Europa w XVIII i XIX wieku.

Europa w XVIII i XIX w.

Temat: Ekspansja kolonialna państw europejskich. Wojna o niepodległość stanów zjednoczonych.
XV-XVI – denominującymi postępami kolonialnymi są : Hiszpania i Portugalia. W XVII wieku sytuacja zaczyna się zmieniać, Hiszpania i Portugalia zaczynają tracić na znaczeniu a znaczenie zyskują: Anglia, Francja i Holandia.

W XVIII w. największą potęgą kolonialna jest wielka Brytania

Podział koloni brytyjskich:
Kolonie właściwe – zamieszkane głównie przez ludność kolorową , nie posiadały samorządu, znajdowały się pod bezpośrednią władzą Brytanii.
Dominium – posiada dużą grupę ludności białej. Posiada własny samorząd a współpraca z Wielką Brytanią opiera się na dobrowolności np. Australia, Nowa Zelandia, Kanada, Rpa, Indie.

Typy koloni:
kolonia - obszar, zwykle zamorski, podbity przez jakieś państwo i przez nie wykorzystywany
Faktoria - (gr. facere - robić, czynić) - placówka handlowa położona w krajach kolonialnych, które stanowiły obszary eksploatacji przez europejskie potęgi kolonialne, głównie przez Brytyjczyków, Francuzów czy Holendrów. Lokalizowane zazwyczaj na wybrzeżu, tak by wywóz surowców z nowych obszarów był jak najbardziej ułatwiony.

Wojny kolonialne.
W płd. Afryce osiedlali się osadnicy holenderscy tzw. Burowie. W XIX w. na tych terenach odkryto złoża złota i diamentów. Wielka Brytania dąży do opanowania tych terenów czemu sprzeciwiają się Burowie.

1899-1902 Wojna bruka charakteryzowała się działaniami partyzanckimi

Brytyjczycy nie mogąc pokonać oddziałów burskich postanowili oddać ich do zaplecza i zgromadzić ludność cywilna w wydzielonych obozach koncentracyjnych. Borowie wojnę przegrali.

Wojna o niepodległość stanów zjednoczonych
Przyczyny wojny:
wysokie cła na towary angielskie
wysokie koszty utrzymania oddziałów angielskich stacjonujących na koloniach
brak wpływu na decyzję dotyczące koloni
akty nawigacyjne które likwidowały wolną konkurencję
* Wielka Brytania
1773 – WB* wprowadza nowe wysokie cła na herbatę. W odpowiedzi mieszkańcy Bostonu w przebraniu Indian wrzucili do morza cały ładunek herbaty z okrętów angielskich. Jest to tak zwane „Bostońskie Picie Herbaty”

1774 – WB wprowadza ustawy restrykcyjne

1775 – W Filadelfii zbiera się kongres kolonialny i zaczyna się wojna między Amerykanami a Anglikami.

4 Lipca 1776 - Kolonie ogłaszają deklarację niepodległości autorem jej był Jefferson.

1777 – bitwa pod Saratogą zw. USA

1778 – Francja, Hiszpania, Holandia, uznają niepodległość stanów zjednoczonych i przyłączają się do wojny.

1779 – USA ponoszą klęskę w bitwie pod Saranach.

1781 – USA odnoszą zwycięstwo w bitwie pod York Town

1783 – Podpisywanie pokoju w Paryżu

Warunki :
WB uznaje niepodległośc USA
USA uzyskują tereny od Kanady po Florydę i od Missisipi do oceanu
Ochotnicy walczący po stronie USA
La Fayet – Francuz
T. Kościuszko – był twórcą umocnień w West Point i w bitwie pod Saratogą
K. Pułaski – twórca kawalerii amerykańskiej poległ w bitwie pod Saranach.

17 Września 1787 – USA ogłaszają konstytucję. Jest to pierwsza konstytucja na świecie. Zasady :
trójpodział władzy – prezydenta władza wykonawcza
władza ustawodawcza – senat i kongres
władza sądownicza – sądu najwyższego

Trójpodział władzy jest to zasada Monteskiusza.

Temat: Wielka Rewolucja Francuska

Przyczyny:
lata nieurodzaju
duże zadłużenie państwa
kryzys finansowy
zbyt duże proporcje w stanie życia arystokracja a pospólstwo
chęć uzyskania przez burżuazję wpływu na rząd
nadmierne obarczanie podatkami tzw stanu trzeciego to jest chłopów, mieszczan i burżuazji
nie płacenie podatków przez szlachtę i kościół
przykład USA które były pierwszą republiką

1789 – Król Ludwik XVI chce podnieść podatki i w tym celu zwołuje stany generalne ( ostatni raz zwołane w 1614r. )

Stany Generalne (fr. tats-Gnraux) zgromadzenie reprezentujące przedstawicieli 3 stanów: szlachty, duchowieństwa i stanu trzeciego, czyli reszty społeczeństwa we Francji, zwoływane jako doradczy organ króla, zwłaszcza w sprawach ustalania podatków.

1789 – Zwołanie stanów generalnych.
Podział stanów :
1 Stan – kler
2 Stan – arystokracja, szlachta
3 Stan – mieszczanie, chłopi, robotnicy itp.

Stan trzeci ogłosił się przedstawicielem całego narodu francuskiego i przyjął nazwę Zgromadzenia Narodowego. .

Następnie ogłaszają się Konstytuantę i rozpoczynają pracę nad konstytucją.

14 Lipca 1789 – Lud paryski zdobywa Bastylię. Jest to wezwanie na początek rewolucji .

Deklaracja Praw Człowieka I Obywatela 26 Sierpnia 1789r.
Programowy dokument rewolucji francuskiej uchwalony przez konstytuantę głosiła między innymi zasady : równości wobec prawa, suwerenności narodu, podziału władz, nienaruszalności prawa własności, Nietykalność osobista, swobodę wyznania, wolność myśli, słowa i druku .

Konstytucja z 3 Września 1791r.
Była zakończeniem prac konstytuanty. Ustawa zasadnicza ograniczała władzę królewską, wprowadzając monarchię konstytucyjną oraz trójpodział władzy, nie wprowadzała zasady równości : społeczeństwo podzielono na 4 grupy majątkowe z których tylko płacący określonej wysokości podatki mieli prawo wyborcze.

Październik 1791r. - Pierwsze posiedzenie Legislatywy.

Legislatywa dzieliła się na:
bagno
monarchiści ( popierali króla [prawica])
Lewica ci dzielili się na :
Lewica radykalna ( jakobini [Robespierre])
Lewica umiarkowana ( żyrondyści )
Kordelierzy ( Danton)

1792 – Francja wypowiada wojnę Austrii. Decyzją cieczy się poparciem wszystkich ugrupowań. Monarchiści z królem mają nadzieję że Francja przegra a zwycięska Austria zdławi rewolucję. Lewica z kolei ma nadzieję że poprzez zwycięską wojnę rozprzestrzeni idee rewolucji.
Na skutek przegrywanej wojny lewica radykalna wystąpiła z żądaniem aresztowaniem króla Ludwika XVI i osądzeniem go za zdradę.

Wrzesień 1792 – Ludwik XVI staje przed sądem i za zdradę Francji zostaje skazany na śmierć od tej pory we Francji rozpoczyna się republika.
Styczeń 1793 – Ludwik XVI występujący jako obywatel kapet zostaje ścięty. Wraz ze ścięciem Ludwika XVI zostaje utworzona I koalicja antyfrancuska ( Austria, Prusy, Holandia, Hiszpania).

1793 – rozpoczyna się we Francji tzw. terror Jakobiński.

1794 – Jakobini uchwalają II konstytucję

Podstawowe założenia:
trójpodział władzy
władza wykonawcza w rękach rady wykonawczej
władza ustawodawcza - ciało prawnicze
władze ustawodawcza – trybunał rewolucyjny
wszyscy obywatele mają prawo wyborcze ( czynne, bierne ) (czynne – można wziąć udział w głosowaniu), (bierne – osoba może kandydować w wyborach)
obywatele mają prawo do oświaty
państwo ma zapewnić pracę bezrobotnym jak i również ma sprawować opiekę nad tymi którzy nie są w stanie pracować
wprowadzono nowy rewolucyjny kalendarz
zrezygnowano ze świąt kościelnych a wprowadzono święta państwowe
proponowano kult rozumu
wprowadzono śluby świeckie

Konstytucja ta w wielu punktach nie weszła w życie. I tak np. zamiast rady wykonawczej i cała prawodawczego istniały, Komitet ocalenia Narodowego zajmujący się polityką zewnętrzną i wewnętrzną Francji oraz Komitet Bezpieczeństwa Publicznego zwalczający Kontrreformację.

Na czele terroru jakobińskiego stał Robespierre. Po likwidacji innych ugrupowań Robespierre rozpoczyna czystki we własnym ugrupowaniu.

Lipiec 1794 – gdy Robespierre wkracza na obrady z nową listą podejrzanych, zostaje sam aresztowany, następnie osadzony i ścięty. Był to przewrót THERMIDEORIAŃSKI.

Wraz ze śmiercią Robespierre władza we Francji przechodzi w ręce burżuazji. Tym samym kończy się terror jakobiński i rewolucja.

1795 – Zostaje uchwalona III Konstytucja:
trójpodział władzy
władza wykonawcza w rękach pięcioosobowego Dyrektoriatu
władza ustawodawcza – rada pięciuset i rada starszych
władza sądownicza – wybierane sądy prawe wyborcze bierne posiadają tylko posiadacze ziemscy
prawo wyborcze czynne – wszyscy obywatele
Temat : Walka o hegemonię w Europie środkowo – wschodnie od połowy XVII w. do połowy XVIII w.

W II połowie XVII w. za najsilniejsze państwa w Europie środkowo – wschodnie uznawano Szwecję i Rzplitą.
Pod koniec XVII w. do władzy w Rosji doszedł Piotr (zwany Wielkim)

1699 – zostaje podpisany sojusz między Rosją, Danią, Saksonią (August II Mocny) przeciwko Szwecji.

Dania chciała uzyskać cieśniny Sund.
Rosja chciała dostępu do morza Bałtyckiego czyli uzyskać Estonię. August II mocny chciał uzyskać Inflanty.

1700 – wybucha wojna północna

Wojna w początkowym okresie toczyła się niepomyślnie dla sojuszników. Szwecja (Karol XII) rozbił armie rosyjskie i saksońskie, zmusił danie do pokoju.

Następnie zaatakuje Rzplita chcąc zlikwidować unię personalną między Rzplitą a Saksonią.

1706 – Karol XII w Altranstadt zmusza Augusta II Mocnego do rezygnacji z korony polski. A na nowego władcę mianuje Stanisława Leszczyńskiego.

Po 1706 – Karol XII decyduje się na ponowne zaatakowanie Rosji. Jednak w tym czasie Piotr I zdołał zreformować armie rosyjską.

1709 – bitwa pod Połtawą. Zwycięstwo Rosji
Od tej pory stroną zwycięską jest Rosja do której przyłączają się Prusy. Natomiast Szwecja mimo poparcia Turcji wojnę przegrywa.

1721 – pokój Nystad

Warunki:
Prusy uzyskują Pomorze Zachodnie ze Szczecinem
Rosja uzyskała: Karelię, Estonię, Inflanty

W I połowie XVIII w. w Europie środkowo wschodniej zmienia się stosunek sił. Na znaczeniu tracą: Rzplita, Szwecja a zyskują Rosja i Hohenzollernowie panujący w Prusach i Brandenburgii.

Temat: Wzrost znaczenia Rosji i Prus

Rosja:
Wzrost znaczenia Rosji następuje w okresie panowania Piotra I (Wielkiego) który panował w latach 1682-1725

Na samym początku panowania Piotr I rozpoczyna podróż po Europie. Zwiedzają i zarazem poznając nowe osiągnięcia cywilizacyjne. Po powrocie rozpoczyna w Rosji reformy:
reformuje wojsko i dozbraja je w nowoczesną broń
zakłada szkołę Nawigacyjną przemienioną później w Akademię Morską.
Uzyskuje dostęp do Morza Bałtyckiego
zakłada i rozbudowuje Petersburg
likwiduje dumę bojarską na rzecz senatu który miał kompetencje w sprawie sądownictwa i administracji ale był całkowicie zależny od cara.
Wprowadził nowy podział administracyjny na gubernie.
Na czele miasta ustanowił magistrat którym zarządzał burmistrz. Ludność miejską podzielił na regularnych ( Lekarze, prawnicy, nauczyciele ) oraz na podłych (robotnicy)
zreformował pismo i zamiast starocerkiewnego wprowadził grażdankę
wprowadził nowy kalendarz. Zrezygnował z kalendarza bizantyjskiego na rzecz juliańskiego.
Każdy szlachcic kończący 15 lat podlegał służbie wojskowej
uzależnił od siebie cerkiew
rozpoczyna europeizację Rosji

Reformy w Prusach:
usprawnienie administracji
reforma sądownictwa
kodyfikacja prawa
wprowadzono ujednolicony system sądowy, podniesiono kwalifikacje sędziów, zakazano tortur w trakcie śledztwa
powstało wiele manufaktur, które produkowały głównie na potrzeby wojska
ograniczono sprowadzanie towarów z zagranicy
w 1763 wprowadzenie powszechnego obowiązku szkolnego
reforma szkolnictwa średniego i wyższego
wojny śląskie 1740-45 Prusy odbierają Śląsk Austrii i włączają do swojego państwa

1701 – Prusy stają się królestwem

Temat : Rewolucja przemysłowa w Anglii.

Do XVII w. podstawowym typem zakładów prdukcyjnych jest manufaktura a siłami napędowymi są mięśnie ludzkie lub siła wody poruszjąca koło młyńskie.

1769 – inżynier Watt wynalazł maszynę parową

Zmiany na skutek rewolucji:
dużo osób straciło pracę – bezrobocie
wzrost produkcji
spadek ceny produktów
lepsza dostępność do produktów (większa liczbę osób na niego stać)
emigracja zarobkowa (głównie do USA)
rozwój rynku
powstawanie domów handlowych
rozwój turystyki
szybszy rozwój różnych gałęzi przemysłu (pierwsza maszyna parowa była użyta w warsztacie tkackim a następnie rozprzestrzeniła się na inne gałęzie przemysłu)
w polityce odgrywają coraz większe znaczenie kwestie gospodarcze
powstanie nowych ośrodków miejskich a upadek starych

Temat : Unia Polsko – Saska

Unia Personalna – związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę.

1697 – Fryderyk August z pomocą swoich zwolenników został ogłoszony elektem i koronował się na króla polski w Krakowie. Przyjął imię August II Mocny.

Elekcja elektora saskiego była początkiem polsko-saskiej unii personalnej.

Wojna północna 1700 – 1721r.
1699 – August II przystąpił do uformowanej Ligi Północnej do której weszła Rosja i Dania.
Celem Sojuszu było odzyskanie ziem zagarniętych przez Szwecję

1704 – Szlachta i magnateria na konfederacji warszawskiej ogłosiła detronizację króla, jednocześnie przeprowadzając elekcje nowego króla. Został nim Stanisław Leszczyński.

1706 – Abdykacja Augusta II na rzecz Leszczyńskiego

Sejm Niemy 1717r. W Warszawie

Sejm ten został nazwany niemym z powodu niedopuszczenia posłów do głosu w obawie przed zerwaniem obrad

Postanowienia sejmu niemego :
ograniczenie władzy senatu
zmniejszenie władzy hetmanów
wprowadzenie podatków na zawodową armię : pogłówne w koronie, podymne na litwie
podniesienie liczebności wojska do 24 tysięcy ale faktycznie do 12
obydwa państwa (Polska i Saksonia) miała łączyć tylko unia personalna
ustalono stały budżet państwa

1715 – konfederacja tarnogrodzka. Celem działania miała usunięcie wojsk saskich i Augusta II z Polski

1704 – Konfederacja warszawska popiera Stanisława Leszczyńskiego

1704 – powstała konfederacja sandomierska popierająca Augusta II Mocnego.

1732 – sąsiedzi Rzplitej podpisali układ tzw. Trzech Czarnych Orłów na mocy którego miały wspólnie popierać kandydata do tronu polski który byłby im posłuszny.

Temat : Panowanie Stanisława Poniatowskiego. I rozbiór Polski.

1733 – Po śmierci Augusta II Mocnego sąsiedzi polscy w obawie że na tron polski zasiądzie władca prężny ( lub sojusznik Francji) zawiązali traktat 3 czarnych orłów na mocy którego mieli na tronie Rzplitej osadzić władcę im posłusznego

Po zakończeniu panowania Wettynów, cześć szlachty zgromadzonej przy Czartoryskich zaproponowała przeprowadzenie reform (zwano ich familia)

1764 – na sejmie konwokacyjnym familia przeprowadziła cześć reform:
zniesiono liberum veto
ograniczono kompetencje hetmanów i podskarbich
zabroniono posłom przysięgać na instrukcje sejmik
zlikwidowano cła prywatne i wprowadzono cło generalne ( po 1 orku wycofano się z niego )
zlikwidowano jurydyki w miastach

Jurydyki – wydzielone dzielnice w miastach należące do szlachty, podlegające odrębnym przepisom prawnym

1764 – Nowym Królem zostaje niepopularny Stanisław Poniatowski, który wcześniej był kochankiem Katarzyny II

1765 – Poniatowski tworzy szkołę rycerską gdzie kształcą się przyszli oficerowie i bohaterowie narodowi

Utworzył mennicę na terenie Polski i zreformował monetę

Próby przeprowadzenia reform w Rzplitej zaniepokoiły państwa sąsiednie, które aby je zahamować postanowiły wykorzystać sprawę dysydentów i dyżutów.

Tolerancja jaką Rzplita cieszyła się w XVI w. była już historią. Innowiercy nie mogli pełnić stanowisk i urzędników państwowych.

1767 – Ambasador Rosyjski – Rennin na sejmie poruszył kwestię równouprawnienia innowierców. Konserwatywna część posłów zaprotestowała, za co została oskarżona i osadzona w rosyjskich więzieniach, Dysydenci i dyzunici uzyskali równouprawnienie ale osłabła pozycja króla.

Szlachta o nastawieniu konserwatywnym lub patriotycznym lub antyrosyjskim zawiązała konfederację

1768 – 1772 – Konfederacja Barska i wojna domowa. Konfederaci chcieli wyrzucenia wojsk rosyjskich z Rzplitej. Konfederaci nie wytypowali jednego dowództwa. Walki miały charakter partyzancki.

1772 – padł ostatni bastion konfederatów – Częstochowa

1772 – I rozbiór Polski

Rosja uzyskuje : tereny na wschodzie do Dniepru i Dźwiny
Prusy uzyskują : woj. Pomorskie, chetmińskie, Warmię i Malborskie (bez Gdańska i Torunia)
Austria uzyskuje : część woj. krakowskiego, sandomierskiego oraz woj. ruskie

1773 – zbiera się sejm rozbiorowy, który ma wyrazić zgodę na dokonany rozbiór. Sprzeciwił się temu Rejtan który własnym ciałem zatarasował drzwi do sali obrad. Jego przeciwieństwem był Poniński będący na pensji sąsiadów

Reformy sejmu rozbiorowego:
zwiększenie armii do 30 tys. (faktycznie do 18,5 tys.)
utworzenie narodowej komisji edukacyjnej.
Utworzenie rady nieustającej