"John Keynes i jego makroekonomiczny system w okresie śwaitowego kryzysu w latach 30-tych"

„John Keynes i jego makroekonomiczny system w okresie światowego kryzysu w latach 30-tych.”

Wielki kryzys gospodarczy 1929-1933. Jest to załamanie gospodarcze charakteryzujące się zmniejszeniem rozmiarów produkcji, nakładów inwestycyjnych, dochodów realnych społeczeństwa, który tworzy wzrost bezrobocia, czasem także spadek cen. Rozpoczyna się w sferze produkcji dóbr inwestycyjnych, obejmując stopniowo pozostałe dziedziny gospodarowania, choć w niejednakowym stopniu. Impulsem jego wystąpienia jest zgodnie z zasadą przyspieszania, zahamowanie tempa wzrostu popytu na dobro konsumpcyjne. Największy kryzys miał miejsce w latach 1929-1933. Zwany jest też „wielkim kryzysem gospodarczym”.
Jego pierwsze symptomy pojawiły się w czerwcu 1929r. Początkowo zaczęła maleć produkcja oraz występował dość szybki spadek cen. Sytuację ratował wysoki kurs akcji, co działało uspokajająco na rynek światowy. 23 października 1929r. nastąpiło zachwianie notowań na giełdzie nowojorskiej, właśnie w Stanach Zjednoczonych zaczął się kryzys, który do historii przeszedł pod nazwą „wielkiego”. Objawy kryzysu, który rozpoczął się w USA dały swe znaki w innych krajach kapitalistycznych. W tym także w Polsce. Trzeba pamiętać, że wynikło to z pozycji finansowej i gospodarczej, którą posiadały Stany na świecie po I wojnie światowej. Kryzys objął wszystkie dziedziny gospodarki: obok przemysłu-rolnictwo, obok handlu wewnętrznego i zagranicznego – transport, system pieniężny i kredytowy. Czas trwania głębokość depresji oraz przebieg był uzależniony od sytuacji gospodarczej państw. W krajach o strukturze przemysłowo-rolnej spadek produkcji przemysłowej był większy. Wpłynęło to na bezrobocie i zubożenie ludności miejskiej jak i wiejskiej. Kryzys najbardziej odczuły państwa słabo uprzemysłowione, eksportujące głównie surowce mineralne i płody rolne. Gwałtownie spadł popyt na węgiel, zboże i cukier a ich ceny uległy obniżeniu znacznie bardziej niż ceny towarów przemysłowych. Władze Stanów Zjednoczonych zapoczątkowały walkę z kryzysem dnia 9 marca 1933r. Rozpoczęło się słynne „100 dni Roosvelta”. Uchwalono wówczas pakiet prawny mający na celu pobudzenie gospodarki. Prezydent uzyskał kontrole m.in. nad emisja pieniędzy. Ponad 10 mld dolarów przeznaczono na roboty publiczne, co z kolei wiązało się z zatrudnieniem wielu ludzi. Spowodowało to że wkrótce Stany zaczęły wychodzić z kryzysu. Jednak jak już wcześniej wspomniałem kryzys był odczuwalny nie tylko w Ameryce ale także w Europie. Kryzys nie ominął więc Polski. W dobie kryzysu rozwój powojennej Polski został poważnie zahamowany. Pod względem rozmiarów nasze państwo znalazło się na trzecim miejscu po USA i Niemczech. Wynikało to m.in. z udziału znacznej części obcego kapitału w gospodarce, który przy ograniczeniu swojej produkcji wycofał swe udziały przede wszystkim z Polski. Kryzys tak jak i w innych państwach bardzo niekorzystnie wpłynął na rolnictwo. W rezultacie polskich chłopów nie było stać na zakup niezbędnych towarów. Rząd polski, za przykładem innych państw podjął działania inwestycyjne. W 1933 roku utworzono fundusz pracy, gromadzący środki na zasiłki dla bezrobotnych oraz finansowanie robót publicznych. Dzięki temu utworzono nowe miejsca pracy. Wpływało to korzystnie na rozwój uboższych regionów a zarazem rosła ilość pieniędzy w obiegu a także wzrosła produkcja przemysłowa.
Kryzys światowy wywołany krachem na nowojorskiej giełdzie przyczynił się do wielkiego zamieszania na świecie w latach 30-tych XX wieku. Wiele państw musiało dochodzić latami by wyrównać stan gospodarki. Kryzys spowodował również bezrobocie, które tym samym pozbawiło wiele rodzin dachów nad głową. Koniec owego problemu ogólnoświatowego datuje się na rok 1933. Omówiony kryzys był najgłębszym jaki kiedykolwiek dotknął gospodarkę.
John Keynes (1883-1946) – syn znanego w swoim czasie metodologa-ekonomisty Johna Neville’a Keynesa – ulubiony uczeń Marshalla, był wychowankiem neoklasycznej szkoły z Cambridge, choć potem radykalnie z tą szkołą jak i z całą tradycją neoklasyczną zerwał wszelkie więzi. Wykładał w Cambridge, a także był niezwykle aktywnym politykiem o wielostronnych zainteresowaniach. Jako naczelny redaktor „Economic Jurnal”, członek Królewskiej Komisji dla Finansów i Obiegu Pieniężnego Indii, w okresie II wojny światowej opracowywał projekty finansowania wojny i projekty odbudowy powojennego ustroju finansowego. Był przewodniczącym Komisji Finansowej prowadzącej pertraktacje w sprawach pożyczek amerykańskich. Umarł nagle w 1946r.
Kryzys ekonomiczny lat 1929-1933 pociągnął za sobą niezwykle silne pogłębienie się wszystkich sprzeczności kapitalistycznych. Szczególnie newralgicznym problemem stało się bezrobocie i problem zatrudnienia. W Wielkiej Brytanii uległa załamaniu pozycja finansowa tego kraju, odstąpiono od waluty złotej, wolnego handlu i innych tradycyjnych dla anglików posunięć gospodarczych. Podobnie jak w innych krajach kapitalistycznych wyraźnie ujawniał się tu fakt, że w gospodarce kapitalistycznej brak jest mechanizmów zdolnych do samoczynnego przywracania zwichniętej równowagi gospodarczej. Ten stan powoduje że cały szereg pisarzy podnosi problem konieczności interwencji ze strony państwa, w imię interesów całej gospodarki kapitalistycznej. Przejawy kryzysu lat 1929-1933 były niezwykle skomplikowane. Stawał się niesłychanie przewlekły, a sytuacja kryzysowa w przemyśle splatała się z kryzysem który przebiegał w warunkach ogólnego kryzysu kapitalizmu, stworzył szczególnie trudną sytuację. Kiedy gospodarce kapitalistycznej udał się już nawet minąć dno kryzysu, zaczęła się pogłębiać faza depresji bez nadziei na szybkie ożywienie w gospodarce. Coraz bardziej konieczna stawała się ingerencja państwa, w pierwszym rzędzie w obronie zagrożonych interesów wielkich monopoli. Ingerencji tej dokonywano jednakże pod nadzorem potrzeby wyprostowania skrzywień, stworzenie przesłanek do większej sprawiedliwości społecznej w podziale dochodu narodowego. Ekonomiści zastanawiali się nad tym:
- jak zaktywizować gospodarkę?
- jak lepiej wykorzystać siły wytwórcze?
- jak ożywić popyt?.
Kierunki działania nowego ładu gospodarczego:
- próby zwiększenia zatrudnienia przez uruchomienie robót publicznych
- powiększenie przez to popytu,
- system zasiłku dla bezrobotnych,
- interwencje zakupu państwa dóbr wytwórczych przez przemysł ciężki.
Polityka nowego ładu i jej efekty na przykładzie ówczesnych krajów stała się praktyczną podstawą do stworzenia przez Keynesa nowej teorii ekonomicznej. Była wyrazem nowych tendencji rozwojowych w gospodarce rozwiniętego kapitalizmu w warunkach gospodarki opartej o struktury państwowo-monopolistyczne. Interwencjonizm czasów Keynesa to czynnik koordynacji gospodarczej w warunkach wysoko zaawansowanego uspołecznienia procesów produkcji.
Teoria keynesizmu polega głównie na tym że wiąże ona pieniądz z ogólną teorią funkcjonowania gospodarki zwłaszcza zaś z teorią cyklu koniunkturalnego, a w jego ramach z popytem. Keynes wiąże ze sobą kilka elementów: działanie pieniądza jako rozrusznika gospodarki cyklu koniunkturalnego, interesuje go pobudzenie, faza rozwoju, a zwłaszcza faza popytu. Należy wszystko robić by dynamizować popyt. Uważa on że popyt to czynnik gwarantujący rozwój gospodarki. Keynes odrzuca założenia teorii marginalistycznej. Zajmuje się badaniem wielkości globalnej w skali mikro, całą gospodarką, agregaty, wielkości zbiorcze, dochód narodowy, konsumpcja, oszczędności. Keynes uważa, że gospodarczy indeks i punkt widzenia jednostki nie muszą się pokrywać z indeksem i punktem widzenia całej gospodarki. Uważa że oszczędzanie jest dla jednostki pozytywnym zjawiskiem, jeśli zaś idzie o całą gospodarkę to uważa, że blokuje to popyt.
Według Keynesa wszelkie zależności w gospodarce mają charakter przyczynowo-skutkowy. Jego zdaniem w modelu gospodarki wszystko jest zmienne, chociaż on odróżnia zmienne zależne i niezależna. Uważa ponadto że istnieje potrzeba prowadzenia badań ekonomicznych w odniesieniu do krótkich odcinków czasu. Odrzuca pogląd że procesy gospodarcze i dochodzenie do równowagi trzeba badać w długim okresie czasu. Uważa że w krótkim okresie czasu siły, które dezorganizują gospodarkę (negatywnie na nią wpływają) przeważają nad siłami dążącymi do równowagi. Dlatego też należy badać krótkie okresy czasu, gdyż wówczas siły te można wychwycić. Keynes stara się wytłumaczyć dlaczego gospodarka odchyla się od stanu równowagi i jakie tendencje mają tu decydujące znaczenie. Buduje model w którym jako parametry niezmienne w krótkim okresie czasu przyjmuje:
- ilość i kwalifikacje siły roboczej
- ilość rozporządzanego wyposażenia kapitałowego
- poziom techniki
- stopień konkurencji
- gusty i przywiązania konsumentów
- struktura społeczna
- czynniki podział dochodu narodowego.
Uważa że całe zło współczesnej gospodarki polega na tym. Że nie są w pełni wykorzystywane wszelkie zdolności wytwórcze. W krótkim okresie czasu rozmiary produkcji i dochodu narodowego są określone przez rozmiary globalnego popytu w społeczeństwie. Popyt określa wydatki społeczne, tak konsumpcyjne jaki i inwestycyjne. Społeczeństwo może wydawać na inwestycje mniej lub więcej w stosunku do konsumpcji.
Gdy inwestycje są większe od konsumpcji to globalny popyt spada, gdyż inwestycje pochłaniają więcej środków. Dotyczy to krótkiego okresu czasu, gdyż w długim okresie popyt proinwestycyjny się zwiększy bo wszelkie inwestycje nakręcają popyt. Dlatego Keynes twierdzi że wzrost inwestycji zawsze prowadzi do wzrostu dochodu narodowego, co dalej prowadzi do wzrostu wielkości popytu (pomijając krótki okres czasu).
Teoria popytowego efektu inwestycji: inwestycje nie zawsze muszą być bezpośrednio produkcyjne (autostrady, budynki, mosty).
Model Keynesa jest udaną konstrukcją logistyczną. Przyjmuje w nim Istnienie trafnych wielkości np. zasoby siły roboczej, kwalifikacje. Cały jednak jego wysiłek skierowany był na badanie niedostatecznego popytu. Uważał że taki popyt wypływał z niepełnego wykorzystania siły roboczej, także przez bezrobocie.
Bardzo ważna jest treść keynesowskiej popytowej teorii kształtowania się dochodu narodowego. O poziomie dochodu narodowego decyduje globalny popyt społeczeństwa, a ten popyt uzależniony jest od jego wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych, przy czym Keynes uważa, że wydatki konsumpcyjne są względnie ustabilizowane do 20% cyklu koniunkturalnego, zaś wydatki inwestycyjne o 20% przekraczają. Wahania inwestycyjne powodują wahania poziomu dochodu narodowego. Poziom efektywnego popytu zależy od inwestycji (także w krótkim okresie).
Model Keynesa opiera się na analizie przyczynowo-skutkowej. Występują w nim czynniki zmienne (dochód narodowy, konsumpcje, inwestycje, zatrudnienie, oszczędności) a ich wysokość zależy od zmiennych przyczynowych przy czym podłoże zmiennych ma dla niego charakter psychologiczny – skłonność do konsumpcji krańcowej, rentowność kapitału, stopa procentowa.
„w okresie krótkim skłonność do konsumpcji jest większa przy niskich dochodach, ale maleje wraz ze wzrostem dochodów. Zwiększa się natomiast skłonność do inwestycji, dochody bowiem można przeznaczyć na oszczędności lub inwestycje”
By zabezpieczyć równowagę gospodarki trzeba dążyć do tego aby oszczędności i inwestycje były sobie równe.
Rozumowanie Keynesa przedstawia się w schematyczny sposób – wzrost inwestycji prowadzi do wzrostu dochodów. Część dochodów wydawana jest na konsumpcję. Powstaje popyt na nie i tworzy impulsy do zatrudniania i dalszych dochodów ( na rynek wylewają się dwa strumienie pieniężne z wydatków na inwestycje i z wydatków na konsumpcję). Keynes uważa że są to bardzo ważne impulsy dla rozwoju gospodarczego i uważa że zatrudnienie i dochody z zatrudnienia są skutkiem wydatków na inwestycje. Keynes nazywa to zjawisko tzw. Efektem mnożnikowym i powiada tak „mnożnik inwestycyjny jest to ilościowe ujęcie zjawiska polegającego na pobudzeniu wydatków konsumpcyjnych przy pomocy wydatków na inwestycje.
Górną granicę mnożnika inwestycyjnego który działa w warunkach nie pełnego wykorzystania czynników wytwórczych jest osiągnięcie stanu pewnego zatrudnienia (taki stan jest miernikiem pełnego wykorzystania czynników wytwórczych). Wysokość mnożnika inwestycyjnego zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji tzn. o tyle ile ludzie będą wydawać pieniądze bo jak będą je oszczędzać to wysokość mnożnika inwestycyjnego nie będzie wysoka (im większa skłonność tym wyższa wysokość mnożnika).
Keynes zauważył że gospodarka kapitalistyczna rozwija się cyklicznie. Jego badania sprowadzały się do modelu popytowego. Interesowały go działania popytu, ponieważ w popycie upatrywał czynnik rozwoju gospodarczego. Keynes zawsze odpowiadał na pytanie „jaki jest popytowy skutek inwestycji?”, „Może być max”. Jednak wszystkie jego rozważania odnosiły się do okresów krótkich. Stara się odpowiedzieć na trzy zagadnienia:
- jak wygląda cykl koniunkturalny
- czym jest wzrost gospodarczy
- czym jest rozwój gospodarczy.
Żeby nie odpowiadać trzeba było użyć i wykorzystać dwa narzędzia badawcze: Mnożnik Inwestycyjny oraz Akcelator. Przy pomocy tych narzędzi Keynes doszedł do wniosku że trzeba jeszcze skonstruować inne narzędzie które nazwał Narzędzia Analizy Dynamicznej.
W ten sposób doszedł do pojęcia które nazwał DYNAMIZACJAMI. Jego istota Keynes i postkeynesiści uważali że ten dynamiczny mnożnik inwestycyjny jest wielkością stałą i występuje we wszystkich fazach cyklu gospodarczego. Zależy on według postkeynesistów od krańcowej skłonności do konsumpcji poszczególnych grup społecznych, przy czym wchodzą w grę zasady i proporcja podziału dochodu narodowego między tymi grupami. Podział dochodu narodowego ulega zmianom w różnych fazach cyklu. Jedne grupy się bogacą inne biednieją. Ta nierówność w podziale dochodu wpływa na zmiany dotyczące wysokości w kształtowaniu się mnożnika inwestycyjnego. Takim efektem wywołującym efekt mnożnikowy jest np. finansowanie robót publicznych. A ponieważ to finansowanie bywa w różnym czasie różnie można zrozumieć na tym tle ZASADĘ PZRYŚPIESZANIA (Akcelatora).Państwo finansuje roboty publiczne rośnie dochód zwiększa się popyt.
Zasada przyśpieszania gospodarczego głosi że zmiany popytu na artykuły i usługi wywołuje wiele większe zmiany na popyt na dobra inwestycyjne, służące do produkcji tych pierwszych (np. jeśli jest popyt na ubrani, to większe przyśpieszenie będzie wywoływane popytem na fabryki, które te ubrania produkują). Dzieje się tak w warunkach pełnego wykorzystania mocy wytwórczych. Teoretycy akcelatora uważają że jego stopa rośnie zawsze przy przyśpieszaniu tempa wzrostu gospodarczego oraz malej przy zwalnianiu tego tempa. Tak więc zasada akceleracji zawsze będzie powiązana z mnożnikiem inwestycyjnym w procesie wzrostu. Rozważania uczonych na ten temat opierają się jednak o wcześniejsze Keynesa. Zawsze mówił on o popytowym efekcie wszelkich inwestycji i to w okresie krótkim. Zawsze najważniejszy był dla niego element pełnego wykorzystania czynników wytwórczych. Natomiast nie poświęcał zbyt dużo uwagi innemu skutkowi inwestycji jakim jest PRZYROST MOCY PRODUKCYJNYCH. Wszelkie efekty dochodowe wiążą się z zasadą przyśpieszania. Wpływ zatem dochodu i produkcji na inwestycje ma charakter dualny bo i dochód i produkcja wpływają w określonym stopniu na dochód narodowy i na konsumpcję.