Rola autorytetów w kształtowaniu postaw
Autorytet i jego rodzaje
Termin autorytet pochodzi od łac. słowa Auctoritas. Według Encyklopedii Powszech-nej PWN autorytet jest to społeczne uznanie, prestiż osób, grup i instytucji społecznych opar-te na cenionych w danym społeczeństwie wartościach (np. autorytet tradycji, autorytet wie-dzy, autorytet religii, autorytet bogactwa, autorytet siły, autorytet nauki, autorytet prawa), w zależności od konkretnych warunków historycznych i poziomu rozwoju tego społeczeństwa, także osoby, instytucje itp. cieszące się uznaniem w danej dziedzinie . Natomiast Słownik Wyrazów Obcych określa autorytet jako prestiż, powaga, wpływ, znaczenie, mir; człowiek, instytucja, mająca wpływ, znaczenie, ciesząca się uznaną powaga, mirem: arbiter, znawca, wyrocznia, mistrz, alfa i omega .
Należy podkreślić, iż autorytet jest wartością subiektywną, dla każdego nieco odmien-ną znaczeniowo i kształtującą się pod wpływem środowiska, w jakim egzystuje człowiek, wartości wpajanych w rodzinie a także osobistych dążeń i poglądów poszczególnych osób.
Istnieją różne rodzaje autorytetów, które opiszę:
• Autorytet wyzwalający, który charakteryzuje się tym, iż ma inspirujący i konstruk-tywny wpływ na postępowanie osób, u których cieszy się uznaniem. Ten typ autorytetu jest szczególnie ważny w pracy wychowawczej z dziećmi i z młodzieżą. Wychowawca, który jest darzony tymże autorytetem pozytywnie wpływa na swoich podopiecznych mobilizując ich do inicjatywy, podejmowania własnych samodzielnych działań, daje możliwość rozwijania zdolności, uczy odpowiedzialności za swoje czyny.
• Autorytet ujarzmiający nie wypływa z osobistych zalet czy też jego zasług, lecz z żą-dzy władzy i wygórowanej ambicji. W przypadku nauczyciela czy wychowawcy cieszącym się takim autorytetem, mamy do czynienia z chęcią bezwzględnego podporządkowania sobie wychowanków. Aby uzyskać dany efekt używają wobec nich przymusu zewnętrznego. Sta-wiają oni ambitne zakazy i nakazy, swoim podopiecznym, nie ma tam miejsca na dyskusję i jakikolwiek kompromis.
• Autorytet wewnętrzny charakteryzuje dobrowolna uległość innych osób i gotowość do podporządkowania się ze względu na odczuwany podziw i uznanie. Autorytet taki posiada zazwyczaj osoba, która swą siłą wpływa na innych, jest to nie tyle zasługa jej sposobu postę-powania, czy też stosowanych przez nią technik oddziaływania. Głównym atutem są jej cechy charakteru i wartości, jakie uznaje i konsekwentnie realizuje we własnym życiu.
• Autorytet zewnętrzny cechuje fakt, iż podporządkowanie nie jest dobrowolne. Cechy charakteru i wyznawane przez niego wartości moralne nie maja wpływu na innych ludzi. To dzięki, zajmowanemu ważnemu stanowisku w hierarchii władzy lub pełnieniu funkcji upo-ważniającej do formalnego podporządkowania sobie innych, człowiek posiada autorytet ze-wnętrzny.
• Autorytet moralny jest najważniejszym autorytetem z pedagogicznego punktu widze-nia. Osoba z takim autorytetem jest dla innych wzorem postępowań. Posiada ona niebywałą wręcz siłę wywierania wpływu na sposób myślenia i działania innych ludzi. Dlatego też wy-chowawcy i nauczyciele cieszący się takim autorytetem osobistym wśród młodzieży są nieza-stąpionym czynnikiem w ich prawidłowym rozwoju.
W dzisiejszych czasach odnosi się wrażenie, iż uznawanie autorytetów nie jest w mo-dzie. Obecnie zapewnia się młodzieży swobodę i poszanowanie ich praw, jednak wciąż po-szukiwanie autorytetów powinno odgrywać ważna rolę w ich prawidłowym wychowaniu. Tworzenie autorytetów wiążę się z pewnym ograniczeniem wolności, co zapobiega niepożą-danym zachowaniom. Wychowawcy i nauczyciele, którzy są dla swoich wychowanków auto-rytetami mają na nich pozytywny wpływ. Młodzież chętnie zaufa takiemu nauczycielowi i podporządkuje się jego władzy. Jednak nie należy nadużywać tej władzy, gdyż może to po-zbawić ciężko wypracowanego autorytetu.
Rola autorytetu moralnego w życiu człowieka
Autorytetem moralnym możemy nazwać postawę człowieka wypracowaną najczęściej poprzez sposób postępowania, poprzez poglądy, czy też głoszone przez jednostkę przekona-nia, będące odnośnikiem dla innych osób.
W XXI wieku nastąpiło zachwianie wartości moralnych, które spowodowało, iż za wzór uważa się aktorkę czy piosenkarza, bez względu na to jakimi sposobami i metodami posługiwali się aby osiągnąć sukces. Dlatego też trudno o prawdziwy autorytet w dzisiejszych czasach, gdzie prestiż i pieniądze odgrywają główną rolę, a prawdziwe wartości moralne po-zostają odsunięte na bok.. Człowiekiem o niezachwianym morale i nienaruszonych zasadach był niedawno zmarły papież Jan Paweł II. Do końca swych dni żył godnie i nie zatracił swo-ich największych wartości jakimi były: wiara, nadzieja i miłość, których zawsze bronił. God-ność zawsze stanowiła dla niego wartość nadrzędną, którą należy pielęgnować poprzez za-chowania czystości serca i ciała. Kładł duży nacisk na kształtowaniu u młodzieży prawidło-wych postaw takich jak: miłowanie bliźniego swego, jak i również samego siebie, szanowanie rodziców. Jan Paweł II niewątpliwie był, jest i będzie dla milionów ludzi autorytetem moral-nym. Zasłużył sobie na to konsekwentnym postępowaniem. Dany mu czas przeżył godnie.
Takich ludzi jak Jan Paweł II jest niewiele mimo tego autorytetem moralnym może być każdy człowiek, dający swoim życiem świadectwo akceptowanych powszechnie zasad oraz dążeń. Najczęściej autorytet odnajdujemy w rodzicach, nauczycielach, w środowisku, w który żyjemy czy w literaturze. Najważniejsze jest to aby w naśladowanej przez nas osobie odnaleźć cechy, które sami chcielibyśmy posiadać, takie chociażby jak honor, odwaga, mę-stwo, mądrość. Bardzo ważny jest odpowiedni wybór autorytetu, ponieważ w dzisiejszych czasach błędnie można przyjąć za autorytet osobę medialną, która stara się skierować naszą uwagę na rzeczy błahe, nie mające większego znaczenia. Tym samym odwracają ją od waż-nych spraw. Nie można pozwolić na ukształtowanie w nas błędnych postaw przez te pseudo moralne autorytety, gdyż to spowoduje wypaczenie naszej osobowości.
Autorytet rodzicielski
Każdy człowiek poszukuje w swoim życiu wzoru do naśladowania, przykładu warto-ści moralnych, których miałby przestrzegać. Człowiek od początków swojego istnienia pod-świadomie szuka w drugiej osobie autorytetu. Podstawowym warunkiem rozwoju dziecka jest naśladownictwo, dlatego też powinno ono mieć wzorce. W pierwszych latach naszego życia są to zazwyczaj rodzice. To oni mają największy wpływ na dziecko, przez co najczęściej stają się jego autorytetami. Udział w wychowaniu dzieci ma przede wszystkim osobowość rodzi-ców oraz ich postawa moralna i religijna. To rodzice służąc własnym przykładem wskazują dziecku, co jest dobre dla niego, a co złe. Dziecku trudno kierować się autorytetem rodziców jeśli ci nie mają wspólnego zdania. W takiej sytuacji dziecko jest zdezorientowane i zagubio-ne. Nie wie komu ma zaufać, z kogo wziąć przykład. Dlatego bardzo ważne jest, żeby rodzice byli zgodni. W ten sposób nie będą narażać swojego dziecka na wewnętrzny niepokój. Dziecko pochodzące z rodziny patologicznej w której dominuje złość, przemoc, kłótnie, alko-hol, narkotyki reaguje zupełnie inaczej. Odsuwa się ono na bok tak aby nikomu nie przeszka-dzać. Najczęściej zostaje pozostawione samo sobie. Może polegać jedynie na swoim instynk-cie, jego impulsy górują nad wartościami wyższymi, społecznymi i kulturalnymi. Szuka auto-rytetu w innych kręgach, znajduje nowe, właściwe jego zdaniem wartości. Jeśli dziecko nie odnajduje oparcia w rodzicach, zdyskwalifikuje ich jako autorytet i będzie szukało wzoru do naśladowania poza domem rodzinnym. Będzie go szukało na ulicy, w niewłaściwym towa-rzystwie, sektach. Wtedy nie ma miejsca na autorytet. W ten sposób dziecko powiela niewła-ściwe zachowania i stacza się na dno. Inaczej wygląda zachowanie w rodzinach rozbitych. Kiedy tylko jeden z rodziców wychowuje dziecko a drugi pozostaje odsunięty na bok, dziec-ko często może czuć się niechciane, niepotrzebne. Obwinia się za rozstanie rodziców. Tacy rodzice nie mogą być dobrym przykładem dla dziecka, ponieważ jest ono rozdarte wewnętrz-nie. Jest często zmuszane do wyboru, po której stronie ma stanąć. Stawia to go w bardzo ciężkiej sytuacji, ponieważ kocha obojga rodziców taką samą miłością.
Wpływ środowiska na kształtowanie osobowości młodych ludzi
W okresie dojrzewania zmienia się punkt widzenia dziecka. Rodzice przestają być już głównym wzorcem do naśladowania. Młodzież przestaje wyznawać wcześniej obrane autory-tety i poszukuje nowych przykładów do naśladowania. Między 13 a 18 rokiem życia dzieci chętniej rozmawiają i naśladują rówieśników. W swoim gronie łatwiej znajdują zrozumienie. Jednak trudno jest o dobry autorytet w takiej grupie, ponieważ nastolatkowie są jeszcze nie-dojrzali psychicznie, są buntowniczy i łatwowierni, lękliwi i dojrzali, „szpanujący” i zrozpa-czeni. Często są zmęczone ciągłym poszukiwaniem sensu życia i dają się wciągnąć w sekty, grupy zażywające alkohol czy też narkotyki, traktujące te używki jako lek na problemy co-dziennego życia. Najbardziej podatne na złe przykłady są dzieci z rozbitych lub niezgodnych rodzin, w których występuje zachowanie agresywne, alkohol, narkotyki, z rodzin, w których zdania są podzielone na temat tego jak powinno być wychowywane dziecko. Wtedy dziecko nie ma wyrobionego autorytetu i poszukuje go wśród rówieśników.
Czas dojrzewania jest to okres przemian fizycznych i psychicznych dziecka. W tym czasie również zrywane są więzi dotychczas utworzone. Młodzież próbuje wyzwolić się spod opieki rodziców. Gdy dzieci odsuwają się od swoich opiekunów, to grupa rówieśników staje się dla nich wyznacznikiem postępowań. To znajomi oceniają ich decyzje, wspierają w no-wych pomysłach lub też odrzucają je. Kontakty z rówieśnikami mogą być konstruktywne, lecz również mogą mieć bardzo negatywny wpływ na rozwój dziecka.
W dzisiejszych czasach grupa narzuca dość twarde wymagania. Skłania młodzież do picia i zażywania narkotyków. Jeżeli ktoś się wyłamie i powie „nie” jest odrzucany przez ró-wieśników. Pozostaje na uboczu. W takiej grupie zazwyczaj formuje się silny lider, który pełni tam role autorytetu. Wyznacza warunki, jakie należy spełniać, aby móc dołączyć do jego małej społeczności. Z takiego środowiska młodzież nie może wynieść żadnych pozytyw-nych wartości, prowadzi ono jedynie do destrukcji wszelkich autorytetów wśród nastolatków.
Bibliografia:
- Anna Matczak, Zarys psychologii rozwoju Żak, Warszawa 2003
- Stefan Baley, Psychologia wychowawcza w zarysie, Państwowe Wydawnictwo Na-ukowe, Warszaw 1958
- Iwona Wagner, Stałość czy zmienność autorytetów, Impuls, Kraków 2005
- Maria Przetacznikowa, Ziemowit Włodarski, Psychologia wychowawcza, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa1983