Prawo konstytucyjne

POJECIE KONSTYTUCJI
Termin ?constiluere? ustanawiać, urządzać. Konstytucja w tym ujęciu oznaczałaby sposób urządzania państwa. Pojęcie materialne- konstytucja może być objaśniona jako całokształt norm prawnych regulujących ustrój państwa. Konstytucja- ustawa zasadnicza, a wiec akt normatywny, którego cechy pozwalają wyróżnić go spośród innych ustaw ( różnica gat. ),bo posiada szczególną moc prawną, szczególną treść, szczególny tryb uchwalania i zmiany. Istnieje podział na konstytucje sztywne i elastyczne: zmiana jej wymaga kwalifikowanej większości i elastycznej większości wymaganej do zmiany ustawy zwykłej. Czyli konstytucja określa ogólne zasady ustroju polit. i społeczno- gosp. państwa, struktury i kompetencje naczelnych organów władzy, podstawowe prawa i obowiązki, określa faktyczny układ sił politycznych w państwie. Szczególna ranga konstytucji wyraża się prymatem w sys. źródeł prawa i jest rex superior. Istnieje zakaz wydawania ustaw sprzecznych z konstytucją. Pojecie formalne- akt normatywny o szczególnej mocy prawnej regulujący całokształt zagadnień ustrojowych. F. Lassale: jego koncepcja tzw.: konstytucji rzeczywistej pojmowanej jako faktyczny układ sił społecznych istniejących.
2. GENEZA KONSTYTUCJI PISANEJ.
Fizyczny: rozwój produkcji, potrzeba walki o prawa polityczne, zniesienie poddaństwa chłopów. Także postulat konstytucji pisanej, który utwierdzał postulat zapisania podziału władzy Monteskiusz (1689-1755) najwybitniejszy teoretyk monarchii konstytucyjnej ?Państwo powstało na skutek umowy społecznej zawartej przez ludzi w celu ochrony interesów bezpieczeństwa i wolności. Wolność zapewnia państwo praworządne, w którym są oddzielone od siebie: władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Teoria trójpodziału władzy odegrała podstawowa rolę i legia u podstaw amerykańskiej i francuskiej konstytucji. Konst. 3 Maja 1791 II-ga na świecie.
3. KONSTUTUCJA PISANA A K. RZECZYWISTA; (prekursor F. Lassale)
Konstytucja rzeczywista odzwierciedla faktyczny układ sił politycznych, społecznych w państwie.Konstytucja fikcyjna nie odzwierciedla układu sił politycznych, szanse jej realizacji są mniejsze. W razie kolizji miedzy dwoma konstytucjami k. pisana (tzn. kartka papieru) musi ulec bezwarunkowo k. rzeczywistej. W W. Brytanii- brak konstytucji pisanej, są tylko normy zwyczajowe, zarządzanieoparte jest na wieloletniej praktyce postępowania i lider partii tworzy rząd.
4. TREŚĆ KONSTYTUCJI.
Normy: konkretyzujące, organizacyjne, proceduralne, programowe. Materia konstytucyjna: władztwo państwowe i zasady jego sprawowania, stosunki własnościowe, status prawny jednostki, organizacja aparatu państwowego, zagadnienia zewnątrz państwowe, zmiana konstytucji. Musi również zawierać stosunek ustawodawcy do prawa międzynarodowego, status prawotwórczy uchwał organizacji międzynarodowych, których państwo jest członkiem, ograniczenie wykonywania suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowych, międzynarodowo prawne odniesienia statusu prawnego jednostki, międzynarodowo prawne uwarunkowania legalności prawa krajowego, procedurę akceptacji i ratyfikacji umów międzynarodowych. Konstytucja pełna
musi zawierać wszystkie materie konstytucyjne,
5. SPOSÓB UCHWALANIA I ZMIANY KONSTYTUCJI.
Konstytucja może być nadana, narzucona (okrojona) przez suwerena, np. przez monarchę (1814- Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII) może być uchwalona (przez organ kolegialny uchwalający). Parlament lub konstytuantę (zatwierdzony przez referendum ludowe). Z reguły uchwalanie konstytucji przez Parlament- kwalifikowana większość
głosów (2/3 lub 3/5). Referendum= bezwzględna większość. W Polsce 3 czytania, Senat, podpisanie, veto, nakaz podpisania. Zmiana konstytucji: *system poprawek (dołączonych do pierwotnego tekstu np. w USA *ustawy konstytucyjne (zmieniają bądź uzupełniają, nie są one rozpoznawalne w ogłoszonym tekście jednolitym). W naszej: utrudniony tryb zmiany- referendum.
6. SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI.
Dotyczy wewnętrznego układu treści. Kolejność norm nie jest sprawa przypadku. I. Systematyka ogólna- podział ustawy zasadniczej na części, działy, rozdziały. Kolejność orientowania poglądami twórców konst. np. doktryna liberalno- demokratyczna wysuwa na plan pierwszy- interes jednostki (tzn. status prawny jednostki) 1949 konstytucja RFN. *marksizm-leninizm (PRL); 1-ustrój polityczny, 2-ustrój ekonomiczny (?) 8-status prawny jednostki. System rządów może też być pomocny przy systematyce np.: -system prezydencki-I- o głowie państwa -system parlamentarny-I- o organach przedstawicielskich. II. Systematyka szczegółowa- kolejność artykułów w rozdziałach, struktura wewnętrzna artykułów np.: 1-normy konstytucyjne, 2- normy organizacyjne, 3-normy dot. sposobu wyboru jakiegoś organu (bądź odwrotnie). O systematyce decydują też założenia o charakterze logicznym i względy natury techniczno- legislacyjnej.
7. TREŚĆ I ZNACZENIE WSTĘPU DO KONSTYTUCJI ( PREAMBUŁA)
Nie wszystkie konstytucje posiadają wstęp. Wstep= preambuła= arenga- ma charakter normatywny, nie zawsze ma charakter prawny. Zwykle preambuły nie są artykułowane, mają charakter opisowy, deklaracyjny, zawierają niekiedy twierdzenia historyczne, często wskazują cele państwa, a także proklamują naczelne zasady konstytucji, wyjaśniają okoliczności wydania aktu itp. Występują dwie przeciwstawne koncepcje dotyczące preambuły: a) wstęp nie ma charakteru prawnego, bo nie jest artykułowany b) wstęp każdej konstytucji ma charakter prawny, bo stanowi część składową konstytucji. Podzielić należy pogląd pośredni. O prawnym znaczeniu konkretnego wstępu musi rozstrzygać analiza jego poszczególnych stwierdzeń. Normatywność preambuły można zatem stopniować. Większość autorów przypisuje preambułom interpretacyjne znaczenie definiując wstępy konstytucyjne jako integralne części ustaw
zasadniczych wyróżniających ich myśli przewodnie, które ukierunkowują wykładanie szczegółowych postanowień.
8. WEJŚCIE W ŻYCIE KONSTYTUCJI.
Czyli nabranie mocy obowiązującej jest określone w przepisach końcowych (art. 243- po 3 miesiącach). Jest to formalne obowiązywanie i jest to zwykle dzień ogłoszenia w dzienniku urzędowym (promulgacyjnym). Jednak faktycznie termin wchodzenia w życie konstytucji następuje w momencie wydania ustaw zwykłych, które konkretyzują postanowienia konstytucji. 3 sposoby: a) wejście w życie regulowane odrębna ustawa konst., b) wejście w życie regulowane jej postanowieniami końcowymi c) wejście w życie regulowane w sposób ogólny przez samą konstytucję, a ustawa zwykła (tzw. przechodnia)
szczegółowo normuje wprowadzenie nowej ustawy zasadniczej (np. rozstrzygają one o podziale kompetencji w okresie przejściowym).
9. STOSOWANIE KONSTYTUCJI:
Jest to: a) korzystanie z uprawnień przyznanych przez normy prawne, stosowanie konstytucji: -bezpośrednie uchwalanie ustaw (parlament), -pośrednie rozporządzenia wykonawcze do ustaw ( wydawane przez prezydenta), b) ustanowienie przez organ państwowy konsekwencji prawnych wynikających z norm konstytucyjnych. Adresatem jest ustawodawca zwykły (parlament), jednostki zwykłe (os. fizyczne)- mogą złożyć skargę konstytucyjna art.79.
10. GWARANCJE KONSTYTUCJI.
Przestrzeganie konstytucji jest to realizacja norm konstytucyjnych. Może być to osiągnięte przez gwarancje konst. Gwarancje konstytucyjne to: zespół czynników i środków umożliwiających spełnianie przez adresatów postanowień ustawy zasadniczej, środki prawne stanowione przez ustawodawcę konstytucyjnego, które służą realizacji obowiązku ustawowej konkretyzacji materii konstytucyjnej i wspierają zakaz wydawania ustaw sprzecznych z konstytucją, np. -groźba odwołania deputowanych przez wyborców, -obywatelska inicjatywa ustawodawcza (art. 118- 100 tys. osób), -możliwość rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji, -zagrożenie odpowiedzialnością konstytucyjną za naruszenie bądź niestosowanie konstytucji, -zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją. Rozróżniamy gwarancje materialne i formalne. W zależności od systemu o realizacji konstytucji decydują uprzywilejowane organy państwowe, partie itp.
11. ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO.
Źródła prawa konstytucyjnego to pewne normy egzystencji norm poświęconych temu prawu. Prawo konst. jest zespołem norm prawnych określających: podmiot władzy najwyższej w państwie, formy sprawowania władzy przez podmiot, status prawny podmiotu, organizacje i tryb działania aparatu państwowego, źródła prawa, stosowanie prawa i ogólne wiadomości o konstytucji. ?Źródłem prawa? w znaczeniu podstawowym sa fakty tworzące prawo (fakty prawotwórcze) np. ustanowienie ustawy. Ich wytworem są poszczególne, generalne i abstrakcyjne normy prawne lub ich zespoły w postaci aktów prawodawczych. Główne źródła prawa I. konstytucja: ma nadrzędną moc i reguluje ustrój państwa, II. ustawy konstytucyjne: węższy zakres regulacji ustrojowej niż konstytucja III. Ustawy zwykłe: dzięki nim konstytucja jest rozwijana i konkretyzowana. Czasami jedna ustawa jest źródłem kilku praw (np. ustawa o samorządzie terytorialnym) IV. uchwały parlamentu (np. regulamin sejmu, senatu) V. rozporządzenia RM- mają charakter wykonawczy wobec ustawy. Wg różnych autorów są źródłem prawa administracyjnego. Charakteryzują się względną samoistnością. VI. Niektórzy dodają też akty prawne organizacji międzynarodowej. Katalog źródeł prawa wg konstytucji. Źródła prawa są to akty normatywne 9o różnej randze normatywnej)art.87.Konstytucja>ustawy>ratyfikowane umow międzynarodowe> rozporządzenia> akty normatywne prawa miejscowego.
12. CECHY SZCZEGÓLNE KONSTYTUCJI.
a) szczególna moc- ustawa zasadnicza, akt nadrzędny względem innych ustaw (zwykłych), a w konsekwencji do wszystkich aktów prawnych w państwie, b) najwyższa moc prawna- zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją, obowiązek wydawania aktów zapewniających realizację postanowień konstytucji, c) szczególna treść- reguluje podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego i społecznego, d) szczególna forma- odrębny szczególnie rozbudowany i utrudniony tryb uchwalania i dokonywania zmian.
13. POJĘCIE ZASADY KONSTYTUCYJNEJ.
Zasada konstytucyjna- podstawowe decyzje autorytetu ustrojodawczego dotyczące ustroju państwa (tzn. dot. formy państwa, systemu prawa, systemu ochrony
konstytucji, wolności i praw jednostki). Mimo, że wszystkie postanowienia konstytucji mają jednakową moc prawną to zasady wiodą jakby prymat. W obowiązującej od 17 X 1997 r. nowej konstytucji dają się wyodrębnić zasady: republikańskiej formy państwa, suwerenności narodu (od zwierzchnictwa), demokratycznego państwa polskiego i reprezentacji politycznej, podziału władzy i równoważności się władz, dwuizbowości parlamentu, pięcioprzymiotnikowości prawa wyborczego, pluralizmu politycznego, samorządności terytorialnej, społecznej gospodarki rynkowej ochrony własności, niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów i trybunałów, wolności i praw człowieka i obywatela. Zasady wyraźnie ustanowione mogą być rozproszone nie tylko w jednym rozdziale ale np. prawa wyborczego są w dalszym rozdziale. Funkcjonują też zasady nienazwane np. zasada wyłączności ustawy, zasada przychylności wobec prawa międzynarodowego, zasada jedności konstytucji.
14. POJECIE USTROJU POLITYCZNEGO.
Ustrój polityczny- całokształt zasad określających polityczną państwową organizację społeczną, to istnienie władzy publicznej (wyodrębniona grupa ludzi
mająca prawo stosowania przymusu wobec grupy chcącej się podporządkować). Na ustrój składają się: podmiot władzy- suweren, sposób sprawowania władzy przez suwerena, zakres i metody działania aparatu państwowego, zasadnicze kierunki działania państwa.
15. ZASADA PAŃSTWA PRAWNEGO.
Art. 2 zasada ta ma doniosłe znaczenie normatywne, go jako norma konstytucyjna stanowi ważną i wiążącą dyrektywę interpretacyjną. 3 podstawowe elementy:
a) wymóg istnienia podstawy prawnej (ustawowej) dla wszelkich poczynań państwa w stosunku do obywateli, b) poręczenie obywatelom przez państwo pewności jego prawa, c) powstrzymanie się państwa od wkraczania w sferę wolności osobistych jego obywateli i zagwarantowania im bezpieczeństwa prawnego. To oznacza, że państwo prawne, w którym prawo stoi ponad państwem- prawo rządzi państwem. A zatem prawo posiada pierwszeństwo w stosunku do wszelkich norm czy reguł postępowania. W szczególności zaś do norm politycznych czy zwyczajowych. Państwo prawne aprobuje 3 podst. zasady: a) związanie państwa a jego organów prawem, b) zagwarantowanie obywatelom prawa do sądów i do rzetelnego postępowania przed sądem i instytucjami pozasądowymi (parlament, organy administracji), c) precyzyjne rozgraniczenie kompetencji organów państwowych (podział władzy).
16. ZASADY REPUBLIKAŃSKIEJ FORMY PAŃSTWA.
Republica (res publica)- rzecz publiczna (?Rzeczpospolita?). Państwo wszystkich obywateli, utożsamia się z ogółem ludności, jest wartością społeczną. Republika to przeciwieństwo monarchii. Różnice między monarchią a republiką dotyczą: -status suwerena, -koncepcja praw i wolności. W monarchii istnieje: jednostkowy suweren (monarcha, cesarz). Monarcha utożsamia się z państwem ( Ludwik ?Państwo to ja?), uniwersalistyczna koncepcja praw i wolności (są one nadawane przez monarchę). W republice istnieje: indywidualistyczna koncepcja praw i wolności (są one dobrem powszechnym, nie są przywilejami). Zatem zasada ta mówi, że władza należy do ogółu. Głowa państwa, czyli parlament pochodzi od narodu.
17. ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI.
Praworządność jest stanem faktycznym, są to gwarancje dla praw i wolności obywateli pod rządami ustaw. Zasadę praworządności określa pewien stan prawny: -wszelka podległość obywatela wobec władzy regulowana jest ustawami i egzekwowana na podst. ustaw, -ustawy są ściśle przestrzegane przez organy państwowe, -wszelkie naruszenie ustaw przez organy państwowe jest konwalidowane (przywrócone zgodnie z ustawa). Gwarancje prawne instytucjonalne: kontrola sądownictwa administracyjnego i konstytucyjnego, działalność NIK-u, prokuratora (na straży praworządności), odpowiedzialność konstytucyjna (TK kontrola konstytucyjności prawa), kontrola legalności decyzji adm. (NSA), nadzór Sądu Najwyższego nad innymi, kontrola zgodności ustaw z konstytucją.
18. ZASADA ZWIERZCHNICTWA NARODU (SUWERENNOŚCI).
Art. 4.- ?Władza zwierzchnia w RP należy do narodu?. Wg tego władza nie tylko pochodzi od narodu ale należy do narodu. W RP Istnieje zatem zbiorowy suweren, który jest podmiotem i źródłem władzy. Wg tej zasady prawo powinno wyrażać wolę i interesy całej ludności a w przypadku sprzeczności wolę większości narodu. Każda grupa może wpływać na prawo, a aparat państwowy powinien to realizować. Zobowiązuje ludzi wchodzących w skład aparatu państwowego do działania dla dobra i w interesie ogółu suwerenności, zwierzchnictwo ma 2 aspekty: -zewnętrzny tzn.: niezależność państwa od innego podmiotu prawnozawodowego wzmocniona zakazem ingerowania w inne wew. sprawy państwa, -wewnętrzny: dotyczący władzy najwyższej w państwie, sfery wewnętrznej, zatem Naród (ogół mieszkańców)

jako podmiot suwerenności sprawuję władzę pośrednio (przez swoich przedstawicieli) i bezpośrednio(referendum obywatelska inicjatywa konst.- 500tys., ustawodawcza- 100). Może być np. referendum konstytucyjce (urządzane z mocy samego prawa) lub referendum folmultatywne (jeżeli inicjatywa została podjęta).
Jakość sprawowania władzy: stanowienia prawa, powoływanie organów prawo to wykonujących, kontrola działalności tych organów.
19. STSTEM PRZEDSTAWICIELSKI.
(Art. 4)- tzn. zasada przedstawicielskiej formy sprawowania władzy. Naród sprawuje swą władzę bezpośrednio przez swych przedstawicieli, którzy powinni działać w imieniu narodu i na jego rzecz. System przedstawicielski określony jest władza pośrednią. Możliwości: stanowienie prawa, powoływanie organów, kontrola ich działalności. Charakter tego systemu zależy od konstrukcji mandatu. Jeżeli mandat jest związany (imperatywny) to istnieje możliwość odwołania deputowanego przez wyborców.
20. ZASADA PODZIAŁU WŁADZ.
Monteskiusz (1689-1755)- najwybitniejszy teoretyk monarchii konstytucyjnej. Zasadę podziału władz wyłożył w dziele ?O duchu praw? (1748). Wg niego tylko państwo praworządne może zapewnić wolność jednostki, państwo, w którym istnieje rozgraniczenie władzy ust., wyk. i sąd. Nie ma wolności gdy jest koncentracja władzy. Otóż zasada ta zakłada: że aby zapewnić prawa i wolności obywatela, należy wydzielić trzy równorzędne i niezależne od siebie władze: ustawodawcze-Sejm, Senat; wykonawcze-Prezydent RP i Rada Ministrów; sądownicze- niezawisłe sądy.
21. POJĘCIE APARATU PAŃSTWOWEGO.
Aparat państwowy- zespół instytucji i organów państwowych o specyficznych, określonych cechach wykonujący zadania państwa, wyposażony w prawo stosowania środków przymusu i działający w szczególny zorganizowany sposób przewidziany przez prawo. A. państwowy składa się z organów wyodrębnionych ze względu na formę organizacyjną. Organ państwowy- część zespołu ludzi stanowiącego aparat państwowy, podmioty prawa wyposażone w kompetencje do wykonywania działań w imieniu państwa.
22. KLASYFIKACJA ORGANÓW PAŃSTWOWYCH
a) ze względu na liczbe osób ?jednoosobowe( prezydent, wojewoda) ?wieloosobowe( parlament); błedne jest częste utożsamianieorganu wieloosobowego z organem kolegialnym. Każdy organ kolegialny jest organem wieloosobowym, ale odwrotnie nie zawsze (np. 1 członek ma prawo decydowania, reszta ma tylko głos doradczy). b) zatem możemy podzielić organy na: monokratyczne, jedno- i wieloosobowe i kolegialne, c) ze względu na sposób powoływania: z wyboru(prezydent, parlament), z nominacji (wojewoda) d) ze względu na czas trwania pełnomocnictw: -kadencyjne(TK, Prezes NIK-u), -na czas nieokreślony(Sąd Najwyższy, wojewoda),
e) ze względu na tryb funkcjonowania: pracujące sesyjnie (sesja= część kadencji, np.Sejm do 1989), pracujące permanentnie (tryb pracy ciągłej, np. Sejm po 1989), f) ze względu na strukturę organów: proste (jednoizbowy parlament) lub złożone ( dwuizbowy parlament), g) kryterium samodzielności: samoistne (prezydent, RPO), pomocnicze (kancelaria prezydenta), h) ze względu na zasięg terytorialny działania: centralne (RM), lokalne (terenowe, wojewoda), i) ze względu na funkcje w aparacie państwowym: prawoda-
wcze, powykonawcze, sądownicze, kontrolne. Kryterium konstytucjonalizacji organu: konstytucyjne (KRRiTV), pozakonstytucyjne
(Państwowa Komisja Wyborcza)
23. ZAŁOŻENIA SYSTEMU PARLAMENTARNO- GABINETOWEGO.
System- zespół pewnych zasad prawno ustrojowych regulujących wzajemne stosunki między trzema naczelnymi organami w państwie.
Cechy systemu: a) dualizm egzykutywny (obok głowy państwa państwa jest rząd na czele z premierem) b) głowa państwa zneutralizowana politycznie ( osoba sprawująca ten urząd nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem i nie może być przez
parlament odwołana): istnieje instytucja kontrasygnaty (każdy akt urzędowy głowy państwa wymaga współpodpisu premiera i odpowieniego ministra i to oni ponosza odpowiedzialność polityczną c) prezydent formalnie formułuje rząd, powołuje premiera, a na wniosek premiera innych członków rządu. Rząd aby mógł działać musi uzyskać wotum zaufania parlamentu d) zarówno głowa państwa jak i rząd ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną, e) rząd jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, f) wielopartyjność, jednak rząd jest podporządkowany jednej lub kilku partiom połączonym w koalicje, czyli rząd ma koalicyjny charakter. Modyfikacją tego systemu jest system kanclerski.
24. ZAŁOŻENIA SYSTEMU PREZYDENCKIEGO.
Cechy: a) monizm egzekutywy: połączenie funkcji głowy państwa z funkcją premiera. Oznacza to, ze władza wykonawcza przysługuje Prezydentowi. Prezydent: naczelny dowódca armii politycznej, zagranicznej, szef partii, z której kandydował w wyborach, główny ośrodek decyzji politycznych w państwie, b) ministrowie (sekretarze stanu) podporządkowani są prezydentowi, wykonują jego wolę i kierowniczą poszczególnym resortom. Nie tworzą jednak RM, c) prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych pośrednich, d) separacja władzy ustawodawczej, wykonawczej. Prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej i nie może łączyć swego stanowiska z mandatem przedstawicielskim (też sekretarz stanu). Parlament może zdymisjonować ministra, a nie prezydenta, e) wzajemna kontrola i równowaga. Prezydent ma prawo: -veta zawieszającego wobec ustaw, -prawo wydawania rozporządzeń, -niektóre jego nominacje i ratyfikacje ważniejszych umów międzynarodowych wymagają zgody senatu, f) prezydent i mianowani przez niego ministrowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed parlamentem (impcachment) za naruszenie konstytucji; zdradę stany, popełnienie innego ciężkiego przestępstwa prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, brak kontrasygnaty, g)pluralny system partyjny, h)legalna opozycja.
25. ZAŁOŻENIA SYSTEMU PARLAMENTARNO-KOMITETOWEGO.
Np. Szwajcaria od 1874. Cechy: a) jedność władzy państwowej, b) parlament jest organem uprzywilejowanym, najwyższym, pod którego
zwierzchnictwem są naczelne organy państwowe: rząd, głowa państwa, c) rząd jest zależny od parlamentu, który nadaje prawo i ustala kierunek polityki, co jest wykonywane przez rząd, brak kompetencji nominacyjnych i głowy państwa wobec egzekutywy. d) rząd ma znikomy wpływ na funkcjonowanie parlamentu, ma inicjatywę ustawodawczą i prawo zwołania nadzwyczajnej sesji parlamentu, e)głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem kadencji, jednak parlament ma prawo odwołania rządu f) odpowiedzialność pol. głowy państwa przed parlamentem, może być odwołana przez parlament, nie chroni go instytucja kontrasygnaty, g) może być system mono- lub wielopartyjny, h) rząd-ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem.
26. PODSTAWOWE POJĘCIA WYBORCZE.
Termin ?prawo wyborcze? podmiotowe znaczenie tzn.: uprawnienie do wybierania i bycia wybieranym (czynne i bierne prawo wyborcze) Przedmiotowe znaczenie tzn. całokształt norm, które regulują sposób obsady składu personalnego organu przedstawicielskiego. Źródła Prawa wyborczego- konstytucja, ordynacja wyborcza. Zasady prawa wyborczego: podstawowe decyzje tego prawa co do podstaw aktu Wyborczego ( sposób wyborów, rezultat, itp.) a) powszechność, b) równość, c) bezpośredniość, d) proporcjonalność, e) tajność.
27. ZASADA POWSZECHNOŚCI PRAWA WYBORCZEGO.
Zasada ta oznacza, że nie dyskryminuje się osób, jest brak cenzusów: majątku, wykształcenia, zawodu, płci, stałego zamieszkania.Istnieją naturalne wyłączenia: pełnoletniość (18 lat) , posiadanie obywatelstwa PL. Bierne prawo wyborcze wymaga: -wybranym do sejmu może być obywatel polski, któremu przysługuje prawo wybierania, jeżeli w dniu wyborów ma ukończone 21 lat i stałe zamieszkanie co najmniej 5 lat, -do senatu 30 lat. Wyjątki w prawie wyborczym zabraniające prawa wyboru: -pozbawienie praw
publicznych, -pozbawienie praw wyborczych orzeczeniem TS, -ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe z powodu choroby
psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. Cechą powszechności może być też wpływ każdej jednostki na kształt organu przedsta-
wicielskiego (wysuwanie kandydatów, możność kandydowania). Gwarancje powszechności: wybory w dniu wolnym od pracy, rejest wyborców i spis prowadzony z urzędu, prawo reklamacji osoby pominiętej w spisie i prawo złożenia skargi odwołującej się od decyzji np. wójta czy prezydenta, zaświadczenie o prawie do głosowania jeżeli zostało zmienione miejsce pobytu (10 dni przed wyborami), możliwość dopisania się w dniu wyborów, głosowanie poza granicami kraju, tworzone są specjalne obwody do głosowania.
28. ZASADA RÓWNOŚCI PRAWA WYBORCZEGO.
Dwa znaczenia równości prawa wyborczego: a) formalnie- każdy wyborca ma 1 głos, b) materialne- jednakowa siła każdego głosu,
Taki sam wpływ każdego z nich na wynik wyborów. Inne cech tej zasady: -jednolita forma przedstawicielska obliczona przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez liczbę posłów wybieranych w okregach wyborczych. W okręgach wyborczych wybiera się od 3-17 posłów (Senatu nie dotyczy zasada równości), -równa liczba podpisów popierających, -takie same zasady finansowania kampanii wyborczej, -równość szans w ubieganiu się o mandat. Wyjątek instytucja tzw. Listy Państwowej- 69 posłów, których wybiera się z ogólnopolskich list kandydatów, jest to system preferencyjny zapewniający udział w parlamencie umieszczonym na liście, w sytuacji gdy dana partia otrzyma określony procent głosów w skali kraju lub przeprowadzi swoje listy w odpowiedniej liczbie okręgów wybor.
Kandydaci z tej Listy Państwowej nie mają równych szans, co decyduje kolejność umieszczenia ich nazwisk na liście.
29. ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI PRAWA WYBORCZEGO.
Oznacza wybory jednostopniowe- wyborcy głosują wprost na kandydatów deputowanych. Oznaczenie nazwiska wskazuje na jego
pierwszeństwo w wyborach. Może być: osobiste oddanie głosów (w lokalu), przez pocztę lub pełnomocnika(Serbia). Naruszeniem tej wady jest instancja Listy Państwowej.
30. ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA.
Dotyczy aktu głosowania. Jest prawem, a nie obowiązkiem. Istotę tajności stanowi zapewnienie głosującemu tajemnicy wyboru, bo Głosowanie jest tak przeprowadzone, aby uniemożliwić kto i jak głosował. Podobnie jak zasada powszechności, też tajność może
mieć obligatoryjny charakter (zmuszenie do zachowania tajemnicy). Gwarancje: miejsce zapewniające tajność głosowania, wyborca
wrzuca do urny kartkę do głosowania tak aby strona zadrukowana nie była widoczna.
31. SYSTEM WIEKSZOŚCIOWY A SYSTEM PROPORCJONALNY:
System większościowy dotyczy wyboru do senatu- decyduje zwykła większość głosów. System proporcjonalny- dotyczy sejmu, gdzie
Warunkiem jest utworzenie wielomandatowych okręgów wyborczych, a podział mandatów między poszczególne listy zależy odpowiednio od uzyskanych głosów. Do sejmu RP wybiera się posłów wg zasady proporcjonalności: a) 391 posłów z okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych, b) 69 posłów z ogólnopolskich list. System d?Hondta (proporcjonalny). Metoda ta polega: a) podziale liczby głosów otrzymanych przez poszczególne listy kolejno przez 1,2 3,4,?itd. b) uszeregowaniu największych otrzymanych w ten sposób ilorazów w szereg malejący, obejmujący tyle ilorazów, ile jest mandatów do podziału, c) najmniejszy iloraz (wspólny dzielnik) zostaje następnie użyty do podziału liczb otrzymanych przez poszczególne listy głosów, a otrzymany stąd iloraz,
Oznacza liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. Odejście od bezwzględnej proporcjonalności stanowa tzw. klauzula zaporowa. W podziale mandatów w okregach wyborczych uwzględnia się wyłączenie okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5 % ważnie oddanych głosów w skali kraju (8 % dla utworzonych koalicji). W podziale mandatów pomiędzy ogólnopolskie listy kandydatów na posłów uwzględnia się wyłącznie listy tych komitetów wyborczych,których okręgowe listy kandydatów na posłów uwzględnia się wyłącznie listy tych komitetów wyborczych, których okręgowe listy kandydatów na posłów otrzymały conajmniej 7% waznie oddanych głosów w skali kraju. Komitety wyborcze mniejszości narodowych mają
prawo wybory, mogą korzystać ze zwolnienia listy bądź z 5% klauzuli zaporowej odnośnie do listy okregowej bądź z 7% odnośnie do listy ogólnopolskiej. System ten zapobiega wew. rozbiciu parlamentu.
32. TRYB WYSUWANIA KANDYDATÓW NA POSŁÓW I SENATORÓW:
Wyróżniamy dwa systemy zgłoszeń: 1)przez nieformalne grupy wyborcze, 2)przez zorganizowane podmioty (partie polityczne i org. społ.) Czynności wyborcze w imieniu grup formalnych i nieformalnych wykonują organy upoważnione do ich reprezentowania przy czynnościach prawnych (np. wyborcy- komitety wyborcze). Zasady wysuwania kandydatów: a) lista okręgowa- partia co najmniej 3 tyś. Wyborców stale
zamieszkujących w danym okręgu wyborczym ( tak samo na senatora). b) komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym po jednej okręgowej liście kandydatów na posłów i jedną ogólnopolską. Komitet wyborczy może zgłosić tylko tylu kandydatów na senatorów ile wybiera się w danym okręgu wyborczym. Kandydować może w jednym okręgu wyborczym i z 1 listy okręgowej i 1 listy ogólnokrajowej. c) komitet wyborczy, który zarejestrował listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów wyborczych, może zgłosić dalsze listy bez podpisów popierających d) bez podpisów popierających też komitety wyborcze partii, organizacji lub koalicji wyborczej, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiła Prezydium Sejmu istnienie klubu z liczbą co najmniej 15 posłów. W razi rozwiązania sejmu dotyczy to tych komitetów które w dniu rozwiązania spełniają ten warunek (dot. to tylko wyborów do sejmu). e) listę okręgową zgłasza do okręgowej komisji wyborczej do 40 dnia przed dniem wyborów. Liczba kandydatów nie może być mniejsza niż 3 i większa niż dwukrotność ogólnej liczby posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym. Do zgłoszenia danej listy należy dołączyć: *uwierzytelniany wyciąg z ewidencji partii lub rejestru org. a w przypadku komitetu wyborczego utworzonego przez wyborców-dokument stwierdzający utworzenie takiego komitetu, *wykazy podpisów wyborców popierających listę, *pisemne oświadczenie każdego kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy okręgowej * pisemne Oświadczenie każdego kandydata, czy pracował lub służył w organach bezpieczeństwa lub współpracował z nimi (tez senator). Zgłoszenia Listy okręgowej dokonuje na piśmie pełnomocnik komitetu wyborczego. Okręgowa komisja wyborcza rejestruje listy zgłoszone zgodnie z przepisami ordynacji. Państwowa Komisja wyborcza na podstawie protokołów rejestracji list okręgowych przyznaje w drodze głosowania jednolity numer dla list tego samego komitetu wyborczego zarejestrowanych w więcej niż jednym okręgu wyborczym. Listę ogólnopolską zgłasza się do PKW najpóźniej 20 dni przed dniem wyborów. Listę tą może zgłosić komitet wyborczy, który zarejestrował listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów wyborczych bądź partia, która reprezentuje klub liczący co najmniej 15 posłów. Powinno być zgłoszonych na liscie co najmniej 69 kandydatów. Na liście mogą być zgłoszeni kandydaci tylko tacy, którzy zostali zarejestrowani na listach okręgowych danego komitetu. Listę tę rejestruje PKW.



33. WAŻNOŚĆ WYBORÓW DO SEJMU I SENATU:
Weryfikacja czynności wyborczych odbywa się przy pomocy: -postępowania reklamacyjnego, - skargi, -odwołania do sądu lub PKW, - protestu przeciw ważności wyborów. moment głosowania: początek możliwości wniesienia protestu. Wybory są ważne, jeżeli w ciągu 7 dni od ogłoszenia nie zostanie wniesiony protest do SN. Frekwencja wyborcza jest bez znaczenia dla ważności wyborów. SN wydaje
opinię co do zasadności protestu i ocenę czy przestępstwo przeciw wyborom czy naruszenie przepisów w ordynacji mogło mieć wpływ bądź miało na wynik. SN (w składzie 3 sędziów) podejmuje rozstrzygnięcie w formie uchwały w terminie 90 dni od dnia wyborów. Przestępstwo przeciw wyborom to ich fałszowanie, przeszkadzanie np. tajności naruszenie przepisów ordynacji dotyczących głosowania, ustalenia jego wyników lub wyników wyborów. Prawo wniesienia protestu-pełnomocnik komitetu wyborczego. Gdy uznano nieważność wyborów, prezydent zarządza wybory ponownie lub jedynie wskazane uchwałą czynności wyborcze. Od ważności wyborów należy
odróżniać ważność głosu np.: mieli więcej
34. RODZAJE I ZADANIA KOMISJI WYBORCZYCH.
Wybory do sejmu i senatu zarządza Prezydent RP. Są 3 rodzaje komisji wyborczych: 1)Państwowa Komisja Wyborcza, 2)Okręgowe Komisje Wyborcze, 3)Obwodowe Komisje Wyborcze. Zadania PKW: a)nadzorcze: -sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego,-rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych komisji wyborczych, -nadzór nad rejestrem i spisem wyborców. b)regulacyjne: -rejestrowanie ogólnopolskich list kandydatów, -ustalanie zbiorczych wyników głosowań na okręgowe listy kandydatów, -ogłoszenie wyników wyborów,-ustalanie wyników wyborów na posłów z ogólnopolskich list kandydatów, -wydawanie zaświadczeń o wyborze, -przekładanie sprawozdania z wyborów sejmowi i senatowi. c)wykonawcze: -działania organizacyjne związane z przygotowaniem i przeprowadzeniem wyborów, -współdziałanie z właściwymi organami adm. rządowej i samorządowej w celu sprawnego przeprowadzenia wyborów. d)kreacyjne: - powoływanie okręgowych komisji wyborczych oraz rozwiązywanie okręgowych i obwodowych komisji wyborczych po wykonaniu ustawowych zadań e)
stanowiące: - ustalanie wzorów urzędowych formularzy oraz druków wyborczych i wzorów pieczęci okręgowych i obwodowych komisji wyborczych. Skład PKW: -3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego wskazanego przez Prezesa TK, - 3 sędziów Sądu Najwyższego (też przez prezesa SN), - 3 sędziów NSA (prezes NSA wybiera). Prezydent ma charakter nominacyjny. Wybierają przewodniczącego i 2 zastępców:
Zadania okręgowej komisji wyborczej: - nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez obwodowe komisje wyborcze. ? rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów w okręgu wyborczym (też senatorów). ? zarządzenie druków obwieszczeń wyborczych i ich dostarczenie obwodowym komisjom wyborczym ? ustalenie wyników głosowania i wyborów ?zapewnienie we współdziałaniu z właściwymi organami adm. Rządowej i samorządowej prawidłowego przeprowadzenia i przygotowania wyborów w okręgu wyborczym. Skład: 11-15 sędziów zgłoszonych przez ministra Sprawiedliwości (PKW formalnie powołuje i odwołuje). Zadania obwodowej komisji wyborczej: - przeprowadzenie głosowania w obwodzie ? nadzór nad przestrzeganiem prawa
wyborczego ( w miejscu i czasie głosowania) ? ustalenie wyników głosowania w obwodzi i ogłoszeniach, - przekazania protokołu z głosowania
okręgowej komisji wyborczej. Skład: 5-9 członków powołanych przez zarządy gminy ( wybierają spośród siebie przewodniczącego i zastępce).
Krajowe Biuro wyborcze zapewnia obsługa PKW i okręgowych komisji wyborczej. Zapewnia również organizacyjno - techniaczne warunki
wykonywania zadań wyborczych. Jednostkami organizacyjnymi KBW są a) zespoły b) delegatury wojewódzkie.

35. USTALANIE WYNIKÓW WYBORU DO SEJMU I SENATU
1) ustalanie wyborów do senatu: 2(3) kandydatów, którzy otrzymali kolejno najwięcej ważnie oddanych głosów ( system większości względnej) Jeżeli 2 lub więcej kandydatów otrzymało równa liczbie głosów i kandydatów tych jest więcej niż mandatów do uzyskania, to o pierwszeństwie decyduje większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał więcej głosów. Jeżeli liczba była równa, to przewodniczący okręgowej komisji losuje. 2) ustalenie wyników wyborów do sejmu(bardzo skomplikowana z uwagi na metodę podziału i klauzule zaporowe) : a) PKW ustala, które listy okręgowe przekroczyły 5% ( koalicja 8%) zawiadamia o tym okręgowe komisje wyborcze. Jeżeli żadnanie przekroczyła lub tylko jedna to 3%(koalicja 5%) b) podział mandatów przez okręgowe komisje wyborcze (wg d? Honda) : -podział liczby głosów otrzymanych przez poszczególne listy kolejno przez 1,2,3,4 itd. uporządkować te ilorazy od największych. Jeżeli kilka z nich uzyskało
równe ilorazy to dostają te listy, które mają więcej ogólnie oddanych głosów. Jeżeli one są równe to decyduje liczba obwodów, gdzie dana lista otrzymała więcej głosów. Mandaty uzyskane przez dana listę dzieli się między kandydatów w kolejności otrzymanej liczby głosów. Jeżeli liczba głosów równa to kolejności na liście. Jeżeli w okręgu wyborczym pozostają mandaty nie obsadzane to dostają listy ogólnopolskie. Listy ogólopolskie otrzymują mandaty, gdy okręgowe listy ich komitetów wyborczych otrzymały co najmniej 1% głosów. Jeżeli żadne, to 3 komitety, które 5% lub 3%. Jeżeli mniej jest ich niż 3, to tylko one mają mandaty. PKW dzieli mandaty między listy ogólnopolskie: - liczbę głosów oddanych
Na wszystkie listy okręgowe danego komitetu wyborczego, dzieli się kolejno 1,2,3,4 itd. do chwili gdy da się uszeregować otrzymane ilorazy wszereg malejący. Jest ich tyle ile mandatów do podziału, - w każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu przypada jej liczb kolejno największych. Jeżeli ilorazy równo to te, które w okręgach więcej mandatów. Jeżeli to też równe to liczba głosów w całym kraju. Kandydatów wybiera się wg kolejności zapisu (bez tych, którzy je już dostali w okręgach). Jeżeli za mało kandydatów to inne listy.
36. PRZESŁANKI WYGAŚNIĘCIA MANDATU POSŁA I SENATORA.
Warunkiem uzyskania mandatu jest ważność wyborów. Status posła lub senatora otrzymuje się z chwilą wyboru. PKW wydaje zaświadczenie wybranym o wyborze (deklaratoryjny charakter). Mandat wygasa: -Sąd Najwyższy stwierdza nieważność wyborów, -odmowa złożenia ślubowania (posła lub senatora), -w momencie śmierci, -utrata prawa wybieralności, -zrzeczenie się mandatu, -zajmowanie przez posła lub powołania go na stanowisko (art. 103) *sędziego TK, TS, SN, *prezesa NBP, NIK, RPO, RPD *ambasadora *członka Rady Polityki Pieniężnej *wojewody*zatrudnienia w Kancelarii Sejmu, Senatu. Prezydenta, adm. rządowej (nie dotyczyło RM, Sekretarz Stanu w adm. rządowej.) W ciągu 7 dni należy złożyć Marszałkowi Sejmu (Senatu) zaświadczenie o wyborze.
37. UZUPEŁNIENIE SKŁADU SEJMU I SENATU:
Marszałek Sejmu postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kolejnego kandydata z tej samej listy wg najwyższej liczby głosów. Jeżeli obsadzenie mandatu do końca byłoby niemożliwe z powodu braku kandydatów to mandat do końca nie obsadzony. Ale przypadku wygaśnięcia mandatu senatora- wybory uzupełniające. Senat najpóźniej w ciągu 6 miesięcy podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia wyborów uzupełniających. Nie przeprowadza się tych wyborów, zostaje 6 miesięcy do końca kadencji.
38. KAMPANIA WYBORCZA.
Jest to w potocznym języku akcja zmierzająca do określonego celu, zespół działań objętych jakimś wspólnym celem i jednym okresem, jej celem jest propagowanie przez dany komitet wyborczy jego programu, kandydatów oraz agitowanie za ich wyborem. Kampania wyborcza jest określona
czasem- od dnia ogłoszenia zarządzenia prezydenta o wyborach do 24h przed dniem głosowania. Od 12 dnia przed wyborami aż do ich zakończenia zabranie się podawania do wiadomości publicznej wyników sondaży. Zakazy podczas kampanii: prowadzenie jej w zakładach pracy lub instytucji publicznych w sposób i formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie, zakaz na terenie jednostek wojskowych, zakaz wieszania
plakatów, haseł wyborczych na zewnątrz i wewnątrz budynków adm. rządowej i samorządowej oraz sądów. Ważnym elementem kampanii wyborczej są audycje radiowe i telewizyjne. Od 15 dnia przed wyborami do 24h przed wyborami TVP i PR rozpowszechniają nieodpłatnie audycje wyborcze a ich czas jest szczegółowo określony.
39. FINANSOWANIE WYBORÓW.
Finansowanie wyborów jest uregulowane ordynacją wyborczą. Podstawowe źródło finansowania to budżet państwa, który opłaca: wydatki Związane z zadaniami wyborczymi komisji i biur wyborczych, wydatki związane z zadaniami wyborczymi adm. rządowej i samorządowej, nieodpłatne audycje radiowe i TV. Wydatki ponoszone przez komitety wyborcze pokrywa się z ich własnych źródeł. Zakaz finansowania wydatków komitetów wyborczych z budżetu państwa, państwowe jednostki organizacyjne, budżet terytorialny, dotacje skarbu państwa, od osób zagranicznych w rozumieniu przepisów prawa dewizowego. Można ze zbiórek publicznych. Podstawowa zasada finansowania to jawność (trzeba sporządzić sprawozdanie finansowe o źródłach pozyskanych funduszy).
40. STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA.
Status formalny określony został: *konkretna ustawą (9.V.1996r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora- Dz. U. nr73 poz. 350) *regulaminami Sejmu i Senatu ordynacjami wyborczymi. Status materialny (w sensie zupełności regulacji) wszystkie normy dotyczące bezpośrednio i pośrednio pozycji posła i senatora tzn. w konstytucji, ustawie o TK, TS, itp. Obowiązki posła i senatora: -złożenie ślubowania, -utrzymywania więzi z wyborcami, -udział w pracach Sejmu i Senatu. Prawa posła podczas wykonywania mandatu: -wyrażać stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego organów, -wybierać i być wybieranym do organów Sejmu -zwracać się do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Sejm lub komisję sejmową, -uczestniczyć w podejmowaniu poselskich inicjatyw wyborczych i uchwałodawczych oraz rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał, -uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Sejm lub komisje sejmowe, -interpelacje i zapytania poselskie, -zwracać się do komisji sejmowej o rozpatrzenie określonej sprawy. Senator ma prawo: -wyrażać swoje stanowisko i zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Senatu oraz organów do których został wybrany, wybierać i być wybieranym do organów Senatu, -zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie
określonej sprawy przez Senat, -uczestniczyć w podejmowaniu senatorskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał, -uczestniczyć w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez Senat, -uzyskiwać od członków RM oraz przedstawicieli właściwych organów państwowych, instytucji i organizacji informacji i wyjaśnień w sprawach wynikających a wykonywania obowiązków senatorskich. Poseł i senator maja prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz względu w działalności organów adm. rządowej i samorządu terytorialnego. Mają też prawo uczestniczyć w sesjach i posiedzeniach organu samorządu terytorialnego właściwego
dla okręgu wyborczego, z którego zostali wybrani. Zakazy i powinności: -zakaz pracy w Kancelarii Sejmu (Senatu), Prezydenta, w NIK-u, w adm. rządowej i samorządowej, -jako sędzia i prokurator, pracownik adm. sadu i prokuratury, -nie mogą pełnić zawodowej służby wojskowej,?
-incopalibitas (art. 103), -zakaz działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego, -muszą złożyć
oświadczenie o stanie majątkowym
41. KONSTRUKCJA MANDATU PRZEDSTAWICIELSKIEGO:
Dwa modele mandatu: 1)mandat wolny- wg zasady, że deputowany jest reprezentantem całego narodu, a nie swoich wyborców. Zasady:-deputowany nie jest prawnie związany z wolą swoich wyborców, -nie musi zdawać sprawozdania ze swojej działalności swoim wyborcom,-nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed swoimi wyborcami, nie może być przez nich odwołany. 2)mandat imperatywny (przeciwieństwo mandatu wolnego), cechy: -jest prawnie związany wolą swoich wyborców, -musi zdawać sprawozdanie z działalności, -może być odwołany przez wyborców. W konstytucji mandat wolny ale poseł powinien utrzymywać więź z wyborcami. Warunki wykonywania mandatu: -ochrona socjalna, -ochrona prawna (trwałość stosunku pracy), -uposażenie (wynagrodzenie podsekretarza stanu), -dieta (na pokrycie wydatków związanych z wykonywaniem zawodu 30% miesięcznego uposażenia), -ryczałty (na pokrycie kosztów związanych z funkcjonowaniem biur), -odprawy (uposażenia) i bezpłatna komunikacja,
42. KONSTRUKCJA IMMUNITETU DEPUTOWANEGO.
Immunitet-to szeroko rozumiana ochrona prawna i socjalna (immunitas: uwolnienie od obciążeń). Może być: -materialny wymiar (immunitet nieodpowiedzialny)- polega na uchyleniu odpowiedzialności (art. 105) poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za
działania wynikające z wykonywania mandatu ani w czasie trwania mandatu ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność odpowiada tylko dyscyplinarnie przed Sejmem. Pociągnięty wtedy gdy narusza prawa osób trzecich za zgodą Sejmu lub Senatu, -formalny wymiar (procesowy, immunitet nietykalności), poseł lub senator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej i karnoadministracyjnej bez zgody Sejmu lub Senatu. Chroni tez przed przymusem, aresztowaniem i zatrzymaniem oraz ograniczeniem w jakiejkolwiek odpowiedzialności osobistej. Jeżeli naruszenie mienia prywatnego wniosek sporządzany i podpisany przez adwokata, jeżeli w sprawie publicznej wniosek wnoszony jest za pośrednictwem Prokuratora Generalnego. Wniosek- Prezydium Sejmu- Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich- Sejm (rozpatruje większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów). nie można zrzec się immunitetu parlamentarnego. (Jeżeli
parlamentarzysta złapany na gorącym uczynku- zatrzymanie ale Marszałek może go zwolnić).
43. POZYCJA PRAWNO-USTROJOWA SEJMU RP:
-Parlament jest dwuizbowy- Sejm Senat, -Sejm jest równorzędnym z Senatem organem ustawodawczym (równorzędnym ustrojowo, bo ma
więcej kompetencji), -Incopatibilias mandatu posła i senatora ,a także a innymi organami np. RPO, Prezes NIK-u, itp., -zakaz pracy w biurach np. RPO, TK, itp. To wszystko wynika z zasady tzw. twardej polityczności- wykonywania określonych zawodów i pełnienia stanowisk.-szereg zakazów dla posłów, -Sejm i Senat= jedyne organy przedstawicielskie w RP, które posiadają przywilej bezpośredniej reprezentacji narodu, -model dwuizbowości zróżnicowanej ,Sejm: szersze możliwości działania niż Senat, zwłaszcza w zakresie kreowania i kontroli rządu w których to dziedzinach Sejm posiada władne kompetencje nie przysługujące w ogóle Senatowi. Istnieje sfera uprawnień wspólnych (sfera ustawodawcza i ustrojodawcza), -skład: 460 posłów wybieranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach, -jest izbą o wybitnie politycznym charakterze, skład opiera się na ugrupowaniach politycznych, -organ kadencyjny 4 lata, -3 rodzaje kadencji: 1)normalna- pełna 4 lata, 2)przedłużona- okres pełnomocnictw izb ulega przesunięciu (np. stan nadzwyczajny), 3)skrócona ?a)samorozwiązanie się Sejmu (większość
kwalifikowana), b)decyzja Prezydenta RP: -charakter obligatoryjny- np. gdy Sejm 2 razy nie udzieli rządowi wotum zaufania, -charakter
fakultatywny- np. jeżeli ustawa budżetowa w ciągu 4 miesięcy nie zostania przedstawiona prezydentowi do podpisu. Kompetencje Sejmu ustrojodawcze, ustawodawcze, kreacyjne, kontrolne, decyzyjne w niektórych sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej, wewnątrz organizacyjna.
44. FUNKCJA USTROJODAWCZA SEJMU RP:
ART.235- określa podstawy ustroju w państwie- uchwala konstytucje-zmiana konstytucji a) inicjatywa ustawodawcza w sprawie zmiany konstytucji * 1/5 ustawowej liczby posłów * Senat *Prezydent RP b) zmiana konstytucji w drodze ustawy uchwalonej przez sejm a potem przez 60 dni przez Senat ( w jednakowym brzmieniu). C) 1-sze czytanie projektu ustawy po 30 dniach od dnia przełożenia projektu ustawy Sejmowi d) ustawę: Sejm uchwala większością 2/3 głosów (przy połowi liczby posłów). Senat bezwzględna większość e) jeżeli ustawa zmienia I, II, XII rozdział to uchwalenie nie może odbyć się wcześniej niż 60 dni po 1-szym czytaniu, może też być zarządzone referendum zatwierdzające ( wniosek złożony przez Marszałka sejmu i on z zarządza referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku). Marszałek Sejmu przedstawia prezydentowi ustawę do podpisu.
45. FUNKCJA PRAWODAWCZA SEJMU:
Związana jest z pojęciem trybu ustawodawczego, tzn.: zespołu procedur mających na celu doprowadzenie do powstania ustawy. Składa się z 5 etapów, szczegółowo określonych przez konstytucję: 1- inicjatywa ustawodawcza. 2)prace nad projektem ustawy w Sejmie (III czytania)
3- prace w Sejmie (następnie głosowanie w Sejmie ) 4- podpisanie ustawy przez prezydenta ( ma on prawo veta bądź wystąpienia do TK) 5) ogłoszenie w Dz. U. Sejm w ten sposób: (razem z Senatem) ? wyznacza status prawny, jednostki w państwie ( prawa, wolności, powinności,
Ciężary itp.), -reguluje stosunki społeczne w państwie, podstawy stowarzyszeń, relacje organ państwowych- władza itp.
46. FUNKCJA USTALANIA POLITYKI PAŃSTWA PRZEZ SEJM RP:
Sejm ma prawo do podejmowania uchwał określających podstawowe kierunki działalności państwa, bo wynika to z zasady, że Sejm jest wyrazicielem suwerennej woli narodu. Rola ta jest realizowana przez następujące mechanizmy: - uchwalanie budżetu państwa i absolutorium jego wykonania, - aprobowanie programowych wystąpień premiera (expose), -uchwalania rządowi na wniosek premiera votum zaufania lub nieufności, - uchwalanie ustaw, - wyrażaniu upoważnienia na ratyfikację umów międzynarodowych, - decyduje o stanie wojny i o zawarciu pokoju, - uchwały problemowe dot. niektórych kierunków działalności państwa ( np. ubezpieczenia społ.), - referendum w sprawach szczególnych dla państwa. Wszystko, to są akty, w których postanowieniach mieści się program oraz kierunki realizacji polityki państwa a Sejm popiera i aprobuje zawsze taką politykę, która jest zgodna z wolą większości parlamentarnej.
47. FUNKCJA KREACYJNA SEJMU RP:
Dotyczy przede wszystkim kreacji rządu tzn. sposobu powołania i odwoływania. Powołanie w 3 etapach: 1) Prezydent 2) Sejm 3) Prezydent -jeżeli niepowodzenie to prezydent musi skrócić kadencję Sejmu, sejm nie może odwołać rządu jedynie może wpływać w tej dziedzinie poprzez wotum zaufania i tzw. konstruktywne wotum nieufności. Zatem funkcja kreacyjna polega na powoływaniu i odwoływaniu różnych organów w państwie. Organ tworzy poprzez ustawę o powoływaniu a obsadza członków tego organu w drodze uchwały. Sejm samodzielnie powołuje:
4(9) członków KRRiTV , 4 posłów jako członków KR Sądownictwa, 15 sędziów TK ( na 9 lat), 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków TS, 1/3 członków Rady Polityki Pieniężnej, Prezesa NBP ( na 6 lat, ale na wniosek

Prezydenta) RPO za zgoda Senatu, Prezesa NIK-u za zgodą Senatu, także wybiera posłów do zgromadzenia parlamentarnego Rady Europy.
48. FUNKCJA KONTROLNA SEJMU.
Od A- absolutorium do Z- zapytanie i interpelacja poselska. Do podstawowych zasad składających się na tę funkcję należą: -zasada parlamentarnej
odpowiedzialności Rządu przed Sejmem, -składanie interpelacji i zapytań poselskich (indywidualne środki kontroli parlamentarnej rządu i poszcz.jej członków), -powoływanie przez Sejm Komisji dla zbadania określonej sprawy (parlamentarne komisje śledcze), -prawo oceny wykonania ustawy budżetowej oraz uzyskania informacji o stanie zadłużenia państwa, a formalnym wyrazem oceny jest uchwała w przedmiocie absolutorium na wniosek Sejmowej Komisji Finansów Publicznych, po wysłuchaniu opinii NIK, -prawo do stawiania przed TS najwyższych urzędników państwowych
(bez Prezydenta), -zgoda na przedłużenie przez Prezydenta stanu wyjątkowego na okres nie dłuższy niż 60 dni, jeżeli nadal zagrożenie wew. Bądź klęska żywiołowa (tu 30 dni), -funkcjonują też stałe komisje Sejmu (organy Sejmu z zakresie kontroli organów adm. rządowej i samorządowej, a więc kontrolują wykonywanie ustaw, uchwał przez te organy. W pośredni sposób Sejm realizuje tę funkcję za pośrednictwem NIK-u, rządu (nadzór nad samorządami terytorialnymi).
49. FUNKCJA WEWNATRZ ORGANIZACYJNA SEJMU RP:
Określenie szczegółowej organizacji i trybu działania Sejmu poprzez uchwalanie regulaminu, który ma postać uchwały normatywnej. 3 podstawowe materie regulaminu: a)prawa i obowiązki deputowanych (posłów) na forum Sejmu, b)organizacja wewnętrzna Sejmu, c)różnego rodzaju postępowanie W Sejmie (dotyczy odpowiedzialności konstytucyjnej, głównie ustawodawcy) ?powoływanie i odwoływanie własnych organów wewnętrznych (np. marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów, Komisje), -czynności związane z dyscyplinowaniem posłów: pociąganie do odpowiedzialności, uchlanie Immunitetu, pociągnięcie posła do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
50. STRUKTURA PARLAMENTU:
Sejm (460 posłów), organy: Marszałek- wewnętrzny organ kierowniczy. Prezydium- wew. organ kierowniczy, Konwent Seniorów- wew. organ doradczy, Komisje Sejmowe- wew. organ pomocniczy. W Sejmie również wyróżniamy: wicemarszałków (nie są organami Sejmu), 20 sekretarzy, Marszałek- Senior (powoływany przez Prezydenta). Senat (100 senatorów), organy: Marszałek- wew. organ kierowniczy, Prezydium Senatu- wew. organ kierowniczy, Konwent Seniorów- wew. organ doradczy, Komisje Senackie- wew. organ pomocniczy. W Senacie też wyróżniamy: wicemarszałków (nie są organami).
51. ORGANY WEWNETRZNE KIEROWNICZE SEJMU.
Marszałek- jednoosobowy, kierowniczy, wew. organ Sejmu. Na skutek dekonstytucjonalizacji instytucji Prezydium Sejmu, jego rola znacznie wzrosła. Kandydaci musza złożyć oświadczenie dot. współpracy ze służbami bez. (nie mogą oni kandydować). Przewodniczący obradom Sejmu strzeże praw Sejmu Reprezentuje Sejm na zewnątrz, kieruje Prezydium Sejmu, zwołuje konwent Seniorów, przewodniczy jego obradom, sprawuje piecze nad spokojem i Porządkiem w Sejmie i na obszarze do niego należącym. Prezydium Sejmu- wewnętrzny, kolegialny organ Sejmu, pomocniczy i doradczy organ wobec Marszałka. Skład: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie. Nie kieruje już pracami Sejmy, choć posiada ograniczone kompetencje związane z organizacją prac Izby. Ustala plany prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów. Ustala tzw.: tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3 miesięcznym, Dokonuje wykładni regulaminu Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich, opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu.
Organizuje współprace między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania, ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii ekspertyz, podejmuje inne czynności wynikające z regulaminu.
53. ORGANY WEWNĘTRZNE POMOCNICZE SEJMU RP:
Konwent Seniorów- wew. organ, nie tyle pomocniczy co doradczy wobec Prezydium Sejmu. Skład: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów, przedstawiciele porozumień klubów parlamentarnych jeżeli reprezentują co najmniej 15 posłów orz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą. Zapewnia współpracę klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W posiedzeniach Konwentu zawsze bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu i mogą też osoby zaproszone przez Marszałka lub
na wniosek członków Konwentu. Opiniuje m.in. projekty planów prac Sejmu, projekty porządku dziennego posiedzeń Sejmu i ich terminy, wnioski dotyczące rybu dyskusji, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu, inne sprawy przekazane jemu przez Marszałka z jego własnej inicjatywy lub z Prezydium Sejmu lub na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie lub grup co najmniej 15 posłów. Komisje Sejmowe- rozpoznawanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu. Wyrażanie opinii w sprawach przekazanym im przez plenum Sejmu, Marszałka lub Prezydium sejmu. Pomaganie Sejmowi w jego działalności kontrolnej w zakresie określonym przez Konstytucje i ustawy. Sejm powołuje na okres swojej kadencji 27 komisji stałych i może powoływać komisje nadzwyczajne i tzw. komisje śledcze do zbadania określonej sprawy, stosując dla ich działania tryb określony przepisami kodeksu postępowania karnego. Stałe Komisje to np.: Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Sprawiedliwości i Praw Człowieka,
Regulaminowa i Spraw Poselskich. Kandydatów na członków Komisji mogą zgłaszać przewodniczący klubów poselskich albo grupy 35 posłów. Sejm na
Wniosek Prezydium wybiera członków. Pierwsze posiedzenie Komisji zwołuje i prowadzi Marszałek, na którym wybierają członkowie Prezydium (przewodniczący i zastępcy). Posiedzenia są zamknięte, chyba że razem z innymi Komisjami. Komisje mogą zapraszać na swoje posiedzenia innych uczestników. Zaproszeni muszą złożyć pisemne zobowiązania o zachowaniu tajemnicy. Komisje obradują na posiedzeniach, w których mają obowiązek uczestniczyć osoby, których działania związane są z rozpatrywanymi sprawami (ministrowie, itp.). komisja może uchwalać dezyderaty, opinie, sprawozdania, projekty uchwał, apeli, oświadczeń albo deklaracji Sejmu. Uchwały zapadają większością głosów w obecności co najmniej 1/3 liczby członków Komisji.
54. INSTYTUCJA INTERPELACJI I ZAPYTAŃ POSELSKICH:
Są to indywidualne środki kontroli parlamentarnej rządu i poszczególnych jego członków. Interpelacja- (interpelatio- zapytuje) musi mieć formę pisaną, a odp. na nią winna być udzielona w czasie 21 dni. Gdyby odpowiedź nie zadawalała interpelującego, może on wystąpić do Marszałka Sejmu o zarządzenie dodatkowych wyjaśnień, też o umieszczenie interpelacji na porządku dziennym posiedzenia Sejmu. Zapytania- forma ustna, mogą być zgłaszane na każdym posiedzeniu Sejmu w sprawach bieżąych, wymagają one bezpośredniej odpowiedzi. O ogólnej tematyce pytania poseł winien poinformować Prezydium Sejmu na 12h przed rozpoczęciem posiedzenia. Pytanie trwa 1 minutę, odpowiedź 5 m. Nad pytaniem i odp. nie przeprowadza się dyskusji. Pytania dodatkowe 30 sekund. Łączna odp. na nie 5 min. Prezes RM i jej członkowie mają obowiązek udzielenia odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu.
55. SKRÓCONE POSTĘPOWANIE Z PROJEKTAMI USTAW:
Tryb ustawodawczy ulega skróceniu, przepisy tego trybu, to ?pożarowe? przepisy. Art. 47 Reg. Sejmu: Sejm w szczególnie uzasadnionych przypadkach może skrócić postępowanie z projektami ustaw, pomija niektóre etapy i terminy normalnego postępowania ustawodawczego, np. 1 czytanie
od razu po otrzymaniu przez posłów projektu, 2 czytanie od razu po zakończeniu 1 czytania, bez odsyłania do komisji, 3 czytanie od razu po otrz.
przez posłów druku sprawozdania komisji.

56. POJECIE I ETAPY TRYBU USTAWODAWCZEGO:
Tryb ustawodawczy- to zespół procedur mających na celu doprowadzenie do powstania ustawy. Składa się z 5 etapów (regulowanych przez nową konstytucje):
1) inicjatywa ustawodawcza (Art.118): a)posłowie (15 lub komisja sejmowa), b)senat, c)prezydent, d)RM, e)co najmniej 100 tys. obywateli. Do projektu: obowiązek
przedstawienia skutków finansowych wykonania ustawy. Wykonaniem inicjatywy ustawodawczej jest oficjalne złożenie przez uprawniony organ państwa gotowego projektu ustawy w formie pisemnej, do tzw. ?laski marszałkowskiej?. Jeżeli projekt rządu to musi zawierać projekty podstawowych aktów wykonawczych. Wnioskodawca ma prawo wycofania projektu ustawy w toku postępowania legislacyjnego w Sejmie do chwili zakończenia procedury drugiego czytania projektu.
2) prace nad projektem ustawy w Sejmie (3 czytania, uchwały w 2 czytaniach): a) pierwsze czytanie- na posiedzeniu komisji. Odbywa się nie wcześniej niż 7 dnia od momentu doręczenia posłom druku projektu ustawy. Pierwsze czytanie obejmuje: uzasadnienie projektu przez ustawodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy- debata w sprawie ogólnych zasad projektu. b) drugie czytanie odbywa się zawsze na forum plenarnym izby. Nie może być wcześniej niż 7 dnia od momentu doręczenia posłom sprawozdania komisji (chyba, że Sejm podejmuje inną decyzje). Drugie czytanie obejmuje: -przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji przez sprawozdawcę, -przeprowadzenie debaty, -ogłoszenie poprawek i wniosków. c) trzecie czytanie- może odbyć się niezwłocznie, gdy po drugim czytaniu projekt nie został odesłany do komisji. Obejmuje: -przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub (jeżeli projekt nie został skierowany ponownie do komisji) przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w trakcie drugiego czytania, -głosowanie. Marszałek Sejmu może tylko z własnej inicjatywy nie poddawać poprawki pod głosowanie, która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej. głosowanie wg określonej kolejności: a)odrzucenie,
b)poprawki do poszczególnych artykułów, c)projekt w całości. Marszałek sejmu może odroczyć głosowanie w całości projektu, by stwierdzić czy nie będzie on kolidował z przyjętymi poprawkami. Ustawy zwykłe- większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (chyba, że konstytucja stanowi inaczej). 3) prace w Senacie oraz ewentualnie ponowne w Sejmie, jeżeli Senat zgłosiłby swoje poprawki. Marszałek Sejmu przekazuje ustawę nie uchwaloną przez Sejm do Senatu. Marszałek Senatu przekazuje ją do komisji senackich. Komisje do 2 tygodni muszą Przygotować projekt uchwały senatu, która może zawierać propozycje: przyjęcia bez poprawek, z poprawkami, odrzucenie. W ciągu 30 dni jeżeli Senat nie podejmie jednej z trzech propozycji ustawę uznaje się za przyjętą. Jeżeli przyjęta jest bez poprawek to skierowana jest do podpisania przez Prezydenta, ale gdy poprawki lub odrzucenie idzie do Sejmu, gdzie w pracach komisji uczestniczy senator- sprawozdawca. Sejm może odrzucić uchwałę Senatu bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. 4)podpisanie ustawy przez Prezydenta. Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu ustawę. Prezydent może: -podpisać ją w ciągu 21 dni, -wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją. Jeżeli jest zgodna prezydent musi podpisać ustawę. ?veto (jeżeli nie wystąpił do TK). Sejm może odrzucić to veto 3/5 głosów. Jeżeli veto odrzucone Prezydent musi podpisać w ciągu 7 dni. 5)ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
57. POSTEPOWANIE Z PILNYNI PROJEKTAMI USTAW:
Tzw. ?szybka ścieżka legislacyjna?- szczególne postępowanie w ramach trybu ustawodawczego mającego na celu usprawnienie go. Tylko RM może Określić uchwalony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Postępowanie z pilnymi projektami ustaw nie dotyczy: projektów ustaw podatkowych, wyb. Prezydenta, Sejmu i Senatu, organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój, własności władz publicznych i kodeksów. Marszałek Sejmu (nie Prezydium) nadaje bieg projektowi, ustala orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad nimi, może też (po zasięgnięciu opinii ) zwrócić projekt pilny do uzupełnienia. Zarządza druk projektu zaraz po jego otrzymaniu i rozdanie posłom lub ogłoszenie, że druki są wyłożone w Kancelarii Sejmu. Marszałek musi wprowadzić projekt ustawy do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac w komisji. Klauzulę pilności
RM może wycofać przed rozpoczęciem 2 czytania. Rozpatrywanie odbywa się w 3 czytaniach. 1-nie trzeba czekać 7 dni, jeżeli projekt przekazany do
komisji to muszą one w ciągu 30 dni- sprawozdanie z prac nad projektem. 2- zapoznanie ze sprawozdaniem, debata, zgłoszenie poprawek. 3- do czytania tego stosuje się odpowiednio zasady dot. 3 czytania w odniesieniu do zwykłego trybu. I tutaj Marszałek Se