Rozpoznawanie przemocy wobec dziecka w rodzinie.

Nieznana jest rzeczywista liczba dzieci krzywdzonych. Znaczna ich część nie ma szans na profesjonalną pomoc. Powodem jest brak odpowiedniej diagnozy. Zachowanie dziecka maltretowanego jest na tyle charakterystyczne, iż można wykryć przypadek znęcania poprzez obserwację. Nauczyciel może obserwować niepokojące objawy w wielu sytuacjach o zróżnicowanym charakterze, porównywać z zachowaniem innych dzieci oraz zachowaniem dziecka w przeszłości.

Brągiel przeciwdziałanie przemocy rozpatruje w 3 płaszczyznach:
- działania interwencyjne- celem jest przerwanie dokonujących się aktów przemocy i udzielenie bezpośredniej pomocy ofierze,
- działanie terapeutyczno – lecznicze- zmierzające do zminimalizowania i usunięcia doznanych urazów i krzywd,
- profilaktyka- celem jest zapobieganie przemocy, głównie za pomocą popularyzacji wiedzy o omawianym zjawisku, sposobach rozpoznawania przemocy oraz wyrabianiu umiejętności przeciwstawiania się jej.

Wyróżnia też:
- profilaktykę pierwotną-, która wiąże się z promowaniem zdrowia, poprawą samopoczucia społecznego oraz eliminowaniem patologii społecznej,
W tej fazie profilaktyki podejmuje się działania mające na celu:
• oddziaływanie na środowisko szkolne tak, aby wspierało ono samokontrolę i poczucie własnej wartości u uczniów, nauczycieli i rodziców;
• przygotowanie uczniów do życia w rodzinie, rodzicielstwa, radzenia sobie ze stresami;
• edukację rodziców w zakresie wychowania dziecka, jego rozwoju i specyficznych zachowań dziecka związanych z fazą jego rozwoju;
• tworzenie lokalnej polityki wspierania dzieci i rodzin.
- profilaktyka wtórna- skupia się na wczesnym wykrywaniu objawów maltretowania, zanim ujawnią się poważne lub trwałe zmiany. Obejmuje ona:
• przekazywanie nauczycielom wiedzy i umiejętności wykrywania objawów maltretowania dziecka;
• omawianie tego problemu z uczniami w celu identyfikowania przez nich kolegów z grupy ryzyka lub też zachęcania dzieci maltretowanych do ujawnienia swych problemów;
• identyfikacja rodzin wysokiego ryzyka, korzystających z różnych form pomocy społecznej;
• inicjatywa utworzenia w szkole i w społeczności lokalnej zespołu zajmującego się dziećmi maltretowanymi.
-profilaktyka trzeciorzędna- ma na celu uchronienie dziecka przed kolejnym wykorzystaniem. W razie potrzeby dziecko należy umieścić w szpitalu, ośrodku wychowawczym, podjąć terapię rodziny.
Działania szkoły odnoszą się do profilaktyki wtórnej.

W Polsce badania sondażowe na temat postaw wobec przemocy różnych grup zawodowych pracujących z dziećmi przeprowadziła Fundacja Dzieci Niczyje. W badaniach udział wzięli: lekarze pediatrzy, pielęgniarki, pracownicy socjalni, policjanci, pedagodzy szkolni.Najlepiej wypadli pedagodzy szkolni mieli największe doświadczenie w pracy z dziećmi krzywdzonymi, interweniowali w każdym przypadku. Najgorzej wypadli lekarze i pielęgniarki.

Jarosz wyróżnia 4 rodzaje reakcji przedstawicieli środowisk szkolnych:
- reakcje formalne bezpośrednie- szybkie zgłoszenie przypadku instytucji specjalistycznej lub organom ścigania, ogranicza ją brak specjalistycznych instytucji,
- reakcje pośrednie- przekazie sprawy przełożonemu, pedagogowi szkolnemu lub poradni pedagogiczno- psychologicznej, doprowadza do efektu, koła czyli przekazywania przypadku przemocy, co znacznie przedłuża czas udzielania pomocy,
- reakcje nieformalne- samodzielne kontynuowanie działań w celu rozpoznania i pomocy, opóźnia ewentualne profesjonalne leczenie,
- brak reakcji wystąpił u 13% badanych.

Przyczyny zaniechania zgłoszeń:
- brak respektu do obowiązku zgłaszania lub jego niezrozumienie- mniej niż połowa wiedziała o tym, że jest zobowiązana do zgłoszenia raportu,
- około połowy czekało na rodziców, by wspólnie rozwiązać problem,
- 37% nie zgłaszało problemu, ponieważ nie byli pewni swoich podejrzeń,
- negatywne doświadczenia związane ze zgłoszeniem, tylko 60% zgłoszonych otrzymuje profesjonalną pomoc,
- obawa przed odejściem dziecka z przedszkola,
- strach przed odwetem,
- poczucie winy,
- wstyd, współczucie,
- niski stopień dyskrecji instytucji pomocy socjalnej.

Rozpoznanie zachowań neurotycznych i psychopatycznych u rodziców:
- zachowanie irracjonalne,
-odbieranie dziecka po godzinach zamknięcia przedszkola,
- nie przychodzenie po dziecko do przedszkola,
- bycie pod wpływem środka odurzającego w chwili odbioru dziecka.

Zachowanie dziecka:
- problemy z koncentracją,
- objawy zaniedbania ( brak troski o higienę i strój dziecka)
- brak pewności siebie.

Im starsze dziecko tym mniejsze prawdopodobieństwo, że podejrzenia o jego krzywdzeniu zostaną zgłoszone do odpowiedniej instytucji. Podejrzenia o seksualne molestowanie są zgłaszane częściej niż inne.

Wpływ na wzrost zgłoszeń:
- wiara w skuteczność zgłoszenia,
- wcześniejsze szkolenie w zakresie rozpoznawania przemocy,
- poziom wykształcenia i doświadczenia zawodowego.

Średnio formalność zgłoszenia trwa 14 miesięcy, a nawet 21 miesięcy.

Badania, że żaden nauczyciel nie zetknął się z ofiarą przemocy świadczy o tym, że:
- marginalność problemu przemocy,
- stanowi usprawiedliwienie dla braku zainteresowania poszerzeniem wiedzy na temat przemocy oraz zaniechanie właściwych reakcji w sytuacji podejrzeń o przemoc.

Pedagodzy szkolni:
- mają najwyższy poziom wiedzy w zakresie znajomość symptomów przemocy oraz aktywów prawnych chroniących dziecko, są osobami najbardziej kompetentnymi.

Wykrywanie przemocy napotyka na trudności natury proceduralnej i organizacyjnej, ale też z brakiem wystarczającej świadomości problemu. Należy kształcić poszczególne grupy zawodowe w tym zakresie.

Każdy rodzaj krzywdzenia charakteryzuje się symptomatycznymi cechami, których znajomość odgrywa zasadniczą rolę w diagnozowaniu przypadku dziecka krzywdzonego.Pełna diagnoza obejmuje aspekty: psychologiczne, pedagogiczne i środowiskowe. Szkolna ocena zagrożenia bazuje na obserwacji głównie dziecka i rodziców. Elementy poddające się obserwacji:
- wygląd, zachowanie i wypowiedzi dzieci, analiza wytworów dziecka, osiągnięć w nauce, interakcje z rówieśnikami i nauczycielami.
Konsekwencje przemocy mają charakter następstw bezpośrednich i oddalonych w czasie.Wszystkie ofiary przejawiają charakterystyczne cechy takie jak:
- braki socjalizacyjne, zaburzenia poczucia tożsamości, nieumiejętności realizacji potrzeb w sposób społecznie akceptowalny, odwrócenie roli- pseudojrzałość w wielu dziecięcym i infantylizm w wieku dorosłym, nieumiejętność dokonywania wyborów, niska kontrola emocji.

Maltretowanie fizyczne:
- odnosi się głównie do przemocy fizycznej i jest to akt przeprowadzony z zamiarem spowodowania cierpienia fizycznego czy krzywdy innej osoby,
- normalna przemoc- klapsy, popychanie, poszturchiwanie, sprawianie lania. Są to zachowania bardzo popularne, traktowane jako metody wychowania lub jako akceptowane społecznie sposoby rozwiązywania sporów rodzinnych.
- nadużywanie przemocy- to akty przemocy, które przez swoją formę stanowią duże zagrożenie. Należą do nich:
- uderzenie pięścią, kopanie, gryzienie, duszenie, oparzenie, pobicie.
Objawy somatyczne maltretowania:
- różnego rodzaju i kształtu uszkodzenia skóry, będące w różnych fazach gojenia, urazy narządów wewnętrznych, złamania kości, krwawe wylewy siatkówki do oka, wybite zęby, wyrwane włosy.
Objawy somatyczne niespecyficzne:
- problemy z trzymaniem moczu i kału, brak reakcji na ból.
Następstwa odległe w czasie:
- choroby narządów wewnętrznych, padaczka, zaburzenia wzroku i słuchu.
Objawy psychiczne maltretowanych niemowlaków:
- ciągły płacz, zbytnia dojrzałość, cechy powagi, dystansu i pasywnej czujności, czuwają we śnie, sen jest niespokojny i przerywany, nie ma typowej radości w kontakcie z rodzicem, rozwój motoryki, mowy i zachowań społecznych jest opóźniony, pojawia się regres w zachowaniu- ssanie palca, moczenie się itd.

W osobowości dziecka maltretowanego:
- brak samoakceptacji i obniżona samoocena,
- strach przed niepowodzeniem.
- wycofanie się w celu uniknięcia kary,
- poczucie zagubienia, bezsensu, depresja, izolacja, emocjonalna labilność,
- brak zdolności do rozluźnienia i poczucia humoru,
- tłumienie reakcji emotogenicznych.

Normy zachowania wobec rodzica:
- od nienaturalnego przywiązania, poprzez zupełny brak reakcji niepokoju przy oddzielaniu się od rodzica, tulenie się do osób obcych, do reakcji histerycznych czy pojawieniu się rodzica.
Rozwój poznawczy dzieci maltretowanych jest utrudniony zaburzeniami koncentracji uwagi i pamięci.
Relacje z innym dzieckiem:
-przejawia agresję, wrogość, krnąbrność i złość, która wynika z braku kontroli nad jego życiem.
Brak poczucia przynależności do innych osób- solna potrzeba kontroli nad innymi.
Brak poczucia bezpieczeństwa przejawia się demonstrowaniem gestów obronnych.
Dzieci mają problemy z nawiązaniem przyjaźni, są albo nadmiernie kłótliwe i agresyjne, albo ekstremalnie nieśmiałe, nie wykazują cech empatii, obojętne są wobec płaczu innych dzieci. Starsze często uciekają z domu, Bierzą narkotyki i piją alkohol.

Zaniedbanie.

Amerykańskie Stowarzyszenie humanitarne syndrom zaniedbania opiera się na 3 symptomach:
- 5% spadek wagi, opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym, wzrosty poniżej normy.
Małe dzieci objawy somatyczne:
- skórne dolegliwości wynikające z braku pielęgnacji, rozległe infekcje, wypryski, odparzenia, pasożyty skóry, wzdęty brzuszek, duże zapadnięte oczy, spłaszczona główka i wytarte z tyłu włoski od ciągłego leżenia na wznak, słaby rozwój napięcia mięśniowego, który powoduje brak zdolności do podtrzymywania ciężaru ciała (opóźnione raczkowanie, siadanie i chodzenie), rzadko się śmieje, rzadko płacze, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie potrafi odwzajemnić przyjaznego dotyku, opóźniony jest rozwój mowy, co prowadzi do zaburzonej komunikacji między rówieśnikami, brak umiejętności opóźniania gratyfikacji oraz zinternalizowanych zasad moralno- etycznych, co prowadzi do zachowań impulsywnych: agresja,kradzieże, oszustwa, towarzyszy im poczucie wstydu, dzieci zwracają uwagę brakiem czystości i nieadekwatnością ubioru.

Maltretowanie psychiczne:
- rozmyślne niszczenie lub znaczące obniżanie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka bez stosowania przemocy fizycznej,
- olbrzymi zakres zachowań- od wyzwisk, gróźb i odrzucenia po nadmierne wymagania i nieliczenie się z możliwościami dziecka.
-objawy psychiczne:
- zaburzenia snu i mowy, tiki, zachowania agresywne- ssanie palca, kołysanie się,
- zachowania destrukcyjne- samobójcze, agresja,
- nadmierne ugrzecznienie zachowania,
- uległość i podporządkowanie się dorosłym
- stała koncentracja uwagi na sobie,
- poczucie winy, perfekcjonizm, zbyt wysokie wymagania w stosunku do siebie,
- brak pewności siebie,
- brak wiary w powodzenie swoich działań,
- lęk prze porażką, nietypowy lęk przed konsekwencjami różnych zachowań, częste kłamstwa, zachowania pesudorosłe.
Następstwa somatyczne:
- bóle brzucha, głowy, mdłości, moczenie i zanieczyszczanie się bez powodów medycznych, objawy astmy/

Maltretowanie seksualne:

Charakterystyka somatycznych objawów seksualnego wykorzystania uwzględnia:
- otarcia, zasinienia i inne zmiany w okolicy odbytu i narządów płciowych, stany zapalne narządów płciowych, trudności w oddawaniu moczu, bóle w dole brzucha, częste omdlenia, nudności.
Strona psychiczna:
- zachowania paraseksualne- zachowanie seksualne nieadekwatne do jego rozwoju, używanie w zabawie nazw organów i czynności płciowych oraz zabawy zawierające przemoc seksualną, zachowania uwodzicielskie wobec dzieci i dorosłych, erotyzacja rysunku dziecka, odgrywanie przemocy seksualnej na zabawkach, lalkach.

Zmiany w zachowaniu dziecka:
- sygnalizowanie niechęci do przebywania w towarzystwie określonych osób, w pewnych miejscach, nagłe zmiany zachowań bez powodu, poczucie naznaczenia, inności i związane z tym izolowanie się od otoczenia, unikanie kontaktów zarówno z rówieśnikami, jak i dorosłymi, zachowanie infantylne, fantazje, utrata apetytu lub objadanie się, trudności z zasypianiem, koszmary.

Następstwa w czasie wykorzystania seksualnego:
- psychozy, alienacja, utrata zaufania do ludzi dorosłych bądź osób tej płci, do sprawcy wykorzystania, brak zdolności do rozpoznania, kto jest godny zaufania, zatracenie zdolności rozróżniania pomiędzy uczuciem a seksem, skłonność do zachowań erotycznych w zwykłych sytuacjach społecznych, częsta zmiana partnerów seksualnych lub prostytucja, brak satysfakcjonującego współżycia w małżeństwie, brak jasnej tożsamości płciowej, zachowania autodestrukcyjne- anoreksja, bulimia, różne bóle, nadużywanie leków, alkoholu,narkotyków, tendencje samobójcze.
Wymienione objawy i konsekwencje przemocy wiążą się z takimi czynnikami jak:
- wiek, cechy indywidualne, specyficzne możliwości rozwojowe, zaburzenia neurologiczne, forma i przebieg doświadczanej przemocy, rodzaj więzi dziecka ze sprawcą, pomoc lub jej brak, obecność innych ważnych osób z życiu dziecka, biologicznie uwarunkowane czynniki i zaburzenia wynikające z traumy, wrogie czynniki środowiskowe.
Właściwe postępowanie nauczyciela przyczynia się wzrostu ilości ujawnionych przypadku nadużyć.