I wojna światowa - streszczenie
Przyczyny wybuchu I wojny światowej
Bezpośrednią przyczyną wojny stało się zamordowanie 28 czerwca 1914r. w Sarajewie (stolica Bośni i Hercegowiny) austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zginął on z rąk serbskich terrorystów, inspirowanych przez serbski wywiad. Austriacy, choć nie dysponowali dowodami świadczącymi o takim spisku, chcieli wykorzystać to wydarzenie do rozprawienia się z Serbią, główną ich rywalką w gromadzeniu ziem południowosłowiańskich.
W kategoriach generalnych przyczynę wojny stanowiło zniszczenie równowagi europejskiej ustanowionej na kongresie wiedeńskim w 1815r., a opierającej się na wzajemnym równoważeniu sił 5 mocarstw (Rosji, Austrii, Prus, Francji i Wielkiej Brytanii). Równowaga ta załamała się w wyniku zjednoczenia Niemiec i ich dążeń do hegemoni. Nasilające się od końca XIX w. sprzeczności interesów wielkich mocarstw wyrażały się m.in. w:
- rywalizacji Rosji oraz Austro-Węgier i Niemiec o wpływy na Bałkanach;
- rywalizacji Niemiec i Wielkiej Brytanii o wpływy na Bliskim Wschodzie oraz panowanie na morzach;
- dążeniu Niemiec do rozszerzenia swych posiadłości kolonialnych kosztem Wielkiej Brytanii i Francji;
- dążeniu Francji do odzyskania terenów utraconych w latach 1870-1871 na rzecz Prus.
W kategoriach generalnych jedną z ważniejszych przyczyn wojny był intensywnych uczuć narodowych.
Przebieg działań militarnych
| Główni uczestnicy I wojny światowej |
|---|
| Blok państw centralnych Austro-Węgry, Niemcy, Turcja (od X 1914r.), Bułgaria (od X 1915r.) Blok Ententy Rosja, Francja, Wielka Brytania, Serbia, Japonia, Włochy (od V 1915r.), Rumunia (od VIII 1916r.), Stany Zjednoczone (od IV 1917r.) |
Lepiej przygotowani do wojny Niemcy chcieli ją rozstrzygnąć na swoją korzyść, zanim państwa Ententy, zwłaszcza Rosja i Anglia, zmobilizują swój ogromny potencjał militarny.
Opracowany w 1905r. przez Alfreda Schlieffena niemiecki plan wojny zakładał uderzenie większością sił, poprzez neutralną Belgię, na Francję i pokonanie jej w ciągu kilku tygodni, po czym wojska niemieckie miały zostać przerzucone na wschód w celu zadania klęski Rosji. Plan ten jednak zawiódł.
| Przebieg działań wojennych w latach 1914-1916 | |
|---|---|
| VIII 1914 | Niemieckie uderzenie na Belgię, Luksemburg i Francję; wojska rosyjskie wkraczają do Prus Wschodnich i ponoszą klęskę pod Tannenbergiem |
| IX 1914 | porażka wojsk niemieckich pod Marną; początek wojny pozycyjnej na froncie zachodnim |
| V-VI 1914 | wielka ofensywa wojsk państw centralnych na wschodzie; Rosjanie zostają wyparci z Galicji Wschodniej oraz Warszawy (od VIII 1915r.) |
| XI 1915 | front wschodni stabilizuje się na linii Ryga- Baranowicze- Pińsk- Krzemieniec |
| II 1916 | początek bitwy pod Verdun (do końca roku ginie w niej 360 tys. Francuzów i 340 tys. Niemców) |
| VI 1916 | ofensywa rosyjska w Galicji Wschodniej; interwencja niemiecka ratuje Austro-Węgry od całkowitej katastrofy |
Wobec stagnacji sytuacji w walkach lądowych Niemcy próbowali szukać rozstrzygnięcia w działaniach morskich, ogłaszając 1 lutego 1917r. rozpoczęcie nieograniczonej wojny podwodnej. Akt ten, sprzeczny z konwencjami międzynarodowymi, pozwolił przezwyciężyć nastroje izolacjonistyczne w Stanach Zjednoczonych, które 6 kwietnia 1917r. wypowiedziały wojnę Rzeszy.
| Przebieg działań wojennych w latach 1917-1918 | |
|---|---|
| IV-V 1917 | nieudana ofensywa wojsk francuskich w Szampanii |
| VI-VII 1917 | nieudana ofensywa Rosji na płd. Odcinku frontu i stopniowy rozkład armii rosyjskiej w wyniku rewolucji |
| IX-X 1917 | Niemcy zajmują rosyjskie wybrzeże Bałtyku |
| III 1918 | traktat pokojowy między Rosją a państwami centralnymi (tzw. pokój brzeski) |
| VII 1918 | porażka wojsk niemieckich w tzw. drugiej bitwie pod Marną; kontrnatarcie Aliantów i stopniowy odwrót wojsk niemieckich |
| IX 1918 | kapitulacja Bułgarii |
| X 1918 | rozkład Austro-Węgier; podpisanie zawieszenia broni przez Turcję |
| 3 XI 1918 | kapitulacja Austrii; wybuch rewolucji w Niemczech |
| 11 XI 1918 | podpisanie przez Niemcy zawieszenia broni |
Konsekwencje wojny
Wielka wojna lat 1914-1918 spowodowała zmiany w wielu dziedzinach życia. Jej najbardziej widocznym skutkiem były olbrzymie straty ludzkie i zniszczenia materialne.
W latach wojny powołano pod broń ok. 60 milionów mieszkańców Europy. Zginęło ok. 8 milionów ludzi (w Europie), 13 milionów odniosło rany, a 7 milionów zostało inwalidami. Niemcy straciły 15,1% męskiej populacji, Austro-Węgry 17,1% , Francja 10,5% , a Wielka Brytania 5,1% .
Wojna zmieniła granice państw, układ polityczny świata, miała długotrwałe konsekwencje dla życia ekonomicznego, przekształciła ludzką mentalność oraz obyczajowość.
Doświadczenia militarne
1. Państwa walczące wystawiły milionowe armie; dowodzenie tymi wojskami, zaopatrywanie ich i przemieszczanie wymagało olbrzymiego aparatu administracyjnego, liczniejszego niż siły walczące na froncie; wojna dowodzona była „zza biurka”, przez wojskowych biurokratów, a szczególnego znaczenia nabrała instytucja sztabu generalnego.
2. Wbrew pierwotnym prognozom wojna miała charakter długotrwałych zmagań, w których obrona wykazywała wyższość nad atakiem (tzw. wojna pozycyjna); wielką skuteczność udowodniła broń artyleryjska i karabiny maszynowe, a także umocnienia fortyfikacyjne; nowe rodzaje broni przełamania (pierwsze czołgi w 1916r.) znajdowały się dopiero w fazie eksperymentów.
3. Po raz pierwszy użyto broni chemicznej (gazy bojowe).
4. Po raz pierwszy na dużą skalę zostało użyte lotnictwo (głównie w celach rozpoznania i zdobycia przewagi w powietrzu).
5. Na morzach rozstrzygające znaczenie miały wielkie okręty artyleryjskie (pancerniki i krążowniki), swą wielką karierę rozpoczęły okręty podwodne.
Skutki polityczne
1. Wojna przyniosła koniec potęgi czterech mocarstw: Austro-Węgier, Niemiec, Rosji i Turcji. Klęska Niemiec, osłabienie Francji oraz przejściowa nieobecność na scenie politycznej Rosji utrudniały wytworzenie się nowych zasad równowagi europejskiej.
2. Powstanie nowych państw w Europie wywołało falę konfliktów politycznych i terytorialnych.
3. W trakcie wojny doszło po raz pierwszy do znaczącej interwencji Stanów Zjednoczonych w sprawy europejskie, natomiast osłabiona Europa zaczęła tracić swą dominującą pozycję w polityce światowej.
4. Wojna wciągnęła ludy innych kontynentów w zmagania państw europejskich (m.in. poprzez obecność z koloni w siłach zbrojnych Wielkiej Brytanii i Francji), co przyspieszyło krystalizację dążeń narodowowyzwoleńczych mieszkańców Azji i Afryki.