Państwowa Inspekcja Pracy - wiadomości ogólne

Informacje ogólne

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362). Nadzór nad Państwową Inspekcją Pracy - w zakresie określonym w ustawie - sprawuje Rada Ochrony Pracy, powołana przez Marszałka Sejmu RP.
Państwową Inspekcją Pracy kieruje, powoływany przez Marszałka Sejmu, główny inspektor pracy przy pomocy zastępców. Inspekcję tworzy Główny Inspektorat Pracy, 16 okręgowych inspektoratów pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości - inspektorzy pracy. Każdy z okręgowych inspektoratów obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego województwa. W strukturze okręgowych inspektoratów funkcjonują 42 oddziały.
Inspekcja pracy w Polsce chlubi się ponad 80-letnią tradycją. Została powołana 3 stycznia 1919 r. jednym z pierwszych dekretów naczelnika państwa, Józefa Piłsudskiego. Świadczy to o znaczeniu jakie władze odradzającej się Polski przywiązywały do problemów ochrony pracy. Taka tradycja zobowiązuje.


Działalność kontrolno-nadzorcza

Przemiany społeczno-gospodarcze wywierają znaczący wpływ na stan ochrony pracy. Reformy, procesy restrukturyzacji wielu sektorów gospodarki, upływ okresu ochronnego ustalonego w paktach socjalnych, powodują zwiększenie liczby zwolnień grupowych pracowników. Wysokie bezrobocie generuje patologiczne zjawiska w sferze warunków pracy. Zwiększa się dyktat pracodawców w stosunku do pracowników, którzy chcąc pracować, przystają na każde warunki.
Zmiany związane z przechodzeniem od gospodarki centralistycznej do gospodarki rynkowej spowodowały, że wypełnianie zadań ciążących na inspekcji pracy stało się coraz trudniejsze. O ile w 1989 r. nadzorem inspekcji pracy objętych było ok. 465 tys. zakładów, to w latach 1999-2000 ponad 1,0 mln. Na jednego inspektora pracy przypadało do nadzoru w 1989 r. - 589 zakładów, a w latach 1999-2000 ok. 1000 zakładów. Przed Państwową Inspekcją Pracy stawia to nowe wyzwania, które wymagają nowej strategii. Z tych względów w "Programie działania PIP", podstawowym dokumencie określającym kierunki i formy działania, przyjęto nowy system planowania zadań długofalowych oraz jednorocznych. Są one nakierowane na uzyskanie poprawy stanu ochrony pracy w Polsce oraz doskonalenie funkcjonowania PIP.
Do priorytetów w działalności PIP należy:
koncentracja kontroli w dziedzinach gospodarki i zakładach charakteryzujących się największymi zagroże-niami zawodowymi i wypadkowymi,
monitorowanie procesu przekształceń własnościowych, restrukturyzacji i zmian systemowych w aspekcie ochrony pracy,
kontrola praworządności w stosunkach pracy i bezpieczeństwa pracy w supermarketach,
kontrola przestrzegania prawa pracy w małych zakładach (zatrudniających do 20 pracowników),
kontrola bezpieczeństwa pracy w zakładach o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
promowanie i pomoc we wdrażaniu w polskich przedsiębiorstwach systemów zarządzania bhp,
współudział w tworzeniu prawa pracy uwzględniającego aktualny stan wiedzy i techniki oraz unormowania obowiązujące w UE,
promocja zagadnień ochrony pracy, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa indywidualnego.
Skuteczność sprawowanego nadzoru wymagała rozszerzenia działań o charakterze diagnozującym stan ochrony pracy. Realizowane są one w podmiotach dobranych według kryteriów, pozwalających na analizę oraz uogólnienia w zakresie oceny i wnioskowania. Zdiagnozowany zły stan ochrony pracy jest podstawą do koncentracji działań kontrolnych zmierzających do likwidacji lub przynajmniej ograniczenia najistotniejszych nieprawidłowości. O skali problemów wymownie świadczą liczby - na 67,1 tys. skontrolowanych w 2000 r. zakładów pracy tylko w 5% z nich nie stwierdzono naruszeń prawa pracy.
Państwowa Inspekcja Pracy, realizując ustawowe zadania, współpracuje z organami władzy, organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, placówkami naukowymi, a w ramach współpracy międzynarodowej - z instytucjami europejskimi, międzynarodowymi stowarzyszeniami pozarządowymi oraz inspekcjami pracy różnych krajów.


Działalność prewencyjna

Działalność prewencyjna jest integralnie związana z działalnością kontrolno-nadzorczą, zwłaszcza z kontrolami interwencyjnymi, prowadzonymi po katastrofie lub wypadku. Uzyskane tą drogą doświadczenia są wy-korzystywane w innych zakładach i stanowią podstawę do podejmowania przedsięwzięć o charakterze prewencyj-nym. Istotny element profilaktyczny przynosi również realizacja takich ustawowych zadań, jak badanie zgodności z prawem zakładowych układów zbiorowych pracy, udział w tworzeniu prawa pracy oraz uczestniczenie w przyj-mowaniu do eksploatacji nowo wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy.
Duże znaczenie prewencyjne mają podejmowane od kilku lat działania zmierzające do upowszechnienia systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy w polskich przedsiębiorstwach. Systemy takie aktywizują wszystkich uczestników procesu pracy, na różnych szczeblach, przyczyniając się jednocześnie do budowania kultury pracy. Właściwe rozpoznanie i określenie poziomu ryzyka zawodowego jest zaś podstawą do podejmowania odpowiednich środków prewencyjnych.
Z inicjatywy Państwowej Inspekcji Pracy sporządzony został wykaz prac, których nie powinny wyko-nywać w gospodarstwie rolnym dzieci ze względu na zagrożenia ich zdrowia i rozwoju. Jest on systematycznie i konsekwentnie upowszechniany wśród rolników i uczniów szkół wiejskich.


Działalność promocyjna

Strategia działań, których celem jest poprawa poziomu bezpieczeństwa pracy wymaga ścisłego współdziałania z szerokim kręgiem partnerów społecznych. Kluczowe znaczenie ma współdziałanie ze związkami zawodowymi oraz organizacjami pracodawców obejmujące: upowszechnianie wiedzy o zagrożeniach i sposobach ich eliminacji, wymianę informacji o istotnych problemach ochrony pracy, działaniach kontrolnych podejmowanych przez inspekcję oraz wynikających z nich wnioskach. Bardzo ważną formą promocji jest także doradztwo w sprawach ochrony pracy. W ciągu roku specjaliści PIP udzielają działaczom związkowym i społecznym inspektorom pracy ok. 40 tys. porad. Od lat jedną z form współdziałania Państwowej Inspekcji Pracy z partnerami społecznymi są kontrole przeprowadzane na wniosek ponadzakładowych organizacji związkowych oraz społecznej inspekcji pracy. Jest to bardzo skuteczna forma pomocy udzielanej przedstawicielstwom pracowniczym przez inspekcję pracy.
Aby skutecznie realizować politykę prewencyjną, Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi działalność edukacyjną, poprzez organizowanie szkoleń na poziomach dostosowanych do potrzeb poszczególnych grup odbior-ców, a także przez publikowanie specjalistycznych wydawnictw. Przyjęto - jako zasadę nadrzędną - że publikacje wspierać mają aktualne zadania priorytetowe PIP oraz że powinny być skierowane do tych, którym najtrudniej, z powodów organizacyjnych i finansowych, zdobyć niezbędne informacje dotyczące przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy.
Uprawnienia organów PIP

Inspektor pracy ma prawo przeprowadzenia o każdej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia, kontroli przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów inspektor pracy jest uprawniony wydać nakaz (decyzję administracyjną):
usunięcia stwierdzonych uchybień - gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
natychmiastowego wstrzymania prac lub skierowania pracowników lub osób do innych prac - gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub osób wykonujących te prace;
wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.
Jeżeli dopuszczenie do eksploatacji nowo wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia osób zatrudnionych, inspektor pracy zgłasza sprzeciw wobec jego uruchomienia.
Inne nieprawidłowości inspektor pracy reguluje poprzez wystąpienie. Za wykroczenie przeciwko prawom pracownika inspektor pracy ma prawo ukarać sprawcę mandatem lub wystąpić do sądu z wnioskiem o jego ukaranie.
Okręgowy inspektor pracy może wydać nakaz zaprzestania działalności przez zakład pracy lub jego część, jeżeli stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników i nie da się go zlikwidować, stosując inne środki prawne przewidziane dla inspektora pracy.


Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi:

P nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bez-pieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych;
P kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii;
P uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy lub ich części;
P nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy kon-struowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy;
P analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobie-gających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności i przyczyn wypadków ciężkich, zbiorowych i śmiertelnych;
P ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego;
P wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie ist-nienia stosunku pracy;
P udzielanie porad technicznych i prawnych;
P opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie prawa pracy;
P inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.


Program działań długofalowych

Na lata 2004 - 2006, na szczeblu krajowym, przyjęte zostały następujące priorytety w działalności PIP:
1. Poprawa praworządności w stosunkach pracy, w szczególności przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, takim jak np. praca "na czarno" czy nie wypłacanie wynagrodzeń.
2. Koncentracja działań kontrolno-nadzorczych na dziedzinach gospodarki i konkretnych zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych.
3. Podejmowanie na coraz szerszą skalę działań o charakterze prewencyjnym, w tym promocja zagadnień ochrony pracy.
Priorytety powyższe znalazły odzwierciedlenie w wieloletnim programie działania na lata 2004-2006, ujmującym zadania realizowane w formie kompleksowych działań o charakterze kontrolnym i doradczo-prewencyjnym:
I. Kampania - Zapobieganie upadkom z wysokości:
· 2004 r. – budownictwo;
· 2005 r. - przemysł stoczniowy;
· 2006 r. - energetyka zawodowa.
II. Kampania - Poprawa stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w przemyśle spożywczym
· 2004 r. - przetwórstwo owocowo-warzywne;
· 2005 r. - przetwórstwo mleka;
· 2006 r. - młynarstwo.
III. Kampania - Wzmożony nadzór w zakładach różnych branż charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń.
IV. Kampania - Poprawa stanu przestrzegania prawa pracy, w tym bhp, w mikroprzedsiębiorstwach branży produkcyjnej (zatrudniających do 9 pracowników):
· 2004 r. - produkcja drewna i wyrobów z drewna;
· 2005 r. - produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych;
· 2006 r. - produkcja metalowych wyrobów gotowych.
V. Kampania - Realizacja przez pracodawców obowiązku oceny ryzyka zawodowego, zwłaszcza w zakładach o znacznym stopniu zagrożeń.
VI. Kampania - Działania na rzecz prawidłowego wypłacania wynagrodzeń i innych świadczeń należnych pracownikom, ze szczególnym uwzględnieniem branż o najwyższej skali naruszeń w tym zakresie.
Zadania ujęte w programie wieloletnim będą realizowane przez wszystkie okręgowe inspektoraty pracy. Ich realizacja będzie koordynowana centralnie przez Główny Inspektorat Pracy, a dobór podyktowany był:
▪ znacznym nasileniem zagrożeń - upadki z wysokości, zagrożenia w przemyśle spożywczym, w małych zakładach przetwórstwa przemysłowego;
▪ skalą nieprawidłowości przybierającą charakter patologii - niewypłacanie wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy;
▪ szczególnym znaczeniem oceny ryzyka zawodowego, jako istotnego elementu prewencji.



POLECAM ZAŁĄCZNIK PDF