Cechy środowiska geograficznego Europy oraz współczesne problemy społeczno- gospodarcze i polityczne tego kontynentu

CECHY ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO EUROPY ORAZ WSPÓŁCZESNE PROBLEMY SPOŁECZNO- GOSPODARCZE I POLITYCZNE TEGO KONTYNENTU

CECHY ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO
Europa należy do „Starego Świata”. Zajmuje ona obszar ok. 10 mln. km2 i jest częścią Eurazji. Zamieszkuje ją ok. 730 mln. ludzi, a w niektórych regionach gęstość zamieszkania należy do najwyższych na świecie.
Z geologicznego punktu widzenia, najstarszą częścią Europy są tarcze i platformy prekambryjskie obejmujące większą część Skandynawii oraz jedną z największych na świecie nizin- Nizinę Wschodnioeuropejska. Następnie, w erze paleozoicznej, kiedy to odbyły się fałdowania kaledońskie i hercyńskie, wypiętrzyły się góry Europy (dziś niezbyt wysokie). Należą do nich Góry Skandynawskie, Harz, Sudety i Ural. Podczas fałdowania alpeńskiego (kenozoik) została uformowana południowa część Europy, gdzie znajdują się najwyższe góry naszego kontynentu- Alpy, z najwyższym szczytem Europy- Mont Blanc (4807 m. n. p. m.), jak również Karpaty, Pireneje, Góry Dynarskie i Bałkany. W zapadliskach tektonicznych znajdują się niziny, np. Nizina Padańska. Ta najmłodsza strefa Europy znajduje się na obszarach aktywności sejsmicznej i wulkanicznej, gdzie zdarzają się wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi.
W erze kenozoicznej wystąpiło zlodowacenie kontynentu, które wywarło duży wpływ na krajobraz Europy. Powstały niewielkie wzgórza oraz jeziora polodowcowe.
Europa jest najniższym kontynentem świata; jej średnie wzniesienie wynosi 292 m. n. p. m.
Rzeźba Europy jest bardzo zróżnicowana; tereny nizinne sprzyjają rozwojowi rolnictwa, a obszary górskie- turystyce.
Zachodnia część Europy leży w strefie klimatu umiarkowanego, który jest pod wpływem morskich mas powietrza napływających znad Atlantyku. Klimat ten charakteryzuje się łagodnymi zimami i chłodnym latem; roczne amplitudy powietrza wynoszą ok. 23ºC. Opady atmosferyczne są większe niż 600 mm/rok.
Im bardziej na wschód, tym bardziej rośnie kontynentalizm klimatu Europy (Odra jest granicą klimatu morskiego). Lata są tu gorętsze, a zimy surowsze, roczna amplituda temperatury powietrza jest większa, niższa jest suma opadów atmosferycznych.
Północne krańce Europy zaliczają się do klimatu podbiegunowego. Temperatura powietrza jest przez cały rok niska i nie przekracza 10ºC. Południowa część Europy jest pod wpływem klimatu śródziemnomorskiego z upalnym, bezdeszczowym latem i łagodną, wilgotną zimą. W górach na ilość opadów atmosferycznych i temperaturę powietrza ma wpływ wysokość nad poziom morza (im wyżej tym zimniej i więcej opadów).
Większość rzek Europy należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego. Duży obszar Europy Wschodniej należy do obszarów bezodpływowych. Najdłuższą europejska rzeką jest Wołga. Rzeki Europy są wykorzystywane przez człowieka do gospodarki komunalnej, przemysłu, żeglugi śródlądowej, celów rekreacyjnych i nawadniania. Starania Europejczyków do poprawy stanu rzek odnoszą dobre efekty.
Roślinność i gleby w Europie:
Strefa klimatyczna Gleby Flora Fauna
Strefa okołobiegunowa Tundrowe Tundra: krzewinki, mchy, porosty Renifery
Umiarkowana chłodna bielicowe Tajga: lasy iglaste Łosie, jelenie niedźwiedzie, wilki
Umiarkowana ciepła (morska) Brunatne Lasy mieszane i liściaste Jelenie, sarny, dziki
Umiarkowana ciepła (kontynentalna) Czarnoziemy stepowe Lasostep i step Antylopy, susły, przepiórki stepowe
Podzwrotnikowa Roślinność śródziemnomorska: palmy, oleandry, drzewa oliwkowe, cytrusowe i krzaczaste zarośla- makia Jeżozwierze afrykańskie, magoty, daniele, muflony
W górach gleby i roślinność zmieniają się wraz z wysokością. W wyższych partiach gór często żyją zwierzęta będące pod całkowitą ochroną, tj. świstaki, kozice i koziorożce górskie.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY SPOŁECZNO- GOSPODARCZE I POLITYCZNE EUROPY
Problemem, który obejmuje wszystkie kraje europejskie jest bezrobocie. W Europie jego wskaźnik jest bardzo wysoki i przekracza 10%. W ciągu ostatnich trzydziestu lat nastąpił niebywały skok cywilizacyjno-technologiczny, pracę ludzi coraz częściej zastępują maszyny, duża konkurencyjność rynku sprawia, że mniejsze przedsiębiorstwa upadają – w Europie pojawia się coraz więcej bezrobotnych. Ponieważ bezrobocie jest poważnym problemem gospodarczym i społecznym, we wszystkich krajach nim dotkniętych próbuje się je zwalczać, ale jest to zadania bardzo trudne. Na likwidację bezrobocia Unia Europejska przeznacza duże sumy, które wydawane są na kursy ułatwiające bezrobotnym zdobycie wyższych kwalifikacji lub zmianę zawodu. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpił znaczny wzrost bezrobocia w krajach gospodarczo rozwiniętych.
Kontynent europejski cechują specyficzne problemy ludnościowe związane przede wszystkim z wielomilionowymi stratami, jakie przyniosły I i II wojna światowa. Konflikt zbrojny (szczególnie na tak dużą skalę) to także niż demograficzny spowodowany mniejszą ilością urodzeń i większą śmiertelnością na skutek złych warunków życiowych.
Europejski problem ludnościowy związany jest też ze starzeniem się społeczeństw, a także zmianą modelu rodziny. Ludzie decydują się najczęściej tylko na jedno dziecko, kobiety, bojąc się utraty pracy i bezrobocia, rodzą późno, szybko wracają do pracy.
Europę cechuje niewielki przyrost naturalny. Ujemny przyrost naturalny (większa liczba zgonów niż urodzeń) to poważny problem - społeczeństwa szybko się starzeją, zmniejsza się grupa ludzi w tzw. wieku produkcyjnym (zdolnych do rodzenia i płodzenia dzieci), rodzi się mniej dzieci.
Mimo, że rozwój cywilizacyjno-techniczny wprowadził wiele pozytywnych zmian, postawił też Europę przed wieloma nowymi problemami. Przeciętny Europejczyk żyje w ciągłym stresie, co powoduje nerwice, zaburzenia psychiczne, depresje - tzw. choroby cywilizacyjne, do których zaliczamy również alergie czy choroby układu krwionośnego. Wielu ludzi nie ma czasu na regularne posiłki, zdrową dietę – prowadzi to do nadwagi, a często otyłości, która jest niebezpieczną chorobą. Chociaż medycyna ciągle się rozwija, lekarze nadal nie potrafią obronić ludzi przed chorobami nowotworowymi czy AIDS. Problem stanowi również przestępczość (szczególnie widoczna w większych miastach) wzrasta agresja.
Po II wojnie światowej w gospodarce państw zachodnioeuropejskich zarysowały się wyraźne tendencje do integracji. Utworzono Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (1951), Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1958). W kolejnych latach poszerzano płaszczyzny integracji, dążąc do unifikacji nie tylko gospodarek, ale i całego systemu polityczno-społecznego państw Europy Zachodniej. Doprowadziło to do powstania Unii Europejskiej. Kraje pozostające w sowieckiej strefie wpływów rozwijały się znacznie gorzej niż państwa zachodnioeuropejskie. Do dziś podział na Zachód i wschód jest widoczny, choć Unia otwiera swe „drzwi” dla wielu nowych członków. Układ sił politycznych, jaki zaistniał po upadku systemu komunistycznego, daje szanse integracji krajów środkowej i wschodniej Europy z państwami Europy Zachodniej oraz odbudowania poczucia jedności cywilizacyjnej obu części kontynentu. Niemniej jednak kraje wschodnie nadal uważane są za mniej rozwinięte – panuje tu większe bezrobocie, degradacja środowiska spowodowana przemysłem ciężkim (od którego odchodzi się już na zachodzie).
W ostatnich czasach na mapie politycznej Europy zaszły poważne zmiany: rozpadł się ZSRR i spowodował powstanie nowych państw: Białorusi, Mołdawii, Ukrainy, Estonii, Łotwy i Litwy. Z połączenia się Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Niemieckiej Republiki Federalnej powstała Federalna Republika Niemiec. Federacja Jugosławii rozpadła się na pięć państw. Czechosłowacja podzieliła się na Czechy i Słowację.
Zmiany na mapie Europy są często spowodowane napięciami i konfliktami wewnętrznymi; nowe państwa stają przed problemami natury politycznej, społecznej i gospodarczej.
Obecnie występują tendencje separatystyczne w Belgii, Wielkiej Brytanii, na Cyprze, w Hiszpanii, we Włoszech oraz w Rosji.
Wiele osób emigruje ze swojego kraju w poszukiwaniu lepszej pracy lub ucieka przed problemami politycznymi występującymi w kraju rodzinnym. Do krajów emigracyjnych należą m. in. kraje byłej Jugosławii, Portugalia, Hiszpania, Włochy oraz kraje Europy Wschodniej. Do krajów imigracyjnych zalicza się kraje wysoko rozwinięte, takie jak: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Szwajcaria, Austria, kraje Beneluksu i kraje skandynawskie.
Napływ imigrantów jest często problemem dla kraju, gdyż musi on ponosić duże koszty ich utrzymania, a także powoduje wzrost bezrobocia w tych krajach, więc często cudzoziemcy spotykają się z objawami niechęci.
W ciągu ostatniego wieku w gospodarce zaszły ogromne zmiany. Powoduje to pogarszanie się stanu poszczególnych elementów środowiska naturalnego (powietrza, wód, gleb, rzeźby terenu, krajobrazu i innych) wskutek wzrostu liczby ludności, osadnictwa, urbanizacji, itp. Postępujący i nieunikniony rozwój przemysłu pozostawia wielkie i nienaprawialne szkody w środowisku naturalnym, powoduje wzrost zanieczyszczeń. Szczególnie nieprzyjazne dla otoczenia są zakłady petrochemiczne, elektrociepłownie i huty. Na skutek wzmożonej działalności przemysłowej emituje się do środowiska szkodliwe pierwiastki i związki chemiczne, ich rozmaite połączenia przynoszą bardzo niebezpieczne rezultaty. Wiele krajów stosuje przestarzałą technologię, uciążliwe dla środowiska środki, produkuje się duże ilości odpadów. Marnowane są też w szybkim tempie zasoby naturalne, których nie da się już odzyskać. Świadomość ekologiczna społeczeństw znajduje się nadal na niskim poziomie, ludzie nie widzą zagrożenia, rządy państw uwikłane w wiele innych problemów poświęcają środowisku niewiele uwagi.
Europa jest kontynentem starym i starzejącym się. Grupa ludzi w wieku produkcyjnym wciąż maleje. Rośnie za to bezrobocie, także w krajach gospodarczo rozwiniętych. Nieumiejętne wykorzystywanie surowców naturalnych, a także stosowanie przemysłu ciężkiego spowodowało trwałe zmiany w środowisku naturalnym Europy. Są to poważne problemy, z którymi władze Europy muszą sobie poradzić – znaleźć fundusze, nowe miejsca pracy, uświadomić ludzi ekologicznie.

Bibliografia:
J. Falkowski, W. Maik, H. Rochnowski, Geografia społeczno-gospodarcza świata,
Toruń 2001
P. Śpiewak, H. Izdebski, Wiedza o społeczeństwie, Warszawa 2003
Multimedialna Encyklopedia Powszechna, edycja WIEM 2004