Przełom renesansowy - rozwój myśli europejskiej.

Humanizm to ruch filozoficzny, kulturalny i moralny powstały w XV wieku we Włoszech, a zarysowujący się już w XIV wieku i wielu aspektach kultury średniowiecznej, zmierzający do odrodzenia znajomości literatury i języków klasycznych. Był głównym prądem intelektualnym epoki odrodzenia. Choć z humanizmu renesansowego wywodzi się wiele współczesnych postaw światopoglądowych, nie należy go utożsamiać z humanitaryzmem ani współczesnymi postaciami humanizmu. Humanizm koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia oraz rozwoju. W humanizmie i nurtach humanizujących człowiek jest rozumnym twórcą, więc tym bardziej ma prawo panować nad światem przyrody. Humanizm zmierza do tego, aby słowo „człowiek" jak najczęściej brzmiało dumnie, dążący do poszerzenia w ludzkich społeczeństwach umiejętności współistnienia, musi zdobyć się na nieco bardziej całościowe spojrzenie na istotę ludzką i zakres jej relacji ze światem. Każda istota żyje we własnym świecie postrzeżeniowym; to, czego nie dostrzega, praktycznie dla niej nie istnieje. Ludzkie społeczeństwa (i poszczególni ludzie) tworzą światy, które kręcą się wokół pewnych tylko spraw i napędzane są zawężonymi systemami wartości. Wszystko inne pozostaje poza marginesem tego świata. Humanizm koncentruje uwagę na sprawach ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia oraz rozwoju.
Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”. Popularne jest też stwierdzenie Protagorasa „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”, a także hasło „Człowieka jest kowalem swojego losu” Giovannia Pica della Mirandola.
Myśl humanistyczna, stawianie w centrum uwagi człowieka zaowocowało wspaniałymi dziełami w zakresie sztuk plastycznych (Leonardo da Vinci) i architektury, przekonanie o możliwościach ludzkiego rozumu, a także licznymi odkryciami naukowymi (Kopernik). Obecnie używa się także szerszego pojęcia humanizmu, nie tylko w odniesieniu do omawianej epoki, oznaczającego zainteresowanie sprawami ludzkimi, szacunek dla godności człowieka, troskę o jego wolność, szczęście i swobodny rozwój.
Humanizm jako prąd umysłowy zanikał w XVII w., ale jego dorobek pozostawał trwałym składnikiem nowożytnej kultury europejskiej.
We Włoszech narodziły się idee humanistyczne, tam właśnie tradycje starożytne były żywsze niż gdzie indziej. Włochy były wówczas jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajów, jednakże rozbitym na wiele skłóconych państw - księstw, republik, suwerennych miast. Ów wysoki poziom materialny umożliwiał wielu ludziom zajmowanie się zawodowo lub amatorsko sprawami kultury i nauki. Jednocześnie osłabieniu uległy przedziały stanowe pomiędzy szlachtą, mieszczaństwem, niekiedy nawet chłopstwem, co umożliwiało przenikanie wybitnych jednostek do górnych kręgów społecznych. Interesy małych choć bogatych państw, ambicje i rywalizacja sprzyjały rozwojowi kultury w poszczególnych ośrodkach i poczynaniom mecenasowskim władz miejskich, książąt i papieży. Właśnie mecenat - opieka nawet drobnych lecz dążących do uświetnienia swego tronu władców, papieży, biskupów, czy nawet bogatego mieszczaństwa stworzył korzystne warunki dla rozwoju umysłowego i artystycznego humanizmu. Bogacze i władcy gromadzili nie tylko dzieła sztuki, ale także księgi, z których powstały bogate biblioteki, zbiory rękopisów starożytnych i świeżo wydanych druków, tworząc w ten sposób warsztat pracy dla erudytów. Instytucja mecenatu służyła także wspieraniu materialnym ubogich, ale wybitnych jednostek.
Do najwybitniejszych przedstawicieli, których dzieła podziwiane są do dnia dzisiejszego, należy zaliczyć trzech Włochów: Leonarda da Vinci, Michała Anioła i Rafaela Santi.
Oprócz całej plejady znakomitych artystów wiek XVI zaowocował wybitnymi dziełami filozoficznymi, dając początek tzw. myśli politycznej. Do najbardziej znanych i cenionych należą: Erazm z Rotterdamu, Niccolo Machiavelli oraz Thomas Moore. Zaczęto na nowo studiować dzieła najwybitniejszych starożytnych filozofów, takich jak Arystoteles, Platon, czy Cyceron. Źródłem inspiracji dla artystów tej epoki była z jednej strony natura, którą cierpliwie obserwowali, z drugiej zaś sztuka starożytna, gorliwie studiowana w tym czasie we wszystkich pracowniach malarzy, rzeźbiarzy i architektów.
Szukano idealnych proporcji, które przez swój matematyczny rygoryzm miały nadawać zamkom, kościołom i pałacom cudowną, cieszącą oko harmonię. Budowla renesansowa w porównaniu ze skomplikowaną bryłą gotyckiej katedry urzeka prostotą i geometryczną przejrzystością kompozycji. Przykładami budowli renesansowej są: Katedra Santa Maria del Fiore. - Florencja, kościół San Pietro in Montorio – Rzym, pałac Medici-Riccardi - Florencja, pałac Rucellai - Florencja.
Literatura renesansu to złoty wiek w rozwoju polskiej literatury. Do najbardziej znanych przedstawicieli literatury renesansowej należą: Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Piotr Skarga.
Gwałtowny rozwój handlu, rolnictwa (hodowla bydła) i sukiennictwa.
Udoskonalenia w budowie okrętów oraz żeglugi, rozwój górnictwa i obróbki metali.
Rozwój medycyny - ciało ludzkie stało się przedmiotem szczegółowych badań, sporządzano jego pomiary, opisy, przeprowadzano sekcję zwłok. Najwybitniejszymi lekarzami byli Jean Fernell i Andrzej Vesalius – dzieło zawierające opis wszystkich narządów organizmu ludzkiego.
Do nauk możemy także zaliczyć rozwój optyki i rozwój teorii świata.
Wynalazek druku miał ogromne znaczenie dla rozwoju języka. Dzięki szerokiemu zasięgowi tekstów drukowanych, a zwłaszcza upowszechnianiu znakomitych wzorów, ukształtowała się ogólnonarodowa odmiana polszczyzny, znana ogółowi i używana na obszarze całego kraju, zwana językiem ogólnym, w odróżnieniu od odmian terytorialnych.