodnie z przepisami Sejm za zgodą Senatu powołuje: Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa NIK, Generalnego Inspektora Ochrony danych Osobowych, Prezesa INP. Mają również prawo do powoływania i odwoływania 4 posłów i 2 senatorów do składu Krajowej Rady Sądownictwa. Mają prawo wyboru członków KRRiT

42. Początek i koniec kadencji sejmu i senatu - możliwość skrócenia i przedłużenia
Zgodnie z konstytucją kadencje do Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania ma pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się następnej kadencji konstytucja przewiduje również sytuacje w których kadencje sejmu i senatu ulec mogą przedłużeniu na mocy prawa. Art.288 ust 7 stanowi bowiem, że w czasie trwania stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być także przeprowadzane wybory do Sejmu i Senatu organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta RP a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Okres kadencji praktycznie może ulec zmianie jeżeli przed jej upływem ulegnie skrócenie – zarządzeniem prezydenta lub w drodze podjęcia straconej uchwały przez Sejm i Senat których kadencja została skrócona, wykonywać mogą pełną przyznają im w konstytucji kompetencji. W świetle postanowień nowej konstytucji zarządzenie o skróceniu kadencji Sejmu może podjąć jedynie Prezydent

43. Obligatoryjne i fakultatywne skrócenie kadencji parlamentu RP
Nowa ustawa zasadnicza przyznaje głowie państwa prawo zarządzenia skrócenia kadencji w dwóch sytuacjach
* Obligatoryjne – gdy Sejm po niepowodzeniach dotyczących wyłonienia rządu 2-ch pierwszych wariantach nie jest w stanie udzielić rządowi powołanymi przez Prezydenta wotum zaufania większością głosów
* fakultatywne – jeżeli w ciągu 4 m-cy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. Prezydent może wtedy zarządzić skrócenia kadencji Sejmu w ciągu 14 dni od zaistnienia tej przesłanki

44. Stwierdzenie ważności wyborów.
Stwierdzenie ważności wyborów jest kolejnym etapem procesu wyłaniania reprezentacji politycznej. Art.101 Konstytucji wynika iż ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza się Sąd Najwyższy, a wyborcy przysługuje prawo zgłaszania protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie. Mimo znaczenia, jakie powszechnie przyznaje się procedurom weryfikacji roli obywateli uprawnionych do wnoszenia protestów wyborczych jako najważniejszego z instrumentów prawnej kontroli wyborów szczegółowe rozwiązania ordynacji wyborczych nasuwają szereg zastrzeżeń.

45. INCOMPATIBILITAS
Rację wprowadzenia przepisów dotyczących nie połączalności stanowisk poza zapewnieniem realizacji zasady podziału władzy, jest też stworzenie gwarancji dla wolnego charakteru mandatu przedstawicielskiego. W tym przypadku incompatibilitas polega na wskazaniu tych stanowisk, których zdaniem ustawodawcy nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu przedstawicielskiego. Zgodnie z postanowieniami nowej Konstytucji mandatu posła nie można łączyć z funkcja Prezesa NBP, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, oraz ambasadora nie można także być równocześnie posłem i senatorem, również Prezydent nie może piastować żadnego innego stanowiska urzędu.

46. Przywileje parlamentarne
Podstawowym prawem i obowiązkiem parlamentarzysty jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu i Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Przysługujące posłom i senatorom uprawnienia polegają na:
* wyrażaniu swojego stanowiska oraz zgłaszaniu wniosków w sprawach rozpatrywania na posiedzeniach izby i jej organów
* wybieraniu i byciu wybieranym do organów izby
* uczestniczeniu w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez izbę
* uczestniczeniu w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych
* Posłowie mają też prawo występowania z interpelacji i zapytaniami do rządu.

47. Immunitet parlamentarny
Istotną instytucją prawną dotyczącą statusu parlamentarzysty jest immunitet parlamentarzysty. Składają się na niego zasadniczo dwa uprawnienia:
* nietykalność – oznacza zakaz aresztowania lub w inny sposób ograniczenia wolności parlamentarzysty bez zgody izby
Immunitet we właściwym tego słowa znaczeniu który podzielić możemy na :
* formalny – polegający nie na włączeniu odpowiedzialności a jedynie na wprowadzeniu utrudnień dotyczących pociągania parlamentarzysty do określonego rodzaju odpowiedzialności
* materialny wyłączający odpowiedzialność za określone kategorie czynów

48. Warunki wykonywania mandatu (upoważnienie, praca i inne uprawnienia)
Odpowiednim przepisem w tym zakresie jest art.106 który daje możliwość określenia w ustawie warunków niezbędnych do skutecznego wypełniania obowiązków poselskich lub senatorskich oraz obronę praw wynikających ze sprawowania mandatu. Odpowiednie warunki sprawowania mandatu w tym zakresie mają zapewnić pracownicze uprawnienia posłów lub senatorów.
Zgodnie z obowiązującą ustawą poseł lub senator pozostający w stosunku pracy, otrzymuje na swój wniosek na okres sprawowania mandatu, a także trzech miesięcy po jego wygaśnięciu urlop bezpłatny, bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. W praktyce najistotniejszym uprawnieniem jest wzmożona ochrona stosunku pracy – dotyczy to jednak tylko tych parlamentarzystów którzy skorzystali z urlopu bezpłatnego. Uposażenie poselskie bądź senatorskie przysługuje w okresie sprawowania mandatu, licząc od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu. Uposażenie oraz dodatki traktowane jest jako wynagrodzenie ze stosunku pracy, okres zaś pobierania uposażenia jest traktowany jak okres zatrudnienia. Jest wypłacane miesięcznie jego wysokość odpowiadać ma wysokości wynagrodzenia podsekretarza stanu. Prawo uposażenia nie przysługuje tym, którzy nie korzystają z urlopu, albo prowadzą działalność gospodarczą samodzielnie lub z innymi osobami. Posłowie i senatorowie mają również na koniec roku prawo otrzymania uposażenia dodatkowego w wysokości średniego uposażenia pobieranego w danym roku. Mają oni również prawo do odprawy parlamentarnej w wysokości trzech uposażeń w związku z zakończeniem kadencji, w przypadku gdy nie zdobędą ponownie mandatu.
W zakresie regulacji instytucji diety poselskiej nowa ustawa stanowi, że posłowi i senatorowi przysługują środki finansowe na pokrycie kosztów związanych z wydatkami poniesionymi w związku z wykorzystaniem mandatu na terenie kraju, w zryczałtowanej wysokości 25% uposażenia miesięcznego. (dieta poselska).
Pozostałe uprawnienia:
* prawo do bezpłatnych podróży publicznymi środkami komunikacji krajowej
* prawo bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych i druków
* prawo do otrzymywania paszportu dyplomatycznego
* prawo do otrzymywania kopert z papierem listowym
* prawo do diety związanej z wyjazdem zagraniczny
* prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego
* ma prawo podjąć interwencję w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz organach społecznych.
* prawo uczestnictwa w sesjach sejmiku samorządowego
* prawo tworzenia biur poselskich, senatorskich lub senatorsko – poselskich, koszty funkcjonowania tych biur pokrywa ryczałt

49. Kluby, koła i zespoły poselskie
Prawo zrzeszenia się w koła i kluby jest przywilejem, nie zaś obowiązkiem parlamentarzysty. Podstawa tworzenia klubów jest przynależnością polityczną, każdy poseł i senator może być członkiem tylko jednego klubu lub koła. Nie dotyczy to możliwości członkostwa w zespołach poselskich lub senatorskich, które zrzeszają członków na innej niż polityczna podstawie klub w sejmie może tworzyć 15 posłów, koło zaś minimum trzech. W Senacie klub tworzyć może 7, koło zaś co najmniej 3 senatorów.
Do obsługi swej działalności kluby i koła mogą na określony czas tworzyć biura, otrzymują również zryczałtowane środki na pokrycie kosztów związanych z ich działalnością.

50. Organy wewnętrzne sejmu i senatu
Na podstawie zakresu przyznanych kompetencji dzielimy na:
* organy wewnętrzne kierownictwa do których zaliczamy Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu oraz właściwe Prezydium
* organy pomocnicze które stanowią komisje, sekretarza i konwent seniorów

51. Uprawnienia Marszałka i Prezydium Sejmu oraz innych organów Sejmu.
Pozycja Marszałka w ostatniej Konstytucji została wzmocniona. Poszerzono mu nie tylko kompetencje przewodniczenia obradom, lecz również strzeżenia praw Sejmu i reprezentowania go na zewnątrz, a także:
* szczególna rola obu marszałków w przypadku podjęcia przez prezydenta decyzji o skróceniu kadencji Sejmu i Senatu
* zwoływanie i przewodniczenie obradom Konwentu Seniorów i Prezydium Izby
* sprawowanie pieczy nad porządkiem i spokojem na obszarze należącym do nich
* zarządzanie drukowania uchwał, druków i sprawozdań stenograficznych
* wydawanie przepisów porządkowych
* powoływanie Szefa Kancelarii Sejmu lub Senatu
* istotne funkcje związane z trybem powołania Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa NIK, podejmowanie regulacji dotyczących statusu pracowników lub obsługi techniczno – organizacyjnej takich organów jak: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, NIK i Krajowego Biura Wyborczego
* może sprawować przejściowo lub tymczasowo urząd Prezydenta Zarządza on także wybory prezydenta.
* dwaj marszałkowie mogą występować z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podstawowych z Konstytucją oraz rozstrzyganie sporów konstytucyjnych.
Organem o węższych uprawnieniach jest Prezydium. Obecnie do jego zadań należy:
* ustalanie planu pracy sejmu/senatu oraz ustalenie tygodni posiedzeń (Sejm)
* dokonywanie wykładni Regulaminu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich/Senatorskich
* organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działania (Sejm) oraz zlecenie komisjom rozpatrywania spraw w określonym zakresie
* ustalenie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu
Prezydium Sejmu ma szczególne kompetencje wobec NIK-u. Na wniosek zatem Prezesa NIK-u powołuje one (i odwołuje) wiceprezesów NIK-u. Na jego wniosek powołuje 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych i 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK. Nadto Prezydium Sejmu przekazuje (w terminie 10 dni od zarządzenia wyborów) Państwowej Komisji Wyborczej listę organizacji lub koalicji wyborczych zwolnionych od konieczności poparcia zgłoszenia listy okręgowej podpisami wyborców.

52. Komisje parlamentarne
Komisje są organami pomocniczymi izb, których główne zadanie polega na rozpatrywaniu i przygotowywaniu spraw stanowiących przedmiot ich prac. Z uwagi na tryb powoływania komisji możemy podzielić na stałe i nadzwyczajne ze względu na zakres kompetencji, na resortowe, problemowe i śledcze.
Komisje stałe powoływane są na okres całej kadencji izby. Specjalną rolę w życiu parlamentarnym odgrywają te, których zakres działania wiąże się wyłącznie funkcjami izby. Komisje takie noszą często nazwę komisji wiodących np. komisje budżetowe, komisje regulaminowe.
Założeniem systemu komisji stałych jest objęcie zakresem działania wszystkich resortów. Wiąże się z tym podział:
* komisje resortowe, te które zakres kompetencji odpowiada zakresowi działania jednego z naczelnych bądź centralnych organów administracji rządowej.
* komisje problemowe – podział ten akcentuje funkcjonalne podejście do omawiania zagadnień, stąd też zakres takiej komisji obejmować może przedmiot działań 2 lub więcej resortów ministerialnych
Specjalną rolę w życiu parlamentu odgrywają te komisje których zakres działania wiąże się wyłącznie z funkcjami izby. Komisje takie noszą często nazwę komisji wiodących.
Ogółem w Sejmie funkcjonuje obecnie 28 komisji stałych, W Senacie panuje 14 komisji.
Komisje nadzwyczajne potrzeba powołania tych komisji wynikać może najczęściej z konieczności rozpatrzenia przez parlament sprawy, która nie leży w zakresie działania żadnej komisji stałej.
Odmiana komisji nadzwyczajnej są komisje śledcze które mogą być powoływane wyłącznie w Sejmie do zbadania określonej sprawy. Istnieją dwa typy komisji nadzwyczajnej; do spraw rozpatrywania ustawy, a także do rozpatrywania określonej sprawy. Istotną różnicą pomiędzy tymi komisjami stałymi a nadzwyczajnymi jest czas ich funkcjonowania.

53. Guorum
Regulaminy Sejmu i Senatu do podejmowania uchwał wymagają większości co do najmniej połowy ogólnej liczby posłów lub senatorów. Wymogi dotyczące guorum są jednakowe we wszystkich sprawach, nawet takich, jak zmiana Konstytucji. Podstawą do stwierdzenia guorum jest lista obecności, którą obowiązani są podpisać wszyscy obecni posłowie i senatorowie, a także osoby których obecność na posiedzeniu jest wymagana. Przyjmuje się że guorum istnieje przez cały czas trwania posiedzenia, aż do momentu ewentualnego ogłoszenia wniosku o jego stwierdzeniu.

54. Większość – rodzaje
Art. 120 nowej konstytucji jako zasadę ustanawia, że obie izby podejmują uchwały zwykłą większością głosów. Głosów wstrzymujących nie bierze się pod uwagę. Istnieją jednak w Sejmie i Senacie kategorie głosów, w których wymagana jest większość bezwzględna lub kwalifikowana.
Większość bezwzględna – osiągnięta musi być w sprawie wyborów członków Prezydium Sejmu u Senatu, dodatkowo zaś w Sejmie w następujących kwestiach: wyrażanie rządowi votum zaufania, votum nieufności, wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego. W Senacie wymóg większości bezwzględnej przewidziany jest odnośnie do uchwalenia ustawy zmieniającej Konstytucję.
Większość Kwalifikowana – uzyskana musi być w stosunku do nielicznych lecz istotnych politycznie głosowań. W przypadku wykonania funkcji ustaodawczej wymóg ten dotyczy ponownego uchwalnia ustawy przez Sejm. W przypadku podjęcia przez Prezydenta decyzji i odmowie podpisania ustawy, podjęcie przez Sejm uchwały o skróceniu kadencji, uchwalenia przez Sejm ustawy zmieniającej Konstytucję.

55. Inicjatywa ustawodawcza
Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konstytucji podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustawy z takim skutkiem, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac.
Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli.

56. Trzy czytania ustawy w Sejmie
Pierwsze czytanie projektu ustawy odbywa się na posiedzeniu Sejmu w terminie 3 miesięcy od daty wniesienia projektu do Marszałka Sejmu lub stosownego postanowienia Sądu Najwyższego.
Rozpatrywanie projektów ustawy przez Sejm odbywa się według dość ściśle określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazywane „czytaniami”. Konstytucja ustanawia zasadę trzech czytań, dzielących debatę na bardziej generalną (dotyczącą zasad ogólnych projektu) i bardziej szczegółową (odnoszącą się do poszczególnych postanowień).
Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu komisji z wyjątkiem projektów ustaw o zmianie Konstytucji, ustaw budżetowych i podatków oraz projektów ustaw regulujących prawo wyborcze, ustrój i właściwość władz publicznych, a także projektów kodeksów. Rezultatem prac komisji jest sprawozdanie określające jej stanowisko wobec projektu, w którym komisje wnioskują o: przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z określonymi poprawkami w formie tekstu jednolitego lub odrzucenie projektu w całości.
Drugie czytanie obejmuje: przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone Sejm może przystąpić do drugiego czytania. W razie odesłania projektu po II czytaniu do komisji, przygotowuje ona po rozpatrzeniu zgłoszonych poprawek i wniosków dodatkowe sprawozdania, w których proponuje ich przyjęcie bądź odrzucenie.
Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie przez posła – sprawozdawcą poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania oraz głosowanie – wedle ustalonego w regulaminie porządku nad zgłoszonymi wnioskami, poprawkami a także nad całością projektu.

57. Droga ustawodawcza projektu
Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatorowi, który w ciągu 30 dni może przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Zgodnie z regulaminem Marszałek Sejmu kieruje przekazaną przez Sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy – w terminie nie dłuższym niż 2 tygodnie przygotowanie projektu stanowiska Sejmu. Jeżeli Senat ustawę przyjmie lub nie podejmie stosownej uchwały, postępowanie w parlamencie ulega zakończeniu i ustawa przekazywana jest do podpisania przez Prezydenta.
Jeżeli Senat odrzuci ustawę bądź zaproponuje do niej poprawki, uchwała Sejmu przekazywana jest do Prezydium Sejmu.
Na tym etapie postępowania ustawodawczego prace w Sejmie toczą się wyłącznie nad uchwałą o odrzuceniu ustawy lub proponującą w niej określone zmiany Marszałek Sejmu kieruje uchwałę do rozpatrzenia przez komisję, która poprzednio projekt ustawy rozpatrywała. Sejm na wniosek Marszałka, może rozpatrzyć propozycję Senatu dokonania określonych zmian lub odrzucenia ustawy, bez uprzedniego kierowania ich do komisji. W przypadku przekazania uchwały Senatu do komisji przedstawiają one Sejmowi sprawozdanie w którym wnioskują o uchwaleni proponowanych przez Senat zmian w całości lub w części, lub o nie przyjęcie uchwały senatu. Tryb opiniowania stanowiska zawartego w uchwale Senatu daje możliwość uelastycznienia procedury prac nad ustawą, a nawet rozciągnięcia jej w czasie, gdyż Komisja i regulamin nie stanowią komisjom żadnych terminów co do zaopiniowania stanowiska Senatu.

58. Rola Senatu w tworzeniu prawa i procesie ustawodawczym
Zgodnie z art. 10 i 95 ustawy 1 Konstytucji władz ustawodawczą w RP sprawuje Sejm i Senat. Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w konstytucji podmiotu, wniesienie do parlamentu projektu ustawy z takim skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac. Projekt Senatu przekazywany jest w formie uchwały podjętej przez tę izbę po przeprowadzeniu określonego w regulaminie postępowania. Inicjatorem senackiego projektu ustawy może być grupa 10 senatorów lub komisja senacka. Projekt ustawy rozpatrywany jest przez Senat w dwóch czytaniach. O podjęciu przez Senat inicjatywy ustawodawczej Marszałek Sejmu zawiadamia Marszałka Sejmu oraz Prezesa Rady Ministrów.
Postanowienia konstytucji odnoszące się do postępowania w Senacie z przekazanymi przez Sejm ustawami są bardzo skąpe. Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi w ciągu 30 dni może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki, uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Marszałek Senatu kieruje przekazaną przez Sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy przygotowanie projektu stanowiska Sejmu. Jeżeli Senat odrzuci ustawę lub zaproponuje do niej poprawki, uchwała Senatu przekazywana jest do Prezydium Sejmu.

59. Prezydent w procesie ustawodawczym
Konstytucyjny termin do podpisania ustawy wynosi 21 dni od jej przedstawienia (dla projektu pilnego ustawy budżetowej tylko 7 dni). Promulgacja nie ma charakteru automatycznego – Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją (tzw. kontrola wstępna) lub jeżeli tego nie uczynił może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Ponowne rozpatrzenie ustawy ma miejsce wyłącznie w Sejmie. Ustawę uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za zgodą Konstytucji lub ponownie uchwaloną przez Sejm Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni.
Nieco inaczej wyglądają uprawnienia Prezydenta w przypadku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o częściowej niezgodności ustawy z Konstytucją gdyż Trybunał orzeknie że nie są one nierozerwalnie związane z całością ustawy.
Prezydent może wówczas po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu podpisać ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją lub zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.
Promulgacja jest niezbędnym warunkiem publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw RP Ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od ogłoszenia chyba że sama stanowi inaczej. Zarządzenia ogłoszenia ustawy należy do obowiązków Prezydenta.

60. System źródeł prawa w Polsce
Źródłami prawa powszechnie obowiązującego a więc takiego które wiąże wszystkich – zarówno podmioty państwowe organy, instytucje, funkcjonariuszy jak i obywateli i wszystkich znajdujących się pod jurysdykcją RP osoby oraz podmioty prawne według ustawy 87 są konstytucja, ustawy ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz na obszarze działania organów, które ustanowiły akty prawa miejscowego.

61. Konstytucja i akty normatywne o mocy ustaw w Polskim systemie źródeł prawa.
Konstytucja jako akt uznany za źródło ustalania podstawowych zasad mających wyznaczać reguły systemu stanowienia prawa – stoi na czele całego systemu prawnego. Jest wymienione na pierwszym miejscu w ustawie 87 oraz szczególnie w art. 8 że „Konstytucja jest najważniejszym prawem RP”
Ustawa – kolejny akt prawny wymieniony w art. 87 konstytucji obowiązujące prawo pozwala natomiast wśród „ustaw zwykłych” wyodrębnić specyficzne pod względem przedmiotu regulacji, ustawy budżetowej i ustawy o ratyfikowaniu niektórych umów międzynarodowych.
Ustawa pozostaje aktem najściślej związanym z funkcją tworzenia prawa właściwym do stanowienia norm o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.
Z punktu widzenia przedmiotu regulacji ustawa jest aktem nieograniczonym.
Ustawa jest aktem prawnym o najwyższej po konstytucji, mocy prawnej.
Ustawa jest aktem prawnym uchwalonym przez Sejm z udziałem Senatu w specyficznej procedurze, zwanej trybem ustawodawczym.
Najwyższym aktem prawodawczym jest Konstytucja RP z 02.04.1997 roku, gdyż jest statutem organizacyjnym pastwa jako organizacji społecznej, a inne akty prawodawcze powinny opierać się na jej postanowieniach. Akt ten reguluje takie kwestie jak: zasady ustroju politycznego, społeczno-ekonomicznego państwa, strukturę i kompetencje organów państwowych i samorządu terytorialnego, referendum wolności, prawa, obowiązki obywateli oraz środki ich ochrony, źródła prawa, finanse publiczne, stany nadzwyczajne. Najwyższa moc prawna Konstytucji oznacza że wszystkie inne akty prawodawcze powinny być z nią zgodne.
Drugim co do mocy prawnej aktem jest ustawa zwykła, a materię ustawową, a więc sprawy które mogą być regulowane wyłącznie w drodze ustaw, tworzą w szczególności: sytuacja prawna obywateli oraz sytuacja niepaństwowych osób prawnych, tworzenie, kompetencje i tryb działania organów państwa, szersze i kompleksowe regulowanie stosunków społecznych w państwie, budżet państwa i inne.

62. Powszechnie obowiązujące akty normatywne
Krąg aktów uważanych za powszechnie obowiązujące jest wąski. Konstytucja zlicza do nich przede wszystkim akty stanowione przez parlament (konstytucje i uchwały) oraz takie na który istotny wpływ mają ustawy (umowy międzynarodowe w większości ratyfikowane są za zgodą parlamentu wyrażone w ustawie). W konstytucji zrealizowano też od dawna zgłaszany postulat by koniecznym wymogiem obowiązywania aktów powszechnie obowiązujących było ich ogłoszenie, co jest warunkiem wejścia ich w życie (ogłaszanie w dzienniku ustaw – oprócz aktów prawa miejscowego).

63. Akty kierownictwa wewnętrznego
Od aktów prawa powszechnie obowiązującego Konstytucja oddziela tzw. Prawo wewnętrzne – czyli przepisy prawne obowiązujące tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Konstytucja w art. 93 do kategori aktów prawa wewnętrznego zalicza: uchwały Rady Ministrów, Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Prawo wydawania zarządzeń wg aart 93 przyznano także Prezydentowi RP oraz przewodniczącym komitetów powołanych w skład Rady Ministrów. Zarządzenia są takimi aktami wewnętrznymi wydanymi tylko na podstawie ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarówno uchwały jak i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

65. Co to jest delegacja ustawowa
Delegacja ustawowa jest to przelanie upoważnienia przez organ stanowiący prawo na rzecz innego organu państwowego do wydania aktu wykonawczego. W myśl Konstytucji RP delegacja ustawowa powinna określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazywanych do uregulowania oraz wytyczne określające treści aktu. Konstytucja zakazuje jednocześnie dokonywania subdelegacji na inny organ niż wskazany.

80. Kontrasygnata
Instytucja kontrasygnaty oznacza współ-podpis złożony przez Premiera lub ministra na akcie urzędowym głowy państwa .Prawo ustrojowe konstytucja kontrasygnaty, określona w art. 144 Ust. 2 zawiera trzy elementy:
-kontrasygnacie podlegają akty urzędowe Prezydenta
-kontrasygnaty dokonuje tylko Prezes Rady .Ministrów , z włączeniem poszczególnych ministrów.
-Prezes Rady Ministró