Państwowa Inspekcja Pracy

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, instytucją o wieloletniej tradycji. Zakres jej działania, określony ustawą obejmuje nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy w odniesieniu do wszystkich podmiotów, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne.
Strukturę organizacyjną Państwowej Inspekcji Pracy tworzy Główny Inspektorat Pracy i 16 okręgowych inspektoratów pracy, w których strukturach funkcjonują oddziały i biura terenowe. Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi własną placówkę szkoleniową - Ośrodek Szkolenia PIP im. Prof. Jana Rosnera we Wrocławiu.
Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. Główny Inspektor powoływany jest przez Marszałka Sejmu i sprawuje ogólny nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy w kraju oraz przedkłada właściwym organom oceny, opinie i wnioski w tej dziedzinie. Od maja 1999 roku funkcję tę pełni Tadeusz Zając. Jego zastępcami są: Jerzy Wroński i Wojciech Lach.
Działalnością okręgowego inspektoratu pracy kieruje okręgowy inspektor pracy, który nadzoruje i koordynuje działalność inspektorów pracy. Czynności kontrolne wykonują lub nadzorują inspektorzy pracy.
Nadzór nad działalnością Państwowej Inspekcji Pracy, w zakresie określonym ustawą, sprawuje Rada Ochrony Pracy powołana przez Prezydium Sejmu.
Zadania ustawowe Państwowej Inspekcji Pracy
Przedmiot nadzoru i kontroli sprawowanej przez Państwową Inspekcję Pracy stanowi przestrzeganie przez pracodawców prawa pracy, w tym zwłaszcza:
· przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
· przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia i innych świadczeń, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych.
Ponadto do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należą m.in.:
· opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy, a także inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie;
· analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
· ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika;
· wnoszenie powództwa, a za zgodą zainteresowanej osoby uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy;
· inicjowanie przedsięwzięć w sferze ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.
Podczas kontroli inspektorzy pracy współpracują z organizacjami związkowymi danego zakładu pracy i działającą na jego terenie społeczną inspekcją pracy.
W sprawach dotyczących praworządności w stosunkach pracy Państwowa Inspekcja Pracy współdziała z organami władzy ustawodawczej i wykonawczej, a także z:
· Najwyższą Izbą Kontroli,
· organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości,
· urzędami i instytucjami, o zakresie działania uwzględniającym problemy prawa pracy,
· specjalistycznymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy, związkami zawodowymi oraz organizacjami pracodawców.
Rozpatrywanie skarg i udzielanie porad
Jednym z bardzo cennych źródeł rozpoznawania stanu praworządności w stosunkach pracy na terenie całego kraju są skargi i wnioski pracowników, a także różnych instytucji - przede wszystkim związków zawodowych. W ostatnich latach do organów PIP wpływało ich ponad 30 tys. rocznie.
Najliczniejszą grupę stanowią skargi dotyczące wynagrodzeń oraz niezgodnego z przepisami rozwiązywania umów o pracę, a także świadectw pracy. Skarżącymi byli najczęściej pracownicy małych zakładów oraz jednostek gospodarczych postawionych w stan likwidacji.
Główną przyczyną nieprawidłowości, wywołujących skargi była nieznajomość prawa pracy przez pracodawców lub błędna interpretacja przepisów. Dlatego PIP przywiązuje szczególną wagę do codziennych działań informacyjno-edukacyjnych. Polegają one między innymi na ciągle rozwijającym się poradnictwie prawnym i technicznym - świadczonym nieodpłatnie przez pracowników PIP.
Celem poradnictwa jest kształtowanie wiedzy o obowiązujących aktualnie przepisach prawa pracy i sposobach unikania bądź ograniczania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników. W tej dziedzinie PIP ściśle współpracuje z partnerami społecznymi.
W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost zapotrzebowania na aktualną, profesjonalną informację i poradnictwo z zakresu prawa pracy. Dla porównania: w 1991 r. organy PIP udzieliły 148 170 porad, obecnie zaś udziela się ich ok. milion rocznie.
Najważniejsze uprawnienia organów PIP
Organami Państwowej Inspekcji Pracy są: inspektor pracy, okręgowy inspektor pracy oraz Główny Inspektor Pracy.
Inspektor pracy ma prawo przeprowadzenia o każdej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy, we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów inspektor pracy jest uprawniony skierować nakaz (decyzję administracyjną):
· usunięcia stwierdzonych uchybień – gdy naruszenie dotyczy przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy;
· natychmiastowego wstrzymania robót lub skierowania pracowników do innych prac – gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia osób wykonujących pracę;
· sprzeciwu wobec uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy – jeżeli dopuszczenie do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia osób zatrudnionych;
· wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.
· Inne nieprawidłowości inspektor pracy reguluje poprzez wystąpienie Za wykroczenie przeciwko prawom pracownika inspektor pracy ma prawo ukarać sprawcę mandatem lub wystąpić do sądu z wnioskiem o jego ukaranie.
Okręgowy inspektor pracy może wydać nakaz zaprzestania działalności przez zakład pracy lub jego część, jeżeli stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża trwale życiu lub zdrowiu pracowników i nie da się go zlikwidować poprzez podjęcie innych środków prawnych przewidzianych dla inspektora pracy.
Główny Inspektor Pracy występuje o wydanie lub nowelizację stosownych przepisów prawa pracy oraz przedkłada Sejmowi, Radzie Ochrony Pracy i Radzie Ministrów coroczne sprawozdanie z działalności PIP.
Działalność promocyjna i edukacyjna
Państwowa Inspekcja Pracy organizuje zarówno szkolenia kandydatów na inspektorów pracy jak i szkolenia oraz instruktaż dla przedstawicieli związków zawodowych, organizacji pracodawców i społecznych inspektorów pracy. W tej działalności niezwykle pomocny jest ośrodek szkoleniowy PIP we Wrocławiu.
Istotne znaczenie dla promocji zagadnień ochrony pracy i działalności PIP mają informacje o wynikach kontroli inspekcji, przekazywane w czasie konferencji prasowych dziennikarzom prasy, radia i TV.
Inspektorzy pracy rozprowadzają bezpłatnie, podczas kontroli w zakładach pracy i w trakcie szkoleń, różnego rodzaju wydawnictwa PIP. Należą do nich informatory dla pracodawców i pracowników, broszury i ulotki.
Szczególne znaczenie w dziedzinie promocji ochrony pracy mają nagrody GIP i konkursy organizowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Wielkim prestiżem cieszy się przyznawana corocznie przez Głównego Inspektora Pracy nagroda im. Haliny Krahelskiej. Jest to najwyższe wyróżnienie za działalność w dziedzinie ochrony pracy.
Motywujące znaczenie dla pracodawców ma także ogólnopolski konkurs pod nazwą "Pracodawca - organizator pracy bezpiecznej". Przyznane w tym konkursie przez Głównego Inspektora Pracy wyróżnienia szczególnie są cenione przez firmy działające na rynku międzynarodowym. Główny Inspektor Pracy corocznie przyznaje nagrody za najlepsze prace naukowo-badawcze i dyplomowe z dziedziny prawnej i technicznej ochrony pracy.
Główny Inspektor Pracy patronuje również Międzynarodowym Targom Ochrony Pracy w Bydgoszczy i Katowicach. Targom towarzyszą konferencje i seminaria dotyczące aktualnych problemów ochrony pracy. Za najlepsze wyroby producenci są wyróżniani Grand Prix Głównego Inspektora Pracy oraz medalem "Złoty Laur"
Zmiany dostosowawcze
Nadzorowi Państwowej Inspekcji Pracy podlega ponad milion zakładów pracy. Procesy związane z restrukturyzacją gospodarki, prywatyzacją, a także powstawaniem wielu nowych podmiotów gospodarczych, powodują wzrost liczby naruszeń prawa pracy. Jednocześnie presja ekonomiczna powoduje, że pracownicy, w obawie przed bezrobociem, godzą się często na naruszanie przysługujących im uprawnień.
Niepokoi także fakt, że ponad 60% wypadków przy pracy, a jeszcze więcej chorób zawodowych, występuje nadal w sektorze publicznym, gdzie rząd pełni pośrednio rolę pracodawcy. W zakładach tych problemy prawne potęguje proces przekształcania własnościowego.
Państwowa Inspekcja Pracy dostosowuje swoje programy działania do zmieniających się warunków gospodarki. Działania te w coraz większym stopniu dotyczą zapobiegania przypadkom łamania przepisów prawa pracy, stosownie do zapotrzebowania społecznego wynikającego ze skarg i poradnictwa.
Zmiany dostosowawcze w działalności Państwowej Inspekcji Pracy uwzględniają także współczesne międzynarodowe rozwiązania, stosowane w praktyce inspekcyjnej w krajach Unii Europejskiej.
Przy opracowywaniu programów działalności PIP uwzględniane są propozycje zagadnień zgłaszanych przez inne organy kontrolne oraz partnerów społecznych. Organy władzy wykonawczej, a zwłaszcza Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, mają możliwość korzystania z działań rozpoznawczych i interwencyjnych PIP. Ponadto Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej udostępniane są zbiorcze wyniki kontroli realizowanych przez PIP.
Główny Inspektor Pracy przedstawia Sejmowi oraz Radzie Ministrów coroczne sprawozdania zawierające wnioski wynikające z oceny stanu przestrzegania prawa pracy z propozycjami podjęcia stosownych przedsięwzięć przez władzę wykonawczą lub ustawodawczą.