"Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików" Bryan Robinson.

„POMOC PSYCHOLOGICZNA DLA DZIECI ALKOHOLIKÓW-ROBINSON”


ROZDZIAŁ I
Przypadek I-I (10 lat chłopak)
Wyznanie dyrektora cyrku.
Życie chłopca, którego ojciec pił, alkoholizował się (choroba pogłębiała się coraz bardziej). W ciągu dwóch lat pracowity i zaradny zdobył środki na odbudowę domu, który im spłonął. Ich rodzinne wspomnienia też. Ojciec zaczął pić. Najpierw poza domem, potem chował w domu butelki, potem pił już jawnie. Spędzał noce poza domem. Rola opiekuna młodszej siostry. Zawsze sprawiał wrażenie, że panuje nad sytuacją. Czuł gniew, to była reakcja na opuszczenie (przez ojca) i maskował emocje, ból i świadomość, że został odrzucony.
W sklepie, gdy ojciec się zataczał a sprzedawcy patrzyli, czuł zakłopotanie, pragnął, by nikt go nie widział. W restauracjach wstydził się za jego zachowanie i bał się, że ludzie przez to nie będą go lubić. Butelka dla ojca była ważniejsza od jego rodziny. Poczucie własnej wartości chłopaka spadło. Stał się nieśmiały, zamknięty w sobie, osamotniony, skrywał uczucia i nikomu ich nie okazywał. Stosunki między rodzicami stawały się coraz gorsze, były kłótnie, bijatyki. On był w centrum by opanować rodzinę (ROLA ARBITRA). Próbował ukryć kłótnie przed sąsiadami, zamykając drzwi i okna.
On- rola rodzinnego cyrku. OPIEKUN-ROZJEMCA-ARBITER-RODZINNY BOHATER. Gdy był dorosły: nadal odgrywał tę rolę (dyrektora cyrku), choć nie żył już w rodzinie ogarniętej alkoholem. Zaczął odczuwać boleśnie każdą sytuację z dzieciństwa. Zaczął nad sobą panować bardzo wcześnie. Po dojrzewaniu panowanie nad sobą i otoczeniem przerodziło się w obsesję. Dobre sposoby przetrwania z dzieciństwa, miał problemy w relacjach z innymi ludźmi. Problemy w pracy, stał się pracoholikiem (czerpał z niej poczucie własnej wartości, praca była jego całym życiem. Remont w osobowości i pomoc grup Anonimowych Alkoholików i Dorosłych Dzieci Alkoholików pomogły zrozumieć sposób spostrzegania świata i jego odczucia.
Jak żyć i przetrwać w rodzinie alkoholowej?
Wielu dorosłych postrzega, że powielają w swoim życiu te same destrukcyjne wzorce zachowań, jakie miały miejsce w ich rodzinach. Wpadają w alkoholizm, mają zaburzenia w jedzeniu lub stają się pracoholikami.
Przyczyna:
Dzieci alkoholików nie wiedzą, jaka powinna, jak wygląda normalna rodzina. Czerpią wizję rodziny z telewizji, radia itp.
Z powodu choroby alkoholowej cierpi cała rodzina. Im dłużej żyją z tą chorobą, tym silniejszy staje się jej wpływ i dłuższy i trudniejszy jest proces powrotu do normalności. Dzieci stają się dorosłe, odłączają się od rodziny.
Alkoholizm jako choroba rodzinna.
Alkoholizm jest chorobą rodzinną- dotyka każdego członka rodziny i wywiera niszczący wpływ. Postrzeganie alkoholowej rodziny jako układ pozwala lepiej zrozumieć tę koncepcję choroby. Specjaliści muszą zrozumieć wewnętrzne współzależności w całym układzie rodzinnym. Patrzeć na rodzinę kompleksową- każdy człowiek jest częścią układu. Gdy rodzina funkcjonuje nienagannie jakakolwiek zmiana powoduje zaburzenia funkcjonowania usiłując się przystosować do zmiany zachowania się alkoholika. Brak równowagi. Członkowie rodziny wyręczają, przejmują obowiązki alkoholika. Nie zdają sobie sprawy z tego, że choroba podstępnie zżera tkankę, jaką stanowi rodzina. Rodzina coraz bardziej staje się chora. Wszystko obraca się wokół uzależnionego rodzica(ców). Zachowania przysparzające najmniejszy stres, kontakt z zewnętrznym światem uzależniony jest od alkoholika. Sekret rodzinny.
Role pozwalające przetrwać w rodzinie alkoholowej.
Role dziecka, które obiera pozostają w dorosłości. Cel roli (wszystkich ról) to: ukrycie choroby, jaką jest alkoholizm.
Główny rozgrywający (współuzależniony):
 jest to zawsze współmałżonek alkoholika lub jego rodzina
 obowiązki i zobowiązania uzależnionej zostają przeniesione na osobę rozgrywającą, której rola polega na utrzymaniu kierowniczej roli wewnętrznej rodzinnego układu, by wszystko wyglądało w porządku
 ta rola w praktyce umożliwia dalsze trwanie w chorobie
Bohater rodzinny:
 w każdej rodzinie jest taka rola (najstarsze dziecko czuje się odpowiedzialne za cierpienia rodziny, robi wszystko by naprawić istniejącą sytuację)
 dziecko stara się utrzymać rodzinę w normie, udaje że wszystko jest w porządku, robi by tak wszyscy myśleli
 w szkole wyróżnia się w nauce lub sporcie
 nie uzyskuje żadnego wsparcia od specjalistów, gdyż sprawia wrażenie dziecka odpornego, nie potrzebującego żadnej pomocy
 pozornie wygląda na to, że niczego mu nie brakuje
 może być najbardziej uważnym, bystrym uczniem, zasługującym na zaufanie, najpopularniejszym dzieckiem w szkole
 przestrzega reguł
 zajmuje czołowe funkcje w samorządzie szkolnym i zajęciach pozaszkolnych
 ma nadmiernie rozwinięte poczucie odpowiedzialności, potrzebę wykazania się, perfekcjonizm
 te dzieci nie wiedzą co to zabawa i relaks, stają się małymi, poważnymi dorosłymi
 dzieciństwo zdominowane przez poważne problemy
 myślą ciągle o chorobie i o chorym rodzicu
 mają problem z odgrywaniem swojej roli, gdy dorosną i zaczynają pracować
 nie potrafią oderwać się od pracy, popadają w pracoholizm
 sukcesy w pracy dochodzą do szczytu kariery
 odsuwają na bok swoje odczucia i potrzeby
 problem z nawiązywaniem bliższych kontaktów
 niezdolni do wyrażania uczuć
 stają się zgorzkniali, mają pretensję do świata, że ominęło ich dzieciństwo
 dziecko to jest odpowiedzialne (dziecko odpowiedzialne: przypomina rodzinnego bohatera; dziecko najstarsze, przyjmuje odpowiedzialność za siebie i rodzinę; przyjmuje obowiązki dorosłego, w szkole radzi sobie świetnie, kieruje klasą, podejmuje decyzje jako dorosły; będzie miał problem z zaufaniem komukolwiek, nawiązaniu bliższych przyjaźni i rozluźnieniem kontroli), dopasowuje się (dziecko dopasowane: średnie lub młodsze, które płynie na fali, nie myśląc i nie czując, mają starsze, odpowiedzialne rodzeństwo, działają tak jak im się każe, akceptują wszystko; stosują się do tego co się wydarzy, nie angażują się emocjonalnie, nic im nie sprawia bólu, w głębi mają poczucie niskiej wartości i utratę kontroli nad własnym życiem, dziecko zagubione, nikomu nic nie mówi co się dzieje i jak się czuje) łagodzi sytuację (rozjemca: jest pocieszycielem rodziny; czuje się odpowiedzialny za troski i cierpienia rodziny, za jej emocjonalne samopoczucie; ignoruje własne potrzeby; pociesza innych, by poczuli się lepiej; są to najwrażliwsze dzieci w rodzinie; zaabsorbowany uczuciami innych; troska o wszystkich członków rodziny, gdy ich nie ma co ze sobą począć) albo odgrywa się (dziecko odgrywające się: negatywna postać; ukazuje swe urazy psychiczne, sprawia kłopoty w domu i w szkole; czuje gniew; wykroczenia przeciw prawu; niechciane ciąże; nadużywanie substancji chemicznych; przebywają w domach poprawczych; zakładach psychiatrycznych i innych placówkach opieki społecznej [największa potrzeba pomocy dla takiego dziecka])
 następuje komunikacja tych ról
Kozioł ofiarny:
 na nim skupiają się problemy i frustracje rodziny
 odwraca się od rzeczywistości, od problemów rodzinnych, pakuje się w kłopoty np. bójki, narkotyki, konflikty z prawem;
 w szkole zawsze przeszkoda, jest niegrzeczny, nauczyciele zawsze go pamiętają jako tego złego
 demonstruje zewnętrznie swój gniew
 rzadko im się udaje zrobić coś dobrze w pracy zawodowej, niepowodzenia
 wybierają drogę na skróty, narażając się szefowi
 brak zgodności we współżyciu z innymi
 alkoholicy i narkomanii
 są nieprzystosowani do życia w społeczeństwie
 brak zdolności do podtrzymywania więzi społecznych- są outsiderami
 sprawiają wrażenie dziwaków, choć są samotne, okaleczone, pełne lęku i złości
Dziecko zagubione:
 nie sprawia rodzinie problemów
 odizolowane od rodziny, żyje we własnym świecie, w poczuciu krzywdy i samotności
 dzieci średnie; nie potrafią znaleźć sobie miejsca w rodzinie i szkole
 jako dorosły nie umieją się odnaleźć, znaleźć sobie miejsca w pracy
 nikt ich nie widzi, nie dostrzega, nie pamięta
 ma trudności w wyrażaniu uczuć, kryje je głęboko, niekiedy odwracają gniew przeciwko sobie np. samobójstwa, narkotyki
 w pracy trzymają się na uboczu, pracują same, praca w grupie sprawia im trudności, pracodawcy pomijają ich w podwyżkach i awansach
 czas wolny spędzają same
 nietrwałe, zagubione, samotne, okaleczone, nie zdolne do stawiania czoła problemom
Maskotka:
 odwraca uwagę od rodzinnego problemu i skupia ją na sobie; zgrywając się; błaznuje
 rola polega na tym, by ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem i żartami
 odwrotne uczucia siedzą w nim: smutek, strach
 najmłodsze dzieci
 traktują lekko poważne sytuacje, by wszyscy byli szczęśliwi, nie traktują wszystkiego zbyt serio
 kryją się za murem śmiechu
 rozśmiesza innych, błazen klasowy; nauczyciel nazywa go nieznośnym; może przeszkadzać
 na zewnątrz roześmiany, wewnątrz płacze
 w pracy: opinia kawalarzy, rozweselających wszystkich
 np. zostają aktorami komediowymi (sukces)
 życie społeczne: dusza towarzystwa, skupiają na sobie uwagę innych
 z trudem radzą sobie ze stresem
 smutne, wystraszone, niepewne; samotne
 kłopoty z poważnymi, głębszymi związkami

DOM RODZINNY SZKOŁA PRACA ŚRODOWISKO SPOŁECZNE
Bohater (dziecko odpowiedzialne) gwiazda klasowa pracoholik pozytywna jednostka
Kozioł ofiarny (dziecko odgrażające się) dziecko trudne rozrabiacz osobnik niedostosowany
Zagubione dziecko dziecko osamotnione w grupie pracownik trzymający się na uboczu samotnik
Maskotka błazen klasowy kawalarz dowcipniś na zawołanie
Rozjemca (łagodzący nastroje) dziecko pomagające innym w klasie osoba rozwiązująca problemy opiekun

Wskazówki dla osób pracujących z dziećmi i młodzieżą:
prezentuje wyższość- bohater
agresja- kozioł ofiarny przeciwieństwa i zaprzeczenie prawdziwych, utajonych uczuć
wycofanie się- dziecko zagubione
dowcip- maskotka
Role stają się nieodzowną częścią ich osobowości. Cele roli przetrwać chorobę alkoholika, zakamuflowanie tej choroby przed światem, przed ludźmi, a oni mogliby przyjść z pomocą. Dzieci przyswajają sobie zasadę: „Nie mów, nie ufaj, nie czuj”...(wg Claudii Black)
Jak pomóc rodzinnemu bohaterowi?:
Wypatruj dzieci „nadmiernie kompetentnych\\\", które robią wra¬żenie, jakby funkcjonowały na maksymalnych obrotach. Zadbaj o to, aby ci potencjalni rodzinni bohaterowie byli w takim sa¬mym stopniu przedmiotem uwagi, jak inne dzieci, którym być może łatwiej przychodzi wyrazić swoje potrzeby lub o coś po¬prosić. Przyjście wyjątkowo odpowiedzialnym dzieciom z po¬mocą w znalezieniu w życiu równowagi pomiędzy pracą a zaba¬wą - to ważny i realistyczny cel. Kładź nacisk na to, by te dzieci nie poświęcały się i nie rezygno¬wały z potencjalnych korzyści, czerpanych z różnych zajęć, do¬świadczeń czy interakcji, pod pretekstem, że są zbyt zajęte i przed¬kładają potrzeby innych nad swoje własne. Stawiaj stale przed dziećmi zadania, odpowiadające ich zdolnościom na danym etapie rozwoju, ale pomóż im, by nauczyły się nie brać na swoje barki zbyt wiele. Unikaj niezwykle wysokich wymagań i ob¬ciążania dzieci taką odpowiedzialnością, jakby były dorosłe, choć¬by nawet ochoczo chciały się podjąć takich obowiązków. Daj im do zrozumienia, że nie ma niczego złego w zrelaksowaniu się i bezczynności. Upewnij je, że nie zawsze muszą się czymś wy¬kazywać, by zrobić przyjemność komuś innemu i że można rów¬nież zrobić raz przyjemność sobie samemu, co może oznaczać bezczynność. Dowartościowuj te dzieci za to, „kim są\\\", a me tylko za to, „co robią\\\". Upewnij je, że mogą liczyć na twoje bezwarunkowe po¬parcie jako jednostki - a nie tylko poparcie dla czegoś, nad czym pracują lub, co osiągnęły. Powinny wiedzieć, że akceptujesz je nie¬zależnie od tego, czy odniosą sukces, czy też poniosą porażkę. Okazuj, że je cenisz i darzysz uznaniem, że są kimś szczególnym, nawet, jeśli w danej chwili nie wykazują się niczym konkretnym. Naucz je większej giętkości i elastyczności, włączając do pro¬gramu spontaniczne, wymyślone na poczekaniu zajęcia. Zachęć je, aby rozpoznawały swoje prawdziwe uczucia i często je wyrażały w rozmowach lub dawały im wyraz w formie arty¬stycznej.
Pokieruj nimi, gdy muszą podjąć ważne lub trudne decyzje, które rodzice pozostawili do ich uznania - na przykład gdy chodzi o to, w jaki sposób i gdzie spędzać czas po szkole, czy iść na b z tą czy inną sympatią, albo jaki wybrać zawód. Wyraź radość z ich sukcesów i ciesz się ich osiągnięciami rażę z nimi, ale naucz je, że można zaakceptować również porażkę i że nie muszą być doskonałością zawsze i w każdej dziedzinie. Bądź z nimi po wielkim niepowodzeniu czy odniesionym zawodzie. Pozwól dziecku zrozumieć i zaakceptować fakt, że niepowodzenie jest częścią doli człowieczej. Zadbaj o to, by miały okazje do zabawy, relaksu i radości, a mogły nacieszyć się dzieciństwem razem z innymi rówieśnikami, a nie spędzały większości czasu z dorosłymi, przy wykonywaniu „dorosłych\\\" czynności. Akceptuj śmiech, chichoty, nawet wygłupy, wplatając do programu zabawne opowieści lub zdarzenia. Silna motywacja do osiągania wyników, odnoszenia sukcesów i sprawiania przyjemności innym sprawia, że dzieci alkoholików nie mają szansy przeżycia dzieciństwa. Mimo że i zachowanie wcale na to nie wskazuje, dzieci alkoholików, które są bohaterami rodzinnymi, potrzebują pokierowania nimi i nadzoru ze strony dorosłych. Potrzebny im jest również czas na zabawę, naukę, fantazjowanie i korzystanie z przywilejów dzieciństwa. Dzieciństwo stanowi mocny fundament dla dorosłego życia. Małoletni, którzy mieli szansę być dziećmi, będą w dorosłym życiu zdrowsi, bardziej wielostronni i mniej skłonni do użalania się nad tym, co utracili.
Jak pomóc kozłowi ofiarnemu?
Popatrz na zachowanie kozła ofiarnego jako wołanie o pomoc a niejako próbę zagrożenia tobie osobiście. Unikaj spisywania kozła ofiarnego na straty, zgodnie z często występującą tendencją. Te dzieci - ze wszystkich czterech odgrywanych ról - bywają najmniej lubiane, gdyż ich zachowania - niekiedy gwałtowne, niezgodne z prawem lub zagrażające otoczeniu- wywołując często u dorosłego lęk i gniew. Kosztują także najwięcej energii. Zrób inwentarz własnych uczuć w stosunku do kozła ofiarnego. Pozwól sobie na stwierdzenie, że trudno ci polubić to dziecko. Terapeuci nie muszą lubić wszystkich dzieci tak samo, ale mają obowiązek wszystkie traktować sprawiedliwie i pomagać im w zaspokojeniu ich potrzeb. Radykalnie zmień swoje zachowanie wobec kozła ofiarnego, jeśli jesteś do niego nastawiony/a negatywnie. Niekiedy możesz być tak rozzłoszczony lub wystraszony, że powiesz lub zrobisz coś, co wy¬wrze na kozła ofiarnego negatywny wpływ. Jest szansa, że zmiana w twoim zachowaniu wywoła u kozła ofiarnego zmianę na lepsze. Bądź uczciwy/a w wyrażaniu swoich uczuć. Ja sam, pochodząc z domu z problemem alkoholowym, miałem trudności z przy¬znaniem, iż dane dziecko mnie irytuje i z wyrażeniem moich odczuć w słowach. Negując swe prawdziwe uczucia, wzmacnia się tylko system zaprzeczania faktom, który występuje w alko¬holowej rodzinie. Przekaż dziecku swoje odczucia. Jeśli kozioł ofiarny robi coś, co cię złości, powiedz mu o tym w oględny sposób. Mów jednak, że jesteś zły o konkretną rzecz, jaką zrobił, a nie na niego samego. Stosując takie podejście, wpajasz dzieciom alkoholików kilka różnych prawd: (1) Uczysz je, że dzieci alkoholików nie muszą negować swych prawdziwych uczuć, do czego zmuszone są w domu. (2) Uczysz kozły ofiarne, że mogą raczej w sposób kon¬struktywny wyrazić swoje uczucia w słowach, zamiast wyłado¬wywać je destrukcyjnie na kimś innym. (3) Dajesz przykład, jak należy w dojrzały sposób radzić sobie z silnymi emocjami i ukie¬runkowywać swe uczucia. Unikaj w kontakcie z tymi dziećmi zbytniej surowości i skłon¬ności do karania; próbuj nawiązać kontakt z prawdziwym dziec¬kiem, kryjącym się pod przykrywką pozorów. Zatroszcz się o to, aby kozioł ofiarny wiedział, gdzie są granice tego, co wolno, a czego nie wolno. Poinformuj wyraźnie, jakie są obowiązujące reguły i zwyczaje. Rozsądne, przewidywalne, a jed¬nak elastyczne granice i obowiązujące zwyczaje są ważne, jeśli chcemy pomóc tym dzieciom zapanować nad ich własnymi zacho¬waniami. Postaraj się o pozytywne podejście,, tłumacząc im, czego się od nich oczekuje i z jakiego powodu” zamiast mówić im; czego im nie wolno. Dziecku, które przebiega przez hol, mówi się; na przy¬kład: „Proszę, przechodź przez hol zamiast biegać, inaczej mógł¬byś się przewrócić i skaleczyć”. W ten sposób dziecko otrzymu¬je informacje, jak powinno się zachować i dlaczego. Natomiast nakazując dziecku jedynie „Nie biegaj po holu!\\\" kładzie się na¬cisk tylko na zakaz i nie przekazuje mu się wiadomości, jak po¬winno się zachować. Chwal kozła ofiarnego za zachowania pozytywne- nawet w naj¬drobniejszych rzeczach (za przyniesienie odrobionego zadania, spełnienie jakiejś twojej prośby, skupienie na zajęciach chociaż¬by przez pięć minut). Tym dzieciakom trzeba bardzo wiele uznania za ich właściwe zachowanie, gdyż większość reakcji, z jaki¬mi spotykają się ze strony dorosłych ma charakter negatywny. Wyznacz im role przywódcze w sytuacjach, gdy sukces jest pewny i pochwal za dobrze wykonane zadanie. Kozły ofiarne nieraz mają utajone zdolności przywódcze, które trzeba tylko wykryć. Pomóż kozłom ofiarnym poznać swoje uczucia i dać im wyraz na rozmaite sposoby: poprzez działalność twórczą, aktorstwo albo udział w grupowych dyskusjach. Zachęcaj do właściwego wyładowania emocji. Możesz im na przykład pokazać, że będą w porządku, jeśli okażą gniew czy frustrację gniotąc glinę, kopiąc pień drzewa czy waląc w worek treningowy. Niedopuszczalne jest natomiast, by wyżywali się na innym dziecku lub na dorosłym. Zapewnij dziecku opiekę ze strony kogoś - wolontariusza, ro¬dzica lub doradcy - kto zajmie się nim indywidualnie. Zarówno ty sam, jak i dziecko od czasu do czasu możecie potrzebować chwili wytchnienia od siebie nawzajem. Zachęć te dzieci, by zajęły się jakąś dyscypliną sportu, najlepiej ściśle zorganizowaną, gdzie można wyładować silne emocje, jak również rozwijać pozytywne relacje interpersonalne, a także na¬uczyć się, jak być członkiem społeczności i jak być liderem. Pomóż innym dzieciom zrozumieć kozła ofiarnego najlepiej jak potrafisz, respektując zarazem ich odczucia i prawa. Dzieci nie powinny jednak być zmuszane do zadawania się z kozłem ofiar¬nym, jeśli sobie tego nie życzą.
Jak pomóc dziecku zagubionemu?
Daj mu poczucie przynależności do grupy. Zadbaj, by wiedziało, że zajmuje ważne miejsce w klasie i nadaje się do tej roli. Korzystaj z nadarzających się okazji do zintegrowania zagubio¬nego dziecka w szerszym środowisku społecznym. Nie wyma¬gaj jednak od niego, by spędzało cały czas w towarzystwie, gdyż wszystkie dzieci potrzebują czasem samotności. Zachęć zagubione dziecko, by wzięło udział w zajęciach, wyma¬gających interakcji społecznej (np. zbiorowe rozwiązywanie pro¬blemów, tworzenie kolażu, malowanie na murze, planowanie zabawy klasowej), zamiast siedzieć samotnie (snując marzenia lub czytając sobie w kącie). Wywieszaj na tablicy ogłoszeń prace artystyczne, opowiadania lub inne interesujące rzeczy, by podbudować pewność siebie u dziecka i jego poczucie własnej wartości. Podbuduj samoświadomość dziecka, chwaląc je, gdy wyraża kon¬struktywne myśli i opinie. Wybierz z programu temat, którym dziecko byłoby szczególnie zainteresowane i w którym mogłoby dokonać czegoś wartościo¬wego na rzecz grupy. Pomóż dziecku rozpoznawać i wyrażać swoje uczucia za pośred¬nictwem bezpiecznych, niczym nie grożących środków wyrazu, jak malowanie palcami, rzeźba w drewnie, kukiełki, dyktowanie opowiadań, muzyka i inne formy artystyczne. Zaproponuj zajęcia wymagające rozwiązywania problemów i zwróć się o pomoc w znalezieniu rozwiązania w taki sposób, aby dziecko nie poczuło się skrępowane. Wiele zagubionych dzieci ukrywa swoją wybitną inteligencję, podobnie jak wszystko inne, tak, że nauczycie¬le mogą nigdy nie dowiedzieć się, jakie zdolności ma dziecko. Opracuj socjogram (zob. rozdział VI), by ustalić, z kim z grupy dziecko najbardziej chciałoby współpracować i które wywiera¬łoby na nie dobry wpływ. Połącz dziecko zagubione z wybranym przezeń dzieckiem i wyznacz im zadanie lub jakąś formą aktyw¬ności, w której mogłyby współdziałać z sobą. Notuj, ile razy zwracasz się do zagubionego dziecka lub ile razy je chwalisz. Sprawdzaj te listę pod koniec dnia, żeby oriento¬wać się na bieżąco, jak dalece ci się to udaje i jakie postępy robi dziecko.
Jak pomóc maskotce?
Poświęć maskotce indywidualnie bardzo wiele uwagi i postaraj się poznać to dziecko osobiście. Daj dziecku do zrozumienia, że nie powinno ukrywać swej prawdziwej osobowości i że ludzie będą je nadal lubić, nawet, jeśli nie będzie opowiadać dowcipów. Pomóż maskotkom otworzyć się, pozyskując ich zaufanie. Cho¬ciaż mogą sprawiać wrażenie beztroskich, trzeba okazać im wie¬le życzliwości, aby nabrały ufności na tyle, by odrzucić maskę. Posłuż się opowiadaniem różnych historii, by przekazać dziecku informację, że nie ma nic złego w okazywaniu prawdziwych uczuć. Wymyślona opowieść o dziecku, które na zewnątrz za¬wsze prezentuje roześmianą twarz, ale wewnątrz płacze, pozwo¬li dotrzeć do dziecka z przesłaniem w sposób nie budzący w nim poczucia zagrożenia. Posłuż się kukiełkami, aby zademonstrować rolę błazna, ale zarazem opisz smutek, jaki błazen kryje w głębi duszy. Na¬stępnie daj kukiełki dziecku, aby z ich pomocą odegrało podob¬ną rolę. Wciągnij dziecko do innych zajęć, dających możliwości artystycz¬nego wyrazu, takich jak zajęcia plastyczne, muzyka i rękodzieło. Pokazuj dziecku właściwe reakcje i emocje, stosowne do dane¬go wydarzenia. Wyjaśnij, że na przykład śmiejemy się z rzeczy zabawnych, ale płaczemy, gdy jesteśmy świadkami czegoś smutnego i złościmy się, gdy ktoś zrobi nam krzywdą. Jeżeli dziecko śmieje się, gdy komuś dzieje się coś złego, zdefiniuj te sytuacje na użytek dziecka i wyjaśnij rzeczowym tonem: „To nie było śmieszne, kiedy John upadł. Potłukł się i bardzo go bolała noga\\\". Namów starsze dzieci, aby zaczęły pisać dziennik i robiły tam zapiski, co dzień, albo, co tydzień. Zapewnij je, że poza tobą nikt nie będzie tych zapisków oglądał. Powiedz im, że w każdej chwili mogą z tobą o tym porozmawiać.
Rola daje chwilowo ulgę w dorosłości role tracą aktualność. Nie przynoszą korzyści, robią szkodę. Zdeterminowane i pełne niepokoju dzieci alkoholików często szukają ucieczki w alkohol i innych substancji uzależniających, pracy, jedzeniu, seksie, nie kompleksowe zachowania.

ROZDZIAŁ II
„Przystosowanie psychiczne dzieci alkoholików”.
Zdrada, podstęp, kłamstwo, sprzeczne komunikaty- opisuje interakcje miedzy dziećmi a pijącymi alkoholikami. Każde dziecko doświadcza uczucia strachu, gniewu, winy, niepewności, zakłopotania i wstydu. Fakt alkoholizmu w rodzinie kształtuje ich uczuciowość, osobowość i zachowania. Choroba- główna siła nadająca kierunek ich życiu, dzieci żyją w ciągłym strachu.
Psychiczne pole bitwy
 stres i napięcie u członków rodziny
 przetrwanie
 czasem trudno wytrzymać z niepijącym rodzicem (kłamie, by ustrzec się przed pijącym, wina dziecka)
 trudny charakter współuzależnionego rodzica jest jednym z przejawów choroby, są rozdrażnienie, nerwowi, napięci, przygnębieni, złoszczą się, swoje emocje przenoszą mimowolnie na dzieci, próbują stworzyć sytuację, że niby wszystko jest w porządku, są tym tak pochłonięci, że byle głupstwo ich denerwuje
 cała ich uwaga skupia się na alkoholizmie
 dziecko jest lekceważone, niechciane, niekochane
 gdy pijanemu „urwie się film”- jest szczerze przekonany, że nie jest winny stawianym mu zarzutom
Rozwój systemu zaprzeczeń
 mechanizmy obronne: zaprzeczenie i negowanie
 mówię: Twój ojciec nie jest alkoholikiem, on jest nałogowym pijakiem.
 gdy rodzic współuzależniony neguje sytuację, w której dziecko było świadkiem, odczuwa ono zakłopotanie i brak zaufania dla własnego postrzegania rzeczywistości; zaczyna tłumić swoje podejrzenia i bagatelizować związane z nimi uczucia
 dzieci rozdzielają obraz pijącego na dwa: dobry i zły; mała uwaga do odczuć o chorobie
 w wieku ok. 9 lat dziecko wątpi i zaprzecza swoim spostrzeżeniom oraz osobom z zewnątrz chcącym przekonać je o problemie alkoholowych rodzica
 zaprzeczają i kłamią wobec rówieśników po to, by ukryć bolesną rzeczywistość w której są zmuszone żyć
 to właśnie poprzez rozwój systemu zaprzeczeń rodziny alkoholowe nabywają cech odróżniających je wyraźnie od rodzin zdrowych
Profil psychologiczny rodzin alkoholowych (naukowcy wobec alkoholików):
 w rodzinach alkoholowych częściej dochodzi do konfliktów i dysfunkcji, problemy małżeńskie, nieszczęśliwi, mało spójne, słabo zorganizowane, maja małe potrzeby intelektualne i kulturalne, konflikty
 dzieci alkoholików wychowują się w rodzinach bardzo podzielonych, często kłótnie, rozwody, niezgoda wśród rodziców i rodzeństwa
 metody wychowawcze pijących ojców (niepijący ojcowie są odrzucani, są ośmieszani, szorstko traktowani i lekceważeni); matki odrzucają dzieci, dyscyplina, konflikty, nadopiekuńczość
 rodziny cierpią na brak solidarności i ciągły niepokój
 relacje w rodzinie to: napięcia, walki, kłótnie,
 dominacja nad młodszym rodzeństwem (agresja, frustracja), wrogość, złość
Urazy emocjonalne (bolesne rany):
 burza emocji, złość, wściekłość, rozpacz
 złość wobec rodziców- reakcja na odrzucenie, niszczenie ich rzeczy, kłamstwa, bije członków rodziny, krzyczy na nich
 lęk i przerażenie- sytuacja w domu wywołuje te uczucia, na przemoc, wykorzystywanie seksualne
 poczucie winy- obwiniają się o spowodowanie alkoholizmu rodzica, winne za ich picie, że nie mają możliwość powstrzymania rodziców
 smutek i agresja- dzieci- smutek, dorośli- agresja; uważają swoje dzieciństwo za nieszczęśliwe, a w domu sytuacja niepewna
 niepewność- niestałość i nieprzewidywalność postępowania rodziców, wahania nastroju
 zawstydzenie i izolacja- lęk przed wstydem, nie nawiązują kontaktów, bo muszą ukrywać chorobę rodzica; nie zapraszają nikogo do domu; wycofanie się i izolacja, budują mur
 żal- reakcja emocjonalna, utrata rodzica, szczęśliwego dzieciństwa itp.
Funkcjonowanie psychiczne:
a/ czynniki wpływające na rozwój psychiczny:
 płeć dziecka
 płeć pijącego rodzica
 wiek dziecka
 status socjoekonomiczny rodziny
 czy piją obydwoje rodzice
 rasa
 kolejność w jakiej dziecko przyszło na świta
 czynniki konstytucjonalne
 czynniki zewnętrzne (instytucje, inni ludzie)
 czy rodzic jest aktywnym czy niepijącym alkoholikiem
 dzieci obydwóch alkoholików są bardzo agresywne
b/ samoocena:
 znacznie zaburzenia
 patrzą na siebie bardzo krytycznie, niska samoocena
 relacje miedzy rodzicami zaburzone
Dzieci odporne na urazy psychiczne:
 potrafią wyjść cało z psychicznych opresji
 posiadają zdolność do radzenia sobie i reagowania na stres w niekonwencjonalny sposób
 rozkwitają pomimo problemów
 autorzy porównują dzieci do lalek: szklane: tłuką się z powodu pełnego stresu, podatne na urazy, załamują się całkowicie, plastikowe: dźwigają brzemię doznanych ran, zostają trwale poobijane; metalowe: są niezniszczalne, odporne na szkodliwy wpływ otoczenia, rozwijają się normalnie
Dzieci odporne:
 przystosowane społecznie
 nie przejmują się problemami, spokój wewnętrzny
 lubiane
 pozytywna samoocena
 wspaniali rodzice z nich wyrastają
 zdolni intelektualnie i twórczo
 często ich zachowanie jest tylko maską
 nie ujawniają swoich słabości
Centrum kontroli:
 kontrola nad własnym, postępowaniem dla dzieci alkoholików jest bardzo istotna, chce panować nad życiem otoczonym alkoholem, kontrola zewnętrzna, brak zdolności wpływania na otaczający świat z korzyścią dla siebie, przyczyną jest zła socjalizacja w okresie ich dzieciństwa, bo są paraliżowane stresem i napięciem
 brak wiary w to, że mogą przeciwstawić się biegowi wydarzeń i przejęcia kontroli nad swoim życiem (wyjątki to dzieci odporne)
Problemy w relacjach międzyludzkich:
 o tym decydują interakcje zachodzące między członkami jego rodziny, nie zapewniają prawidłowego podłoża dla rozwoju zdrowego modelu reakcji międzyludzkich
 rodzice nie odgrywają pozytywnych ról
 nieufność przeniesiona na innych
 z rodzeństwem niezgoda, brak przyjaciół.
 nadmierna podejrzliwość i brak zaufania
Wskazówki dla osób pracujących z dziećmi i młodzieżą alkoholików:
 nie możesz spowodować, że alkoholizm zniknie z czyjegoś życia; możesz mu pomóc; nikt nie może powstrzymać picia poza samym alkoholikiem
 najlepszą formą niesienia pomocy dzieciom jest ułatwianie im zajęcia się samymi sobą i poprawienia sytuacji w domu, na ile jest to możliwe
 wyciągnij pierwszy rękę dziecko tego nie zrobi
 nie etykietuj dziecka
 duża uwaga na dziecko, upewnij się, że poświęcono mu wyraźną uwagę
 zapewnij dziecko, że przyczyną alkoholizmu są problemy ich rodziców; one nie są odpowiedzialne za te chorobę
 pomagaj dziecku zyskać poczucie panowania nad swoim środowiskiem, podejmowanie wyzwań
 ustal relacje jeden do jednego i komunikujcie się z nim na poziomie uczuć
 unikajcie nadopiekuńczości, cierpliwość wskazana
 pokaż jak wyglądają inne rodziny
 zrozum, że problemy ich nie są przyczyną, by dziecko było dogłębnie zepsute
 pomoc dziecku w wyrażaniu uczuć, rozwiązywaniu konfliktów
 zezwólcie na samotność i chwile prywatności jeżeli tego potrzebuje, równowaga
 pomóżcie im rozwijać poczucie zaufania

ROZDZIAŁ IV
Kłopoty z nauką i zachowaniem
1. Szkolne problemy dzieci alkoholików:
 niższe zdolności intelektualne u chłopców
 gorsze umiejętności werbalne i niższy stopień rozumienia czytanego tekstu
 gorsze wyniki w nauce uzyskiwane przez dzieci ojców alkoholików i matek alkoholiczek
 gorsze wyniki testów na inteligencję
 gorsza koordynacja percepcyjno-ruchowa, pamięć i opanowanie słownictwa
 częstsza zmiana szkół
 powtarzanie klas
 gorsza frekwencja w szkole
 niezdolność do koncentracji
 niespokojne zachowanie, impulsywność
 dzieci te są częściej kierowane do psychologa lub poradni
 dzieci z rodzin alkoholików o niskich dochodach częściej bywają wyrzucane ze szkoły, rzadziej kończą szkołę średnią
Alkoholizm rodziców wpływa bardziej niekorzystnie na postępy w nauce chłopców niż dziewcząt, ci znajduje wyraz zarówno w ich zachowaniu i samopoczuciu, jak i w uzyskiwanych słabych ocenach. Obniżona sprawność intelektualna u chłopców może być następstwem faktu, że odrzucają oni niemożność rozwijania wrodzonych zdolności. Chłopcy ciężej przechodzą okres dostosowywania się do nowej sytuacji rodzinnej, co znajduje wyraz w ich postępach w nauce, w szkole i w wynikach testów poznawczych.
2. Ubóstwo a wyniki w nauce:
warunki życia w niedostatku w połączeniu z alkoholizmem rodziców zwiększają ryzyko wyrzucenia ze szkoły, pozostania na drugi rok w tej samej klasie, wagarowania, zaniechania nauki przed ukończeniem, szkoły średniej
takie dzieci mają problemy natury emocjonalnej, są często pod opieką poradni specjalistycznych
w okresie dojrzewania miewają większe problemy ze szkołą, wchodzą w konflikty z prawem
sam tylko kontakt z nadużywającymi alkoholu rodzicami nie musi doprowadzić do klęski w nauce- składa się na to także odporność psychiczna dziecka, separacja bądź rozwód rodziców, ubóstwo, środowisko rodzinne, system opieki społecznej, zdolność do stawiania czoła trudnościom i problemom
3. Przyczyny słabych wyników:
szkoła może być dla dzieci alkoholików kryjówką, bezpiecznym miejsce, lubią szkołę, chcą w niej przebywać i rozkwitają w klasie- lub jest wręcz przeciwnie- szkołą może stać się jeszcze jednym czynnikiem stresu, miejscem gdzie przebywa się niechętnie itp.
dzieci alkoholików nie dają sobie rady w szkole z wielu powodów: rodzice są tak pochłonięci własnymi problemami, że dzieci schodzą na dalszy plan, nawet jeśli dziecko uczy się dobrze nie otrzymuje pochwały ze strony rodziców
trudno jest się uczyć dzieciom i pamiętać o zadaniach domowych w domu, w którym co dzień panuje chaos, nieprzewidywalność i zamęt
dzieci bywają zaabsorbowane utrzymaniem spokoju i normalnych warunków w domu, cała ich energia skupia się na rodzicu alkoholiku i na próbach opanowania i ustabilizowania swego życia
brak snu, stres, zmartwienia po awanturach, troski o to, co się dzieje w domu pod nieobecność dziecka lub tego, co się będzie działo po powrocie do domu- to kolejne powody dla których dziecko nie będzie potrafiło się skupić na nauce i na szkole
dzieci alkoholików bardzo często fantazjują (np. o podróżach o spokojnym domu) odreagowując w ten sposób stres
wszystkie dzieci alkoholików potrzebują interwencji wychowawców, intensywna terapia potrzebna jest dzieciom, które wyładowują swój ból i frustrację, zamiast je ukrywać (zachowania chuligańskie).
1/5 nastolatków dokonujących prób samobójczych pochodzi z domów, w których jedno lub oboje rodziców pije,
dzieci alkoholików to grupa dzieci wysokiego ryzyka jeśli chodzi o próby samobójcze
nastolatki o skłonnościach samobójczych regularnie piły i zażywały więcej środków uspokajających lub narkotyków
rodzice takich nastolatków byli przygnębieni lub niespokojni, miewali myśli samobójcze, powodziło im się gorzej itp.
4. Zaburzenia rozwoju i zachowania odbiegające od normy:
agresywne zachowania w grupie
izolacja, bójki z rówieśnikami
kłótliwość, niechęć do współpracy
wchodzenie w konflikty z prawem
destruktywne, nieposłuszne, buntownicze zachowania
kradzieże, kłamstwa, wagarowanie
nadużywanie substancji psychoaktywnych
wybuchy złości, nadaktywność
dzieci z rodzin alkoholików są mniej uważne, słabiej reagują na bodźce środowiskowe, są bardziej podatne na emocjonalny spadek nastroju
są lękliwe, niepewne, nie potrafią zapanować nad swoim podnieceniem czy chwilowym nastrojem
wykazują mniejszą samodzielność
są bardziej agresywne, próbują rozkazywać
wrażliwe na hałas, jaskrawe światło, chłód, gorąco
5. Relacje matek na temat ich potomstwa pozwoliły wyróżnić 8 symptomów behawioralnych pozwalających na odróżnienie dzieci alkoholików od ich rówieśników:
częstsze jąkanie się
moczenie się po ukończeniu 6 r.ż.
biły się
popadały w konflikt z otoczeniem
izolacja
napady złego humoru
irracjonalne lęki
kłopoty w szkole
Inne to:
nadmierna ruchliwość
spadek nastroju
problemy ze skupieniem uwagi
zachowania stanowiące formę uniku (tj. palenie, picie, jedzenie)
impulsywne reakcje
6. Wskazówki dla osób pracujących z dziećmi i młodzieżą:
I. Spójrz głębiej, poza zewnętrzne objawy
II. Poświęć więcej uwagi:
 zestresowanym dzieciom przekaż wskazówki np. jak zrobić zadanie domowe
 dodatkowa uwaga przekonuje dzieci, ze ktoś się o nie troszczy
 jeśli będziesz śledzić sprawy rodzinne ucznia tj. rozwód, ponowne małżeństwo itp. będziesz mógł skutecznie pomóc przebrnąć uczniowi przez te konfliktowe sytuacje
III. Chwal dzieci przy każdej okazji
IV. Wspieraj rodziców


ROZDZIAŁ V
Rozpozanwanie dzieci alkoholików w wieku przedszkolnym:
1. Potrzeba wczesnej identyfikacji.
Lata przedszkolne są najbardziej istotne w życiu, jeśli chodzi o tworzenie podwalin dorosłej osobowości. Próby wykrywania, dzieci z rodzin alkoholowych powinny być podejmowane w
lub drugiej klasie jest niewłaściwe ponieważ już w u dziesięciolatków mechanizm zaprzeczeń i role rodzinne są głęboko utrwalone. Działania interwencyjne, podjęte w wieku przedszkolnym, mogą przerwać przenoszenie choroby alkoholowe, zanim negatywne wzory zachowań utrwalą się na dobre.
2. Przeszkody utrudniające wczesne wykrywanie,
Większość osób pracujących z małymi dziećmi, na co dzień nie przeszła odpowiedniego przeszkolenia i nie wie o alkoholizmie dostatecznie dużo, by móc wykryć jego następstwa (nieumiejętność pytania, skrępowanie, lęk przed wyrządzeniem dziecku szkód psychicznych, złość rodzica). Standardowe procedury do rozpoznawania dzieci alkoholików zostały opracowane z myślą o dzieciach w wieku szkolnym. Dzieci w wieku przedszkolnym nie potrafią jeszcze pisać, czytać, ich ekspresja artystyczna nie jest wystarczająco rozwinięta. Mimo to identyfikacja w okresie przedszkolnym jest możliwa, zależ od subiektywnych wrażeń osoby interesującej się losem dziecka. W życiu małego dziecka da się wyróżnić cztery dziedziny, których analiza pozwoli ustalić czy dziecko żyje w atmosferze ciągłego napięcia: (1) codzienne rutynowe czynności, (2) zachowanie podczas zabawy, (3) przystosowanie emocjonalne, (4) stosunki między rodzicami a dzieckiem.
Dwadzieścia oznak, które powinny obudzić czujność przy rozpoznawaniu dzieci alkoholików w wieku przedszkolnym:
1. Problemy ze snem.
2. Uporczywe znużenie lub senność,
3. Regres w kontrolowaniu czynności fizjologicznych.
4. Niezwykle zachowanie przy jedzeniu.
5. Trudności w dostosowaniu się przy przechodzeniu od jednej czynności do drugiej oraz trudności dostosowawcze podczas zmian w codziennym rozkładzie zajęć,
6. Opóźnienia w rozwoju.
7. Powracające wątki alkoholowe przy zabawie.
8. Izolowanie się przy zabawie.
9. Niezdolność do skupienia uwagi przez dłuższy czas.
10. Nadmierna ruchliwość.
11. Nagłe i nietypowe zmiany w zachowaniu.
12. Częste kaprysy i rozdrażnienie.
13. Częste wybuchy złości lub atakowanie innych dzieci.
14. Zachowania regresywne, takie jak ssanie kciuka lub gaworzenie po dziecinnemu.
15. Przesadny lęk przed nieznajomymi osobami lub nowymi sytuacjami.
16. Uporczywe nieodstępowanie opiekuna, nadmierny lęk przed rozłąką.
17. Zachowania, wskazujące na niepewność w stosunkach z osobami, do których dziecko jest przywiązane.
18. Autorytarny stosunek rodziców do dziecka i ich nierealne oczekiwania.
19. Obojętność ze strony rodziców, częsta nieobecność dziecka w przedszkolu.
20. Oznaki zaniedbania, maltretowania lub wykorzystywania seksualnego.
3. Monitorowanie codziennych rutynowych czynności
Regularnie powtarzające się kłopoty w codziennych czynnościach są symptomem głębszych
problemów, które mogą być związane z alkoholem.
• kłopoty ze snem- niemowlęta przesypiają większą część swoich pierwszych miesięcy, po ukończeniu roku stałe znużenie, senność i chęć pospania sobie dłużej są oznaką jakiegoś problemu natury zdrowotnej lub depresji emocjonalnej, która może być związana z alkoholizmem w rodzinie. Nawyki spania w określonych porach są doskonałym wskaźnikiem, pokazującym jak dobrze małe dzieci przystosowują się do otoczenia i jak dobrze inne sprawy układają się w ich życiu. Powtarzające się koszmary senne, przerywany lub chaotyczny rytm snu, są wskaźnikami potencjalnych problemów związanych z alkoholem.
• nawyki wiązane z czynnościami fizjologicznymi- dzieci które ukończyły 27 miesiąc życia potrafią kontrolować oddawanie moczu i kału. Przypadki moczenia się czy zaburzenia są jednak u dzieci na porządku dziennym. Problemy alkoholowe w rodzinie mogą przynosić wielokrotnie powtarzający się regres czynności fizjologicznych, pomimo iż wcześniej umiało je kontrolować.
• nawyki związane z jedzeniem- dzieci które ukończyły pierwszy rok życia jedzą trzy posiłki dziennie. Normalnym objawem jest u dzieci brak apetytu lub odmowa zjedzenia nowej potrawy. W tym okresie dzieci są szczupłe, ponieważ cały czas rosną. Nie normalne jest głodzenie się, kompulsywne objadanie się (wyraźny symptom występujący u dorosłych dzieci alkoholików), rytuały związane z jedzeniem, dla niektórych dzieci jedzenie staje się namiastką miłości, której nigdy nie zaznali od rodziców alkoholików. Oznaką problemów może być trwały brak apetytu, wybrzydzanie i objaw niedożywienia (spowodowane przygnębieniem i depresją), wychudzenie może wskazywać na zaniedbanie ze strony rodziców.
• reagowanie na zmiany- dzieci potrzebują ciągłości i przewidywalności trybu życia (w domu, przedszkolu). Dzieci z rodzin alkoholowych mogą okazywać zmartwienie, zdenerwowanie, niepokój lub agresję, gdy porządek dnia ulega zmianie, mają trudności z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej co może wiązać się z brakiem poczucia bezpieczeństwa.
• opóźnienia rozwojowe- poważne opóźnienia w rozwoju mierzone odchyleniem od norm, mogą sygnalizować trudności związane z chorobą alkoholową w rodzinie. Jeżeli dziecko pozostaje daleko w tyle pod względem, umiejętności językowych lub motorycznych, jest to sygnał. Dzieci, u których występuje alkoholowy zespól płodowy cierpią wskutek opóźnień rozwojowych w wielu dziedzinach (dzieci te wykazują również zaburzenia percepcyjno-motoryczne), wiek, w jakim dziecko powinno opanować dane umiejętności w każdym przypadku jest indywidualną sprawą, jedynie kolejność nabywania umiejętności pozostaje ta sama.
4. Obserwacja zabawy:
Zabawy służą rozwijaniu umiejętności społecznych i rozwoju emocjonalnego. Obserwując zabawę profesjonaliści poznają wiele tajników dziecięcego rozwoju.
• zabawa w teatr- dzieci ogrywają scenki podpatrzone w codziennym życiu, dzieci odreagowują w grze swoje radości i frustracje, dorośli mogą wyczuć, że coś jest nie w porządku kiedy dzieci jako rekwizyty używają butelek lub puszek po piwie naśladując pijących rodziców lub gdy odgrywają sceny konfliktów małżeńskich. Motywami, które stale się pojawiają to przemoc, gniew, poczucie winy i lęku. Dzieci w ten sposób mogą wyładować swoje uczucia
• kolejne fazy zabawy- dzieci z domów alkoholowych mają duże problemy z przechodzeniem kolejnych faz zabawy, bawiące się maluchy są odizolowane (zabawy nie zaangażowane, obserwacyjne, samotne i równolegle). Przedmiotem troski powinny stać się pięciolatki, które spędzają większość czasu przeznaczonego na zabawę jako obserwatorzy, bądź też przy zabawie samotnej lub równoległej.
• utrzymywanie uwagi i nadmierna ruchliwość- troskę budzą dzieci niezdolne do utrzymywania uwagi podczas zabawy przy użyciu zabawek, nadmierna ruchliwość u małych dzieci jest potencjalnym symptomem alkoholizmu u rodziców i częstym skutkiem ubocznym alkoholowego zespołu płodowego (trudności skupienia uwagi na czymś, wysokim poziomem aktywności motorycznej, słabą kontrolą nad odruchami i zachowaniem nastawionym na zwracanie na siebie uwagi). Oznaki ewentualnego alkoholizmu w rodzinie budzą dzieci, które nie potrafią usiedzieć spokojnie podczas odgrywania przez grupę krótkiej scenki lub przy zajęciach muzycznych, u dzieci, które nie są w stanie zaplanować ani dokończyć czynności, dzieci, które nie mają dość cierpliwości czy entuzjazmu by pracować nad jakimś grupowym zajęciem.
• nagłe zmiany w trakcie zabawy- alkoholizm w rodzinie może sprawić, że towarzyskie dotąd dziecko zamyka się w sobie, a dziecko nieśmiałe nagle zaczyna się popisywać. Należałoby się zainteresować dzieckiem, które podczas zabawy zaczyna nagle atakować inne dzieci, dokuczać zwierzętom. Opiekunowie powinni uważać na dzieci, które w swej grze aktorskiej przejawiają niezwykłe zasoby udramatyzowanej przemocy albo, które nie potrafią ukazywać w grze rozmaitych typów zachowań. Zainteresować należałoby się dziećmi, które bawią się całymi dniami tą samą zabawką w ten sam, rytualny sposób.
5. Ocena przystosowania emocjonalnego:
Obserwacje nastrojów dzieci, ich panowania nad własnymi emocjami, zachowań regresywnych oraz tego, jak potrafią opanować niepokój wywołany rozstaniem, wszystko to może być sygnałem problemu alkoholowego.
• dzieci o zmiennym usposobieniu- kontrastowe temperamenty mogą posłużyć do wykrywania dzieci z rodzin alkoholowych. Łatwe wpadanie w złość, nerwowość i nieobliczalne zachowania mogą być objawem alkoholowego zespołu płodowego. Dzieci, które pogrążają się długo w przygnębieniu czy depresji, ujawniają jakiś kryzys emocjonalny, podobnie jak dzieci, które nie okazują uczuć i których stan emocjonalny nie ulega żadnym zmianom. Częste zmiany nastrojów od zadowolenia do złości są oznaką problemów, które mogą wynikać ze stresu zrodzonego przez alkoholizm w rodzinie.
• wybuchy złości- wybuchy złości są normalnym wyładowaniem emocji, dzieci powyżej 4 roku, które prezentują częste wybuchy złości lub mają trudności z opanowaniem swoich uczuć, wymagają szczegółowej uwagi. Akty agresji w stosunku do innych dzieci mogą również stanowić wskazówkę, iż mamy do czynienia z dzieckiem alkoholików.
• zachowania regresywne- zachowania które się przedłużają takie jak moczenie się, gaworzenie czy obsesyjne ssanie kciuka, stanowią głęboki regres co jest oznaką emocjonalnego nieprzystosowania, oznaczają brak poczucia bezpieczeństwa.
• niepokój związany z rozstaniem- dzieci z rodzin alkoholowych pod nieobecność rodziców przez długi czas nie mogą odzyskać spokoju, chodzą za wychowawczynią, nie odstępują jej na krok, okazują widoczne przygnębienie gdy wychowawczyni wychodzi, zdradza to nienormalne trudności adaptacyjne, stale boją się obcych, odczuwają lęk w obliczu nowych sytuacji.
• przywiązanie podszyte lękiem i niepewnością - u dzieci, których jeden z rodziców jest czynnym alkoholikiem (osoba niekonsekwentna, niedostępna, nie spełnia potrzeb dziecka) dzieci takie będą nawiązywały więzi podszyte lekiem i niepewnością. Dzieci te odczuwają niepokój, są niespokojne i przygnębione nawet siedząc u matki na kolanach, są nieszczęśliwe, gdy ich matki wschodzą (przez długi czas pozostają rozkapryszone i trudno je wciągnąć do zabawy). Dzieci alkoholików, którym brakuje pewności, są mniej skłonne do współdziałania, bardziej kłótliwe, nastawione niechętnie, łatwo się zniechęcają, agresywne w stosunku do dorosłych i rówieśników. Niepewne dzieci mają trudności w nawiązywaniu bliskich kontaktów z innymi i bywają często nielubiane przez kolegów i nauczycieli.
6.Obserwowanie rodziców:
Obserwując rodziców w interakcjach z dziećmi, trzeba zwrócić uwagę na nastawienie dorosłych do dziecka oraz na stosowane metody wychowawcze, w jakim stopniu interesują się i angażują w rozwój dziecka. Zachowanie wobec personelu, współpraca z kierownictwem może wiele powiedzieć na temat ewentualnego alkoholizmu w rodzinie.
• metody wychowawcze- szczególną uwagę powinno się zwrócić na rodziców autorytatywnych, którzy przenoszą własny gniew i frustrację na potomstwo. Rodzice autorytatywni siłą narzucają dyscyplinę bez jednego słowa uzasadnienia czy wyjaśnienia, wyrazy niezadowolenia i krytyki, groźby i kary cielesne. Ich nadmierna surowość i szorstkość rozwijają u dzieci zachowania sterowane w głównej mierze poczuciem winy i lęku przed karą. Dzieci takich rodziców są bardziej zamknięte w sobie, wrogie, łatwiej wpadają w przygnębienie, mają zmienne nastroje, są nieszczęśliwe i nieufne, łatwiej załamują się w sytuacjach stresowych i mają więcej trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami.
• wiedza o rozwoju dziecka i oczekiwania wobec dziecka- nieznajomość ważniejszych etapów rozwojowych (wiek kiedy dzieci zaczynają chodzić, mówić) oraz próba przyspieszenia przez rodziców tych etapów również stanowi zagrożenie dla przedszkolaka. Zarówno rodzic uzależniony jak i współuzależniony mogą oczekiwać, że zachowanie dziecka zaspokoi ich własną potrzebę bezpieczeństwa, pociechy i miłości a jest to zbyt duży ciężar dla kilkuletniego dziecka.
• rodzicielska obojętność- sygnały do niepokoju daje brak najmniejszego zainteresowania rozwojem swego dziecka, rodzice są nieosiągalni przez telefon, nie odpisują na listy, nie przychodzą na zebrania, nie odbierają dziecka z przedszkola, systematycznie zbyt późno zgłaszają się po dzieci, mogą zmieć problemy z alkoholem.
• przemoc i zaniedbania ze strony rodziców - jest to najlepszy wskaźnik choroby alkoholowej rodziców, nietypowe rany, pręgi, siniaki, oparzenia na ciele dziecka, siniaki i rany o różnym stopniu zaleczenia świadczą o tym, iż powstały w różnym czasie co może sugerować regularność. Dziecko, które się kuli, gdy ktoś podnosi rękę może świadczyć o tym, iż jest ofiarą przemocy. Zaniedbania takie jak: niedomycie, brudne podarte ubranie, nosi zimową odzież latem i na odwrót, wygłodzenie, klucz na szyi dają wyraźny znak, że może to być skutek problemu alkoholowego w rodzinie.


ROZDZIAŁ VI
Rozpoznawanie dzieci alkoholików wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.
 około 5 % z 7 mln dzieci alkoholików w wieku szkolnym udaje się rozpoznać i poddać terapii
 wychowawcy okazują zdziwienie, dowiadując się że co 5 dziecko w ich klasie jest dzieckiem alkoholika
Przeszkody w rozpoznawaniu starszych dzieci alkoholików:
• brak przeszkolenia w tematyce alkoholowej
• własne nastawienie profesjonalisty wobec problemów alkoholowych (niektórzy uważają się za niekompetentnych, aby rozwiązywać takie problemy, obawiają się kłopotów, obawiają się, że nie będą wiedzieć, co dalej zrobić
• niewiele metod rozpoznawania dzieci alkoholików działa niezawodnie
Uwaga rozpoznania:
 umiejętność rozpoznawania tych dzieci przez personel placówek oświatowych nabiera szczególnej wagi, gdyż zapobiega to, wyrośnięciu z takiego dziecka kolejnego alkoholika
 rozpoznanie pozwala nauczycielom i wychowawcom zmienić swoje oczekiwania wobec tych dzieci
 umożliwia stworzenie pozaszkolnych systemów dla dzieci alkoholików
 jeżeli rodzice- alkoholicy leczą się np. w AA to ich dzieci mają uczestniczyć w różnych zajęciach terapeutycznych
 aby rozpoznać dzieci i młodzież alkoholików należy przede wszystkim obserwować na co dzień te dzieci, można także zastosować 2 dodatkowe metody: 1/ wystandaryzowane procedury formalne, 2/ rozpoznanie dokonane przez samo dziecko
Rozpoznanie na podstawie obserwacji- symptomy obserwowane u dzieci alkoholików w warunkach szkolnych:
Symptomy behawioralne
1. Trudności z koncentracją uwagi.
2. Powtarzające się nieobecności.
3. Słabe stopnie i/lub brak odrobionych zadań domowych.
4. Niskie wyniki w standardowym teście na inteligencję i w te¬stach, będących sprawdzianem postępów w nauce.
5. Nagłe zmiany zachowania (dziecko raz jest ciche i zamyślone, raz się zgrywa, by zwrócić na siebie uwagę).
6. Oznaki zaniedbania, maltretowania lub wykorzystywania sek¬sualnego.
7. Zachowania kompulsywne (objadanie się, dążenie do zajmo¬wania pierwszego miejsca w każdej dziedzinie, palenie, uży¬wanie substancji psychoaktywnych).
8. Nieśmiałość i unikanie kontaktu z innymi dziećmi.
9. Kłótliwość, niechęć do współdziałania z nauczycielami i kole¬gami.
10. Nieustanne kłopoty ze zdrowiem (bóle głowy, bóle brzucha).
Symptomy psychologiczne
1. Niska samoocena.
2. Niepokój.
3. Peszenie się z byle powodu.
4. Tłumiona złość.
5. Postrzeganie problemów jako czegoś, na co samemu nie ma się wpływu.
6. Nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
7. Skłonność do depresji.
8. Lękliwość bez powodu.
9. Smutek i przekonanie o własnym nieszczęściu.
10. Kłopoty z przystosowaniem się do zmian w rutynowym pro¬gramie zajęć.
+ dzieci z symptomami behawioralnymi są łatwiejsze do wykrycia, gdyż okazują swoje uczucia otwarcie
+ u dzieci z symptomami psychologicznymi mogą nie występować żadne oznaki zewnętrzne (takie dziecko może być prymusem, popularnym uczniem)
+ te dzieci same zmuszają się do perfekcjonizmu w każdej dziedzinie
+ są czasem bardzo poważne, nie potrafią się włączyć w beztroską zabawę
+ ze strony rodziców takie zachowania jak: wielokrotne nie przychodzenie na umówione spotkania, systematyczne zapominanie o zebraniach dzieci są oznaką alkoholizmu
+ dziecko nie przynosi usprawiedliwienia ani podpisu na zawiadomieniach
Skrajności:
 dzieci alkoholików mogą być totalnymi nieudacznikami lub prymusami w każdej dziedzinie
 jednym ze sposobów odszukania takich skrajności jest sporządzenie socjogramu- czyli mapy relacji interpersonalnych w klasie czy grupie (każde dziecko ma podać imiona 2 innych z klasy, z którymi chciałby razem nad czymś pracować {wyłonienie gwiazd i outsiderów})
 oprócz tego trzeba wziąć pod uwagę obserwacje pedagogów, badanie danych osobowych dziecka, opisy różnych incydentów
Ostrożności przy rozpoznawaniu dzieci alkoholików:
• ryzyko polega na tym, iż szufladkując dziecko do problemów alkoholowych w rodzinie, przyklejamy mu etykietę a to, może wywrzeć wpływ na jego samoocenę, może wywołać u personelu szkoły negatywne nastawienie
• dzieci alkoholików nie są upośledzone umysłowo, trzeba im uświadomić, ze nie różnią się specjalnie od innych dzieci
Rozpoznanie za pomocą standardowych procedur:
 dzieci alkoholików nigdy nie należy identyfikować publicznie
 najlepszym punktem wyjścia w procesie rozpoznawania są programy informacyjne na temat alkoholu przeznaczone dla wszystkich dzieci (podczas tych sesji dzieci mogą być rozpoznawane anonimowo, z chwilą, gdy zostaną rozpoznane mogą uzyskać bezpieczną pomoc)
 najbardziej poufną metodą potwierdzania dzieci alkoholików jest standardowy test (tylko mają one niedogodności: dzieci muszą być na tyle duże, by umieć czytać i pisać)
Test pozwalający na identyfikację dzieci alkoholików:
 test przesiewowy CAST umożliwia rozpoznanie dzieci z grupy podwyższonego ryzyka, które mieszkają lub mieszkały z alkoholikiem
 CAST może być stosowany przez pedagogów, sądy
 CAST jest listą 30 pytań, służących do zbadania postaw dzieci, ich uczuć, spostrzeżeń, doświadczeń związanych z alkoholizmem rodziców
 CAST można stosować u dzieci od 9 r.ż.; odpowiedzi: TAK, NIE
Ankiety i wywiady pozwalające na identyfikacje dzieci alkoholików:
 zestaw CAF- dzieci z rodziny alkoholowej
 ankieta ta składa się z 1 pytania: Czy kiedykolwiek pragnąłeś, aby Twoi rodzice, albo przynajmniej jedno z nich mniej piło? a/ rodzice w ogóle nie piją; b/ tak, c/ nie
 wywiad przesiewowy pozwala na identyfikację nastolatków cierpiących z powodu rodzica, który pije
 pytania te nadają się szczególnie jako rutynowa część procesu oceny zdrowia nastolatków (str. 169)
Autoidentyfikacja- przeprowadzona przez samo dziecko:
 gdy nastolatki zgłoszą się i mają chęć popracować nad swoimi problemami należy (kroki w procesie samoidentyfikacji):
 prowadź zajęcia mające na celu uświadomienie młodzieży zagrożeń jakie niesie za sobą alkohol
 przedstaw projekt utworzenia stałej grupy terapeutycznej dla osób mających w domu problemy z narkotykami lub alkoholem
 rozdawaj przygotowane kartki do podania informacji o sobie
 prowadź rozmowy kwalifikacyjne ze wszystkimi dziećmi, które wykazują zainteresowanie grupami dla dzieci alkoholików
 ustal liczbę dzieci, kierując się priorytetowymi kryteriami, jakie pasują najlepiej do Twojej indywidualnej sytuacji
 terapeuci Betty Newlon i William Furrow stwierdzili, że sposobem na dotarcie do dzieci alkoholików są zajęcia informacyjne w klasie w połączeniu z terapią w małych grupach; zaczynali od 2 godzin w klasie poświęconych problemowi alkoholizmu, jego roli w rodzinie; program zajęć obejmował filmy, wykłady, rozdawanie ulotek, dyskusje; na zakończenie 2 sesji dzieciom rozdano kwestionariusze do samooceny.
Dorosłe dzieci alkoholików (DDA):
Wśród osób zawodowo zajmujących się niesieniem pomocy znajduje się znaczenie więcej dzieci alkoholików niż w jakiejkolwiek innej grupie zawodowej (np. wśród terapeutów, służbie zdrowia itp.). DDA wnoszą w swoją pracę zdolność do współczucia i pomagania innym, lecz muszą oni być w pełni świadomi swej przeszłości, stanu obecnego, aby określić czy ich przeszłość wpływa na aktualne kontakty z podopiecznymi (np. negatywne wspomnienia mogą sprawić, że ludzie, których zawód polega na niesieniu pomocy poczują antypatię do któregoś ze swoich podopiecznych).
Cechy charakterystyczne dorosłych dzieci alkoholików
1. Mam trudności z nawiązywaniem bliskich osobistych związków.
2. Łatwo się załamuję, kiedy ktoś mnie krytykuje lub „gasi\\\".
3. Możliwość przeżywania nowych doświadczeń sprawia mi radość.
4. Wyładowanie złości jest zdrowe i przynosi ulgę.
5. Wiele potrzeba, aby zmienił/ła zdanie.
6. Materialne, przyziemne sprawy budzą we mnie wstręt.
7. Mam nadzieję, że znajdę trudną pracę, zaangażuję się w nią w pełni i zostanie to docenione.
8. Dobre oceny uzyskiwane w szkole nie oznaczają jeszcze, że ktoś jest inteligentny.
9. Powtarzam zwykle jakąś historię prawie dokładnie tak samo, jak ją usły¬szałem.
10. Jeśli mam opracować jakiś projekt, wolałbym robić to sam.
11. Lubię poznawać nowych ludzi.
12. Już się bardzo cieszę na nadchodzące wakacje.
13. To dla mnie bardzo ważne, aby ludzie z mojego otoczenia mnie lubili.
14. Większość ludzi na ważnych stanowiskach musiała popełnić coś nie¬etycznego, aby tak wysoko awansować.
15. Z trudem przychodzi mi zakończyć nawet przelotne lub przypadkowe znajomości.
16. Jestem prawdziwym perfekcjonistą.
17. Gdy mam tańczyć publicznie, czuję pewne zakłopotanie.
18. Uważam, że konstruktywna krytyka jest pomocna.
19. Rzeczą bardzo ważną moim zdaniem jest posiadanie tytułu, który od¬zwierciedla znaczenie pozycji zajmowanej przez daną osobę.
20. W obecności rozgniewanej osoby czuję się nieswojo.
21. Łatwo mi przychodzi nawiązywanie bliskich kontaktów.
22. Nie potrafię prosić o to, co mi jest potrzebne lub, co chciałbym dostać od innych osób.
23. Wolałbym raczej pracować na swoim niż mieć szefa.
24. Nie mam zwyczaju dzielić skóry na niedźwiedziu.
25. Czuję się znacznie lepiej, jeśli wiem dokładnie, czego się mogę spodziewać w danej sytuacji.
26. Kiedy ktoś krytykuje moją pracę, odbieram to jako atak na mnie osobiście.
27. Kiedy wygląda na to, że wszystko idzie dobrze, zaczynam odczuwać niepokój.
28. Moje miłości jakoś nigdy nie trwają długo.
29. Odczuwam potrzebę aprobaty.
30. Zdarza mi się przesadzać i reagować niewspółmiernie do sytuacji.
31. Z trudem przychodzi mi przyjmować polecenia, zwłaszcza od ludzi, którzy nie mają takiej wiedzy jak ja.
32. Przypominam sobie swoje zakłopotanie, gdy niesprawiedliwie skrytykowano mnie w obecności innych osób.
33. Zazwyczaj wolę zgodzić się z większością niż występować z odrębnym zdaniem.
34. Nie daje mi spokoju fakt, że ktoś jest na mnie zły, nawet, jeśli jest to jedna osoba w licznym tłumie.
35. W sporze potrafię zwykle dostrzec argumenty przemawiające za każdą ze stron.
36. Zdarza mi się trochę upiększać opowieść, by uczynić ją bardziej intere¬sującą dla słuchacza.
Osiem stwierdzeń (punkty l, 2, 22, 27, 29, 32, 33, 34) pasuje o wiele bardziej do dzieci alkoholików niż do dzieci rodziców niepijących.

ROZDZIAŁ VII
Programy skuteczne w pracy z dziećmi alkoholików
W większości przypadków dzieci alkoholików nie wymagają intensywnej terapii, potrzebna jest im swoista edukacja, która stanowić będzie broń przeciwko alkoholizmowi, dostarczy odpowiedniego słownictwa i kontekstów do zrozumienia i wyrażenia własnych doświadczeń w tej dziedzinie. Warto jednak pamiętać, ze dzieci muszą mieć swój własny, odrębny program pomocy, bez względu na to, czy ich rodzice walczą z nałogiem, czy też nie oraz o tym, ze dzieci mogą wrócić do zdrowia niezależnie od tego, co robią ich rodzice.
Programy psychoedukacyjne
Opracowanie tego tematu oparte jest na podstawie książki angielskiego bądź amerykańskiego autora, dotyczy szkół tamtego systemu (autor wspomina o collegach, miasteczkach studenckich itp. Więc trudno było mi się odnieść do polskich realiów). Programy te należy potraktować jako propozycje, które mogą znaleźć odzwierciedlenie na gruncie Polski, na gruncie naszych szkół, a niejako program, który jest bądź będzie wdrażany.
Programy psychoedukacyjne obejmują:
- system szkolny,
Nauczyciele i psychologowie nie maja obowiązku leczenia uzależnień, ale na szkole spoczywa obowiązek zapewnienia dzieciom edukacji na miarę ich możliwości. Fakt, że alkoholizm rodziców lub jednego z nich ujemnie wpływa na wyniki w nauce powinien być dostatecznym bodźcem i uzasadnieniem, by szkolnictwo odegrało znacząca rolę w pomaganiu dzieciom alkoholików. Dysponuje ono dobrym zapleczem przekazywania dzieciom niezbędnej wiedzy o używaniu i nadużywaniu alkoholu, a z uwagi na ciągły i bezpośredni kontakt dzieci z nauczycielami i wychowawcami, możliwe jest stworzenie relacji opartej na bezpieczeństwie i zaufaniu, co jest podstawa w pracy z dziećmi alkoholików. Alkoholików szkole może zostać wyznaczona jedna osoba, której zadaniem będzie wysłuchiwanie okazanie zrozumienia. Jeśli rodzina zwraca się z pomocą do szkoły, co zdarza się rzadko, szkoła może skierować zainteresowanych do odpowiedniego ośrodka terapeutycznego. (tu jako przykład autor podaje rezultaty programu chemicznych zagrożeń /prowadzonego w okręgu szkolnym Phoenix Union High School w Arizonie. Jest to program prewencyjno-interwencyjny dla uczniów, którzy s?