Współczesne problemy pracy

Praca to aktywność fizyczna lub intelektualna, której wymaga społeczeństwo lub którą narzuca sobie jednostka, aby tworzyć wartości użytkowe zaspokajające jej własne potrzeby, bądź potrzeby innych ludzi. Słowo praca ma wiele znaczeń. W języku potocznym bywa ono używane w dwojakim znaczeniu:
· czynnościowym - jako określona forma działania czy wykonywana funkcja;
· podmiotowym - jako wynik działania czy wytwór pracy.
Problemami pracy zajmuje się wiele nauk, jako że praca jest podstawową kategorią ludzkiego działania. Jest ona więc rozpatrywana przez nauki przyrodnicze, społeczne, techniczne i humanistyczne.
Ekonomia traktuje pracę jako celową działalność, w trakcie której człowiek wydatkując swoją energię i posługując się narzędziami przekształca przedmioty pracy w produkty posiadające określone wartości użytkowe.
Socjologia traktuje pracę jako formę przejawiania się społecznej aktywności człowieka. Zgodnie z poglądem J. Szczepańskiego "praca jest zawsze aktem wzajemnego oddziaływania jednostek i grup, jest podstawą wielu prostych i złożonych, pośrednich i bezpośrednich stosunków międzyludzkich. Daje ona początek różnym formom organizacji społecznej i stanowi ich treść".
Psychologia definiuje pracę jako wysiłek psychiczny związany z działalnością produkcyjną człowieka, a więc jako formę systematycznej aktywności umysłowej, ukierunkowanej na osiągnięcie pożądanego celu.
Praca jest podstawową potrzebą każdego człowieka, podstawą jego. Określa ona samego człowieka, jego pozycję i prestiż w społeczeństwie. Wykonywana
z zainteresowaniem i chętnie, zawierająca wartości intelektualne i funkcje autonomiczne możne wzbogacać osobowość człowieka, zaś wykonywana pod przymusem, uboga w treści i uciążliwa może być źródłem udręki i głębokiego niezadowolenia.
Można zauważyć, że każde społeczeństwo tworzy własną definicję pracy i człowieka pracującego, która jest determinowana przez daną kulturę, tradycję, dominującą religię, system gospodarczy i polityczny.
Z uwagi na narastające problemy na rynkach pracy (np. bezrobocie), kwestie z pracą związane są w ostatnich latach szeroko dyskutowane, badane, analizowane i komentowane.
Problemy, o których mowa nie powstały w próżni, a są konsekwencją zachodzących globalnie przemian z jednej strony oraz nastawienia ludzi do pracy - z drugiej strony.
Ze względu na to, że problemów pracy jest wiele na różnych płaszczyznach, ja skupię się tylko na kilku.
Jednym z głównych problemów dotyczących zagadnienia pracy, jest znalezienie pracy przez osoby bezrobotne. Przyczyn tego problemu może być wiele, przytoczę poniżej kilka.
Z perspektywy czasu można stwierdzić, ze mamy do czynienia z zanikaniem zawodów i specjalności typowych dla poprzednich epok, głównie dzięki dynamicznemu rozwojowi informatyki i jej zastosowań. Zatem jednocześnie "kurczy się" liczba zawodów i specjalności związanych z produkcją przemysłową, a zaczynają w strukturach rynków pracy dominować zawody związane z szeroko rozumianymi usługami. Istnieje możliwość, że osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu. Pojawia się problem dostosowania osób niepracujących do zaistniałej sytuacji na rynku pracy. W Polsce jest to bardzo duża grupa, co jest spowodowane między innymi nadmiernym zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej a także restrukturyzacją przemysłu. Do tej grupy bezrobotnych należą m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Duża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje, że gospodarka regionu nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć osób niepracujących.
Kolejnym powodem trudności w znalezieniu pracy jest brak doświadczenia. Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są poszukiwaną grupą zawodową. Wymagają one długiego szkolenia i nabywania doświadczenia, będąc przez ten czas mało produktywnymi. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży.
Innym problemem w dziedzinie poszukiwania pracy są miejsca pracy. Mogą się one znajdować gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy. Ze względu na niewielką mobilność ludności (niechęć do przeprowadzki do miasta i trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.
Problemem dotyczą coraz częściej stosunków w pracy.
W ostatnich czasach obserwujemy narastające wykorzystywanie pracowników przez pracodawców. Bezrobocie i ogromna konkurencja na rynku pracy spowodowały istotną zmianę relacji pomiędzy pracodawcami a pracownikami. Umacnia się pozycja pracodawców, którzy w większym stopniu niż w przeszłości decydują o warunkach zatrudnienia i pracy . W tej sytuacji wielu pracowników, chcąc utrzymać miejsce pracy , awansować lub podnieść standard życia, podejmuje zadania przekraczające ich możliwości psychofizyczne. Pracując po kilkanaście godzin na dobę, ustawowo dni wolne od pracy poświęcają na „dorabianie” do pensji lub naukę, niewielką część dochodu przeznaczają na wypoczynek. Widmo utraty zatrudnienia wywołuje wśród pracowników zachowania nie sprzyjające zdrowiu, a także niejednokrotnie zmusza ich do zaakceptowania narzuconych przez pracodawców warunków pracy.
W mediach masowego przekazu spotykamy się z określeniem „patologia pracy” jest to dewiacja zachowań w pracy, których wspólną cechą jest dysfunkcjonalność, dezorganizacja i szkodliwość dla pełnienia przez pracowników ich ról zawodowych raz efektywności działania grupy społecznej i całej organizacji. Przedstawiony typ patologii to kolejny problem z jakim możemy spotkać się w pracy.
Przyczyną patologii pracy jest niezaspokajanie, bądź słabe zaspokajanie potrzeb związanych z pracą. Niezaspokajanie to powoduje najczęściej następujące skutki:
· postawy rezygnacji i apatii pracowników wyrażające się w niechęci do niemal wszystkiego i w ograniczaniu do minimum aktywności zawodowej;
· postawy agresji wyrażające się w drażliwości i wyszukiwaniu obiektów ataku, napastliwości, konfliktowości;
· postawy obronne wyrażające się w unikaniu kontaktów, ostrożności, asekuracji, stwarzaniu pozorów;
· postawy lekceważące wyrażające się w ironizowaniu, kpieniu, wyszydzaniu, bagatelizowaniu, naciąganiu;
· postawy samooszukiwania się przez stwarzanie mitów i fikcji;
· zaburzenia psychosomatyczne przejawiające się w nerwicach, różnych dolegliwościach fizycznych, wysokiej wypadkowości, nadużywaniu alkoholu, absencji, wzroście "zachorowalności" itp.
Skutki niezaspokojenia potrzeb związanych z pracą są rozległe i nie w pełni możliwe do zidentyfikowania. Przejawiają się one w gorszych wynikach przedsiębiorstwa i złym zachowaniu się ludzi w organizacji, a także wywołują liczne zaburzenia mające ważne konsekwencje dla osobistego i rodzinnego życia pracownika. Skutki te można podsumować następująco:
· obniżenie wydajności i sprawności pracy przez osobę dotkniętą dewiacją;
· obniżenie potencjału i jakości zasobów pracy w firmie;
· wzrost kosztów wytwarzania oraz podziału dóbr i usług;
· podział dóbr i usług niezgodnie ze społecznym, prawnym i moralnym porządkiem;
· wzrost nakładów na zapobieganie i zwalczanie zjawisk patologii oraz jej skutków.
Innym problemem w dziedzinie pracy jest dyskryminacja. Określana jest ona jako wyróżnianie, wyłączanie lub preferowanie dokonywane na podstawie kryterium rasy, płci, religii, przekonań politycznych, pochodzenia społecznego lub narodowościowego, etc., które prowadzi do zmniejszania lub uniemożliwiania prawa do zatrudnienia, oraz obniżania prawa do równego traktowania przy przyjmowaniu do pracy lub w miejscu pracy.
Jakkolwiek najbardziej brutalne przejawy dyskryminacji w pracy są obecnie w odwrocie, pojawia się ona w licznych nowych, zwykle bardziej subtelnych i mniej widocznych formach. Pojawiły się - obok słabnących uczuć ksenofobii czy dyskryminacji na tle religijnym i rasowym - dyskryminacja ze względu na niesprawność fizyczną, zakażenie HIV i chorobę AIDS, wiek i orientację seksualną. Nadal, także w krajach, gdzie kobiety uzyskują identyczne wykształcenie i kwalifikacje jak mężczyźni, występuje zjawisko tzw. szklanego sufitu, niewidzialnej, mentalnej bariery uniemożliwiającej karierę zawodową stosownie do możliwości i aspiracji.
Dyskryminacja często spycha ludzi w objęcia szarej strefy gospodarki. Dyskryminowani tym sposobem mają najgorsze miejsca pracy, pracują bez świadczeń socjalnych, szkoleń, niekiedy wręcz bez gotówki, bez dostępu do kredytów czy możliwości zakupu ziemi. Niepowodzenie w niwelowaniu dyskryminacji oznacza utrwalanie ubóstwa.
Największą dyskryminowaną grupą są kobiety. W większości krajów utrzymuje się różnica pomiędzy kobietami i mężczyznami - w osiąganej pozycji, zarobkach, odsetku bezrobotnych itd. Dyskryminacja wobec osób niepełnosprawnych i starszych rośnie wraz ze zwiększaniem się ich liczby.
Drastycznym przejawem problemów pracy jest przemoc w miejscu pracy określana jako mobbing (od angielskiego czasownika mob- to „napastować, napadać, rzucać się na kogoś lub na coś” )określany jest jako dręczenie moralne, molestowanie moralne, psychoterror. Określa się go jako zjawisko polegające na prześladowaniu, poniżaniu i szykanowaniu pracowników stosowane w miejscu pracy. Cele takich zadań są zdecydowane zamiary szkodzenia bądź wyeliminowania osoby z zespołu pracowniczego podejmowane przez jedną lub kilka osób. Istotą mobbingu jest fakt, że poddany mu pracownik odczuwa jego przejawy jako formę dyskryminacji. Warunkiem uznania pewnych działań za mobbingowe jest świadomość ich podejmowania oraz wyraźny cel dokuczenia, wyrządzenie krzywdy obranej ofierze ze strony atakującego. Mobbing to wszelkie działania o charakterze nadużyć, które przejawiają się w formie zachowań, słów, aktów, gestów, pism godzących w osobowość, godność, stanowiąc groźbę dla jej zatrudnienia lub wpływając na pogorszenie atmosfery w pracy.
RODZAJE MOBBINGU
- poziomy- tzn. „pracownik przeciw koledze” to podejmowanie wrogich działań przez grupę współpracowników wobec osoby, której odmienność staje się przedmiotem ataków (kobieta w gronie mężczyzn, mężczyzna wśród kobiet, odrębność rasowa, religijna lub społeczna, homoseksualizm itp.).
- pionowy- tzn. „podwładny przeciwko przełożonemy” w tego rodzaju mobbingu przełożony staje się stroną prześladowana przez podwładnych. Podwładni usiłują kompromitować przełożonego, by np. zająć jego miejsce.
- pochyły- tzn. „przełożony przeciwko podwładnemu” jest to najbardziej powszechna forma mobbingu. Zjawisko to nasila się szczególnie gdy sytuacja na ryku pracy, bezrobocie powoduje, że pracownik godzi się na wszystko, chcąc utrzymać miejsce zatrudnienia.
Podłożem mobbingu bywa nudna i monotonna praca, dlatego mobbing najczęściej występuje w urzędach państwowych i wszędzie tam, gdzie okrojone budżety, styl zarządzania, czy urzędniczy klimat powodują ludzkie frustracje i obniżają morale. Rzadziej zdarza się w firmach prywatnych, w nowszych branżach gospodarki, które stwarzają zatrudnionym wiele ciekawych wyzwań zawodowych i możliwości awansu oraz samorealizacji.. Pracownik bywa bardzo często wzywany do szefa lub odwrotnie, pozbawia się go tego kontaktu. Szef przydziela mu niemożliwa do wykonania ilość zadań, ewentualnie przydziela prace wyjątkowo trudne, bądź nisko płatne, nieustannie dyskredytuje jakość wykonanych zadań. Mobbing najbardziej ekstremalny, to izolowanie i ignorowanie pracownika, stosowany gdy poprzednie formy szykanowania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.
Celem zachowań mobbingowych jest emocjonalne zniszczenie osoby im poddawanej, osłabienie jej pozycji w środowisku, wręcz zrujnowanie jej zawodowej i osobistej reputacji. Systematyczne szykanowanie ofiary utrudnia właściwe wykonywanie obowiązków, często uniemożliwiając jej normalną pracę i podtrzymywanie kontaktów międzyludzkich w firmie.





Bibliografia:
1. Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996
2. „Psychologia życia społecznego” Wilhelmina Wosińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
3. „Szkolny Słownik Synonimów” Witold Cienkowski, Wydawnictwo Graf-Punkt
4. „Prawo pracy” Teresa Liszcz, Wydawnictwo Prawnicze Lewis Nexis, Warszawa 2005
5. Encyklopedia Powszechna PWN, Wydanie 3