Rynek pracy i jego elementy.

1.POJĘCIE RYNKU.
Rynek jest instytucją, która umożliwia zawarcie transakcji między sprzedającym a kupującym. Każdy rynek ma określoną strukturę. Strukturę tę tworzą kupujący i sprzedający, którzy mogą być partnerami równorzędnymi lub też narzucać sobie nawzajem różne warunki, zależnie od “siły”, jaką dysponują. Przedmiotem transakcji dokonywanych pomiędzy kupującym i sprzedającym są dobra usługi czy tytuły prawne.
Każdy rynek można rozpatrywać z dwóch stron: podaży i popytu. Popyt odzwierciedla sposób decyzji podejmowanych przez ludzi dotyczący zakupu usług i towarów. Podaż odzwierciedla decyzje producentów na temat: co produkować, jak produkować i w jakiej ilości.


2. RYNEK PRACY.
Rynek pracy tworzony jest przez następujące podstawowe elementy:
● zasoby kapitału ludzkiego i jego wykorzystanie (z punktu widzeni grup wiekowych, wykształcenia, kategorii zdrowotnych),
● podział pracowników wg pracujących w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej (wielkość zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej),
● wielkość i strukura bezrobocia.
Rynek pracy jest bardzo ważny, gdyż pełni dwie zasadnicze funkcje w gospodarce. Dla ludzi występujących z podażą pracy stwarza on możliwość otrzymania dochodów, a dla firm zgłaszających popyt na pracę jest on źródłem tego podstawowego czynnika wytwórczego. Płace otrzymywane ze sprzedaży pracy stanowią źródło utrzymania dla ogromnej większości ludzi. Inne dochody, jak na przykład renty dla właścicieli ziemi czy odsetki dla właścicieli kapitału, odgrywają znacznie mniejszą rolę. Nie ma jednego rynku pracy, lecz jest ich tyle, ile zawodów czy rodzajów wykonywanych prac.


3. PODAŻ PRACY.
Ludzie pracują zawodowo przede wszystkim dlatego, gdyż potrzebne im są środki do zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych. Środki takie uzyskują właśnie w postaci dochodów za pracę. Podaż pracy spowodowana jest popytem na dobra i usługi konsumpcyjne. Ale nie tylko konsumpcja sprawia przyjemność, czyli zwiększa użyteczność. Czas wolny, z przyjemnościami, jakie z sobą niesie, również przyczynia się do wzrostu użyteczności. Pojawia się tu pojęcie kosztów alternatywnych. Jeśli konsumpcja osiągnięta dzięki godzinie pracy dostarcza nam mniejszej przyjemności niż godzina gry w tenisa lub godzina drzemki, to z pewnością wybierzemy czas wolny, a nie pracę. W każdej przecież sytuacji człowiek musi wybierać. Jeśli dłużej będziemy pracować, to jednocześnie mamy mniej wolnego czasu na konsumpcje, którą umożliwiają nam większe dochody. Konsumpcja dóbr zakupionych za ostatnią godzinę pracy nie sprawia takiej przyjemności, jak konsumpcja dóbr zakupionych za pierwsze godziny pracy. Jeśli z coraz większej ilości czasu wolnego rezygnujemy na rzecz racy, to te godziny rozrywek i przyjemności, na które sobie pozwalamy, niosą z sobą coraz większą użyteczność krańcową w porównaniu do sytuacji, w której mamy więcej czasu wolnego. Uzyskana w ten sposób konsumpcja charakteryzuje się natomiast coraz to mniejszą użytecznością krańcową.


4. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PODAŻ PRACY.
Na decyzje określające podaż pracy, czyli wybór między pracą a czasem wolnym, ma wpływ wiele różnych czynników.

Najważniejszym czynnikiem jest stawka płac, czyli dochód otrzymywany za przepracowaną jednostkę czasu, np. jedną godzinę. Im wyższa jest stawka płac, czyli im większy dochód można otrzymać z pracy, tym jesteśmy gotowi więcej pracować. Stawka płac nie odnosi się tylko do godzin przepracowanych. Jeśli rezygnujemy z godzin pracy, to znaczy, że rezygnujemy z dochodu, jaki byśmy w ciągu tej godziny zarobili, czyli stawki płac.

STAWKA PŁAC jest kosztem alternatywnym czasu wolnego, gdyż oznacza, z jakiego dochodu, a więc z jakiej ilości dóbr i usług, trzeba zrezygnować na rzecz przyjemności uzyskiwanej z godziny czasu wolnego.

Im wyższa jest stawka płac, tym wyższy jest więc koszt alternatywny czasu wolnego i tym tańsze stają się dobra i usługi konsumpcyjne.
Również ogromną rolę odgrywają ceny dóbr i usług konsumpcyjnych. Im są one wyższe, tym mniej możemy kupić za nasze dochody, czyli tym bardziej nie opłaca się zwiększać naszego czasu pracy.

Płaca nominalna jest to ilość pieniędzy, jaką pracownik odbiera w kasie w dniu wypłaty, czyli po prostu pensję wyrażoną w konkretnych jednostkach pieniężnych,np. w złotych. Płaca realna jest to natomiast ilość produktów, jaka można kupić za pieniądze stanowiące płacę nominalną, czyli właśnie za tę otrzymaną w kasie pensję.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na decyzję podaży pracy jest polityka prowadzona przez rząd. Jeśli rząd nakłada wysokie podatki dochodowe, to ogranicza konsumpcję pracowników. Podwyżka podatków prowadzi więc do ograniczania podaży pracy, gdyż zmniejsza dochody, i jednocześnie zachęca do zwiększania czasu wolnego, gdyż zmniejsza jego koszty alternatywne.


5. KRZYWA PODAŻY PRACY.
Krzywa podaży pokazuje zależność między wielkością podaży a ceną. Na rynku pracy zajmujemy się indywidualną podażą pracy, czyli podażą zgłaszaną przez pojedyncze gospodarstwa domowe, i rynkowa podażą pracy, czyli podażą, jaka jest na całym rynku.
KRZYWA INDYWIDUALNEJ PODAŻY PRACY pokazuje zależność między stawką płac a wielkością podaży pracy, czyli określa, ile czasu dany człowiek chce pracować przy każdej stawce płac w danym okresie.
Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje, że im wyższa cena, tym wielkość podaży jest większa. Jest jednak pewien niski poziom płac, poniżej którego gospodarstwo domowe nie będzie oferować swojej pracy na sprzedaż. Na rynku pracy ceną jest nominalna stawka płacy, a wyższym stawkom towarzyszy oferta większej ilości czasu przepracowanego. Jeżeli stawka płac przekracza pewien wysoki poziom, to dochody pracownika stają się na tyle duże, że zaspokaja on swoje potrzeby konsumpcyjne i jednocześnie może zwiększyć udział czasu wolnego. Prowadzi to do ograniczenia podaży pracy.
KRZYWĄ PODAŻY PRACY DLA RYNKU otrzymujemy przez poziome zsumowanie krzywych indywidualnej podaży pracy, a pokazuje ona zależność między stawką płac i wielkością podaży pracy całego rynku w danym okresie.


6.POPYT NA PRACĘ.
Popyt na pracę zgłaszają firmy produkujące na rynek dobra i usługi. Celem ich działalności jest maksymalizacja zysku i dlatego wybierają one taką wielkość produkcji, która umożliwia osiągnięcie tego celu. Ale aby produkować, firmy muszą zatrudnić czynniki wytwórcze, a przede wszystkim pracę. Firma osiąga przychody całkowite ze sprzedaży swoich produktów. Przychody krańcowe pokazują o ile wzrastają przychody całkowite na skutek zwiększenia sprzedaży o jednostkę.

PRZYCHODY KRAŃCOWE Z CZYNNIKA PRODUKCYJNEGO (MPR) jest to przyrost przychodów całkowitych osiągnięty przez firmę ze sprzedaży produktów wytworzonych przez dodatkową jednostkę czynnika produkcyjnego.

KOSZTY KRAŃCOWE CZYNNIKA PRODUKCYJNEGO jest to- w wypadku pracy- przyrost kosztów całkowitych spowodowany wzrostem zatrudnienia o jednostkę pracy (dodatkowego pracownika).
Koszty krańcowe pracy wyznaczane są przez mechanizm popytu i podaży na rynku pracy. Na większości rynków firmy zatrudniające pracowników są cenobiorcami, co oznacza, że każdemu zatrudnionemu firma płaci tyle samo, czyli płacę równowagi wyznaczoną na rynku przez punkt przecięcia krzywej podaży pracy z krzywą popytu na pracę.
Przychód krańcowy z pracy określa produkt krańcowy pracy oraz cenę samego produktu.
Produkt krańcowy pracy jest to przyrost produkcji spowodowany wzrostem zatrudnienia pracy o jednostkę , np. o jednego pracownika.


7.KRZYWA POPYTU NA PRACĘ.
Krzywa popytu pokazuje zależność między cena a wielkością popytu w danym okresie. Na rynku pracy ceną jest nominalna stawka płac, a popyt na pracę zgłaszają firmy potrzebujące tego czynnika produkcyjnego. Jeżeli stawka płac rośnie, to firma musi zapłacić więcej każdemu zatrudnionemu, co prowadzi do wzrostu kosztów tej firmy. Także i na rynku pracy sprawdza się, że zależność między ceną a wielkością popytu jest odwrotna: wyższym stawkom płac odpowiada mniejsza wielkość popytu, jeśli natomiast stawki stają się niższe, wielkość popytu rośnie.

Krzywa popytu firmy pokrywa się z krzywą przychodu krańcowego z pracy. Dzieje się tak, gdyż producent zatrudnia taką liczbę pracowników, przy której maksymalizuje zyski. Jeżeli koszt zatrudnienia dodatkowego pracownika jest mniejszy od przychodu przysparzanego przez tego pracownika, to firmie opłaca się go zatrudnić. I odwrotnie. Jeśli koszt zatrudnienia dodatkowego pracownika przewyższa przychód otrzymany przez firmę dzięki temu zatrudnieniu, to firmie nie opłaca się zatrudniać tego pracownika. Jeśli koszt zatrudnienia ostatniego pracownika równa się przychodom uzyskanym dzięki pracy tego pracownika, to firma osiąga maksymalne zyski. Tak jest wtedy, gdy stawka płacy równa się przychodowi krańcowemu z pracy. Oznacza to, że firma zgłasza na rynek pracy taką wielkość popytu na pracę, przy której stawka płac równa się przychodowi krańcowemu z prac.

KRZYWA INDYWIDUALNEGO POPYTU NA PRACĘ pokazuje zależność między stawką płac a wielkością popytu w danym okresie i pokrywa się z krzywą przychodu krańcowego z pracy.
Rynek pracy od strony popytu tworzą wszystkie firmy na tym rynku występujące. Dlatego możemy otrzymać rynkową krzywą popytu dodając poziomo popyty indywidualne dla każdej stawki płac.

KRZYWA POPYTU NA PRACĘ DLA CAŁEGO RYNKU pokazuje zależność między stawka płac a wielkością popytu dla całego rynku, a otrzymujemy ją przez poziome zsumowanie indywidualnych popytów na pracę.


8.RÓWNOWAGA NA RYNKU PRACY.
Punkt przecięcia rynkowej krzywej podaży i rynkowej krzywej popytu wyznacza STAWKĘ PŁAC W RÓWNOWADZE I WIELKOŚĆ ZATRUDNIENIA W RÓWNOWADZE.
Nachylenie krzywej popytu zależy od przychodu krańcowego z pracy. Jeśli spojrzymy na rynek zatrudnionych jako pomoc do dzieci, to przychody krańcowe z pracy w tym zawodzie są małe. Jeśli przeniesiemy się na rynek górników, to ich przychody krańcowe z pracy są duże i dzięki temu stawki płac na tym rynku są wysokie.


9.ROLA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH.
Związki zawodowe są organizacją pracowników mającą na celu zwiększenie ich siły rynkowej, zwłaszcza przy negocjacjach płacowych.
Chociaż więc związki zawodowe mają wiele celów, to jednak przede wszystkim dążą do podniesienia standardu życia swoich członków.
Istnienie związków zawodowych prowadzi w stronę monopolizacji rynku pracy, gdyż podaż pracy jest zgłaszana nie przez indywidualne gospodarstwa domowe, lecz przez zorganizowane związki zawodowe, stanowiące w tym wypadku strukturę zdecydowanie silniejszą, o większych możliwościach wpływu na pracodawców.


10.WPŁYW POLITYKI RZĄDU NA RYNEK PRACY.
Rząd może wpływać na funkcjonowanie rynku pracy oddziałując zarówno na stronę podaży, jak i na stronę popytu. Jeśli rząd podnosi podatki dochodowe, to ogranicza dochody pracowników. Prowadzi to do ograniczenia konsumpcji i zmniejszenia kosztu alternatywnego czasu wolnego, a to z kolei sprawia, że gospodarstwa domowe ograniczają podaż pracy. Rząd może podwyższyć podatki nałożone na firmy, np. opłaty na rzecz ubezpieczeń społecznych. Prowadzi to do wzrostu kosztu krańcowego pracy o wysokość podatku.
Rząd może również wprowadzać płace minimalne w zawodach o niskich płacach. Może on uznać, że płaca równowagi rynkowej jest zbyt niska, interweniuje więc wyznaczając minimalny poziom płac na takim rynku. Ten sposób działania prowadzi jednak do rozregulowania rynku, gdyż na rynku pojawiają się wygrani i przegrani. Wygranymi są ci, którzy pozostaną zatrudnieni i wrócą do domu z wyższą pensją. Przegranymi są natomiast ci, którzy stracą pracę. Konsekwencją takiej interwencji rządu jest więc bezrobocie.


11. BEZROBOCIE-jest to sytuacja, w której ludzie chcą pracować i poszukują pracy przy istniejących stawkach płac, ale nie mogą jej zdobyć.

1)Można wyróżnić następujące rodzaje bezrobocia z punktu widzenia jego przyczyn:
☺technologiczne- wynika z wprowadzenia substytucyjnego i technologicznego postępu technicznego, z powstania nowych gałęzi, utraty pracy w dotychczasowych zawodach. Przy czym utrata prac może być kompensowana w nowych gałęziach. Bezrobocie tego rodzaju powstaje na skutek zmian struktury przemysłowej gospodarki, prowadzącej do utraty pracy przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu. Bezrobocie to obejmuje następujące grupy społeczne i sytuacje społeczne:
- ludzi z zawodami niepotrzebnymi,
- bezrobotnych tworzących naturalne zaplecze potencjalnego zatrudnienia,
- gdy, w określonych regionach kraju lub gałęziach występuje zastój gospodarczy i napływające nowe roczniki absolwentów szkół w wieku produkcyjnym i nie mogą znaleźć zatrudnienia.

☺sezonowe- dotyczy pewnych dziedzin, których produkcja uzależniona jest od warunków pogodowych, klimatycznych, jak rolnictwo, częściowo przemysł budowlany..

☺koniunkturalne- wynika z procesu koniunkturalnego załamania i depresji. Bezrobocie to powstaje na skutek spadku zagregowanego popytu w gospodarce.

☺strukturalne- mamy z nim do czynienia wtedy, gdy zachodzi niedostosowanie kwalifikacji siły roboczej do potrzeb gospodarki. Jego występowanie wiąże się nie tylko z niewłaściwą polityką w zakresie kształcenia pracowników, ale również ze zmianami strukturalnymi zachodzącymi w gospodarce. Jako przykład tego typu bezrobocia, którego rozmiary są stosunkowo rozległe w otatnich latach, można przytoczyć rosnącą liczbę osób bez pracy, które wcześniej zatrudnione były w metalurgii i przemyśle tekstylnym. Gałęzie te w większości krajów poddawane są restrukturyzacji, w efekcie której część pracowników traci zatrudnienie. Młodsi robotnicy mogą zmienić zawód, korzystając ze specjalnych szkoleń, organizowanych przez specjalistyczne instytucje lub same przedsiębiorstwa (powiększają oni bezrobocie frykcyjne), ale starsi pracownicy mają zwykle ograniczone możliwości zdobycia nowych kwalifikacji i oni najczęściej są ofiarami bezrobocia strukturalnego.

☺frykcyjne- występuje w każdym właściwie dynamicznym społeczeństwie. Tworzą je osoby pozbawione pracy tylko w krótkim okresie, co związane jest najczęściej ze zmianą miejsca pracy lub zawodu. Gospodarkach, które nieustannie zmieniają swoją strukturę jego występowanie jest nieuniknione.

☺ukryte- może występować zarówno w przemyśle, jak i w rolnictwie. W przemyśle mamy z nim do czynienia wtedy, gdy część pracowników zatrudniona jest w niepełnym wymiarze czasu pracy (nie z własnej woli) lub na niewłaściwych stanowiskach, gdzie ich kwalifikacje są tylko w niewielkim stopniu wykorzystane. Znacznie częściej bezrobocie ukryte występuje w rolnictwie wtedy, gdy zbyt duża liczba osób utrzymuje się z jednego gospodarstwa rolnego.

☺dobrowolne-występuje, gdy poszukujący pracy podejmie jąjedynie przy wyższym poziomie płac realnych niż aktualnie oferowany. Bezrobocie takie liczone jest od granicy bezrobocia naturalnego do granicy występujących zasobów siły roboczej. Bezrobocie takie spowodowane jest tym, że pewna część pracowników poszukujących zatrudnienia nie akceptuje poziomu płacy realnej. Pracownicy ci gotowi są podjąć pracę przy wyższej płacy realnej, a pracodawcy zatrudniliby przy niższej płacy realnej (czyli część pracowników z wyboru jest bezrobotna).

☺przymusowe- poszukujący pracy nie może jej uzyskać, mimo że przy danym poziomie płac realnych chciałby ją podjąć. Według nowej ekonomii klasycznej związane jest z istnieniem ustawowej płacy minimalnej i działalnością związków zawodowych. Płaca jest rozmyślnie ustalona na poziomie powyżej poziomu równowagi.

2)W sytuacji bezrobocia, jakie występuje w gospodarce narodowej, podejmowane są różnorodne działania mające na celu równoważenie rynku pracy. Można tutaj wymienić takie główne podmioty równoważenia rynku pracy, jak:

a)uczestnicy rynku pracy- mogą oni podejmować następującego rodzaju działania zmierzające do ograniczenia bezrobocia:
→ zdobywanie nowych kwalifikacji;
podejmowanie pracy niezgodnej z kwalifikacjami- gorzej płatne,
→ szukanie pracy poza miejscem zamieszkania.

b)państwo które:
→ tworzy warunki do wzrostu gospodarczego, pobudza koniunkturę, pobudza inwestycje.
→ tworzy warunki do przekwalifikowania; organizuje nadzór nad systemem szkoleń, dofinansowuje szkolenia,
→ łagodzi siły przymusu ekonomicznego; tworzy osłonę socjalną dla berobotnych- zasiłki, które mają podwójny wymiar: ekonomiczny- umożliwiają przeżycie, psychologiczny- podbudowują psychicznie w trakcie starań o pracę.

3) Struktura bezrobocia
Analizując problem bezrobocia należy uwzględnić także jego strukturę, na którą składają się:
Kryteria: płeć, wiek, wykształcenie, staż pracy, gałęzie przemysłu, przestrzenne (wg regionów).
Miary: strutura procentowa bezrobotnych w regionie do ogólnego bezrobocia w kraju.

4) Prawo Okuna
Każdy wzrost bezrobocia w postaci rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnego bezrobocia o 1% powoduje spadek PNB w postaci luki na poziomie 2-3%, jaki można uzyskać w warunkach pełnego zatrudnienia.

5) Koszty bezrobocia
a) prywatne- dotyczą osoby i jej rodziny (brak kontaktów międzyludzkich, izolacja społeczna, niskie dochody, stres w całej rodzinie, spadek kondycji intelektualnej i duchowej, pogorszenie zdrowia psychicznego, strukturalizacja czasu, samorealizacja),

b) społeczne- patologie społeczne (głównie na peryferiach i na wsiach- bieda, izolacja tzw. wspólnoty rozpaczy, obniżenie wydajności w gospodarce, spadek efektywności).
W sytuacji, gdy istnieje dobry okrs rozwoju gospodarczego, popyt na siłę roboczą rośnie i możliwy jest wzrost wynagrodzeń. Odwrotnie, gdy dochodzi do załamania gospodarki, wynagrodzenia maleją ze względu na niższy popyt na pracę. Z tezy tej może także wynikać zależność następującego rodzaju- rząd danego państwa może wybrać, czy woli większe bezrobocie w wyniku ograniczania kosztów w przedsiębiorstwach, czy też woli spadek bezrobocia kosztem wzrostu inflacji.
Z jednej strony dochdo wzrostu bezrobocia, ograniczenia inflacji, ponieważ redukuje się koszty przedsiębiorstwa, a z drugiej strony powiększa się inflację i zwiększa zatrudnienie. Sytuacja taka powstaje dlatego, że część kosztów ma charakter socjalny a nie ekonomiczny.


BIBLIOGRAFIA:
“Podstawy ekonomii” Ewelina Nojszewska Warszawa 1995
“Ekonomia. Zarys problematyki” Grzegorz Sroślak Katowice 2003