Pojęcia podstawowe finansów publicznych.

Sektor finansów publicznych
Jeśli zastanawiamy się nad zakresem podmiotowym zastosowania ustawy finansów publicznych to żeby go określić, ustawa wprowadza pojęcie sektora finansów publicznych. To pojęcie jest ważne również z tego względu, że ze względu na stabilność, efektywność, zdolność państwa, samorządu w wykonywaniu zadań publicznych, z ekonomicznego punktu widzenia interesuje nas kwestia deficytu i długu publicznego, które ograniczają zdolność do wykonywania zadań publicznych. Trzeba wiedzieć czyje zobowiązania brać pod uwagę.
Czasem używa się pojęcia sektor publiczny – te jednostki, które można przyporządkować ze względu na prawo własności do państwa czy samorządu. Węższym elementem sektora publiczna jest sektor finansów publicznych. Pojęcie to jest definiowane w przepisach unijnych ale definicja jest syntetyczna: „Sektor finansów publicznych obejmuje te wszystkie jednostki organizacyjne niezależnie od ich struktury organizacyjnej, które są finansowane ze środków publicznych a przedmiotem ich działalności jest wykonywanie zadań publicznych w zasadzie w sposób niekomercyjny”. W naszym prawie sektor finansów publicznych określony jest w art. 9 ustawy o finansach publicznych. Ustawa wymienia na zasadzie katalogu zamkniętego jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansów publicznych. (Art. 9).
Dlaczego oddzielono podmiot władzy publicznej od zakładów? Ponieważ pierwsze są to podmioty a inne to jednostki organizacyjne za pośrednictwem, który państwo lu samorząd wykonuje zadania.
Jeśli chodzi o sposób tworzenia jednostek sektora finansów publicznego to regulację zawiera art. 8. Formy są wymienione w art. 9. Ale ust. 2 stanowi, że jednostki mogą być tworzone na podstawie niniejszej ustawy lub na podstawie odrębnych ustaw (jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, instytucje gospodarki budżetowej) ale już agencje wykonawcze, czy fundusze celowe są tworzone na podstawie odrębnych ustaw i już podstawą ich działania są odrębne ustawy i dopiero w drugiej kolejności ustawa o finansach publicznych. Jeżeli podstawą działania jednostki są obie ustawy to problem tkwi w tym w jakim zakresie stosować obie te ustawy, kiedy okazują się sprzeczne. W jakiś sposób kwestię tą rozstrzyga art. 10 ustawy, (art. 10), chociaż gdyby powstała sprzeczność to przecież w źródle prawa zawartej w konstytucji wszystkie ustawy są sobie równe, więc i tak kolizję trzeba rozstrzygać w oparciu o normy kolizyjne, więc art. 10 nie jest do końca prawdziwy (lex specialis). Dodatkową regulację ma art. 10 ust. 2.

ZUS
Zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych art. 63 ust. 1. ZUS jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Organami ZUSu jako osoby prawnej jest Prezes ZUSU, Zarząd i Rada Nadzorcza (art. 72), ale jednocześnie art. 66 ust. 1 – zakładowi przysługują środki prawne właściwe organom instytucji państwowej a więc terenowe jednostki organizacyjne ZUS i prezeską organami administracyjnymi (art. 66 ust.5) a więc wydają decyzje, rozstrzygają sprawy dotyczące ubezpieczeń społecznych. Gospodarka finansowa ZUS (art. 77) – ZUS prowadzi samodzielną gospodarkę finansową w ramach posiadanych środków. Nie jest to jednostka budżetowa więc nie dostaje pieniędzy z budżetu. Ustawa określa wydatki funduszu (art. 77 ust.2) np. na wynagrodzenia pracowników, zakup towarów i usług, koszty bieżącej działalności, wydatki inwestycyjne. Z kolei przychody ZUS pochodzą przede wszystkim z odpisów z funduszy, którymi administrują a także może otrzymywać dotacje z budżetu państwa. ZUS jest dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Rezerwy Demograficznej.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest z kolei państwowym funduszem celowym (art. 55) – nie ma osobowości prawnej, jest rachunkiem bankowym itd. Z tym, że w ramach FUSu wyróżnia się jeszcze fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Przychody FUSu przede wszystkim pochodzą ze składem na ubezpieczenia społeczne, ale mogą pochodzić także z dotacji z budżetu państwa oraz ze środków Funduszu Rezerwy Demograficznej.
Fundusz Rezerwy Demograficznej ma osobowość prawną (art. 58 i nast.) tym, że organem Funduszu jako osoby prawnej jest ZUS. Do Funduszu Rezerwy Demograficznej wpływają środki, które pozostają na dzień 31 grudnia każdego roku na rachunku Funduszu Emerytalnego. Przeznaczane są one na uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego. Fundusz Rezerwy Demograficznej może udzielać pożyczek na zatopienie bieżącej płynności funduszu emerytalnego. Fundusz Alimentacyjny administrowany przez samorządu.