Dochód i jego podział

DOCHÓD I JEGO PODZIAŁ
Pojęcie dochodu : oznacza uzyskiwane z różnych źródeł przez daną osobę lub gospodarstwo domowe oraz przedsiębiorstwo w danym okresie dobra i usługi / tzw dochód w naturze/ lub kwoty pieniężne / tzw d. pieniężny/ Dochód jako zapłatę z tytułu świadczenia pracy lub kapitału i bieżące transfery /np. renty, świadczenia na wypadek choroby/ Dochody z tytułu świadczeń pracy lub kapitału powstają w wyniku sprzedaży towarów i usług, czyli w procesie gospodarowania. Z kolei dochody z transferów pochodzą z budżetu lub innych funduszy i są nieodpłatne. Podział dochodu:1.Dochód z działalności a/ dochód z pracy : b/ dochód z majątku c/ z pracy najemnej d/ z pracy samodzielnej 2.Dochód transferowanyAspekty dochodu
A/ Z punktu widzenia podstawy roszczenia można rozróżnić:
kontraktowy - wynika z umowy o pracę, najmu, dzierżawy itp.
rezydualny/ wynikający z potrącenia/ - stanowi wynik działalności przedsiębiorstwa w postaci zysku.
B/ Dochody w zależności od siły nabywczej :
nominalny – dochód nie uwzględniający zmiany siły nabywczej.
realny – uwzględnienie zmian w sile nabywczej następuje przez uwzględnienie stopy inflacji.
C/ Dochód może być także rozpatrywany z punktu widzenia mikro- i makroekonomicznego :
Mikroekonomiczny- dotyczy gospodarstw domowych, których dochód kształtuje się pod wpływem zarówno popytu jak i podaży
-Makroekonomiczny- uwzględnia oddziaływanie inwestycji na wzrost popytu i w konsekwencji na wzrost dochodu.
Różnice pomiędzy dochodem a zyskiem:
Dochód na ogół jest kojarzony z osobą osiągającą lub wydatkującą go i przez to stanowi syntezę nie tylko właściwości ekonomicznych, lecz również osobistych o charakterze socjalnym.
Zysk- jest właściwy działalności przedsiębiorstw i stanowi nadwyżkę przychodów nad kosztami działalności. Nie ma zatem cech socjalnych. Jest zjawiskiem wybitnie ekonomicznym.
Podział dochodu
podział funkcjonalny : /zwany poprzecznym/- dokonuje się z uwzględnieniem czynników produkcji – a/ pracy / w procesie gospodarowania przejawia się w ukształtowaniu wynagrodzenia / i b/ kapitału / podział ten dotyczy kwoty osiągniętego zysku - podstawowym kryterium tego podziału jest uczestnictwo poszczególnych czynników produkcji w procesie gospodarowania / ,
podział osobisty : uwzględnia wysokość i rozdysponowanie dochodu między osoby lub grupy, w tym przypadku uwzględniany jest dochód całkowity pochodzący z różnych źródeł. Charakterystyczne są tu różnice w podziale dochodu między poszczególne osoby lub grupy.
Podstawę podziału dochodu stanowi : wkład w jego tworzenie, uzupełniające znaczenie ma zaspokojenie potrzeb.
Państwo wpływa na pierwotny podział dochodu poprzez : wpływ na kształtowanie cen, poprawną konkurencję, dostępność kształcenia, ograniczenie koncentracji majątku, stopę oprocentowania, najniższe wynagrodzenie i zamrożenie cen i czynszów.
Na wtórny podział dochodu państwo wpływa poprzez : podatki, transfery i subwencje.
Przeznaczenie dochodów : inwestycje, konsumpcja, oszczędności.
Inwestycje- mogą być rozpatrywane z punktu widzenia płatności, skutków i tworzenia majątku . Z punktu widzenia płatności, inwestycje związane są z dokonywaniem wydatków w dłuższym okresie i oczekiwaniem późniejszych zysków. Długoterminowe skutki inwestycji dotyczą finansowania i spodziewanych korzyści. Inwestycje są źródłem tworzenia majątku, ale również warunkiem kształtowania się przyszłej konsumpcji.
Dokonując ich klasyfikacji, można wyróżnić :
• Z punktu widzenia rodzajów dóbr: inwestycje rzeczowe, inwestycje finansowe, inwestycje niematerialne
• Z punktu widzenia inwestorów: inwestycje prywatne, inwestycje publiczne,
• Z punktu widzenia powodów ich podejmowania: inwestycje nowe, inwestycje rozszerzające, inwestycje racjonalizacyjne, inwestycje zastępcze, inwestycje socjalne, inwestycje na zlecenie władz
• Z punktu widzenia funkcji: inwestycje badawcze, inwestycje wykończeniowe, inwestycje administracji /szkoły, komunikacja, zdrowie/
• Z punktu widzenia położenia: inwestycje krajowe, inwestycje zagraniczne.
Oszczędności -stanowią odroczenie konsumpcji przez dobrowolne lokowanie dochodu na rachunkach bankowych lub jego przechowywanie poza bankowe.
Całość dochodów osiąganych w ciągu roku z tytułu zatrudnienia lub majątku przez podmioty gospodarcze w danym kraju określa się mianem dochodu narodowego.
PIENIĄDZ I OPROCENTOWANIE
Pieniądz jest dobrem, które pełni funkcję środka płatniczego i wymiany, tezauryzacji oraz jednostki rachunkowej.
Za pomocą pieniądza jako środka płatniczego możliwe jest regulowanie zobowiązań i zaciąganie oraz spłata kredytu.
Jako środek tezauryzacji, pieniądz umożliwia tworzenie rezerw. Pieniądz pełni funkcję abstrakcyjną jako jednostka rachunkowa. Ceny bowiem towarów i usług są określane w pieniądzu. Dzięki temu można określić cenę pracy, zysk, straty, opracować bilans i określić wartość dochodu narodowego. Pieniądz banku centralnego ma dwojaką formę: a/ wierzytelności na żądanie, b/ pieniądza gotówkowego.
Poj. rezerwa minimalna – pieniądz banku centralnego zdeponowany przez banki komercyjne. / jako wierzytelności na żądanie /, utrzymywanie jej ma na celu zapewnienie stabilizacji gospodarczej.
Pieniądz banków komercyjnych – wierzytelności na żądanie podmiotów pozabankowych. Mogą być one zamienione na gotówkę albo dysponowane w formie przelewów lub czeków. Pieniądze te określa się również mianem pieniądza żyrowego.
Wielkość pieniądza można określić w trojaki sposób: jako gotówkę i depozyty na żądanie krajowych podmiotów pozabankowych /oznaczenie symbolem M1, jako gotówkę i depozyty na żądanie krajowych podmiotów pozabankowych , wkłady terminowe tych podmiotów w bankach M2, jako gotówkę i depozyty na żądanie krajowych podmiotów pozabankowych, wkłady terminowe tych podmiotów w bankach i wkłady oszczędnościowe z ustawowym terminem wypowiedzenia M3
Zatem wielkość pieniądza w obiegu obejmuje trzy najistotniejsze obszary : M1 + M2 + M3 .Wielkość pieniądza w obiegu zależy przede wszystkim od popytu na niego.
Popyt na pieniądz jest kształtowany przez preferencje podmiotów gospodarczych dotyczące posiadania pewnej kwoty pieniężnej jako kasy. Nie chodzi tu tylko o pieniądz gotówkowy, ale również o inne formy pieniądza. Aktywa podmiotu gospodarczego składają się bowiem z następujących składników : pieniędzy, roszczeń pieniężnych /np. listów zastawczych/, wartości rzeczowych lub tytułów posiadania / np. gruntów, akcji/.
Na podaż pieniądza wpływają : bank centralny i banki komercyjne.
Zadaniem b. Centralnego jest emisja pieniądza i utrzymanie depozytów na żądanie. Jest to pieniądz banku centralnego. Zadaniem b. Komercyjnego jest utrzymanie depozytu na żądanie podmiotów pozabankowych. Jest to pieniądz banków komercyjnych określany również jako pieniądz księgowy lub żyrowy.
Czynniki kształtujące podaż pieniądza : rys. nr 1
System kursów walutowych- może być kształtowany jako system kursów stałych i zmiennych.
-kursy stałe- są ustalane na podstawie porozumień; określone są dopuszczalne wahania
-kursy zmienne walut są kształtowane przez podaż i popyt lecz nie zdają egzaminu, gdyż połączone są one ze zbyt dużym ryzykiem i destabilizacją rynku walutowego
Redyskontyngenty -są ustalane przez bank centralny indywidualnie dla poszczególnych banków komercyjnych, w zależności od stanu ich bilansu. Stanowią one granice sprzedaży weksli przez banki komercyjne bankowi centralnemu.
Polityka otwartych rynków- polega na kupnie i sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych notowanych na rynku pieniężnym.
Rezerwa minimalna - jest częścią polityki pieniężnej banku centralnego, która służy regulowaniu podaży pieniądza.
Wysokość rezerwy minimalnej- jest określona przez bank centralny na podstawie stanu bilansu banku komercyjnego.
Polityka dyskontowa - polega na określeniu przez bank centralny stopy oprocentowania za pomocą której banki komercyjne mogą redyskontować weksle w banku centralnym.
Podaż pieniądza jest uzależniona także od popytu inwestycyjnego, zatrudnienia, i poziomu cen.
STOPY OPROCENTOWANIA.
Z pieniędzmi łączy się oprocentowanie. Przez procent należy rozumieć cenę, jaką dłużnik jest zobowiązany zapłacić wierzycielowi z tytułu zaciągniętej pożyczki. Jest on zarazem dochodem z kapitału. Podstawą udzielanych kredytów są oszczędności.
Na rynku kapitałowym stosowane są różne stopy oprocentowania, w zależności od podmiotów, terminów, i zabezpieczenia.
Można wyróżnić : 1.Stopy oprocentowania na rynku pieniężnym:
-odsetki od kredytów banku centralnego udzielanych bankom komercyjnym /stopa dyskontowa, lombardowa, otwartych rynków/
-odsetki od kredytów udzielanych sobie wzajemnie przez banki komercyjne/ np. pieniądz dzienny/
2.Stopa oprocentowania na rynku kapitałowym od papierów wartościowych ,akcji, pożyczek.
3.Stopy oprocentowania banków dotyczące transakcji z klientami:
-odsetki od kredytów w związku z kontami klientów
-odsetki z tytułu depozytów na żądanie, wkładów terminowych i oszczędnościowych.
4.Stopy oprocentowania od pośredników, uzależnione od odsetek na rynku kredytowym i w bankach.
Wysokość oprocentowania powinna uwzględniać kilka czynników dodatkowych, jak efekty płynności finansowej, efekty w odniesieniu do dochodu i skutki dotyczące cen.
POJĘCIE I FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Finanse publiczne- dotyczą zarówno działalności państwa, jak i samorządu terytorialnego. Organizacyjnie są one reprezentowane przez dochody i wydatki zawarte w budżecie państwa i organów samorządu terytorialnego poszczególnych stopni.
Dobra publiczne charakteryzują się ogólną dostępnością, co oznacza, że nikt nie powinien być ich pozbawiony z powodów ekonomicznych lub technicznych. Dobra publiczne - mogą być świadczone nieodpłatnie, częściowo odpłatnie lub odpłatnie.
W/g Richarda Musgrav,a: Funkcje finansów publicznych :
1.Alokacyjna - polega na rozdziale czynników produkcji między różne cele. Szczupłość zasobów skłania do
efektywnej alokacji. W gospodarce rynkowej o prawidłowym rozdziale czynników produkcji decyduje system cen. Za pomocą cen, z uwzględnieniem ich funkcji wykluczenia, można dokonać optymalnej alokacji pracy i kapitału Zadaniem funkcji alokacyjnej finansów publicznych jest w tym kontekście, doprowadzenie do takiego rozdziałów zasobów, który umożliwiłby podniesienie poziomu ogólnego dobrobytu. Z tym związany jest transfer środków z sektora prywatnego na rzecz państwa.
2.Dystrybucyjna - polega najogólniej na podziale dochodu i majątku; oprócz produkcji oraz konsumpcji stanowi
odrębny sektor. Dystrybucja obejmuje różne aspekty gospodarcze, socjalne, polityczne itp.
3.Stabilizacyjna - polega na pełnym wykorzystaniu czynników produkcji . W szczególności dotyczy to
zapewnienia pełnego zatrudnienia i wykorzystania potencjału produkcyjnego. Istotnym przejawem
funkcji stabilizacyjnej finansów publicznych jest dążenie do ograniczenia bezrobocia i inflacji.

POJĘCIE BUDŻETU PUBLICZNEGO.
Budżet publiczny obejmuje budżet państwowy oraz budżet samorządu terytorialnego, ma charakter umowny.
Budżet to zestawienie dochodów i wydatków państwa w pewnym okresie. Budżet jako najważniejszy plan finansowy wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i ciała przedstawicielskie samorządu terytorialnego w formie ustawy lub uchwały. Jest aktem wiążącym organy państwowe i samorządowe, które są zobowiązane do jego wykonania.
Gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych ma charakter jednostronny i arbitalny. Dochody budżetowe są gromadzone w formie podatków i opłat, które mają charakter przymusowy i bezzwrotny. Podobnie jest z wydatkami, które są dokonywane na podstawie jednostronnej decyzji organu państwowego lub samorządowego. Budżet jest planowany w zasadzie na okres jednego roku. Stanowi nie tylko finansową podstawę rządzenia, lecz jest również instrumentem kontroli działalności organów wykonawczych.
Zasady budżetowe :
a/ uprzedniości,
b/ zupełności,
c/ jedności,
d/ specjalności,
e/ ogólności,
f/ jawności.
Zasada uprzedniości - postuluje uchwalenie budżetu przed okresem, w jakim ma być wykonany. Najczęściej konstytucję i prawo budżetowe nakładają obowiązek uchwalenia budżetu w końcu roku poprzedzającego okres budżetowy. Rząd jest zobowiązany do przedstawienia parlamentowi projektu budżetu w określonym terminie umożliwiającym uchwalenie go przed rozpoczęciem roku budżetowego. Prawo budżetowe z powodu trudności politycznych, gospodarczych, społecznych dotrzymania wymagającego terminu rozwiązania w okresie przejściowym, między upływem terminu do uchwalenia budżetu, a jego rzeczywistym uchwaleniem.
Można wymienić następujące rozwiązania tej kwestii:
- prowizorium budżetowe;
- prerogacja budżetu,
- prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu;
- upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków.
Prowizorium budżetowe jest tymczasową i skróconą ustawą budżetową.
Prerogacja budżetu polega na przedłużeniu ważności budżetu ubiegłorocznego.
Projekt budżetu - rozwiązanie takie jest możliwe do zastosowania, gdy ta sama partia polityczna ma większość w rządzie i w parlamencie.
Zasada zupełności - postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków. Z tym łączy się budżetowe brutto polegające na tym, że dochody i wydatki nie są ujęte saldem, lecz w całości. Pozwala to na ujęcie w budżecie całości stosunków finansowych państwa i samorządu terytorialnego oraz zapobiega tworzeniu odrębnych funduszów, które są poza kontrolą parlamentarną.
Zasada jedności - postuluje by dochody i wydatki organy prawa publicznego były ujete w jednym budżecie. Jest to jednoznaczne z zasadą fiskalnej jedności kasowej. Ma dwa aspekty - formalny i materialny. Z punktu widzenia formalnego budżet powinien być zawarty w jednej ustawie. Z punktu widzenia materialnego wpływy budżetowe powinny tworzyć jeden fundusz, z którego dokonywane są wydatki.
Zasada specjalizacji - postuluje by dochody i wydatki budżetowe były odpowiednio uporządkowane. Ma trzy aspekty: rzeczowy (rodzajowy); ilościowy; czasowy.
Rodzajowy - polega na tym, aby w budżecie dochody były ujete według źródeł, a wydatki według
przeznaczenia.
Ilościowa - polega na ujęcie w budżecie dochodów i wydatków w określonych kwotach.
Czasowa - polega na tym, że ujęte w budżecie dochody i wydatki mogą być odpowiednio uzyskiwane i
dokonywane tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej.
Zasada ogólności - postuluje by dochody budżetowe stanowiły źródło pokrycia dla wszystkich wydatków budżetowych. Wynika z tego zakaz wiązania dochodów z określonym celem, na jaki powinny być przeznaczone. Zasada jawności - postuluje ujawnienie procedury pluszowania, uchwalenia i wykonywania budżetu oraz samej ustawy budżetowej. Chodzi o udostępnienie obywatelom wglądu w najistotniejsze nurty życia gospodarczego, politycznego i społecznego.
ZASADY I METODY PLANOWANIA BUDŻETU.
Planowanie budżetu jest jedną z faz procedury budżetowej, na którą składają się również: uchwalenie, wykonywanie i kontrola wykonania budżetu. Stanowi początek procedury budżetowej i jest inicjowane przez organy wykonawcze. Budżet jest nie tylko zestawieniem dochodów i wydatków, ale przede wszystkim rachunkowo ujętym programem rządu, w którego autoryzacji uczestniczy parlament. Podstawowym celem jest zachowanie równowagi gospodarczej. Szczególnie akcentowane jest dążenie do ograniczenia bezrobocia i inflacji.
Projekt budżetu jest opracowany w układzie resortowym (lub ministerialnym), gdyż decyzja o przyznaniu środków nie może mieć charakteru en bloc. Każdy z naczelnych organów państwa jest wyraźnie w budżecie określony i wskazane są odpowiadające mu dochody i wydatki.
Szczegółowo kwestie układu dochodów i wydatków w toku planowania określa klasyfikacja budżetowa. Jest ona konsekwencją postulatu szczegółowości. Stanowi ona wewnętrzny porządek budżetu w układzie podmiotowym i przedmiotowym. Układ podmiotowy wskazuje organy prowadzące gospodarkę budżetową i jest jednostopniowy. Układ przedmiotowy jest wielostopniowy, co wynika z konieczności szczegółowego ukazania źródeł i form dochodów oraz przeznaczenia wydatków.
Cykl budżetowy rozpoczyna się na rok przed okresem, na jaki budżet ma byc uchwalony. W fazie planowania najistotniejsze znaczenie ma określenie potrzeb i zestawienie ich z możliwościami finansowymi. Wśród metod planowania budżetu na uwagę zasługują:
system planowania, programowania i budżetowania; analiza korzyści i kosztów; budżetowanie na podstawie zerowej; ustawodawstwo zachodzącego słońca. / str. 76 – 83 / Skutki realizacji budżetu / str. 80 /
Ważnym zagadnieniem z dziedziny opracowania projektu budżetu jest określenie relacji planowania rocznego do wieloletniego. Budżet jest bowiem narzędziem do programowania cyklu koniunkturalnego. Cykl koniunkturalny ma przebieg wieloletni i tym samym planowanie budżetu powinno być ujęte w okresach wieloletnich.
ZASADY UCHWALANIA, WYKONYWANIE I KONTROLI BUDŻETU.
Uchwalanie budżetu należy do organów ustawodawczych. Budżet jako finansowy program rządzenia państwem wymaga politycznej autoryzacji przez parlament - jest to wyłączna kompetencja parlamentu. Projekt budżetu przekazany przez rząd parlamentowi jest przedmiotem dalszych prac, które koncentrują się przede wszystkim w komisji budżetowej oraz komisjach zajmujących się poszczególnymi dziedzinami działalności publicznej, jak np. oświata i nauka, ochrona zdrowia, obrona.
• Komisje branżowe zajmują się poszczególnymi fragmentami odnoszącymi się do resortów. Postulaty z ich prac przekazywane są do komisji budżetowej, która dokonuje kompleksowej oceny projektu budżetu i formułuje wnioski.
• Debatę parlamentarną rozpoczyna się z reguły expose ministra skarbu, który w imieniu rządu przedstawia podstawowe założenia projektu budżetu. Następnie przewodniczący komisji budżetowej przedstawia stanowisko parlamentu. Oba te wystąpienia inicjują plenarną debatą nad projektem budżetu. Debata ma formę czytania projektu budżetu, które może być jedno, - dwu, - lub trzykrotne. Uzależnione jest to od postanowień konstytucyjnych, prawa budżetowego i regulaminu obrad parlamentu.
• Po zamknięciu debaty parlamentarnej następuje głosowanie nad projektem budżetu. W zasadzie stosowana jest zwykła większość głosów, przy obecności co najmniej połowy posłów.
• Po podpisaniu ustawy budżetowej i jej opublikowaniu w prawie budżetowym z reguły określa się, że budżet powinien być uchwalony przed okresem, w jakim ma obowiązywać.
Wykonanie budżetu zależy od organów wykonawczych państwa i samorządu terytorialnego. Organy te są upoważnione, ale nie zobowiązane do wykonania budżetu. Oznacza to że nie są zobowiązane do całkowitego wydatkowania środków budżetowych, gdyż powinny się kierować gospodarnością i oszczędnością. Nie powinny przy tym w zasadzie przekraczać wydatków przeznaczonych na dany cel lub zmieniać ich przeznaczenie. Ważne jest także dokonanie wydatków w danym roku budżetowym.
Ogólny nadzór nad wykonywaniem budżetu sprawuje Rada Ministrów, która w tym celu może wydawać odpowiednie wytyczne. Z kolei do ministra finansów należy ogólna kontrola realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa oraz utrzymanie równowagi budżetowej. Dysponęci części budżetu ministrowie, wojewodowie sprawują nadzór oraz kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych. Ustawa o prawie budżetowym zawiera upoważnienie dla ministra finansów do:
- zaciąganie kredytów w bankach;
- emisji obligacji i bonów skarbowych oraz innych skarbowych papierów wartościowych;
- nabywania i zdobywania nieskarbowych papierów wartościowych.
Ustawa o prawie budżetowym wymienia następujące zasady wykonywania budżetu:
- pełna i terminowa realizacja zadań;
- terminowa realizacja dochodów budżetowych;
- dokonywanie wydatków budżetowych w granicach kwot określonych w budżecie;
- zlecenie zadań na podstawie wyboru najkorzystniejszych ofert wykonania;
- przenoszenie wydatków nie przewidzianych, które wynikają z tytułów organizacyjnych;
- zwiększenie planowanych wydatków budżetowych w granicach planowanych rezerw;
- zwrot nie wykorzystanych dotacji i celowych dla gmin do budżetu państwa.
Min. finansów, ministrowie, wojewodowie i rady gmin mogą podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych, co oznacza częściowy lub całkowity zakaz dysponowania wydatkami do końca roku budżetowego. Ustawa o prawie budżetowym w art. 43 ust. 1 określa następujące przypadki blokowania wydatków : niegospodarność, opóźnienie realizacji zadań, naruszenie zasad wykonania budżetu oraz w przypadku zagrożenia równowagi budżetowej. Obsługa bankowa budżetu państwa należy do NBP, który prowadzi odpowiednie rachunki. Jednostki gospodarki pozabudżetowej są obsługiwane przez dowolne banki.
Kontrolą budżetu zajmują się organy administracji publicznej, wyspecjalizowane organy kontroli oraz parlament.
Organy administracji publicznej zajmują się kontrolą wewnętrzną wykonania budżetu przez podległe jednostki organizacyjne. W zasadzie jest to kontrola w trakcie prowadzenia działalności budżetowej, która ma na celu bieżące usuwanie dostrzeżonych nieprawidłowości, przede wszystkim z punktu widzenia gospodarności i legalności. Szerokie kompetencje kontrolne mają wyspecjalizowane organy kontroli / np. NIK / Najczęściej kontrola przez organ wyspecjalizowany następuje po wykonaniu budżetu, w toku jego wykonywania. Kontrola ta ma szeroki zasięg merytoryczny i obejmuje badanie legalności, gospodarności itp. Wyspecjalizowany organ kontroli przedstawia parlamentowi wyniki kontroli wykonania budżetu w formie sprawozdania. Jest ono przedmiotem prac komisji parlamentarnych i stanowi dla parlamentu istotną przesłankę do podjęcia uchwały w przedmiocie absolutorium dla rządu. Kontrola dotycząca budżetu państwa należy do sejmu, a budżetu gminy do rady gminy. Jednakże w toku wykonywania budżetu min. finansów przedstawia właściwej komisji sejmowej i NIK informacje o przebiegu, wykonania budżetu państwa wraz ze sprawozdaniem o dochodach i wydatkach, dotyczących zadań z zakresu administracji rządowej zleconej gminom, oraz zbiorczą informację o wykonaniu budżetu gmin. treść sprawozdania str. 96 DOCHODY PAŃSTWA. Dochodami publicznymi są wpływy budżetowe z poszczególnych źródeł. Podstawowym źródłem dochodów budżetowych jest dochód narodowy. Uzupełniające znaczenie mają wpływy z majątku narodowego. Udział dochodów publicznych w dochodzie narodowym zależy w znacznym stopniu od programu politycznego lub tworzących go partii. Dochody publiczne, których źródłem jest zarówno dochód narodowy, jak i majątek, są pobierane w różnych formach a mianowicie: podatków (80-90% dochodów); opłat; dochodów z publicznej działalności zarobkowej; składek ubezpieczenia społecznego; pożyczek publicznych; dochodów z emisji pieniądza. Opłaty stanowią skromniejsze od podatków źródło dochodów, nie są jednorodne, można rozróżnić trzy rodzaje opłat: - będące podatkami; będące cenami; opłaty administracyjne. Dochody z publicznej działalności zarobkowej mają miejsce, gdy oferowane są na rynku dobra i usługi przedsiębiorstw publicznych, jak np. komunikacyjnych, banków i kas oszczędności. Dochody mogą także pochodzić z udziału w działalności zarobkowej innych podmiotów, dzierżawy gruntów itp. Wpływy z takiej działalności stanowią dochody z budżetu gmin. Składki z tytułu ubezpieczenia społecznego są zbliżone do podatków wtedy, kiedy są opłacane obowiązkowo. Niekiedy jako formę dochodu publicznego zbliżoną do opłat wymienia się składki na rzecz organizacji, do których przynależność pewnych grup zawodowych jest obowiązkowa. Dotyczy to np.: adwokatów, lekarzy, pielęgniarki, rzemieślników itp. Pożyczki publiczne stanowią formę dochodów publicznych. Tworzą pewną iluzję zwiększenia dochodów. Państwo może mieć również dochody z tytułu emisji pieniądza, gdy zleca bankowi emisyjnemu np. bicie monet, które wprowadzą do obiegu. Dochodem jest różnica między kosztami emisji monet, a ich nominalna wartością. PODATKI I ICH SYSTEMATYKA. Podatek jest świadczeniem pieniężnym, przymusowym i bezzwrotnym, nakładanym przez podmioty prawa publicznego na podmioty trzecie. Podmiotami prawa publicznego nakładającymi podatek są: państwo, samorząd terytorialny, kościół itp. Państwo reguluje całą sferę opodatkowania normami o charakterze ogólnym, co stanowi jeden z ważnych aspektów jego władztwa. Normy prawa podatkowego jednostronnie i w sposób przymusowy nakładają obowiązek świadczenia pieniężnego na rzecz budżetu. Cechy stałe podatku : ma charakter pieniężny; ma charakter przymusowy; ma charakter ogólny; nakładane wyłącznie na podstawie ustawy;jest bezzwrotny; nieekwiwalentny. Podatek ma swoją wewnętrzną strukturę, na którą składają się jego elementy techniczne. Do najważniejszych z nich należą: podmiot podatku; podmiot podatku; podstawa opodatkowania; stawka i skala podatkowa; Podmiotem podatku jest osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do zapłacenia podatku. Osoby te określa się mianem podatników gdyż na nie ustawa nakłada obowiązek podatkowy : czynny jest podatnik i płatnik; bierny jest zawsze państwo. Przedmiot podatku są zjawiska, z którymi łączy się obowiązek opłacenia podatku. Do zjawisk tych można zaliczyć: dochód, grunt, kapitał, lokal, spadek, darowiznę itp. Z punktu widzenia ekonomicznego przedmiotem podatku jest dochód w toku jego tworzenia i podziału. Wstępną postacią dochodu jest przychód. Podstawą podatku jest wartościowo lub ilościowo określony jego podmiot. Podstawa podatku służy określeniu jego wysokości. Wartościowo wyrażoną podstawą podatku jest określony w złotych obrót, dochód, majątek. Stawkę podatkową stanowi wyrażona procentowo lub kwotowo wysokość podatku jaką pobiera się od danej podstawy opodatkowania. Zespół stawek i podstaw podatkowych stanowi skalę podatkową. Rodzaje stawek podatkowych: proporcjonalne; progresywne, globalne i stopniowane; regresywne; degresywne.
Stawki proporcjonalne - charakteryzuje je stały stosunek do podstawy opodatkowania. Zmiany podstawy opodatkowania nie powodują zmiany stawki podatkowej. Stawki progresywne - charakteryzują się tym, że ich tempo wzrostu jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania. Oprócz progresji - globalnej i stopniowanej wyróżnić można progresję: pośrednią, bezpośrednią. Progresja pośrednia polega na tym, że skala podatkowa na początku uwzględnia minimum wolne od podatku, po nim następuje strefa proporcjonalna i dopiero po przekroczeniu pewnego poziomu podstawy opodatkowania jest stosowana progresja. Progresja bezpośrednia polega na tym, że skala podatkowa jest całkowicie progresywna. Można wyróżnić trzy formy: liniową; przyspieszoną i opóźnioną. Stawki regresywne są przeciwieństwem progresywnych, gdyż rosną w miarę obniżania się podstawy opodatkowania. Regresywne stawki stosowane są ze względów pozafiskalnych. Stawki degresywne są łączne z progresją. W zasadzie są to stawki proporcjonalne, ale przy niskich podstawach opodatkowania przekształcają się progresywne. Stawki te w zasadzie nie są w ogóle stosowane w praktyce.
SYSTEMATYKA PODATKÓW – PODZIAŁ PODATKÓW
W zależności od faz tworzenia i podziału dochodów można rozróżnić podatki: przychodowe : np. podatek przemysłowy, podatek od gruntów, od kapitału; dochodowe : np. podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek od spółek / od zysku przedsiębiorstw /; od dochodu wydatkowanego (konsumpcyjne) : obciążają konsumpcję i mogą obciążać oszczędności i inwestycje; majątkowe : mają charakter częściowego lub całkowitego obciążenia majątku.
ZASADY PODATKOWE
Są częścią ogólnej nauki o podatkach. Stanowią one postulaty doktryny skierowane do ustawodawcy podatkowego w celu stworzenia racjonalnego systemu podatkowego. Racjonalny system podatkowy jest zbudowany na podstawie celów jakie ma osiągnąć. / Smith /
Zasada równości - postuluje by każdy obywatel był opodatkowany stosownie do wysokości dochodu lub wartości majątku. Zasada pewności - postulowała by podatnik miał możliwość dokładnego poznania ciążących na nim podatków. Zasada dogodności - głosiła, że podatek powinien być pobierany w odpowiednim czasie i w sposób dogodny dla podatnika. Zasada taniości - postulowała by koszty wymiaru i poboru podatku były możliwie jak najniższe, w stosunku do wysokości wpływów.
Pojęcie dochodu -to strumień wpływających z różnych źródeł dóbr i usług (tzw. dochody w naturze)oraz kwoty pieniężne( dochód pieniężny). Dochód jest osiągany w wyniku wytwarzania dóbr i usług, transferów bezzwrotnych(reny, emerytur), świadczenia pracy zarobkowej.
Podstawa opodatkowania: stanowi dochód całkowity podatnika .Jest następstwo uwzględnienia postulatu zdolności płatniczej.
Koszt uzyskania przychodu to wszystkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodu ,(koszty potrącalne) ,dzielimy na dwie kategorie: -potrącalne /nakłady poniesione na zachowanie i zabezpieczenie źródeł przychodu / i niepotrącalne /pozostałe koszty/.
Ponadto mamy koszty szczególne i nadzwyczajne / wydatki poniesione na konsumpcję i reklamę, świadczenia wynikające z przepisów prawa, wspieranie różnych przedsięwzięć np. oszczędzanie na starość/
Ulgi i zwolnienia podatkowe są stosowane z różnych powodów ze względu na osobiste właściwości osób fizycznych (jak stan zdrowia , wiek, stan rodziny;) imają charakter
podmiotowy ,przedmiotowy, i podmiotowo-przedmiotowy.
Ulgi i zwolnienia podmiotowe; -stan zdrowia , wiek, stan rodziny, wobec personelu dyplomatycznego i konsularnego ; umowy zapobieganiu podwójnemu opodatkowania
Ulgi i zwolnienia przedmiotowe; stanowią szeroką gamę zwolnień podatkowych w poszczególnych rodzajach dochodów i tak w podatku dochodowym od osób fizycznych zostały one wymienione art.21 ust.1 ustawy o podatku dochodowym.
PODSTAWA OPODATKOWANIA PODATKU DOCHODOWEGO OD OSÓB FIZYCZNYCH W POLSCE;
Podstawą opodatkowania jest dochód, chociaż w pewnych okolicznościach jest nią przychód od dochodu ustalonego po potrąceniu kosztów uzyskania przychodów ,odlicza się niektóre rodzaje świadczeń takie jak : darowizny, składki na rzecz organizacji do których należność jest obowiązkowa; niektóre wydatki poniesione na cele mieszkaniowe; wydatki poniesione na naukę; wydatki ponoszone na naukę dzieci w szkole niepublicznej; wydatki na rehabilitacje; wydatki na zakup akcji, obligacji itp.
Podmiotem podatku dochodowego od osób fizycznych są osoby fizyczne osiągające dochód ze źródeł przychodu w wysokości określonej w ustawie. Przedmiotem podatku dochodowego od osób fizycznych; jest dochód uzyskany z wielu źródeł tzn. ich suma. Źródła przychodów :
a/ stosunek służbowy, pracy; b/ wykonywanie wolnego zawodu; c/ pozarolniczej działalności gospodarczej; d/ działów specjalnych produkcji rolnej; e/ nieruchomości lub jej części; f/ najmu, podnajmu, dzierżawy; f/ kapitału pieniądza i praw majątkowych; g/ sprzedaży nieruchomości.
Stawka podatkowa podatku dochodowego od osub fizycznych
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH
Przedmiotem podatku jest dochód (ustawa z 15 .20.92r.)
Podmiotami podatku są osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek nie posiadających osobowości prawnej (spółki jawne cywilne i komandytowe )
Z podatku są zwolnieni; Skarb Państwa; NBP; jednostki budżetowe; fundusze celowe; przedsiębiorstwa międzynarodowe; gminy i związki gmin w odniesieniu do dochodów własnych.
Przedmiotem -podatku jest dochód bez względu na rodzaj źródła przychodu z .jakich został osiągnięty. str. 161 Podstawą do opodatkowania-jest dochód po potrąceniu kwot darowizn , wydatków na budowę własnego budynku mieszkalnego. Stawka podatkowa wynosi około 40%
Zwolnienia podatkowe ustawa określa zarówno zwolnienia podmiotowe jak i przedmiotowe.
Zwolnienia przedmiotowe: dochód z tytułu sprzedaży nieruchomości; dochód podatników , których celem statutowym jest działalność naukowa ,oświatowa; dochód z tytułu prowadzenia szkół; dochód z tytułu dotacji; dochód z tytułu prowadzenia loterii fantowych i gier bingo; dochód z tytułu dotacji z budżetu państwa; dochody narodowych funduszy inwestycyjnych; dochód podatników zatrudniających osoby niepełnosprawne
PODATEK OD NIERUCHMOŚCI;
Podmiotem podatku od nieruchomości są osoby fizyczne ,prawne, jednostki i organizacje mające osobowości prawnej ,które są właścicielami nieruchomości lub budowli nie złączonych trwale z gruntem; są posiadaczami założycielami nieruchomości lub budowli nie złączonych trwale z gruntem; posiadają bez tytuł prawnego nieruchomość lub budowli nie złączonych trwale z gruntem, stanowiące własność Skarbu Państwa; są użytkownikami wieczystymi nieruchomości.
Przedmiotem są następujące rodzaje nieruchomości : budynki lub ich część; budynki związane wyłączni z prowadzeniem działalności gosp. innej niż działalność rolnicza lub leśna ; grunty nie objęte podatkami rolnymi ; Podstawę do opdatkowania odpowiednio stanowi ; dla budynków lub ich części -powierzchnia użytkowa ; dla budowli - ich wartość początkowa; dla gruntów - ich powierzchnia. Stawki podatu określają rady gmin i ustawa o podatkach lokalnych określająca jedynie wysokość górnej granicy.
PODATEK VAT
Polski VAT pod nazwą podatku od towarów i usług został określony ustawą z 8.01.93 r.
Podmiotem- podatnikami VAT są osy prawne, fizyczne jednostki organizacyjne nie mającej osobowości prawnej ,jeżeli wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności podlegające opodatkowaniu .Podmiotem podatku VAT mogą być również podmioty świadczące rzecz lub usługi jedno razowo nie prowadzące działalności gospodarczej jak i podmioty wykonujące działalność na cudzy rachunek. Przedmiotem -podatku są następujące rodzaje czynności: sprzedaż towarów i usług na terenie Polski; eksport i import towarów i usług ; przekazanie przez podatnika towaru oraz świadczeń ,usług na potrzeby osobiste podatnika, wspólników, udziałowców, przekazanie przez podatnika towaru oraz świadczeń ,usług na potrzeby reprezentacji, reklamy; zamiana towarów i usług oraz zamiana towaru na usług i odwrotnie; darowizna towarów oraz świadczenie usług bez pobrania należności. Opodatkowaniu nie podlega : sprzedaż przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części; działalność dotycząca gier losowych i zakładów wzajemnych ; czynności które nie mogą być przedmiotem prawnie, skutecznej umowy. Podstawą do opodatkowania - VAT jest obrót, którym jest kwota należna z tytuł sprzedaży towarów i usług zmniejszona o kwotę podatku. Podatek j jest obliczany od wartości sprzedaż netto, a następnie do niej dodany ,by określić wartość sprzedaży brutto. Stawki opodatkowania vat : Zasadnicza -22%; ponadto 7% (produkty rolne, ochrona zdrowia, telekomunikacja, turystyka ), 0% -stosuje się wobec eksportu towaru i usług jeżeli jest opodatkowana w kraju przeznaczenia.
Zwolnienia podatkowe: W podatku VAT stosuje się zwolnienia zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe. Te pierwsze przysługują: podmiotom ,dla których wartość sprzedaży nie przekroczyła wartości określonej w ustawie;podmiotom, które płacą podatek dochodowy w formie zryczałtowanej.
Zwolnienia przedmiotowe: sprzedaż, import ,darowizny, przekazania towarów, świadczenie usług zwolnionych od podatku ; eksport towarów i usług , import towarów zwolnionych z cła ;
odsprzedaż towarów oraz darowizna towarów używanych; świadczenie pracy na podstawie umowy o prace umowy dzieło umowy zlecenie.
AKCYZA-specjalny podatek od spożycia
PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN
Podmiotami tego podatku są osoby fizyczne z tytułu nabycia własności znajdującej się kraju i praw majątkowych wykonywanych w kraju w drodze spadku lub darowizny, jak również prawo do nabycia wkładów oszczędnościowych oraz nabycie rzecz przez zasiedzenie. Podstawę do opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu i ciężarów. Wysokość podatku zależy od dwóch czynników : wartości nabytego prawa majątkowego; stosunku osobistego między zbywcą a nabywcą majątku;
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE- to urządzenia publiczne, za pomocą których społeczeństwo stara zabezpieczyć obywateli przed odpowiednie świadczenia przed ujemnymi skutkami niezaspokojenia podstawowych potrzeb społecznych, jaki mogą powstać w wyniku braku pracy, choroby.
Pojęcie ubezpieczeń wiąże się ściśle z powstawaniem zdarzeń losowych- typowe : pożar, gradobicie, powodzie itp. Powstawanie zdarzeń losowych powinno być związane z dwojaką działalnością generalnie prowadzoną w państwie: prewencyjną / zapobiegawczą/, karną / represyjna/
-odszkodowawcza, mająca na celu określony procent pokrycia dokonanego uszczerbku.
Formy ubezpieczenia: 1.Samoubezpieczenie. 2.Poprzez instytucje wyspecjalizowane o charakterze ogólnym i indywidualnym
Podział ubezpieczeń: Obowiązkowe /obligatoryjne/; nieobowiązkowe /fakultatywne/; Społeczne -dotyczą określonej społeczności; Majątkowe -dotyczą majątku, mają charakter rzeczowy;
Osobowe -dotyczą osób; Rzeczowe -dotyczą rzeczy; Od zjawisk ekonomicznych; Dotyczące charakteru dobrowolnego i -20% i obowiązkowego -80%; Z punktu widzenia mocy prawnej: społecznej i stosunku pracy. Ponadto istnieje kilka rodzajów ubezpieczeń społecznych, m.in. rentowych i chorobowych
Ubezpieczeniu rentowemu podlegają obligatoryjnie pracownicy najemni, wolne zawody, itp.
Podstawę wymiaru składek stanowi uzyskiwany dochód, który jest waloryzowany w zależności od wzrostu wynagrodzeń. Waloryzacja może być dokonywana corocznie lub w okresach dłuższych. Wysokość składki jest uzależniona od prawdopodobieństwa powstania szkód i ich rozmiarów. Z tytułu tego ryzyka instytucje ubezpieczeniowe ponoszą wydatki, które są pokrywane ze składek. Ubezpieczenia chorobowe- krąg ubezpieczonych jest podobny, jak w przypadku u. Rentowych. Są to zarówno u. Obligatoryjne, jak i dobrowolne. Po połowie składki opłacają pracownicy, jak i pracodawcy. Obciążenie składkami ubezpieczeniowymi może wywoływać skutki regresywne, gdyż im niższy dochód, tym relatywnie wyższe obciążenie na rzecz ubezpieczonych. Uzależnione jest to od sposobu kształtowania świadczeń. Jest to kwestia ekwiwalentności, którą trudno jest zindywidualizować.
System podatkowy w Polsce rys. nr 2