Rola ławników sądowych

Ławnikiem może być wybrany ten, kto:
• posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni z praw cywilnych i obywatelskich,
• jest nieskazitelnego charakteru,
• ukończył 30 lat,
• jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,
• nie przekroczył 65 lat.
Do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ławnikiem powinna być wybrana osoba wykazująca szczególną znajomość spraw pracowniczych oraz celów ubezpieczenia i potrzeb osób ubezpieczonych.

Ławnikami nie mogą być:
• osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze,
• osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego,
• funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń,
• adwokaci i aplikanci adwokaccy,
• radcy prawni i aplikanci radcowscy,
• duchowni,
• żołnierze w czynnej służbie wojskowej,
• funkcjonariusze Służby Więziennej.
Nie można być ławnikiem jednocześnie w więcej niż jednym sądzie.

Ławników do sądów okręgowych oraz do sądów rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów - w głosowaniu tajnym. Wybory przygotowują gminy jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej.
Liczbę ławników wybieranych przez poszczególne rady gmin do wszystkich sądów działających na obszarze właściwości sądu okręgowego, w tym także liczbę ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, ustala kolegium sądu okręgowego; liczbę ławników do poszczególnych sądów rejonowych ustala się po zasięgnięciu opinii prezesów tych sądów.
Prezes sądu okręgowego podaje liczbę ławników do wiadomości poszczególnym radom gmin najpóźniej na trzydzieści dni przed upływem terminu zgłaszania kandydatów.

Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, oraz co najmniej dwudziestu pięciu obywateli mających czynne prawo wyborcze, zamieszkujących stale na danym terenie, w terminie do dnia 31 lipca ostatniego roku kadencji, w trybie, który określi Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.

Kandydatów na ławników do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zgłaszają w równej liczbie terenowe organy administracji rządowej, związki zawodowe oraz organizacje pracodawców.
O kandydatach na ławników rady gmin zasięgają informacji z Krajowego Rejestru Karnego oraz od właściwych organów Policji.

Wybory ławników odbywają się najpóźniej w październiku roku kalendarzowego, w którym upływa kadencja dotychczasowych ławników.
Przed przystąpieniem do wyborów rada gminy powołuje zespół, który przedstawia radzie gminy na sesji swoją opinię o zgłoszonych kandydatach.

Listę wybranych ławników wraz z dotyczącymi ich danymi rady gmin, które dokonały ich wyboru, przesyłają prezesom właściwych sądów, najpóźniej do końca listopada. Spośród ławników znajdujących się na tej liście rady gmin wskazują ławników wybranych do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, wymieniając oddzielnie ławników spośród kandydatów zgłoszonych przez terenowe organy administracji rządowej oraz przez związki zawodowe.
Prezes sadu wręcza ławnikom zawiadomienie o wyborze i odbiera od nich ślubowanie według roty ustalonej dla sędziów, z odpowiednią zmianą.
Po odebraniu ślubowania prezes sądu wpisuje ławnika na listę ławników, którzy mogą być wyznaczani do orzekania, i wydaje mu legitymację.

Kadencja ławników sądów okręgowych i rejonowych trwa cztery lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyborów, jednak mandat ławnika wybranego dodatkowo wygasa z upływem kadencji ogółu ławników. Po upływie kadencji ławnik może brać udział jedynie w rozpoznawaniu sprawy rozpoczętej wcześniej z jego udziałem, do czasu jej zakończenia.

Mandat ławnika wygasa w razie orzekania prawomocnym wyrokiem pozbawienia go praw publicznych. Wygaśnięcie mandatu z tego powodu stwierdza rada gminy, która wybrała ławnika.

Rada gminy, która wybrała ławnika, może go odwołać na wniosek prezesa właściwego sądu, w razie:
• skazania go prawomocnym wyrokiem w przypadku innym niż określony powyżej
• niewykonywania obowiązków ławnika,
• zachowania godzącego w powagę sądu,
• niezdolności do wykonywania obowiązków ławnika.
Przed upływem kadencji mandat ławnika wygasa z dniem doręczenia mu zawiadomienia prezesa sądu o określeniu z listy ławników w skutek zrzeczenia się mandatu z ważnych przyczyn lub odwołania ławnika przez radę gminy.

W czasie trwania kadencji nie powołuje się ławnika do pełnienia obowiązków w razie ujawnienia okoliczności, które nie pozwalały na jego wybór, oraz w razie wszczęcia postępowania karnego przeciwko ławnikowi, od czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy.
W razie zniesienia sądu, ośrodka zamiejscowego lub oddziału zamiejscowego – ławnicy tych jednostek stają się ławnikami sądów, które przejmują kompetencje zniesionych jednostek.

W razie potrzeby, zwłaszcza z powodu zmniejszenia się w czasie kadencji liczby ławników, rada gminy na wniosek prezesa sądu okręgowego dokonuje uzupełnienia listy, wybierając nowych ławników w sposób określony w ustawie.

W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Ławnik nie może przewodniczyć na rozprawie i naradzie ani też wykonywać czynności sędziego poza rozprawą chyba, że ustawy stanowią inaczej.

Ławnik może być wyznaczony do udziału w rozprawach do dwunastu dni w ciągu roku; liczba tych dni może być zwiększona przez prezesa sądu tylko z ważnych przyczyn, a zwłaszcza w przypadku konieczności zakończenia rozprawy z udziałem tego ławnika.
Do udziału w rozprawie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych prezes sądu wyznacza jednego ławnika wybranego spośród kandydatów zgłoszonych przez terenowy organ administracji rządowej i jednego ławnika wybranego spośród kandydatów zgłoszonych przez związki zawodowe i organizacje pracodawców.
Wyznaczając ławnika do udziału w rozprawie, zawiadamia się o tym jednocześnie pracodawcę zatrudniającego ławnika.

Prezes sądu może wyznaczyć ławnika dodatkowego do rozprawy, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że będzie ona trwać czas dłuższy. W razie potrzeby można wyznaczyć dwóch ławników dodatkowych; w takim razie należy wskazać kolejność, w której będą oni występować do udziału w naradzie i głosowaniu.
Ławnik dodatkowy bierze udział w naradzie i głosowaniu, jeżeli jeden z ławników nie może uczestniczyć w składzie sądu.

Pracodawca zatrudniający ławnika jest zobowiązany zwolnić go od pracy na czas wykonywania czynności w sądzie.
Za czas zwolnienia od pracy ławnik zachowuje prawdo świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.
Ławnik, za czas wykonania czynności w sądzie, otrzymuje rekompensatę pieniężną.
Wysokość rekompensaty dla ławników biorących udział w rozpoznawaniu spraw w sądach powszechnych, za jeden dzień pełnienia obowiązków ławnika, wynosi 3% kwoty bazowej, stanowiącej podstawę ustalania wynagrodzenia zasadniczego asesora sądowego.
W przypadku, gdy ogłoszenie ustawy budżetowej nastąpi po dniu 1 stycznia roku, którego dotyczy ustawa budżetowa, podstawę obliczenia rekompensaty za okres od 1 stycznia do dnia zgłoszenia ustawy budżetowej stanowi kwota bazowa w wysokości obowiązującej w grudniu roku poprzedniego.
Koszty wypłaty rekompensaty ponosi Skarb Państwa.

Ławnicy zamieszkali poza siedzibą sądu otrzymują diety oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według zasad ustalonych w tym zakresie dla sędziów.

Ławnicy każdego sądu wybierają ze swego grona radę ławniczą, jej przewodniczącego i zastępców.
Do zadań rady ławniczej należy w szczególności podnoszenie poziomu pracy ławników i ich reprezentowanie oraz pobudzanie działalności wychowawczej ławników w społeczeństwie.
Minister Sprawiedliwości może określić, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zadania rady ławniczej oraz jej organizację i sposób działania.
TRYB ZGŁASZANIA RADOM GMIN KANDYDATÓW NA ŁAWNIKÓW LUDOWYCH DO SĄDÓW POWSZECHNYCH

Prezesi sądów, zakłady pracy, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, a także, co najmniej 25 obywateli, zgłaszają radom gmin kandydatów lub listy kandydatów na ławników do sądu rejonowego i wojewódzkiego.

Zgłoszenie kandydatów na ławników pochodzące od związków zawodowych powinno zawierać wskazanie, którzy spośród nich proponowani są do orzekania w sprawach z zakresu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Zgłoszenia dokonuje organ stowarzyszenia, organizacji, związku zawodowego uprawniony do bieżącego kierowania działalnością. W zgłoszeniu należy podawać nazwę i numer rejestru, w którym stowarzyszenie, organizacja lub związek zawodowy zostały zarejestrowane.

Zgłoszenie kandydatów na ławników przez obywateli musi być podpisane, przez co najmniej 25 osób mających czynne prawo wyborcze, stale zamieszkałych na terenie gminy.
Obywatel podpisujący zgłoszenie podaje czytelnie swoje imię, nazwisko, datę urodzenia i miejsce zamieszkania.
Uprawnionymi do składania oświadczeń w sprawie zgłoszenia kandydata są trzy pierwsze osoby, które podpisały jego zgłoszenie.

Zgłaszając kandydata na ławnika, należy podać jego imię, nazwisko, datę urodzenia, miejsce zamieszkania i miejsce zatrudnienia oraz wskazać okres zamieszkiwania i zatrudnienia na obszarze gminy, w której kandyduje.
Kandydat powinien swym podpisem potwierdzić zgodę na kandydowanie.

DZIAŁANIA I ZADANIA RADY ŁAWNICZEJ

Rada ławnicza w sądzie powiatowym, w sądzie wojewódzkim oraz okręgowym sądzie ubezpieczeń społecznych jest organem samorządu ławniczego.
Ławnicy każdego sądu mogą wybierać ze swojego grona radę ławniczą.
Liczbę członków rady określa prezes sądu.

Do zadań rady ławniczej należy reprezentowanie ławników danego sądu, podnoszenie poziomu ich pracy oraz organizowanie zebrań sprawozdawczych działalności ławników.
W szczególności do zadań rady ławniczej należy:
 wybór i odwołanie przewodniczącego rady ławniczej i jego zastępcy,
 ustalanie planów pracy rady oraz ocena ich wykonania,
 ustalanie zasad organizacji pracy rady,
 informowanie prezesa sądu o pracach rady oraz wydawanie opinii o sprawach przełożonych przez niego lub przewodniczącego rady,
 utrzymanie kontaktów z radami narodowymi oraz organizacjami społecznymi i zawodowymi,
 współdziałanie w ustalaniu terminów i tematyki narad sędziowsko-ławniczych oraz organizowanie innych form szkolenia ławników,
 ułatwianie ławnikom korzystanie z prasy i literatury prawniczej oraz współpraca z redakcją czasopisma „Ławnik Ludowy”,
 podejmowanie starań w ułatwieniu ławnikom pracującym zawodowo stawiennictwa na wezwanie sądu,
 ułatwianie ławnikom zaznajamiania się z aktami rozpoznawanych spraw oraz troska o podnoszenie dyscypliny pracy ławników,
 współdziałanie z prezesem sądu w wyznaczaniu ławników na rozprawy oraz przy sporządzaniu list ławników dla poszczególnych wydziałów sądów,
 organizowanie udziału ławników w społecznych akcjach zapobiegania i zwalczania przestępczości,
 inicjowanie i organizowanie form włączania ławników do prac nad popularyzacją i rozwojem sądów społecznych,
 organizowanie sprawozdawczości o działalności ławników dla rad narodowych, organizacji społecznych, zakładów pracy i zebrań wiejskich,
 współdziałanie z prezesem sądu w zakresie informacji dla prasy, radia i telewizji o działalności ławników danego sądu.

Przewodniczący rady ławniczej zwołuje zebrania rady ławniczej i przewodniczy na nich. Przewodniczący rady ławniczej jest zobowiązany zwołać zebranie rady ławniczej na żądanie prezesa sadu lub na wniosek, co najmniej 1/3 liczby członków rady ławniczej.
Do ważności uchwał zebrania rady ławniczej konieczna jest obecność co najmniej połowy członków rady.
Uchwały zebrania rady ławniczej zapadają zwykłą większością głosów. W razie równości głosów decyduje głos przewodniczącego.

Rada ławnicza jest właściwa do decydowania w sprawach:
 wyboru i odwołania przewodniczącego rady ławniczej i jego zastępcy,
 określonych planów prac rady ławniczej oraz przyjmowania i oceny sprawozdań z wykonania tych planów,
 ustalania zasad organizacyjnych pracy rady, powoływania członków prezydium, tworzenia sekcji oraz powoływania ich kierowników i członków.

Przewodniczący rady ławniczej:
 reprezentuje rade ławniczą danego sądu na zewnątrz,
 opracowuje i przedkłada radzie ławniczej projekty planów pracy rady i sprawozdania z ich wykonania,
 kieruje bieżącymi pracami rady oraz koordynuje prace sekcji.

Rada ławnicza może w miarę potrzeby powziąć uchwałę o powołaniu prezydium rady ławniczej. Rada powołując prezydium, określa
jednocześnie sprawy z zakresu działania przewodniczącego rady ławniczej, przekazane po decyzji prezydium.
W skład prezydium rady ławniczej wchodzi z urzędu przewodniczący rady ławniczej i jego zastępca.

Rada ławnicza może w miarę potrzeby powziąć uchwałę o powołaniu jednej lub więcej sekcji stałych, określając nazwę i skład sekcji oraz powierzone jej do opracowania sprawy z zakresu działania rady ławniczej.
Na czele sekcji stoi kierownik powołany przez radę ławniczą spośród członków rady. Członków sekcji powołuje rada ławnicza spośród ławników niezależnie od tego, czy są oni członkami rady.



Bibliografia:
1. Dz.U. Nr 98 z 2001 r. Ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych (poz.1070 rozdział 7 – Ławnicy).
2. M.P. Nr 26 poz.201 – Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 czerwca 1990 r. – w sprawie trybu zgłaszania radom gmin kandydatów na ławników ludowych do sądów powszechnych.
3. Dz.U. Nr 34 poz.221 – Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 lipca 1965 r. w sprawie zakresu działania i zadań rady ławniczej.
4. Wiadomości z Internetu