Związki zawodowe i organizacje pracodawców.

Związki zawodowe

Związki zawodowe, masowe organizacje społeczne zrzeszające na zasadzie dobrowolności ludzi wg zawodów lub gałęzi produkcji, powoływane do obrony ich wspólnych interesów społecznych i ekonomicznych.

Powstawanie związków zawodowych

Pierwsze organizacje powstały w Wielkiej Brytanii w XVIII w. Tworzone początkowo na zasadzie cechowej , zrzeszały pracowników manufaktur jednej specjalności (szewców, piekarzy). Charakteryzowały się wielkim rozdrobnieniem.
W połowie XIX w. istniało ok. 1600 związków zawodowych. Organizacje te zaczęły się konsolidować, z inspiracji R. Owena powstał w Wielkiej Brytanii w 1833 Krajowy Związek Związków Zawodowych (z angielskiego - Grand National Consolidated Trades Union), a następnie w 1868 utworzono ogólnokrajową centralę związkową Krajowy Związek Zawodowy (z języka angielskiego - Trades Union Congress).
Podobne centrale powstawały w innych krajach, m.in. w USA w 1880 Amerykańska Federacja Pracy (American Federation of Labor), w Niemczech w 1890 Komisja Generalna Związków Zawodowych (Allgemeiner Deutscher Gewerkschaftsbund, od 1919), we Francji w 1895 Powszechna Konfederacja Pracy (Confdration Gnrale du Travail). W Europie Wschodniej i Rosji na skutek opóźnień związanych ze słabym rozwojem przemysłu organizacje związkowe powstawały dopiero na początku XX w.
Związki zawodowe współdziałały z partiami robotniczymi. Liczba członków związków zawodowych stale wzrastała: w 1914 wynosiła 15 mln, 1939 - 60 mln, obecnie ok. 300 mln. W połowie lat 70. XX w. związkowcy stanowili w USA - 22% ogółu pracowników najemnych, we Francji - 23%, Japonii - 35%, Szwajcarii - 37%, w Wielkiej Brytanii - 43%, w Belgii i Danii - 70%. W byłych krajach socjalistycznych ponad 90%.
Pod koniec XVIII w. wprowadzono zakaz zrzeszania się pracowników w organizacjach związkowych we Francji (ustawa Le Chapelier z 1791), obowiązujący do 1884. W Wielkiej Brytanii (do 1824) i USA (do 1830) związki zawodowe były traktowane jako organizacje spiskowe. Zakaz organizowania się obowiązywał także w Rosji (do 1906), w Niemczech (do 1869). Status prawny związków zawodowych został unormowany w konwencje powstałej w 1919 Międzynarodowej Organizacji Pracy: konwencja nr 87 dotyczy wolności związkowej i ochrony praw związkowych (1948), a uchwała nr 98 zawiera prawo organizowania się i rokowań zbiorowych (1949).


Zasady i podział związków zawodowych

Ogólnie przyjmuje się zasadę dobrowolności zrzeszania się, jedynie w USA i Wielkiej Brytanii obowiązują zasady "closed shop" i "agency shop", które uzależniają przyjęcie do pracy od wstąpienia do danego związku. Powszechnie akceptuje się prawo do strajku, uważając je jednak za środek ostateczny.
Związki zawodowe w zależności od różnic ideologicznych można podzielić na związane z komunizmem ("czerwone"), reformistyczne - wyrosłe na gruncie współpracy z partiami socjalistycznymi i socjaldemokratycznymi, solidarystyczne - skupione wokół Kościoła chrześcijańskiego i sprzymierzone z partiami chadeckimi ("żółte"). Niektóre organizacje współdziałają ze sobą na forum międzynarodowym, pierwsze takie kontakty sięgają okresu I Międzynarodówki.
Od końca XIX w. powstawały tzw. międzynarodowe sekretariaty zawodowe w celu wzajemnej wymiany doświadczeń i informacji (m.in. w 1871 pracowników przemysłu tytoniowego), organizacje grupujące centrale krajowe o określonej orientacji, np. w Amsterdamie w 1919 związki socjalistyczne utworzyły istniejącą do 1939 Międzynarodową Federację Związków Zawodowych. W 1920 w Hadze powstała Międzynarodowa Konfederacja Chrześcijańskich Związków Zawodowych, w 1921 w Moskwie Czerwona Międzynarodówka Związkowa, tzw. Profintern (do 1937).
W 1945 utworzono Światową Federację Związków Zawodowych, która skupiła prawie wszystkie działające wówczas organizacje związkowe. W 1949 doszło do rozłamu. Reformiści utworzyli wówczas Międzynarodową Konfederację Wolnych Związków Zawodowych. Po 1945 organizacja chrześcijańskich związków zawodowych przyjęła nazwę Światowej Konfederacji Pracy. Nieco innym torem poruszają się organizacje związkowe w krajach trzeciego świata, tworząc ośrodki o zasięgu regionalnym lub kontynentalnym, m.in. powstała w 1956 Międzynarodowa Konfederacja Arabskich Związków Zawodowych.
Wejście w życie ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych dały możliwość pracownikom w związki.

Tworzenie związków zawodowych

Ustawa o związkach zawodowych określa jakie wymagania muszą być spełnione aby związek powstał podstawowym kryterium do spełnienia jest liczba członków która nie może być mniejsza niż 10 osób lub co najmniej 7 % pracowników zatrudnionych w zakładzie.
Związek zawodowy powstaje na podstawie uchwały o jego założeniu podjętej przez co najmniej dziesięciu członków uprawnionych do tworzenia związków zawodowych, osoby które podjęły uchwałę o utworzeniu związku zawodowego uchwalają statut i wybierają komitet założycielski w liczbie 3 do 7 osób.
Komitet założycielski musi złożyć wniosek w ciągu 30 dni złożyć wniosek o rejestracje w Krajowym Rejestrze Sądowy, ponieważ każdy związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji. Jeżeli komitet założycielski nie złoży w ustalonym terminie wniosku o rejestracje w tym czasie uchwała o utworzeniu związku traci moc.

Związki zawodowe oraz ich jednostki organizacyjne nabywają osobowość prawną z dniem zarejestrowania. Rejestracja związków zawodowych jest zwolniona z opłat sądowych.

Każda zmiana statutu musi być niezwłocznie zgłaszana do właściwego sądu. Zmiana taka wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia zawiadomienia, chyba że sąd zgłosił zastrzeżenia co do jej zgodności z prawem.



Sąd może skreślić związek zawodowy z rejestru w przypadku gdy:

· wskazany w statucie organ podjął uchwałę o rozwiązaniu związku,
· liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 osób przez okres przekraczający 3 miesiące,
· zakład pracy, w którym dotychczas działał związek zawodowy, został wykreślony z właściwego rejestru z powodu likwidacji lub upadłości tego zakładu albo jego przekształcenie organizacyjno-prawne, uniemożliwiło kontynuowanie działalności tego związku.

Sprawy dotyczące rejestracji związków zawodowych są rozpatrywane w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Statut związku zawodowego powinien zawierać w szczególności:

· nazwę związku,
· siedzibę związku,
· terytorialny i podmiotowy zakres działania,
· cele i zadania związku oraz sposoby i formy ich realizacji,
· zasady nabywania i utraty członkostwa,
· prawa i obowiązki członków,
· strukturę organizacyjną związku ze wskazaniem, które z jednostek mają osobowość prawną,
· sposób reprezentowania związku oraz osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu związku
· organy związku, tryb ich wyboru i odwołania, zakres ich kompetencji oraz okres kadencji,
· źródła finansowania działalności związku oraz sposób ich oraz sposób ustanawiania składek członkowskich
· zasady uchwalania i zmian statutu,
· sposób rozwiązania związku i likwidacji jego majątku.


Organizacje pracodawców

Organizacje pracodawców te z prawnego punktu widzenia pokrewne są związkom zawodowym, posiadają jednakże specjalne właściwości prawne, odróżniające je od innych podmiotów prawa.
Pierwsze organizacje pracodawców powstały w Danii w latach 50. XIX wieku, w reakcji na falę strajków pracowników zakładów tkackich. Ruch pracodawców zakładał liberalną filozofię rozwoju gospodarczego, prywatna własność przedsiębiorstw i niewielkie uprawnienia socjalne pracowników. Swoim zasięgiem objął kraje skandynawskie i ziemie niemieckie. W okresie tym przedsiębiorcy polscy działający na terenach zaboru pruskiego i austriackiego włączali się do działających tam organizacji pracodawców. Na terenach zaboru rosyjskiego powstała natomiast w 1905 r. polska organizacja – Związek Przemysłowców Królestwa Polskiego, działający do 1920 r. Doszło wówczas do scalenia ruchu pracodawców poprzez włączenie pracodawców ziem b. zaboru pruskiego i austriackiego do Związku Przemysłowców Królestwa Polskiego i powołanie Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów.

W 1919 r. Związek Przemysłowców Królestwa Polskiego był współzałożycielem Międzynarodowej Organizacji Pracy. W latach 1920 – 1947 (również w czasie II wojny światowej) Centralny Związek Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów reprezentował interesy polskiej gospodarki w Międzynarodowej Organizacji Pracy. Polscy przedstawiciele aktywnie współuczestniczyli w tworzeniu konwencji i deklaracji dotyczących warunków pracy i świadczeń socjalnych pracowników. Po uznaniu przez wielkie mocarstwa rządu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i zaakceptowaniu wyników "wolnych" wyborów reprezentacja polskich pracodawców została w 1947 r. usunięta z Międzynarodowej Organizacji Pracy. W latach 1947 – 1989 w pracach Międzynarodowej Organizacji Pracy stronę pracodawców w delegacji Polski reprezentowali urzędnicy i dyrektorzy nominowani przez rząd. Od 1947 r. w Polsce nie działały również żadne organizacje pracodawców.
Od połowy lat 80. prywatni przedsiębiorcy powoływali do życia towarzystwa gospodarcze. W tym samym okresie powołano do życia Stowarzyszenie Pracodawców w Polsce, zrzeszające dyrektorów przedsiębiorstw państwowych. W 1989 r. utworzono Ogólnopolskie Stowarzyszenie Menedżerów.
We wrześniu 1989 r. – działając na podstawie ustawy o stowarzyszeniach – cztery organizacje: Warszawskie Towarzystwo Gospodarcze, Stowarzyszenie Pracodawców w Polsce, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Menedżerów i Centralny Związek Rzemiosła powołały Konfederację Pracodawców Polskich. Jej pierwszym prezydentem został ówczesny senator RP Andrzej Machalski. Od 1990 r. Konfederację Pracodawców Polskich reprezentuje interesy polskich pracodawców w Międzynarodowej Organizacji Pracy.
W 23 maja 1991 roku została przyjęta Ustawa o organizacjach pracodawców. W oparciu o jej przepisy Konfederacja Pracodawców Polskich została powtórnie powołana do życia przez I Zgromadzenie Ogólne Konfederacji. Ustawa ta nadaje mu szczególne uprawnienia. Staje się on, obok organizacji pracowniczych, obligatoryjnym partnerem dla organów władzy samorządowej i państwowej.
Organizacje pracodawców z prawnego punktu widzenia pokrewne są związkom zawodowym. Warunki które trzeba spełnić aby powstała organizacja pracodawców są podobne do warunków które muszą spełnić związki zawodowe tj. na zgromadzeniu założycielskim powinno być nie mniej jak 10 pracodawców i muszą podjąć uchwałę o założeniu takiej organizacji. Tak samo jak w przypadku związków organizacja musi posiadać status tyle tylko, że uchwalony przez zgromadzenie założycielskie a nie komitet. Liczba osób w komitecie założycielskim nie może być mniejsza niż 3 osoby.

Statut organizacji w szczególności powinien zawierać:
· nazwę związku, siedzibę oraz terytorialny zakres działania,
· organy związku, zakres ich uprawnień, tryb ich wyboru i odwołania oraz okres kadencji,
· podstawowe cele i zadania związku oraz sposoby i formy ich realizacji,
· sposób nabywania i utraty członkostwa,
· prawa i obowiązki członków,
· sposób reprezentowania związku oraz osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu związku,
· zasady dokonywania zmian statutu, rozwiązywania związku i przeznaczenie jego majątku w razie likwidacji,
· sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich,
· dodatkowo organizacja która planuje posiadać terenowe jednostki organizacyjne, określić musi w statucie strukturę organizacyjną i zasady tworzenia tych jednostek.

Związek pracodawców podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym komitet założycielski musi złożyć w terminie 30 dni od dnia założenia związku wniosku o rejestrację w innym przypadku uchwała o utworzeniu związku traci moc, wraz z rejestracją związku nabywa on osobowość prawną. Związek pracodawców ma za zadanie zawiadamia niezwłocznie sąd o zmianie statutu. Zmiana wchodzi w życie z upływem 14 dni od dnia zawiadomienia, jeżeli sąd nie zgłosił zastrzeżeń co do jej zgodności z prawem. W razie zgłoszenia zastrzeżeń, sąd zawiadamia o nich związek pracodawców i wyznacza rozprawę dla ich rozpatrzenia w terminie 30 dni od dnia zawiadomienia przez związek o zmianie statutu.

Sąd ma za zadanie skreślenia związku pracodawców z Krajowego Rejestru Sądowego, gdy:

· wskazany w statucie organ podjął uchwałę o rozwiązaniu związku,
· liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 pracodawców przez okres dłuższy niż 3miesiące.
Sprawy dotyczące rejestracji związku pracodawców są rozpatrywane w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym i rozpatrywane są w ciągu 14 dni od dnia złożenia wniosku. Sąd skreśla organizacje z Krajowego Rejestru Sądowego, gdy liczba członków utrzymuje się poniżej trzech przez okres dłuższy niż trzy miesiące.

Zarówno związki zawodowe jak i organizacje pracodawców są dalece słabsze w krajach kandydackich niż w UE. Stopień "uzwiązkowienia" jest znacznie niższy i wynosi 21,9% pracujących wobec 30,4% w krajach Unii. W pięciu krajach kandydackich (Czechy, Estonia, Łotwa, Słowacja, Słowenia) dominuje jeden związek zawodowy, w Polsce - ważne są dwa. W innych krajach pracowników reprezentuje większa liczba związków zawodowych (na Węgrzech istnieje np. 6 dużych central), jednak im jest ich więcej, tym mniej są one wpływowe. Większość związków zawodowych w krajach kandydackich należy już do Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych. Jednocześnie odsetek członków związków zawodowych w całej populacji pracowników stale się obniża.
Raczej rozdrobnione są także organizacje pracodawców. Europejska organizacja pracodawców obejmuje jak na razie organizacje z Cypru, Malty, Słowacji, a w charakterze obserwatorów - organizacje z Estonii i Litwy.
Termin "stosunki w pracy" obejmuje dwie główne koncepcje: zbiorowych układów i partycypacji pracowniczej. Zbiorowe porozumienia co do zasad i warunków zatrudnienia nie są szeroko przyjęte w krajach kandydackich. Kraje te będą jednak zmuszone przyjąć wytyczne, jakie w tej kwestii formułują dyrektywy europejskie, które zalegalizowały porozumienia na szczeblu europejskim (w kwestii urlopu rodzicielskiego, pracy w niepełnym wymiarze godzin, kontraktów czasowych, telepracy) lub odnoszące się do specyficznych zagadnień (lotnictwo cywilne, transport morski).
Jednak w krajach kandydackich, poza Słowenią, liczba pracowników, którzy pracują choćby częściowo w oparciu o zbiorowe porozumienie, jest znacznie niższy niż w krajach Piętnastki. Ponadto zakres układów zbiorowych pracy, jeśli są zawierane, jest znacznie bardziej ograniczony, zwłaszcza w kwestiach płacowych. A to oznacza, że możliwości negocjacji warunków pomiędzy pracownikiem a pracodawcą są daleko większe w krajach kandydackich.
Partycypacja pracowników, w postaci rad pracowniczych, to także zjawisko słabo rozwinięte w krajach kandydujących. Kanał komunikacji pomiędzy pracownikiem a pracodawcą jest nadal bardzo ograniczony. Jedna z ostatnich dyrektyw w tej kwestii wymaga np. od firm powyżej 50 pracowników zapewnienia prawa do informacji i konsultacji reprezentantom pracowników. Odpowiednie rozporządzenia w tej kwestii będą musieli przygotować również nowi członkowie. Powinno to poprawić poziom partycypacji pracowniczej w krajach kandydackich - obecnie z wyjątkiem Węgier i Słowenii (w Czechach i na Słowacji mają one symboliczny charakter) nie posiadają one struktur porównywalnych z radami pracowniczymi w Europie (w części kontynentalnej).
Podsumowując swój temat związki zawodowe jak i organizacje pracodawców mają zbliżone kryteria jeżeli chodzi o sposoby powstawania jak i rejestracje obydwa związki muszą posiadać statut jak również mieć określoną liczbę członków.

Bibliografia:

· Ustawa z dnia 23 maja 1991r o związkach zawodowych (tekst jednolity) Dz.U.02.135.1146
· Ustawa z dnia 23 maja 1991r o organizacjach pracodawców (tekst jednolity) Dz.U.01.100.1080