Uczenie się

UCZENIE SIĘ

1. Czynniki wpływajace na proces uczenia się
2. Zmiany zachodzące w procesie uczenia się (transfer,hamowanie i ułłatwianie proaktywne i retroaktywne)



Uczenie się to proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych. Wskutek uczenia się opanowany zostaje cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, przekonań. Terminu uczenie się używa się zarówno w znaczeniu wąskim - dla określenia świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności, jak i w znaczeniu szerokim - dla określenia zarówno uczenia się zamierzonego, jak i nie zamierzonego (mimowolnego). Uczenie można rozpatrywać jako czynność (pojedynczą, krótkotrwałą) lub jako proces (zbiór czynności posobnych i/lub równoległych, długotrwały):
czynność – wtedy gdy chcemy sobie coś przyswoić np. wiersz,
proces – to układy czynności.
O tym czy dana czynność lub proces zachodzi wnioskujemy na podstawie zaobserwowanych zmian - uczenie więc jest procesem nabywania doświadczeń wyrażające się modyfikacją zachowania.
Zapamiętywanie zależy od wielu czynników, które umownie można podzielić na cztery grupy:
Pierwszą są warunki zewnętrzne, w których przebiega zapamiętywanie. Gdy się uczymy powinniśmy mieć miłą i wolną od lęku atmosferę.
Drugą są sposoby zapamiętywania. Metod jest wiele, ale każdy z nas musi odnaleźć własną. Ludzie mają w różnym stopniu rozwinięte zmysły i różne typy pamięci i to od nich zależy metoda nauki jaka będzie skuteczna u danej osoby. Słuchowcy najwięcej zapamiętają na wykładzie, a najskuteczniejsza metodą ich nauki będzie głośne czytanie tekstu którego mają się nauczyć.
Trzecią jest materiał, czyli materiał jakiego jednostka ma się nauczyć.
Czwartą jest właściwość podmiotu, czyli kto zapamiętuje. Jednym z nich jest inteligencja. Osoby posiadające specjalne uzdolnienia np. matematyczne łatwiej przyswajają materiał związany z tą dziedziną nauki. Należy jednak pamiętać, obie te rzeczy nie wystarczą. Muszą być wspomagane innymi czynnikami, takimi jak np. nastawienie i zaangażowanie emocjonalne. Mając pozytywny stosunek do przerabianego materiału sprawia, że łatwiej się go zapamiętuje. W procesie uczenia się istotnym jest także wiek osoby. Zaobserwować możemy wokół siebie, iż dzieci łatwiej zapamiętują niż osoby w podeszłym wieku. Dziecku zajmie mniej czasu nauka obsługi nowego programu komputerowego niż osobie która większą część życia ma już za sobą. Przyjmuje się, iż pamięć człowieka pracującego umysłowo osiąga swój najwyższy poziom w wieku 20-25lat (należy jednak zauważyć, że występują czasem pewne ograniczenia). Czas w którym przypada największa chłonność umysłu pokrywa się z okresem studiów. Właśnie na tym etapie naszej edukacji musimy przyswoić najwięcej materiału i w najszerszym zakresie. Ważną rolę w procesie uczenia się odgrywa zainteresowanie będące szczególnym rodzajem motywacji zawiera również element emocjonalny. Każdy człowiek łatwiej i chętniej przyswaja wiedzę na temat który go interesuje. Zainteresowanie danym materiałem pobudza więc chęć poznania i wpływa na efektywność nauki. Motywacją do nauki nie jest tylko zainteresowanie zależne w dużej mierze od jednostki, ale również może być wynikiem kary lub nagrody. Uczeń wiedząc, że po nauczeniu się tabliczki mnożenia dostaniemy dobrą ocenę pracujemy solidniej gdyż widzimy korzyści czyli nagrodę. Motywującym czynnikiem może być też kara, np. uczeń nie nauczył się tabliczki mnożenia i dostał negatywna ocenę co go motywuje do podjęcia pracy dzięki której poprawi swoje wyniki. To co nas mobilizuje jest rzeczą indywidualna. Motyw uczenia się jako specjalnego rodzaju świadomej działalności są różnorodne. Zmieniają się one wraz z wiekiem osób uczących się. Małe dzieci u których proces uczenia się ma charakter mimowolny, przeważnie nie zdają sobie w ogóle sprawy, że czynią coś po to, aby wzbogacić swe doświadczenie. Dopiero w okresie przedszkolnym, a potem w młodszym wieku szkolnym motywacja staje się bardziej świadoma, a z wiekiem coraz bardziej perspektywiczna, to znaczy dotycząca celów odległych, a nie tylko uzyskania dobrych ocen na świadectwie.
W uczeniu się starszych dzieci i młodzieży i dorosłych odgrywają rolę rozmaite motywy, jeden z nich jest przeważnie u danej osoby dominujący, a pozostałe uboczne. Istnieją w literaturze psychologicznej rozmaite propozycje klasyfikacji motywów uczenia się szkolnego. Przyjęte przez różnych autorów podziały wywodzą się bądź to z określonych teorii uczenia się, bądź też oparte są na wynikach badań empirycznych, prowadzonych zresztą różnymi metodami. Zdaniem polskiego uczonego, Józefa Pietra naczelne(główne) motywy ucznia do nauki to: wpływ sugestywny nauczyciela, obawa przed złą ocena i karą, ciekawość i zainteresowanie, ambicja, siła nawyku, praktyczna przydatność wiedzy, potrzeba uzyskania świadectwa szkolnego oraz motywy ideowe i światopoglądowe. O wyborze któregoś(jednego lub więcej) motywu decydują cechy osobiste ucznia.

Zmiany zachodzące w procesie uczenia się to: transfer, hamowanie i ułatwienie proaktywne i retroaktywne. Pojęcie transferu w psychologii oznacza przenoszenie się wprawy, tj. korzystny wpływ uczenia się jakiegoś materiału na przebieg i wyniki uczenia się innego materiału. Mówimy wtedy o transferze pozytywnym. Wpływ uczenia się poprzedzającego na następujące bywa jednak niekiedy ujemny, utrudniający przyswajanie nowych treści- jest to zjawisko transferu negatywnego.
Ponadto wyróżniamy dwa rodzaje transferu zależnie od sytuacji, w których obserwuje się przenoszenie wprawy: transfer specyficzny i niespecyficzny.
Pierwszy rodzaj transferu ma charakter bardziej ograniczony i zachodzi wówczas, gdy przenoszenie wprawy dotyczy materiału lub czynności podobnych. Przy transferze specyficznym wpływ uprzedniego doświadczenia przejawia się w sposób bezpośredni, jak np. w uczeniu się serii składającej się z kilkunastu elementów, spośród których kilku uczono już poprzednio.
Drugi rodzaj transferu: transfer niespecyficzny- ma o wiele szersze zastosowanie w praktyce. Polega on przede wszystkim na przenoszeniu określonych zasad i sposobów uczenia, nabytych przy okazji przyswajania jakiegoś materiału, na inne, póżniejsze sytuacje, w których odbywa się proces uczenia się materiału nawet o odległym stopniu podobieństwa pod względem treści i formy.
Jeśli uczeń na lekcji języka polskiego pozna zasadę sporządzania notatek z czytanki, które będą przekazywały najważniejsze jej treści zastosuje ją samodzielnie w domu czytając książkę lub ucząc się biologii, historii lub innych przedmiotów z podręcznika.
Opanowanie sztucznych technik pracy umysłowej przez ucznia jest jednym z niezbędnych warunków powodzenia w nauce, transfer „uczenia się, jak się uczyć” ma więc ważne znaczenie w praktyce. Warto podkreślić, iż chodzi o techniki racjonalne i użyteczne, zapewniające względnie trwałe rezultaty uczenia się. W przeciwnym razie może wystąpić zjawisko transferu negatywnego.
Może się tak zdarzyć, gdy ktoś zastosuje dołowienie uczenie się na pamięć przydatne przy opanowaniu wiersza, do wyuczenia się wszystkich lekcji zadanych na następny dzień przez nauczycieli, w tym historii, biologii czy geografii. Nawyk mechanicznego „wkuwania” na pamięć nie prowadzi do pozytywnych wyników przy przyswajaniu wiadomości, przeciwnie- utrudnia zapamiętywanie ze zrozumieniem wiedzy z różnych dziedzin.
Hamowanie proaktywne ,czyli następcze można ujmować jako szczególny przypadek transferu negatywnego, jest to zakłócający wpływ wcześniejszego uczenia się na przebieg i wyniki uczenia się nowego materiału. W wyniku przeprowadzonych badań wykryto następująca prawidłowość. Otóż okazało się, że jeśli uczymy się jakiegoś materiału po przyswojeniu poprzednio podobnych treści, taka sytuacja może wpłynąć ujemnie na efekty uczenia się, negatywne oddziaływanie jest zaś tym większe, im słabiej został opanowany poprzedni materiał. Hamowanie następcze jest w tym wypadku spowodowane zbyt dużą bliskością następujących po sobie bezpośrednio rodzajów materiału, które mylą się osobie uczącej, chyba że pierwszy materiał został tak dobrze przyswojony, iż stanowi zamkniętą i wykończoną całość.
Na przebieg uczenia się wpływają również czynniki następujące po tej czynności. Wiążą się one z zagadnieniem tzw. hamowania lub ułatwiania retroaktywnego, czyli wstecznego. W tym przypadku chodzi o oddziaływanie nowego materiału uczenia się na poprzednio przyswojone treści, a szerzej rzecz biorąc o wpływ rozmaitych czynności wykonywanych po uczeniu się na rezultaty tego procesu. O ułatwieniu retroaktywnym mówimy, gdy wpływ ten jest pozytywny, a o hamowaniu retroaktywnym zaś- gdy późniejsze uczenie się przeszkadza w odtwarzaniu wcześniej wyuczonych treści, gdy obniża poziom wykonania przyswojonej już czynności.
Ogólnie rzecz biorąc można stwierdzić, że wszystko to, co człowiek czyni po wyuczeniu się jakiegoś materiału, wpływa na przechowanie w pamięci oraz na odtwarzaniu lub rozpamiętywaniu materiału.



LITERATURA:
-E. Dubowik, R. Kościelak, A. Tomczak-Witch /2002/, Wybrane zagadnienia z psychologii, Gdańsk, AWFiS, s.28-39
-J. Strelau, A. Jurgowski, Z. Putkiewicz /1985/, Podstawy psychologii dla nauczycieli. Warszawa, PWN, s.321-349
-M.Przetacznikowa, G.Mkiełłko-Jarża /1990/, Podstawy psychologii ogólej, Warszawa, WSiP
-http://pl.wikipedia.org/wiki/uczenie się
-I. Kurcz/1992/, Pamięć, uczenie się, język. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN
-E. Hilgard/1967/, Wprowadzenie do psychologii. Warszawa, PWN.