Metody badań pedagogicznych
METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH
PRACA ZALICZENIOWA
TEMAT: „Założenia socjologicznego systemu wychowania w drugiej połowie XIX wieku.”
Człowiek przychodzi na świat jako niemowlę, jest bezradny, zdany wyłącznie na opiekę swoich rodziców. Rodzice ci są właśnie pierwszymi, najważniejszymi wychowawcami swoich dzieci. To właśnie od nich zależy jakim człowiekiem będzie ich dziecko, jakimi zasadami moralnymi, społecznymi, etycznymi będzie się posługiwało. Owe wychowanie sprawdzi się jednak tylko wtedy, gdy rodzice uświadomią sobie czym ono jest.
Tak więc:
Wychowanie- to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka. . dlatego działanie wychowawcze zawiera w sobie opiekę, dostarczanie rozrywki i kultury, wychowanie fizyczne i umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne, ideowe, a obok tego nauczanie, szkolenie, przygotowanie do różnych zadań, np. przysposobienie rolnicze, kształcenie w różnych kierunkach, oświatę, popularyzację, poradnictwo, reklamę, agitację itp. oddziaływanie jednych ludzi na drugich. . lub „wychowanie nie jest niczym innym jak kulturą jednostki. I jeżeli w stosunku do narodu kultura jest zespołem niewyczerpanych celów- zadań, to w stosunku do jednostki niewyczerpanym zadaniem jest wychowanie. Wychowanie, jak to wynika z jego istoty, nie może być nigdy zakończone. Wychowujemy się przez całe życie i nie ma w życiu naszym takiego określonego momentu, kiedy byśmy powiedzieć mogli, że rozwiązaliśmy zagadnienie własnego wychowania.” . W procesie wychowania bardzo wielką rolę odgrywają różne grupy społeczne zwane „instytucjami wychowującymi, jak rodzina, szkoła, organizacja młodzieżowa, zakład pracy, teatr, muzeum itd. ”.
Mówiąc o wychowaniu należy także wspomnieć jaką to wychowanie ma rolę i jakie funkcje odgrywa. Funkcje wychowania można podzielić na dawniejsze i nowsze. „Do najstarszych funkcji wychowania należą religijne, moralne i społeczne cele wychowania”.
„Nowoczesna nauka rozpoznała jeszcze głębsze funkcje wychowania, do których należą:
a) znaczenie techniczne wychowania w zakresie przygotowania do pracy produkcyjnej, politechnicznej i kształcenia zawodowego, by przez pedagogikę pracy móc szybciej rozwijać cywilizację techniczną.
b) Znaczenie kulturotwórcze, polegające na tym, że przez wychowanie, kształcenie i szkoły nie tylko następuje przekazanie dorobku kultury następnym pokoleniom, ale osiąga swój rozwój uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury.
c) Znaczenie biologiczne, odkryte przez medycynę, ponieważ złe wychowanie w najwcześniejszym dzieciństwie odbija się na stanie zdrowia i powoduje nerwice.
d) Znaczenie psychologiczne, dzięki czemu można w szkole i w procesie wychowania ćwiczyć myślenie, inteligencję, rozwijać wolę, uczucia, wyobraźnię, kształtować zainteresowania i uzdolnienia (...).
e) Znaczenie patriotyczne w wychowaniu ducha miłości Ojczyzny (...).
f) Znaczenie ekonomiczne dla wyrobienia w społeczeństwie zmysłu oszczędności, gospodarności, wyższej wydajności pracy, rozwijanych przez nowoczesną pedagogikę gospodarczą.
g) Znaczenie polityczne, bo przez odpowiednie wychowanie narodu można go nastawić na agresję w stosunku do innych i imperializm lub też doprowadzić do pokojowego współżycia międzynarodowego.” .
Jeśli chodzi natomiast o współczesne cele wychowania to przede wszystkim „(...) szczęście jednostek w wyższym jeszcze stopniu stwarza szczęście narodów, które dzięki temu stają się mądrzejsze, szlachetniejsze, zwarte i silniejsze, bardziej przygotowane na niespodzianki historii” .
Pedagogika światopoglądowa prócz opisywaniem samego wychowania przedstawia także konkretny system wychowania, „(...) w którym odbija się i ustala związek między ustrojem społeczeństwa, jego ideologią wychowawczą (...) i działaniem zespołu instytucji oświatowo- pedagogicznych. Największą przyczyną rozbicia systemów wychowawczych był rozwój nowego ustroju ekonomiczno- społecznego- kapitalizmu.”
System wychowawczy jest zespołem „ idei i celów wychowawczych, zasad i norm postępowania wychowawców regulujących działanie systemu oświatowego nie powstaje przypadkowo, lecz kształtowany jest pod wpływem potrzeb, doświadczenia, wiedzy, przekonań społeczeństwa danego czasu, co razem wytwarza ideologię pedagogiczną przyjętą przez przodującą grupę społeczeństwa za obowiązującą normę życia.”
Jednym z najważniejszych systemów wychowawczych jest socjalistyczny system wychowania powstały w drugiej połowie XIX wieku.
System ten powstał gdyż w socjalizmie „rozwój socjalistycznych stosunków wymaga w dziedzinie pracy, organizacji społecznego życia, kultury coraz większego zaangażowania coraz szerszych mas ludzi coraz lepiej przygotowanych do pełnienia zawodowych i politycznych zadań i równocześnie rozwój ten otwiera przed coraz szerszymi kręgami coraz większe możliwości osobistego uczestnictwa i wkładu we wszystkie zasadnicze dziedziny życia, możliwości coraz pełniejszego rozwinięcia własnych uzdolnień i upodobań.” .
Dzięki rozwojowi ruchu robotniczego rozwinęły się także praktycznie wszystkie prace oświatowe, które miały stworzyć ustawy określające podniesienie poziomu kultury, wiedzy i wykształcenia mas robotników. Głównymi sprzymierzeńcami systemu socjalistycznego był Karol Marks i Fryderyk Engels. Oni to właśnie ukazali różnicę między dotychczasowym wychowaniem mieszczańskim, czyli przygotowania do określonych funkcji zawodowych, a wychowaniem młodzieży dla celów klasy robotniczej.
Mówiąc o socjalistycznym wychowaniu pod jego pojęciem
„(...) rozumiemy trzy rzeczy:
1. wychowanie umysłowe
2. wychowanie fizyczne tj. takie, jakie dają szkoły gimnastyczne i ćwiczenia wojskowe
3. nauczanie politechniczne i technologiczne, które zaznajamia z podstawowymi zasadami wszelkich procesów wytwórczych i jednocześnie wdraża dzieci i młodzież do posługiwania się najprostszymi narzędziami wszelkiej wytwórczości.”
Tak więc wychowanie socjalistyczne głównie opiera się na wychowaniu umysłowym, fizycznym a także nauczaniu praktycznym, jednak skupiono się głównie na tężyźnie człowieka czyli wychowaniu fizycznym a także na przygotowaniu do pracy produkcyjnej.
Owe wychowanie socjalistyczne zaczęło się rozwijać coraz prężniej za sprawą I. Lenina, który nakreślił podstawy tego systemu wychowawczego.
Aby ten system wychowawczy odniósł sukces młodzież dostała wytyczone zadania tj:
1. „uczyć się komunizmu nie z broszurek, lecz w praktyce życiowej przez realizacje zadań partyjnych, jak zwalczanie analfabetyzmu, uprawa ogródków, dbałość o higienę osiedli itp.,
2. odrzucić wszystko, to ze szkoły, co było klasowe i służyło interesom burżuazji,
3. uczyć się, by przyswoić sobie wszystko, to co nagromadziła wiedza ludzka,
4. tworzyć kulturę proletariacką jako dalsze rozwinięcie zasobów wiedzy, które ludzkość wytworzyła,
5. krytycznie opanować wiedzę, tak by wzbogacić umysł, a nie pamięć znajomością wszystkich faktów, które są potrzebne dla wykształcenia człowieka,
6. stosować zdobytą wiedzę w pracy nad rozwijaniem przemysłu i rolnictwa na nowoczesnej podstawie technicznej, w oparciu o naukę, technikę i elektryczność,
7. wychowywać się na komunistów, których moralność jest podporządkowana interesom walki klasowej,
8. wiązać swoje wykształcenie, naukę i wychowanie ze wspólną pracą proletariatu.”
Ustrój, do którego należał socjalistyczny system oświatowo- wychowawczy to jednolity ustrój szkolny, a charakteryzowała go powszechność dostępu dla wszystkich szkół różnych typów i rozmaitych szczebli. Co było rozumiane jako ; „(...) zarówno jako równość startu jak i równość szans oświatowych dla wszystkich obywateli. Równość tę zapewniają: odpowiednia sieć szkół(...), bezpłatność nauki (...), wprowadzenie systemu stypendiów i bezpłatnych burs i internatów dla uczniów niezamożnych (...)”
„Podstawę naukową tego systemu wychowania tworzyły dwie teorie pedagogiczne pierwsza tzw. "obumierania szkoły” N. Szulgina głosiła, że w trakcie rozwoju społeczeństwa bezklasowego szkoła jako narzędzie ucisku kapitalistycznego będzie znikała aż obumrze całkowicie, wychowanie natomiast będzie polegało na uczestnictwie w życiu społecznym, produkcyjnym i kulturalnym. Druga zaś teoria „szkoła pracy produkcyjnej” P. Błońskiego wskazywała, że nauczanie i wychowanie najlepiej realizuje się w praktyce lub na roli przy bezpośredniej pracy produkcyjnej. ”
Szkoła radziecka dostosowuje się do możliwości dzieci i młodzieży. Dlatego też zostały zapisane i zrealizowane podstawowe zasady systemu wychowawczego takie jak:
1. komunistyczna partyjność w nauce, kulturze, wychowaniu, moralności.
2. zasada powiązania szkoły i wychowania przez prace społecznie użyteczną
3. zasada powiązania teorii z praktyką na drodze wychowania (...)
4. zasada wychowania w kolektywie i przez kolektyw
5. zasada wszechstronnego rozwoju ucznia zgodnie z jego indywidualnymi cechami i właściwościami wieku rozwojowego”.
Skupiając się na ukazaniu zasad rządzących w socjalistycznym systemie wychowania można wyróżnić takie zasady jak:
1. „zasada jednolitości (...) i koedukacja (...)
2. zasada powszechności (...)
3. zasada autonomii kulturalnej i regionalizmu (...)
4. zasada związku szkoły z życiem kraju (...)
5. zasada nauczania świeckiego (...)”
Założenia systemu wychowania socjalistycznego;
Aby w pełni zrozumieć system wychowania socjalistycznego trzeba najpierw przyswoić sobie filozofię materializmu dialektycznego i historycznego, która skład się z trzech części:
„(...) materializmu, dialektyki i teorii rozwoju społeczeństwa.
(...) materializm filozoficzny zakłada, że istnieje tylko odwieczna materia będąca w nieustannym ruchu, na skutek czego stale się rozwija w coraz subtelniejsze stany materialne, aż do świadomości i duchowości człowieka.
(...) dialektyka zaś tworzy w materializmie marksistowskim metodę obiektywnego poznania przyrody bez wszelkich dodatków interpretacyjnych i klasowej mistyfikacji. Opiera się ona o cztery prawa:
- prawo wszech związku zjawisk i jedności przyrody(...)
- prawo ruchu i zmian stwierdza, że wszystkie zjawiska są w ciągłym różnopostaciowym ruchu i podlegają zmianą (...)
- prawo przechodzenia ilości w jakość (...)
- prawo jedności i walki przeciwieństw (...).
Materializm historyczny- stanowi teorię rozwoju społeczeństwa ludzkiego (...).”
Do założeń systemu socjalistycznego należy także: „(...) teoria obumierania szkoły W. N. Szulgina głosiła, że w trakcie rozwoju społeczeństwa bezklasowego szkoła jako narzędzie ucisku kapitalistycznego będzie znikała aż obumrze całkowicie, wychowanie natomiast będzie polegało na uczestnictwie dzieci w życiu społecznym, produkcyjnym i kulturalnym. Druga zaś teoria „szkoły pracy produkcyjnej” Pawła Błońskiego wskazywała, ze nauczanie i wychowanie najlepiej realizuje się w praktyce lub na roli przy bezpośredniej pracy produkcyjnej.”
Z założeń filozoficznych , a także światopoglądowych tworzą się idee pedagogiczne dostosowane do problemów epoki socjalizmu. Jedną z najważniejszych takich idei jest powstanie nowego człowieka, poprzez:
1. „ (...) konieczność wychowania moralnego dla odnowy moralności publicznej
2. poszanowanie osoby ludzkiej
3. realizacja właściwych ludzkich stosunków (...)”
Ideologia systemu wychowania socjalistycznego.
Idee pedagogiczne w socjalizmie, które się pojawiły po ukazaniu założeń nowego wychowania skłoniły do opisywania i wyjaśniania moralności człowieka i stosunków międzyludzkich.
Pierwszą taką ważną ideą jest:
a) Moralizm socjalistyczny- nowe normy moralne jak solidarność, współpraca, pomoc itp.
Moralność to „ jedna z form świadomości społecznej, zawierająca zasady lub normy postępowania ludzi, które wytworzyły się w społeczeństwie ludzkim na tym czy innym etapie rozwoju historycznego i są charakterystyczne dla danej klasy społecznej.”
„Moralność ma charakter zjawiska społecznego, zrodziła się w procesie współpracy produkcyjnej, rozwijała się historycznie i ulegała rozbiciu klasowemu, które w interesie burżuazji podbudowano mistyfikacją metafizyczną i religijną.” .
b). Personalizm socjalistyczny- „Istota ludzka nie jest żadną abstrakcją tkwiącą w poszczególnej jednostce. Jest ona w swojej rzeczywistości całokształtem stosunków społecznych. (...) stworzyć własną osobowość znaczy- uświadomić sobie swoje stosunki, a zmienić swą osobowość to tyle, co zmienić całokształt tych stosunków”.
„Osobowość ludzi jest kształtowana przez czynniki historyczne, wyznaczające dziejowy rozwój narodu i świata przez układające się sytuacje i warunki materialne, społeczne i polityczne.”
c). Humanizm socjalistyczny- jest najważniejszą ideą tego wychowania socjalistycznego, ponieważ „ (...) tworzy najwyższą normę moralności, regulującą stosunek do najbliższego otoczenia, stanowi drogę wychowania osobowości i charakteru człowieka socjalizmu, wreszcie jest regulatorem stosunków międzyludzkich”.
Główną maksymą wychowania socjalistycznego i hasłem humanizmu jest zdanie sformułowane przez Gorkiego „Człowiek- to brzmi dumnie”.
Idea ta zapewniała wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży w takich dziedzinach jak:
- „wychowanie umysłowe
- kształcenie politechniczne
- wychowanie moralne
- wychowanie fizyczne
- wychowanie estetyczne”
Komunizm w tym okresie historycznym był zorganizowanym społeczeństwem wolnych i świadomych pracowników, ale także ludzi. W związku z tym poszerzono zadania z zakresu wychowania komunistycznej świadomości przez :
- „kształtowanie naukowego światopoglądu
- wychowanie przez pracę
- utwierdzenie komunistycznej moralności
- rozwój proletariackiego internacjonalizmu i socjalistycznego patriotyzmu
- wszechstronny i harmonijny rozwój osobowości
- przezwyciężenie przeżytków kapitalistycznych w świadomości i postępowaniu ludzi
- demaskowanie burżuazyjnej ideologii.”
W dobie socjalizmu został rozwinięty kodeks moralny, zawierający takie zasady moralności jak:
- „oddanie sprawie komunizmu , miłość do socjalistycznej Ojczyzny, do krajów socjalizmu
- rzetelna praca dla dobra społeczeństwa: kto nie pracuje, ten nie je
- troska każdego o zachowanie i pomnożenie społecznego dorobku
- wysoka świadomość społecznej powinności, nieprzejednanie wobec naruszania społecznych interesów
- kolektywizm i obywatelska pomoc wzajemna: jeden za wszystkich, wszyscy za jednego
- humanitarne stosunki i wzajemny szacunek między ludźmi: człowiek człowiekowi- przyjaciel, towarzysz, brat
- uczciwość i szczerość, czystość moralna, prostota i skromność w życiu społecznym i osobistym
- wzajemny szacunek w rodzinie, troska o wychowanie dzieci
- nieprzejednany stosunek do niesprawiedliwości, pasożytnictwa, nieuczciwości, karierowiczostwa
- przyjaźń i braterstwo wszystkich narodów ZSRR, nieprzejednanie dla narodowościowej i rasowej wrogości
- nieprzejednany stosunek do wrogów komunizmu, sprawy pokoju i wolności narodów
- braterska solidarność z pracującymi, ze wszystkimi narodami.”
„Humanizm socjalistyczny stał się dzięki ideą, założeniom i wartością synteza wszelkich wartości i prawd- nic co ludzkie nie może mu być obce- zniesie wszelką alienację ekonomiczną, polityczną, ideologiczną i religijna, oraz spowodował nieustanne odradzanie się człowieka poznającego istnienie, twórczego i społecznego szturmującego w ruchu robotniczym umierający stary świat. Cała synteza humanizmu socjalistycznego jednakże będzie „ocaleniem tego, co w nim najlepsze”.
„Tak więc i w socjalizmie humanizm techniczny i naukowy nazywany scientystycznym, bierze górę nad humanizmem czystej psychologii czy antropologii, obiecując na przyszłość zlikwidowanie wszelkiego zła i obumarcie złych mocy w człowieku.
Jednakże w nowych warunkach cywilizacji technicznej mimo trudności i pokusy żaden z systemów wychowania nie może zaniedbać sprawy wszechstronnego rozwoju człowieka i procesu jego wychowania, aby zdobycze cywilizacji nie obróciły się przeciwko ludzkości, której wciąż grozi zagłada nuklearna.”