Metody badań pedagogicznych

EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY- to metoda badań zjawisk pedagogicznych, wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach, celem ich poznania. Rodzaje technik: -technika grup równoległych (porównawczych)- podczas przeprowadzania eksperymentu koniecznie uwzględnia a)dwojakość rodzaju grup tj. grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej, równoważnych w miarę np. pod względem poziomu umysłowego, b)określania czynników eksperymentalnych, c)badania początkowe i końcowe mają na celu kontrolę zmiennych zależnych i niezależnych, a nierzadko zmiennych pośredniczących. Niektórzy pedagodzy nie mają do niej pełnego zaufania, gdyż nie mają pewności, czy otrzymane rezultaty w grupie eksperymentalnej są zasługą tej techniki -technika czterech grup (Solomona)- różni się ona tym, że uwzględnia dodatkową grupę eksperymentalną i kontrolną, w których to grupach przeprowadza się tylko badania końcowe. Pozwala to sprawdzić w jakim stopniu badania we wstępnej fazie eksperymentu wpływają na jego wyniki badań końcowych, -technika rotacji (krzyżowa)- polega na tym, że każda z uwzględnionych w badaniach grupa spełnia na przemian najpierw funkcję grupy eksperymentalnej, a potem kontrolnej lub na odwrót, -technika jednej grupy ? najmniej trafna i rzetelna; polega na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej (lub kilku zmiennych) do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych. Zalety: -umożliwia wzrost wiarygodności badań pedagogicznych, -ułatwia łączność badacza z szeroko pojętą praktyką pedagogiczną, -jest źródłem inspiracji dla różnych innowacji pedagogicznych. Wady: -złożoność i uciążliwość tego rodzaju badań, -niemożność dorównania przez nie założeniom metodologii nauk przyrodniczych, -możliwość zastąpienia badań eksperymentalnych innymi metodami wstępnymi, -sprzeniewierzenie się zasadom moralnym. Źródła błędów: -niedosyt weryfikacji wewnętrznej, -niewłaściwy dobór grup eksperymentalnych i kontrolnych, -brak właściwych układów odniesienia w eksperymencie, -pobieżna i wadliwa kontrola zmiennych zależnych i niezależnych, -nieodpowiedni czas trwania eksperymentu i jego rozgłos. Cechy: -pozostaje w ścisłym związku z obserwacją, -jest to obserwacja osobliwego rodzaju, która polega na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości, -pozwala sprawdzić praktyczną przydatność różnych pomysłów w zakresie usprawnienia działalności dydaktycznej i wychowawczej nauczycieli lub wychowawców. Etapy: -hipoteza robocza ? wyraża pewne prawidłowości istniejące między rzeczami lub zjawiskami, które wymagają badań dla ich potwierdzenia lub odrzucenia, -weryfikacja eksperymentalna (zewnętrzna) ? potwierdza hipotezę roboczą; polega na wywołaniu lub modyfikowaniu badanych zjawisk w naturalnych warunkach życia szkolnego przez wprowadzenie czynnika eksperymentalnego i rejestrowaniu zmian pod wpływem zaistniałego działania, -weryfikacja eksperymentalna rozpoczyna się od ustalenia zmiennych zależnych i niezależnych: -zmienne niezależne ? określają bliżej strategię działalności pedagogicznej nauczyciela, jaką będzie on stosował podczas badań eksperymentalnych, -zmienne zależne ? nie należy eksperymentować wcześniej, dopóki nie znajdzie się właściwych metod badań, -wybór klas równoważnych ? postuluje się wybór dwóch zbliżonych do siebie klas szkolnych, które w niewielkim stopniu różnią się pod względem np. wieku, -klasy eksperymentalne ? wprowadza się celowo zmienne niezależne (np. klasa uczniów słabszych), -klasy kontrolne ? praca dydaktyczno ? wychowawcza odbywa się tradycyjnym sposobem,
Klasy kontrolne stanowią ?układ odniesienia? dla klas eksperymentalnych. Są rodzajem skali mającej wykazać zmiany, zachodzące w klasach eksperymentalnych pod wpływem wprowadzonego tam czynnika eksperymentalnego -badania wstępne i końcowe:
badania wstępne mają na celu dokładne rejestrowanie wyjściowej sytuacji eksperymentu tj. dokonanie pomiarów wszystkich zmiennych zależnych. Takie same badanie powtarza się w ostatniej fazie weryfikacji. Pozwala to na ustalenie różnic pomiędzy badaniami wstępnymi i końcowymi ich wynikami.

TESTY OSIĄGNIĘ SZKOLNYCH (testy wiadomości) - to udoskonalony sposób sprawdzania i oceniania stopnia opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności w zakresie określonego przedmiotu nauczania. Rodzaje: a) wg mierzonej cechy osiągnięć badanego - testy dzielą się na: -testy mocy - zadania różnią się treścią, trudnością, mają także określony czas, -testy szybkości - zadania łatwe, jednorodna treść; liczba zadań tekstowych jest większa niż możliwości ich wykonania w ściśle określonym czasie,
b)wg układu odniesienia wyników testowania - dzielą się na -testy różnicujące - zawierają zadania, które nie wszyscy uczniowie mogą rozwiązać, -testy sprawdzające - określają poziom osiągnięć szkolnych w ściśle określonym zakresie, zgodnie z wymaganiami,
c)wg stopnia ich zaawansowania konstrukcyjnego - dzielą się na: -testy standaryzowane - wysoki stopień rzetelności i trafności, pozwalają porównać osiągnięcia każdego badanego ucznia z osiągnięciami innych uczniów lub wymaganiami programowymi, -testy nieformalne - są mało diagnostyczne; konstruktor nie sprawdza trafności i rzetelności zadań,
d)wg zasięgu ich stosowania - dzielą się na: -testy szerokiego użytku - pokrywają się ze standaryzowanymi; stosowane są przez różne osoby, a nie tylko przez konstruktorów, -testy nauczycielskie ( nieformalne) - stosowane tylko przez nauczycieli,
e)inne: -testy pisemne - to 90% stosowanych obecnie testów -testy ustne ? to wypowiedź ustna, -testy praktyczne ? zakłada wykonywanie czynności ruchowych przez osoby badane. Cechy: -trafność testu osiągnięć szkolnych ? sprawdzamy, czy mierzymy to co zamierzamy przy jego pomocy osiągnąć, -rzetelność testu osiągnięć szkolnych ? polega na tym, czy uzyskany wynik danej osoby przy kolejnym badaniu danego tekstu będzie zbliżony, -normalizacja testu osiągnięć szkolnych ? polega na opracowaniu norm, które umożliwiają odpowiednią interpretację uzyskanych wyników testowych, -standaryzacja testu osiągnięć szkolnych ? wyznacza poziom trafności i rzetelność tekstu. Zalety: -pozwala zbadać poziom wiadomości i umiejętności uczniów, -pozwala bardziej obiektywnie ocenić przydatność różnych metod, form nauczania, -w pracy nauczycieli testy te mają zastosowanie -w rozpoznawaniu osiągnięć i braków uczniów, -w bardziej gruntownym ocenianiu uczniów, -w ocenie własnej pracy dydaktycznej. Wady: -test źle skonstruowany ? krzywdzi osobę badan, bo niesprawiedliwie ją ocenia oraz osobę badającą, która myśli, że pozna osobę badaną. Etapy: -jednolita struktura zadań testowych ? każdy typ zadania testowego ma charakterystyczną strukturę, -sposoby formułowania zadań testowych ? zadania testowe są jednakowo przez wszystkich rozumiane, gdy są sformułowane w sposób jasny i wyraźny, -dobór treści w zadaniach testowych ? zwracają uwagę na zgodność zadań z programem nauczania, -inne zasady i warunki poprawności zadań testowych ? testy posiadać powinny odpowiednią konstrukcję, układa je nie jedna osoba, ale kilka osób, które pracują w grupach. -stopień trudności zadań testowych ? wyrażamy go za pomocą tzw. Wskaźnika łatwości, którym jest odsetek uczniów poprawnie rozwiązujących te zadania, -moc dyskryminacyjna zadań testowych ? informuje, czy w danym pytaniu, uczniowie, którzy uzyskali wysoki wynik ogólny, częściej odpowiadali trafnie na to pytanie niż uczniowie słabi, -rzetelność testu ? to współczynnik korelacji między dwukrotnymi wynikami danego testu, uzyskanymi w pewnych odstępach czasu bądź też między jego wynikami i wynikami tych samych osób, uzyskanymi w innym sprawdzonym teście.

ANALIZA DOKUMENTÓW ? polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub także hipotezy roboczej. Dopomaga w rozwiązywaniu wielu problemów badawczych z zakresu pedagogiki, a zwłaszcza w bliższym ich sprecyzowaniu. Rodzaje: a) ze względu na sposób wyrażania zawartych w nich treści: -pisane (werbalne) ? zalicza się do nich protokoły i sprawozdania z rad pedagogicznych; szkolne i domowe prace uczniów; artykuły prasowe w szkole; świadectwa szkolne, -cyfrowe (statystyczne) ? dotyczą zestawień statystycznych na temat oświaty, wychowania, kształcenia w kraju i świecie, -obrazowo ? dźwiękowe (pozapisemne, pozacyfrowe) ? obejmują rysunki, nagrania magnetofonowe, filmy, foto, b)ze względu na pochodzenie: -zastane (przypadkowe) ? są to wszystkie wytwory dzieci, młodzieży, dorosłych wykonane dla celów poznawczych np. listy, rysunki, artykuły do gazetek ściennych, -intencjonalne (systematyczne) ? są to wszystkie wytwory dzieci, młodzieży, dorosłych, które powstały z zamiarem poddania ich analizie naukowej np. wypracowania, pamiętniki, c)ze względu na ?urzędowe? usankcjonowanie lub brak usankcjonowania: -oficjalne ? dotyczą funkcjonowania szkół, placówek opiekuńczo ? wychowawczych np. konspekty lekcji, -nieoficjalne (osobiste) ? zawierają wypowiedzi autora o jego przeżyciach w pewnym okresie życia np. pamiętnik, d)inne (pozostałe): -kronikarskie ? dotyczą działania szkół, -opiniodawcze ? osobiste, -podstawowe (pierwotne) ? sprawozdanie z posiedzenia rady pedagogicznej, przez wyszkolonego sprawozdawcę sporządzone, który w niej uczestniczył, -drugorzędne - sprawozdanie z posiedzenia rady pedagogicznej, sprawozdawca w nim nie uczestniczył, lecz na podstawie zebranych informacji. Rodzaje technik: a)klasyczna ? jest poszukiwaniem niepowtarzalnych właściwości charakterystycznych dla analizowanego dokumentu i jego twórcy. Ogranicza się do jakościowego opisu i analizy dokumentów, jakie czyni przedmiotem swych działań. Omawia je w dwóch płaszczyznach: -wewnętrznej ? koncentruje się na zawartych w nich treściach (rozumienie i wyjaśnienie), -zewnętrznej ? zainteresowany jest czasem i warunkami ich powstawania oraz wiarygodnością, b)nowoczesna ? polega na ilościowym opisie i analizie dokumentów; kładzie nacisk na potwierdzenie wiarygodności i autentyczności dokumentów; dobrze znany jest autor, czas powstania, miejsce pochodzenia tego dokumentu, -treściowa (jakościowa) ? polega na interpretacji treści. Dzięki takiej analizie dowiadujemy się min. O zainteresowaniach ucznia, o jego sposobie wyrażania myśli, -ilościowa ? polega na dokładnym sprecyzowaniu celów i hipotez badawczych. Pomocą mogą służyć komputery i kalkulatory, -formalna ? dotyczy zewnętrznego opisu ich wyglądu, sposobu sporządzania, stopnia trwałości. Dzięki tej analizie dowiadujemy sięo zamiłowaniu ucznia do porządku, dyscyplinie. Wady: -duża trudność w gromadzeniu dokumentów zastanych, -czasochłonność, -kosztowność, -często przedstawiają zdarzenia w sposób jednostronny,- -nie można określić, czy dane informacje są w 100% prawdziwe (dokumenty pisane). Zalety:- -pozwala częściej określić zdolności np. graficzne dziecka, -pozwala odreagować przykre i bolesne przeżycia, -miernik różnych właściwości psychicznych i motorycznych u dzieci upośledzonych, -pomaga w ocenie pracy dydaktyczno ? wychowawczej nauczycieli, -źródło dotarcia do historii życia jednostki i zachodzących w niej zmian. Cechy: -ma charakter metody uzupełniającej, -dotyczy wytworów pisemnych i niepisemnych, -polega na opisie i interpretacji dokumentów, -pozwala określić wpływ środków masowego przekazu, -dopomaga w rozwiązywaniu problemów badawczych.

ANKIETY I KWESTIONARIUSZE? ankiety umożliwiają gromadzenie materiału badawczego w sposób pośredni np. za pośrednictwem poczty; kwestionariusze dają możność bezpośredniego gromadzenia materiału.
Etapy:
? postawienie problemu ? trzeba znać bliżej cel zamierzonych badań, by dokonać właściwego doboru pytań,
? formułowanie pytań ? im lepiej dany problem został sprecyzowany i uszczegółowiony, tym dużo łatwiej o właściwy dobór pytań,
? ułożenie instrukcji ? polega na przygotowaniu wstępnego wyjaśnienia, poprzedzającego odpowiedzi osób badanych na postawione im pytania. W wyjaśnieniu tym badacz informuje przede wszystkim o:
a) kto przeprowadza badania,
b) jaki jest główny cel tych badań,
c) jak należy odpowiadać na poszczególne pytania,
d) w jakim stopniu gwarantuje się anonimowość odpowiedzi badanych,
? badania próbne ? mają dać odpowiedź na pytanie, czy utworzona ankieta lub kwestionariusz stanowią wystarczająco zobiektyzowane narzędzie badań tj. czy zamieszczone pytania są jasne i jednakowo rozumiane,
? przygotowanie ostatecznej wersji formularzy ankiet i kwestionariuszy ? ma miejsce w oparciu o analizę wyników otrzymanych badań próbnych
Zalety:
? potrafią zbadać wszystko to co odnosi się do wypowiedzi osób badanych (zachowania werbalne),
? mogą być przeprowadzane w krótkim czasie,
? zestawienia statystyczne, poprawnie wykorzystane, mogą ułatwić wyciągnięcie słusznych wniosków z tego rodzaju badań.
Wady:
? występują częste błędy w formułowaniu pytań ankietowych i kwestionariuszowych,
? niepewność badacza codo prawdziwości odpowiedzi osób uczestniczących w badaniach,
? nadużywanie badań (do czego skłania nauczycieli pozorna łatwość posługiwania się nimi).
Rodzaje pytań ankietowych i kwestionariuszowych:
? pytania otwarte ? pozostawiają osobom badanym całkowitą swobodę wypowiedzi,
? pytania zamknięte ? przewidują gotowe odpowiedzi, przemyślane uprzednio przez badającego,
? pytania alternatywne ? przewidują dwie możliwe odpowiedzi, mianowicie pozytywną lub negatywną (tak lub nie),
? pytania dysjunktywne (wykluczające) ? tak jak pytania alternatywne,
? pytania koniunktywne ? wymagają one od osób badanych dokonania wyboru więcej niż jednej z podanych odpowiedzi,
? pytania filtrujące ? pozwalają wyłączyć te osoby, które nie mają nic do powiedzenia,
? pytania kontrolne ? pełnią rolę kontroli otrzymanych odpowiedzi.
ROZMOWA I WYWIAD ? są to metody gromadzenia danych w oparciu o bezpośredni kontakt słowny z osobami badanymi lub osobami udzielającymi o tych ostatnich ważnych informacji, odnośnie interesujących badacza problemów.
Zalety: -mogą dostarczyć cennych informacji o uczniu, jeśli są poprawnie przeprowadzone, -można określić, czy osoby, z którymi rozmawiamy lub przeprowadzamy wywiad są szczere, -ułatwiają głębsze ?dotarcie? do strefy nieobserwowalnych faktów i przeżyć uczniów w potocznym życiu szkolnym.
Cechy: -są cechą poznawczą ? polega na swobodnej wymianie ustnych wypowiedzi między osobą przeprowadzającą rozmowę lub wywiad, a osobą badaną, -są metodami złożonymi ? wymagają prócz stawiania pytań także dużego osobistego zaangażowania i subtelnego podejścia do osób badanych.
Rodzaje: -rozmowa i wywiad skategoryzowany ? to metoda wystandaryzowana. Standaryzacja ta polega na posługiwaniu się podczas badań starannie opracowanym kwestionariuszem, złożonym tylko z pytań zamkniętych, -rozmowa i wywiad nieskategoryzowany ? oparty jest na swobodnej wymianie zdań; podczas badania pozostawia dużo miejsca własnej inwencji badającemu i osobie, która jest badana, -rozmowa i wywiad jawny ? polega na poinformowaniu badającego o podstawowym celu nawiązującego z nimi kontaktu słownego, -rozmowa i wywiad indywidualny ? przeprowadzane są z jedną osobą, -rozmowa i wywiad zbiorowy ? przeprowadzany jednocześnie z kilkoma osobami, -rozmowa i wywiad ukryty ? sprowadzają się do nawiązywania kontaktów słownych w sytuacjach, kiedy badani nie wiedzą i nie domyślają Si, że są przedmiotem badań.
Etapy: -poznać i określić dokładnie problematykę i cel badań, -ustalić listę problemów, które stanowić mają główny przedmiot przyszłej rozmowy lub wywiadu, -zastanowić się nad warunkami i sposobami wzmocnienia pozytywnej motywacji składanych przez badanych wypowiedzi.
Źródła błędów: a) z przyczyn nauczyciela:
- niestaranne jego przygotowanie się do przeprowadzenia rozmowy lub wywiadu ? a więc niedokładnym poznaniem i określeniem problemów oraz celu badań,
- własne opinie i przekonania nauczyciela na temat badanej przez niego problematyki,
-sposób przeprowadzenia rozmowy lub wywiadu ? brak umiejętności prawidłowego formułowania pytań przez nauczyciela,
b)z innych przyczyn niż z winy nauczyciela:
-mniej lub bardziej świadome wprowadzenie go w błąd przez osoby badane lub informujące o tematach,
-niedostatecznie wysoka pozytywna motywacja składania swych wypowiedzi przez osoby badane ? motywacja ta zależy w dużym stopniu od postawy badającego, ale również od przyczyn, które leżą poza zasięgiem świadomych i celowych jego oddziaływań,
-zewnętrzne warunki badań i czas ich przeprowadzania ? jeśli są to warunki, które przypominają badanym przykre sytuacje mogą obniżyć stopień wiarygodności otrzymanych odpowiedzi.
SKALE OCEN (szacunkowe) - polegają na ocenianiu osób badanych pod względem określonych cech zachowania się w skali kilkustopniowej. Oceny tej dokonać może każdy, kto zna bliżej osoby będące jej przedmiotem.
Rodzaje: -numeryczne (graficzne) - to przetłumaczenie przymiotników na odpowiednie wartości liczbowe. W przypadku zastosowania skali trzystopniowej-cyfra 1 oznacza najsłabsze nasycenie cechy, -przymiotnikowe - to stopnie skali wyrażające w sposób słowny jakość lub częstość określonej cechy. Posługujemy się określeniami przymiotnikowymi, -nazwiskowe - to stopnie skali wyrażone przez nazwiska osób znanych dobrze osobie oceniającej, -opisowe - poszczególne stopnie skali przedstawia się za pomocą opisu różnych zachowań.
Etapy: 1.musimy zdawać sobie sprawę z tego co możemy, a czego nie możemy poznać za pomocą skali ocen, 2.wybór określonej cechy, a najczęściej całego zespołu cech, które chcemy podać ocenie, 3.ustala stopnie skali wg odpowiedniego jej rodzaju (w zależności czy jest to skala numeryczna, nazwiskowa itd.), 4.opracowanie instrukcji, którą można przekazać badanym ustnie bądź pisemnie, 5.sprawdzenie rzetelności skal, czyli zbadania tego, z jaką dokładnością pozwalają one oceniać uwzględnione przez nie cechy.
Źródła błędów:
-niewłaściwa konstrukcja skal ocen
-niedostateczna wiedza o osobach ocenianych,
-brak należytej motywacji do precyzyjnego oceniania,
-indywidualne nieświadome tendencje osób oceniających w zakresie dokonywania ocen,
-hallo efekt- nauczyciel wytwarza pewną opinięouczniu, która ma wpływ na jego oceny
-błąd generalizacji- polega na skłonności osoby oceniającej do zbytniego uogólniania stawianych ocen,
-błąd łagodności- polega na wstawianiu wszystkim na ogół osobom szacowanym zawyżonych ocen,
-błąd stereotypu- przejawia się we wszelkiego rodzaju uprzedzeniach życiowych wobec ocenianych osób.
Zalety:
-pozwala na dość obiektywną interpretację otrzymanych danych,
-łatwo można obliczyć nasilenie występowania danego zjawiska w szerszej zbiorowości,
-przypomina obserwatorowi o możliwych wyznacznikach, które powinny go interesować.
Cechy:
-to metoda mało skomplikowana,
-jest prosta w użyciu,
-każda skala składa się co najmniej z jednej cechy

TECHNIKI SOCJOMETRYCZNE ? polegają na dokonywaniu wyborów pozytywnych lub negatywnych, a najczęściej jednych i drugich spośród członków jakieś grupy ze względu na ściśle określone kryterium wyboru lub kilka kryteriów.
Cechy:
-dotyczy badania stosunków interpersonalnych (przede wszystkim sympatii i antypatii),
-pozwala poznać struktury wzajemnych powiązań ze sobą poszczególnych uczniów.
Zalety:
-przygotowanie każdej techniki nie trwa długo i nie jest to trudne,
-pozwala zdobyć wiele informacji o danej badanej grupie,
-zastosowanie tej techniki nie wymaga zastosowania dużej ilości wyposażenia materiałowego.
Wady:
-jej badania ukazują tylko stosunki interpersonalne, które aktualnie panują w tej grupie,
-rzadko potrafią wskazać na rozmaite problemy nurtujące badaną grupę.
Rodzaje technik:
-klasyczna technika socjometryczna J.L.Moreno ? polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy starannie przemyślanych i specjalnie sformułowanych uprzednio pytań, dotyczących podejmowanego problemu. W odpowiedzi na każde pytanie osoby badane wymieniają imiona członków grupy, którzy ich zdaniem spełniają te wymagania,
-technika ?Zgadnij kto?? ? polega na podawaniu imion przez osoby badane tych członków grupy, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce,
-plebiscyt życzliwości i niechęci ? polega na ocenianiu każdego z członków grupy w skali pięciostopniowej:
-bardzo lubię ( ),
-lubię ( ),
-obojętny (0),
-raczej nie lubię (-),
-nie lubię (--),
-technika uszeregowania rangowego ? polega na tym, że każda z osób badanych wymienia imiona wszystkich członków określonej grupy kolejno według ściśle określonego kryterium oceny tzn. poczynając od osób, które najbardziej odpowiadają temu kryterium, a kończąc na osobach, które najmniej pozostają z nim zgodne.