Sytuacja w szkole dzieci z rodzin alkoholików

Świat, w którym obecnie żyjemy choć nieustannie się zmienia systemy wartości uznawane przez naszych dziadków coraz częściej wypiera nieubłaganie pędzący postęp nauki i techniki. W pospiechu dnia codziennego często nie zastanawiamy się nad wartościami wyższego rzędu. Wysoki standard życia i chęć posiadania coraz to nowszych dóbr konsumpcyjnych sprawia, że człowiek całkowicie zmienia swój system wartości, a powiększanie swojego dorobku materialnego sterują jego postępowaniem.
Do lamusa przechodzi kultywowanie i podtrzymywanie więzi rodzinnych. Rodzice często zajęci robieniem kariery zawodowej odpowiedzialność za wychowanie ich dzieci przerzucają na różnego rodzaju instytucje ( przedszkola, szkoły), a sami starają się im wynagrodzić brak wspólnie spędzanego czasu drogimi prezentami. Takie postępowanie prowadzi do poczucia zaniedbania i odrzucenia u dzieci, a co za tym idzie szukanie akceptacji i zainteresowania wśród innych grup społecznych często o charakterze destruktywnym.
Obecne czasy choć pozwalają latać na księżyc znoszą granice, sprawiają, że komunikujemy się z ludźmi za oceanem przy pomocy niezwykle małego i cienkiego telefonu komórkowego, a nawet możemy ich zobaczyć niekoniecznie na zdjęciu to jednak te cudowne osiągnięcia nie są w stanie przyćmić obecnych problemów cywilizacyjnych.
W związku z przemianami ustrojowymi w latach dziewięćdziesiątych nastąpił wzrost bezrobocia, bezdomności i biedy. W obliczu poczucia bezradności w stosunku do tych problemów wzrósł problem alkoholizmu i narkomani zarówno wśród rodziców jak i ich dzieci. Alkohol stawał się dla nich ucieczką od dręczących ich problemów, sposobem na spędzanie czasu wolnego, którego mieli sporo po stracie pracy. Pod wpływem reformy ustrojowej kraju alkohol jest używką propagowana na łamach środków masowego przekazu.
Ludzie w poczuciu swojej bezradności obserwując luksus i przepych wokoło zatracają się w pijackim świecie chcąc zapomnieć o brakach. Jedynym marzeniem staje się butelka wina na dzień następny, a nie studia dla dzieci.
W swojej pracy chciałabym przybliżyć sytuacje szkolną dzieci z takich właśnie rodzin, które stają się ofiarami destrukcyjnej działalności dorosłych. Ukazałam w niej, że to właśnie dzieci najbardziej cierpią za błędy rodziców, że konsekwencje takie jak choroby, przedwczesna śmierć osoby uzależnionej są współmierne do krzywdy jaka doświadcza dziecko na co dzień. Dzieci te są pozbawione konstruktywnej miłości, właściwych wzorców.
Bardzo ważne jest zatem aby jak najwcześniej zauważyć u nieletniego proces demoralizowania.

Rodzina jest to mała grupa społeczna składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych . Jest ona więc najwcześniej znanym i najbliższym kręgiem wychowawczym jednostki.
Rodzina jest zatem grupą społeczną związaną stosunkami małżeństwa, rodzicielstwa i pokrewieństwa, która utrzymuje ciągłość biologiczną i kulturową społeczeństwa. Jest instytucją formalną gdyż istnieją przepisy prawne regulujące jej działanie, jest także instytucją społeczną ponieważ jej działanie jest oparte o pewne wzorce i normy uznawane społecznie.
Jest ona podstawową grupą społeczną, najważniejszą i niezastąpioną w życiu dziecka. Rodzina podobnie jak każda grupa społeczne winna spełniać określone funkcje. Do najważniejszych funkcji rodziny zaliczamy:
• Prokreacyjna - Seksualna - polega na społecznej akceptacji formy współżycia płciowego;
• Ekonomiczna
• Socjalizacyjna;
• Kulturowa
• Kontrolna
• Klasowa
Przez pojecie funkcjonalnej rodziny rozumieć należy zatem taką, w której panuje harmonia, miłość, zrozumienie i wzajemny szacunek zarówno w stosunkach żona – mąż jak i rodzice – dzieci.
Funkcjonalność rodziny wyraża się także w zaspokajaniu potrzeb jej członków zarówno tych biologicznych jak i psychicznych. Ta najważniejsza grupa społeczna kształtuje więc młoda jednostkę i przystosowuje ja do uczestniczenia w życiu społecznym poprzez wychowanie.
Wychowanie – wg Muszyńskiego są to wszelkie zamierzone działania w formie interakcji społecznych mające na celu wywołanie trwałych, pożądanych zmian w osobowości ludzi. Poprzez wychowanie rodzina staje się swoistym środowiskiem wychowawczym. Pomiędzy elementami środowiska zachodzą określone stosunki, które można rozpatrywać jako stosunki wzajemnej zależności bądź wzajemnego oddziaływania.. Jeżeli oddziaływania te mają charakter wychowawczy, to środowisko, w którym one zachodzą, określamy mianem środowiska wychowawczego.
System wychowawczy, którym charakteryzuje się funkcjonalna rodzina to taki, w którym panuje spójny system wartości. W takiej rodzinie rodzice charakteryzują się pozytywnym stosunkiem do dzieci, budując tym samym więź emocjonalną z potomstwem.
Rodzina to najważniejsza komórka społeczna regulująca stosunki dziecka ze światem, jeżeli rodzice, respektują zasady moralne, to dziecko poprzez naśladownictwo też będzie je respektować.
W związku z powyższym kluczową role w przystosowaniu jednostki do pełnienia ról w innych grupach społecznych mają rodzice. M. Ziemska wyróżnia następujące postawy charakteryzujące właściwe podejście do dziecka:
• Akceptacja – rodzice przyjmują dziecko takim jakie ono jest, wraz z jego wadami, zdolnościami.
• Współdziałanie - rodzice angażują się w sprawy dziecka i sprawia im to przyjemność, również dziecko jest włączane w sprawy rodziny adekwatnie do wieku i możliwości.
• Rozumna swoboda - rodzice w miarę dorastania dają dziecku coraz szerszy wachlarz swobody nie tracąc przy tym autorytetu i kontrolując dziecko w takim zakresie jaki jest potrzebny.
• Uznawanie praw dziecka - rodzice szanują indywidualność dziecka, pozwalają mu na ponoszenie konsekwencji za własne czyny. Nie wymuszają na dziecku poszczególnego zachowania, lecz starają się je wyegzekwować poprzez wyjaśnianie i tłumaczenie .
Postawy rodzicielskie, właściwy kontakt emocjonalny, a także zaspokajanie potrzeb
dziecka warunkują prawidłową socjalizację. Stanowi ona najistotniejszy czynnik w
rozwoju i kształtowaniu się osobowości człowieka. Uspołecznia i kształtuje postawę
dziecka.
Rodzina odgrywa zatem znaczącą rolę w procesie uspołeczniania i rozwoju jednostki, żadna inna instytucja nie jest w stanie jej zastąpić, szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa, gdyż pierwsze lata życia dziecka mają największe znaczenie dla jego rozwoju. Siła i charakter wynikają z tego, że rodzice są dla dzieci autorytetami, które w sposób zamierzony, bądź nie naśladują. Rodzice mają najsilniejszy wpływ na dziecko dzięki temu, że ich działanie oparte jest na związku emocjonalnym wspomaganym przez zaspokajanie potrzeb jednostki, oraz rozpoczyna się najwcześniej.
Rodzina jest najkorzystniejszym środowiskiem rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka, które dla jego dobra i powodzenia procesu socjalizacji winno współpracować z pozostałymi ogniwami procesu uspołeczniania jednostki.
Na powodzenie procesu wychowawczego jednostki w rodzinie ma także wpływ struktura rodziny . Jeżeli rodzina jest pełna, a rodzice charakteryzują się w/w postawami jest duże prawdopodobieństwo, że proces uspołeczniania jednostki przebiegnie prawidłowo, a dziecko będzie właściwie wypełniać role społeczne czy to ucznia, małżonka, czy też rodzica. Jeżeli dziecko wychowywane jest w rodzinie o zaburzonej strukturze czyli np. w rodzinie rozbitej, w rodzinie o niskim statusie społecznym i ekonomicznym, wówczas proces socjalizacji może być zaburzony. W rodzinie o zaburzonej strukturze przekazywane wzorce zachowania i postawy także mogą być niewłaściwe.


1.2Rozwój dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej.


Rodzina jako grupa społeczną można by postrzegać jako układ elementów tworzących
spójna całość. Prawidłowe funkcjonowanie takiego systemu jest wynikiem wzajemnych
oddziaływań poszczególnych ogniw. Jeżeli zatem przynajmniej jeden członek rodziny
zaburza tą harmonię wówczas można mówić o dysfunkcjonalności rodziny.
Dysfunkcja w rodzinie charakteryzuje się następującymi czynnikami:
• Zaburzenia komunikacji w rodzinie np. dominacja nakazów, wzbranianie wyrażania własnych uczuć i emocji, brak potrzeby rozmowy.
• Zaburzenia strukturalne w rodzinie np. zamiana ról gdy dziecko staje się oparciem dla rodzica uzależnionego,
• Zaburzenia własnych granic np. niesprzeciwianie się przemocy,
• Zaburzenia granic pomiędzy członkami rodziny np. nieuszanowanie intymności, uczuć itp.
• Stosowanie destruktywnych mechanizmów obronnych, jak wchodzenie w role strategie radzenia sobie z zachowaniem, które jest źródłem owej dysfunkcji.
Rodzina dysfunkcyjna to:
• rodzina z problemami alkoholowymi ( lub innymi ), czyli taka, w której jedno lub dwoje rodziców się uzależniło.
• rodzina z problemem wykorzystywania seksualnego, czyli taka, w której jedno bądź oboje rodziców wykorzystuje seksualnie kogoś ( współmałżonka, dziecko ) w rodzinie.
• rodzina z terrorem psychicznym, czyli taka, w której jedno bądź oboje rodziców stosuje przemoc emocjonalną ( szantaż, zestresowanie ) wobec członków swej rodziny.
• rodzina z przemocą fizyczną, czyli taka, w której jedno, bądź oboje rodziców bije, maltretuje fizycznie któregokolwiek z członków swojej rodziny.
• rodzina z przewlekłą chorobą, w której jedno z rodziców cierpi na stałe przewlekłe schorzenie.
• rodzina, w której istnieje długotrwały czynnik zakłócający normalne funkcjonowanie rodziny ( bezrobocie, pracoholizm ) samotne matki i ojcowie, młode matki.
Kategorie dysfunkcji ze względu na zachowanie
• zachowania kompulsywne (uzależnienia, natręctwa),
• przemoc fizyczna,
• przemoc emocjonalna (szantaż emocjonalny, odrzucenie emocjonalne, poniżenie, izolowanie, wyzywanie, przeklinanie, grożenie ),
• wyuczona bezradność.,
• zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym,
• niskie poczucie wartości,
• lęki, autodestrukcja,
• wyższy poziom agresji,
• wyższy poziom wycofywania się,
• krzywdzone dzieci wyrastają na krzywdzących rodziców.
Konsekwencje krzywdzenia emocjonalnego
- nieprzystosowanie interpersonalne (brak poczucia bezpieczeństwa),
- deficyty intelektualne,
- problemy,
W rodzinie dysfunkcyjnej stosunki między jej członkami są przejawem współuzależnienia i opierają się na charakterystycznych regułach:
- kontrola
- perfekcjonizm
- oskarżenia
- zaprzeczenia
- milczenia
- iluzja
- niedokończenia
- brak zaufania
Problemy, sytuacje trudne, nieprzewidziane tragedie od zawsze pojawiały się w rodzinie. Można by stwierdzić, że nie ma rodzin bezproblemowych bo każdy człowiek w codziennym życiu napotyka na przeróżne trudności. Jeżeli rodzina jest funkcjonalna to nawet największe problemy potrafi rozwiązać lub przynajmniej godnie je znosić. Gorzej jest w przypadku gdy członkowie rodziny nie potrafią się wspierać i wspólnie szukać optymalnych rozwiązań wówczas może dochodzić do zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny. Sprawcami tych zaburzeń są głównie rodzice, a konsekwencjami tych zaburzeń jest krzywda dziecka, które często przybierają różne role. Role te stanowią sposób na funkcjonowanie w społeczeństwie jak i tarcza obronną wobec zagrożeń wynikających z patologii w domu rodzinnym.
W oparciu o literaturę możemy wyróżnić cztery główne role przyjmowane przez dzieci:
• Bohater - taka postawę przyjmuje najczęściej najstarsze dziecko, które stara się być podpora zarówno dla rodziców jak i młodszego rodzeństwa. Nie sprawia ono problemów wychowawczych, dobrze się uczy, jest posłuszne wykonuje wszelkie prace domowe. Dziecko przyjmujące rolę bohatera stara się za wszelką cenę aby poprzez jego postawę rodzina była uważana za „normalną”, a nawet wzorcową. Bohater przesadnie dbając o potrzeby innych członków rodziny zapomina o własnych. Jednostka taka nie czerpie przyjemności z zabaw z rówieśnikami, odrzuca własne aspiracje, marzenia, pragnienia. Dziecko przyjmujące opisywaną przeze mnie rolę posiada bardzo niski poziom samooceny, nawet jeśli posiada jakieś zdolności to się na nich nie koncentruje, nie dąży do ich rozwoju wierząc, że zapewnienia rodziców, iż nie jest wybitny tylko co najwyżej przeciętny. Konsekwencjami odrzucenia własnych potrzeb są stany depresyjne, załamania psychiczne problemy w szkole. Jednostki, które pełnią role bohatera w życiu społecznym nadmiernie pragną pomagać innym, zajmują się inną osobą aby zaspokoić potrzebę troski o siebie. Osoby te niejednokrotnie nie potrafią współpracować z innymi członkami społeczeństwa, dlatego biorą na swoje barki całą odpowiedzialność za daną funkcję. Cecha charakterystyczną takiej jednostki jest brak umiejętności proszenia o pomoc, nie potrafią sobie poradzić w sposób konstruktywny z własna niemocą.
• Kozioł ofiary - Najczęściej sami rodzice naznaczają tą rolą któreś z dzieci mówiąc „ty nic nie umiesz”, „jesteś głupsza niż twój brat” , „źle się uczysz” itp. Tym sposobem oddelegowują jedno dziecko do naprawy jako winne problemom rodzinnym. Dziecko realizuje czarny scenariusz i przestaje się uczyć, ma kłopoty w szkole, stwarza problemy wychowawcze , popada w konflikt z prawem, sięga po alkohol, używki, bywa agresywne. „Kozioł ofiarny” podejmuje działalność, która ugruntowuje przekonanie o samym sobie, że nie jest nic wart, nic nie umie, nie ma żadnych talentów. Zamiast samorealizacji odbywa się proces samounicestwienia- szkodzenie swojemu zdrowiu, życiu, bezpieczeństwu. Pogrąża się w destrukcyjnym radzeniu sobie z narastającymi problemami. Odrzuca wyciągnięte pomocne dłonie bo nade wszystko boi się zaryzykować bliskość, ciepło, zaufanie. Jednostka przybierająca taka rolę często szuka zrozumienia i wsparcia poza domem najczęściej w grupach o charakterze subkulturowym
• „Aniołek” -niewidoczne dziecko. Rolę taką podejmuje dziecko o dużej wrażliwości, delikatnej konstrukcji osobowości. Dziecko odizolowuje się od koszmaru rzeczywistości, ucieka w marzenia zamykając się w świecie swojej wyobraźni Niewiele wymaga od rodziny, ma kłopoty z nawiązaniem relacji z innymi ludźmi. Często popada w uzależnienia od substancji psychoaktywnych, lub cierpi na zaburzenia typu anoreksja, bulimia. Nie próbuje rozwijać swoich zainteresowań i zdolności bowiem do perfekcji opanował sztukę realizacji własnych marzeń, potrzeb,, i pragnień w świecie własnej wyobraźni. Jest to osoba pogrążona w samotności przekonana o swojej nieudaczności, nieatrakcyjności. Jednostka przyjmującą tę postawę ma trudności w nawiązaniu kontaktu z innymi ludźmi, nie odzywa się nie pytana, nie wykazuje przejawów aktywności towarzyskiej. Osoba taka nie dąży do spełnienia swoich marzeń w realnym świecie realizuje je w wyobraźni. Skutkiem takiej postawy może być w przyszłości nawet rozwój schizofrenii.
• „Maskotka”- to dziecko, które rodzice wyróżniają w rzeczywistości używając go do demonstrowania jakimi są dobrymi i czułymi opiekunami. Najczęściej maskotką jest najmłodsze dziecko. Zabrania się okazywania przez dziecko innych uczuć oprócz zadowolenia z rodzica. Aby rodzice dobrze się mieli dziecko „maskotka” dostarcza im tematów do zabaw i śmiechu, zawsze stara się aby zwrócono na nie uwagę. Dziecko to odznacza się małą odpornością na stres, a stając przed trudną sytuacją nierzadko sięga po alkohol, narkotyk. W ten sposób rozładowują napięcie związane z podejmowaniem decyzji i braniem odpowiedzialności. Z uśmiechem na twarzy skutecznie maskuje przed innymi lęk, samotność i smutek. Trwoni swoje talenty i potencjał intelektualny w zabawie, żartach i zaspakajaniu chwilowych zachcianek. Towarzyszy mu lęk przed dorosłym życiem.
Dzieci wzrastające w rodzinie dysfunkcyjnej podejmują określone role –strategie, aby przetrwać w atmosferze ciągłego napięcia wynikającego z zagrożenia zdrowia i życia, a także z nieprzewidywalności zdarzeń i reguł obowiązujących w domu. Dziecko czuje się samotne i zagubione. Nabiera przekonania o sobie , że nie zasługuje na akceptacje i miłość rodziców. Gorsze od innych musi bez przerwy udowadniać, że jest warte czyjejś (nauczyciela ,wychowawcy)uwagi. W związku z tym podejmuje nieustające próby pokazywania sympatii lub antypatii dorosłym. Zależy to od roli w jakiej dziecko funkcjonuje, a to zależy od predyspozycji psychicznych, okresu rozwojowego dziecka od „etykiet” zastosowanych przez rodziców. Rzadko dziecko pozostaje w jednej roli od początku do końca swojego życia.
Charakterystyczne dla członków rodziny dysfunkcyjnej jest stwarzanie tzw. kostiumu, czyli skupienie się nad tym co inni widzą i mówią. Nie jest istotny wewnętrzny stan, samopoczucie, własne potrzeby. Znaczenie ma to, jak się jest ocenianym przez otoczenie. Dlatego każdy członek rodziny „przebiera się” za postać ,którą odgrywa w rodzinie i życiu. Za powstanie rodziny dysfunkcyjnej odpowiedzialność ponoszą rodzice. Rodzice wraz z dziećmi tworzą system, którego sprawcami są dorośli a ofiarami dzieci.


1.3 Szkoła jako środowisko wychowawcze

Obok rodziny ważnym ogniwem w procesie socjalizacji jednostki jest szkoła. Dziecko w wieku 7 lat realizuje obowiązek szkolny, poprzez uczęszczanie do szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej.
Szkoła jest placówką oświatową, która realizuje zadania dydaktyczne, wychowawcze i profilaktyczne wspierające rozwój jednostki. Zapewnia ona młodemu człowiekowi zdobycie wiedzy, budzi aktywność intelektualną oraz kształtuje postawy społecznie pożądane. Aby szkoła mogła w pełni realizować te zadania niezbędne jest opracowanie programów dydaktycznych, wychowawczych i profilaktycznych.
W tej instytucji oświatowej pokłada się często ogromne nadzieje na prawidłowe wychowanie uczniów. Dzieci i młodzież trafiające do szkół wywodzą się z różnych środowisk wychowawczych, są to niejednokrotnie rodziny dysfunkcyjne, które nie wspomagają prawidłowego rozwoju jednostki. Dzieci z takich środowisk wychowawczych szukają akceptacji wśród grup rówieśniczych nierzadko destruktywnych.
Pogłębiający się kryzys wartości u młodzieży, brak zainteresowania ze strony uzależnionych od alkoholu rodziców, powoduje zachowania niezgodne z powszechnie obowiązującymi normami społecznymi, a nawet wejście w konflikt z prawem. W obliczu tych problemów szkoła powinna realizować takie programy profilaktyczne i wychowawcze, które pomogłyby zbudować uczniom właściwą hierarchię wartości, nauczyłyby go właściwego sposobu zaspokajania własnych potrzeb, a także wykreowały w nim postawy społecznie użyteczne.
Treści wychowawcze powinny być realizowane nie tylko przez wychowawcę klasy ale przez całe grono pedagogiczne, pozwoli to na wzmocnienie efektów wychowawczych.
Wkroczenie w wiek szkolny powoduje, że jednostka styka się z nauczycielami, którzy obok rodziców podejmują zadanie wychowania swoich uczniów. Bardzo ważny jest zatem kontakt ucznia z nauczycielem. W warunkach poprawnie przebiegającego procesu wychowania nauczyciele i uczniowie dzielą się ze sobą swoimi odczuciami, przejawiając tym samym chęć wzajemnego porozumiewania się.
Pozytywny kontakt nauczyciela z uczniem nie może istnieć bez okazywania przez nauczyciela iż szanuje on, akceptuje i rozumie ucznia, a w razie potrzeby jest skłonny do udzielenia wychowankowi realnej pomocy.
Nauczyciel – wychowawca w celu wsparcia prawidłowego rozwoju jednostki powinien stawiać uczniowi zadania nakierunkowanie na wzmacnianie jego pozytywnych zachowań, dostrzegać i rozwijać mocne strony, zdolności i zainteresowania wychowanków. Zadania te powinny być stawiane tak, aby uczeń chciał z własnej woli je wykonywać, a nie dlatego że nauczyciel tego wymaga.
W celu prawidłowego przebiegu wychowania w szkole nauczyciele powinni ze sobą współpracować w realizacji programów wychowawczych. Jeżeli każdy nauczyciel ma jednocześnie wychowywać uczniów to niezbędne jest ustalenie jakiego ucznia chcieliby wychować. Każdy nauczyciel bowiem posiada odmienny system wartości i realizuje odmienne ideały.
Kolejnym bardzo istotnym aspektem w wychowawczej roli szkoły jest współpraca nauczycieli z rodzicami. Rodzina, a później także szkoła są środowiskami, które mają najistotniejszy wkład w socjalizację i wychowanie dzieci i młodzieży. Rodzice są najważniejszym źródłem informacji o uczniu, o jego słabych i mocnych stronach, potrzebach, zainteresowaniach itp.
Naczelnym celem współpracy nauczycieli i rodziców jest usprawnienie procesu dydaktyczno – wychowawczego, a tym samym zapewnie uczniom prawidłowego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społeczno – moralnego. Równie ważnymi celami tej współpracy są: lepsze poznanie rozumienie uczniów zarówno przez rodziców jak i nauczycieli, dostrzeganie życia szkolnego przez nauczycieli oczami rodziców, a przez rodziców oczami nauczycieli, uatrakcyjnienie dzieciom pobytu w szkole ( np. organizacja wycieczek ), zjednanie rodziców i nauczycieli na rzecz dokonywania zmian i ulepszeń w życiu klasy, wzmacnianie pozytywnych więzi emocjonalnych między rodzicami, nauczycielami i uczniami, pedagogizacja rodziców.
Dzięki prawidłowej współpracy nauczyciela z rodziną wychowawca ma szansę spojrzeć na ucznia z szerszej perspektywy.
Współpraca rodziców ze szkoła jest bardzo ważna szczególnie w pierwszych latach edukacji dziecka. Rodzice wówczas wspierają proces dydaktyczny śledząc postępy dziecka w nauce, motywując dziecko do zgłębiania wiedzy wytwarzając tym samym pozytywny stosunek do nauki i do szkoły.


1.4 Funkcjonowanie dziecka z rodziny z problemem alkoholowym w środowisku szkolnym.

Relacje z nauczycielami mają duże znaczenie dla procesu socjalizacji dziecka. Jakość tego kontaktu modeluje przede wszystkim nauczyciel. Ważne jest, aby jego zachowania jak najbardziej sprzyjały tej relacji, szczególnie w kontakcie z uczniem wzrastającym w rodzinie dysfunkcyjnej.
Już w pierwszych klasach szkoły podstawowej można zaobserwować zachowania uczniów, które budzą niepokój nauczycieli, skłaniają do zastanowienia się, co takiego dzieje się w domu ucznia, że demonstruje on określoną postawę, w określony sposób reaguje na pewne sytuacje szkolne.
Wstępna diagnoza może być dokonana przez każdego nauczyciela, gdyż sprowadza się do zaobserwowania i stwierdzenia występowania określonych objawów ( psychicznych, behawioralnych i sytuacji im towarzyszących ).
Dzieci wywodzące się z rodzin dysfunkcyjnych wzrastają w przekonaniu, że są gorsze, nie zasługują zarówno na miłość rodziców jak i uwagę nauczycieli oraz akceptację środowiska rówieśniczego, głownie akceptację i sympatię dzieci z rodzin tzw. „normalnych”.
Dzieci wymagające zainteresowania i pomocy to dzieci :
- nieakceptowane , odrzucane przez rówieśników w klasie,
- nie lubiane przez nauczycieli,
- mające trudności w nauce,
- zaabsorbowane życiem dorosłych, przeciążone obowiązkami domowym,
- agresywne, kłótliwe,
- bierne, wycofane, nieśmiałe, egzystujące na marginesie życia klasy,
- wchodzące w rolę wesołków klasowych bez względu na sytuacje i konsekwencje,
- smutne, nadmiernie poważne, z oporami biorące udział w zabawie,
- nadmiernie skoncentrowane na ocenach, uczące się głównie dla uzyskania aprobaty otoczenia, pełne lęku przed gorszą oceną,
- które nie lubią siebie, mówią o sobie, że są głupie, niegrzeczne, brzydkie, nielubiane.
Typowe symptomy behawioralne u dzieci z rodzin dysfunkcyjnych:
- trudności z koncentracją uwagi
- powtarzające się nieobecności na lekcjach
- niski poziom odpowiedzi pisemnych i ustnych, brak pracy domowej
- nagłe zmiany zachowania
- nie dbanie o swój wygląd
- zachowanie kompulsywne ( np. objadanie się, palenie papierosów )
- nieśmiałość i unikanie kontaktów z innymi dziećmi
- kłótliwość i niechęć do współpracy z nauczycielami i kolegami
- nieustanne zgłaszanie dolegliwości świadczących o kłopotach ze zdrowiem ( bóle głowy, brzucha)
Typowe symptomy psychologiczne u dzieci z rodziny dysfunkcyjnych:
- niska samoocena
- niepokój,
- tłumienie złości, napady agresji
- przeżywanie problemów (objawy histerii, stan szoku)
- przygnębienie i apatia z powodu nie radzenia sobie w trudnych sytuacjach
- skłonności do depresji
- lękliwość bez powodu
- smutek i przekonanie o własny nieszczęściu
- napięcie i strach związany z przystosowaniem się do zmian.
Charakterystyczne sytuacje towarzyszące :
- babcia, dziadek lub inna osoba przyprowadzę dziecko do szkoły, mimo że mogłoby to robić któreś z rodziców
- zdarza się, że nikt nie przychodzi lub się spóźnia
- rodzice rzadko kontaktują się ze szkołą w sprawie dziecka
- podczas rozmowy z nauczycielem rodzic jest zamknięty, milczy nie ma pomysłu na wspieranie dziecka
- rodzice nie zgłaszają problemów domowych
- dziecko nie ma wszystkich przyborów i podręczników
- uczeń nosi brudne ubrania.
Dziecko wywodzące się z rodziny dysfunkcyjnej, w której przybiera jedną z ról opisanych przeze mnie wcześniej powiela także takie zachowanie w szkole. Dziecko, które w domu rodzinnym przybiera rolę – strategię bohatera będzie w szkole wykazywać następujące symptomy: nieokazywanie uczuć, niemal natychmiastowe skupienie się na zadaniu, czy obiekcie, z którym chce nawiązać kontakt, uczeń ten jest nadzwyczaj poważny, gotowy podjąć się kilku zadań i obowiązków jednocześnie, jako pierwszy zawsze chętnie zgłasza się do zadania przy czym nie prosi o pomoc bądź wskazówki do wykonania zadania, zawsze twierdząc, że sobie poradzi, zadania podejmuje niezależnie czy SA przedmiotem jego pasji i zainteresowań, w realizacji zadania preferuje samodzielność, odrzuca współpracę, nieustannie towarzyszy mu uczucie niepewności, zdenerwowania, wszystko widzi w czarnych barwach, bagatelizuje nagrody czy pochwały, nie ponawia prób jeśli odniósł porażkę.
„Kozioł ofiarny” charakteryzuje się następującymi cechami: przeprowadza test na nauczycielach i uczniach w celu uświadomienia sobie czy zostanie zaakceptowany, czy odrzucony, stara się aby etykieta „zły” została mu przypisana także w środowisku szkolnym, swoje obawy czy potrzeby wyraża poprzez bunt, agresję, nie słucha nauczycieli, przeszkadza innym uczniom w uczestnictwie w zajęciach lekcyjnych, często się obraża bądź przybiera pozę, że wcale mu na niczym nie zależy, częściej wdaje się w bójki z rówieśnikami.
„Aniołek” charakteryzuje się następującymi cechami: początkowo jest piny, spokojny, nieśmiały, stara się za wszelką cenę pozostać niezauważony, nie podejmuje sam próby kontaktu z nauczycielami i rówieśnikami, nie przejawia aktywności na zajęciach lekcyjnych, izoluje się nie przychodzi na umówione spotkania z rówieśnikami w czasie wolnym, łatwo ucieka w fikcję literacką, filmową czy komputerową, przeżywa często jedynie platoniczne związki i przyjaźnie z rówieśnikami.
Dziecko przybierające w swojej rodzinie funkcje maskotki w środowisku szkolnym charakteryzuje się następującymi symptomami: stara się organizować innym dobrą zabawę, rozładowuje napięcie zachowaniem błazna, zawsze ma cudowny humor, im większe napięcie tym dziecko wykazuje większą aktywność i lepszy humor, jest to osoba zazwyczaj powszechnie lubiana i rozpoznawana.
Dzieci z rodzin patologicznych, które po raz pierwszy stykają się ze środowiskiem szkolnym powinny postrzegać ją jako miejsce przyjazne, gdzie panuje miła i ciepła atmosfera, gdzie jednostka nie jest i nie będzie wyśmiewana przez dorosłych. Szkoła powinna być miejscem gdzie dziecko nie będzie przychodziło z lekiem, ze ktoś będzie się nad nim znęcał fizycznie bądź psychicznie. Pierwsze lata nauki pozwalają dziecku poznać otaczający go świat, mowę, pisownię, przyrodę czy matematykę. Pierwszy okres nauki pozwala uczniom przejście z życia wypełnionego zabawą do życia, w którym dziecko posiada nowe obowiązki.
Trudności w kontakcie z uczniem: milczenie, agresja, całkowita spolegliwości, zrzucenie
odpowiedzialności na innych.
Trudności wynikające z postawy nauczyciela:
- ocenianie ucznia (jesteś głupi, bezczelny itp. )
- ponaglanie go ( no powiedz wreszcie )
- ignorowanie usprawiedliwień i forsowanie własnej wersji zdarzeń
- wymuszanie na uczniu uznania swojej winy
- obrażanie się na zachowanie ucznia
Bariery w relacjach nauczyciel- uczeń :
- wynikające z cech osobowości, temperamentu
- związane ze wzorcami zachowań wyniesionych z domu
- zależne od etapu rozwoju dziecka
Najważniejszym zadaniem nauczyciela jest:
- podjęcie kontaktu; tego nie czynią rodzice tworzący dysfunkcyjny dom
- jasne sformułowanie celu ; w domu nie ma jasnych komunikatów
- posługiwanie się komunikatem „ja „ (ja martwię się o ciebie , widzę , słyszę
W pierwszych latach nauki dziecko w bardzo prosty i jasny sposób może zakomunikować
Nauczyciel – wychowawca w pracy z uczniem pochodzącym z rodziny dysfunkcyjnej powinien kierować się następującymi wytycznymi:
• Nauczyciel nie tylko powinien przekazywać wiedzę, ale także wychowywać i starać się utrzymać właściwy kontakt z uczniem,
• Poprawny dialog nauczyciel – uczeń uczy jednostkę właściwych kontaktów z drugim człowiekiem,
• Schemat przebiegu rozmowy – interwencji jest narzędziem pomocniczym w rozmowie należy się kierować głownie własnymi odczuciami i uczuciami,
• Posiadanie przez nauczyciela wiedzy o rodzaju dysfunkcji występującej w danej rodzinie i jej wpływie na zachowanie ucznia jest dobrem wspólnym.
• Nauczyciel nie musi być prawnikiem, terapeutą czy pracownikiem socjalnym jego rola to bycie pedagogiem i budowanie właściwych relacji z uczniem.
• Nauczyciel powinien nawiązywać kontakt z różnym i placówkami w celu udzielenia jak najlepszej pomocy w wychowaniu jednostki.
• Nauczyciel ma prawo do błędu i sam niejednokrotnie potrzebuje wsparcia jednak etyka zawodowa zabrania mu odreagowania na uczniach.
Konstruktywne sposoby budowania relacji nauczyciel – uczeń:
• Ujawnianie przez nauczyciela tego co widzi, czuje i myśli w ziazku z zachowaniem ucznia,
• Jasne określenie jakie zachowanie ucznia jest dozwolenie, a jakie nie będzie tolerowane,
• W każdej trudnej bądź przykrej sytuacji spowodowanej niewłaściwym zachowaniem ucznia dostrzeganie także dobrych stron jego postępowania.
• Okazywanie chęci zrozumienia uczniowskiego działania,
• Akceptacja ucznia jako osoby oznacza to, że akceptujemy jednostkę taka jaka jest jedynie pracujemy nad jej niewłaściwym zachowaniem,
• Stwarzanie sytuacji wychowawczych, w których uczeń ma możliwość pokazania swoich mocnych stron,
• Docenianie ważności uczniowskich problemów,
• Otwieranie się na pomysły i sposób myślenia oraz działania ucznia.
Uczeń wzrastający w rodzinie dysfunkcyjnej, gdy nie otrzyma pomocy:
• pogrąża się w destrukcyjnych mechanizmach radzenia sobie z domowymi problemami (ugruntowuje funkcjonowanie w rolach – strategiach ),
• piętrzą się jego problemy szkolne :nie daje sobie rady z nauką ( przekonanie o własnej niemocy bierze górę ) i w gruncie rzeczy rezygnuje ze szkoły,
• nie potrafi nawiązać konstruktywnych kontaktów z rówieśnikami (po prostu zakolegować się, zaprzyjaźnić ) i w efekcie żyje w izolacji, w osamotnieniu,
• wyniszcza swoje zdrowie ilością zadań , które bierze na swoje barki,
• powiela rodzinne wzorce będące źródłem dysfunkcji :stosuje przemoc fizyczną i psychiczną jako sposób komunikowania się ;sięga po substancje psychoaktywne,
• uzależnia się od ludzi, przybiera postawę wyuczonej bezradności,
• nie szanuje siebie ani innych,
• traktuje siebie jako towar na sprzedaż, pozwala się wykorzystywać seksualnie, jest uległy wobec przemocy
Dla części dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, szkoła jest miejscem, w którym znajdują pociechę i czują się bezpiecznie. Szkoła jest azylem, w którym mogą się schronić przed nieustabilizowanym życiem w domu. Tu wszyscy się szanują mówią normalnym tonem głosu, dorośli, którzy powinni być przykładem są nim.
Dzieci alkoholików nie dają sobie rady w szkole z wielu powodów. Już w okresie rozwoju prenatalnego dzieci te są narażone na działanie czynników uszkadzających centralny układ nerwowy. Współwystępują z nim niejednokrotnie opóźnienia w rozwoju funkcji analizatora wzrokowego i słuchowego oraz zaburzenia lateralizacji. W młodszych klasach szkoły podstawowej są to przede wszystkim problemy dyslektyczne, dysgraficzne, dysortograficzne, jak również problemy z nauką matematyki. W starszych klasach niepowodzenia te uogólniają się na pozostałe przedmioty szkolne. Dzieje się tak dlatego, ponieważ brak jest systematycznej opieki i pomocy w nauce szkolnej dziecka ze strony rodziców. Na ogół rodzice są tak pochłonięci własnymi problemami, że sprawy dzieci schodzą na daleki plan.
Dość często spotykaną postawą u dzieci alkoholików jest zrzucanie odpowiedzialności za rozwój i wychowanie dziecka na nauczyciela i szkołę. Zwracają uwagę jedynie na efekty uczenia się. Dzieci z domów, w których nadużywany jest Lub był alkohol często przychodza do szkoły nieprzygotowane, z powodu braku pomocy, braku warunków skrępowanie nie pozwala im jednak otwarcie przyznać się do tego dlaczego nie maja odrobionych lekcji co skutkuje ocenami niedostatecznymi. Dzieci te często z uwagi na ubóstwo towarzyszące alkoholizmowi nie maja potrzebnych materiałów, odpowiedniego stroju na wychowanie fizyczne itd. Jednak pomimo wszystkiego nie potrafią poprosić o wyrozumiałość czy pomoc wola znosić kary.
Istotnym problem dzieci alkoholików są domowe awantury, które powodują u dziecka m.in. zaburzenia snu, a co za tym idzie zaburzenia koncentracji. Nawet jeśli uczeń wykazuje chęć do przyswajania wiedzy i bardzo chce się wykazać to jednak bark odpowiedniej ilości snu, strach, trauma po awanturze awanturze, brak ciepłego posiłku w domu sprawiają, że organizm nie jest tak podatny na naukę.
Dzieci te biorą udział w bójkach z rówieśnikami, reagują impulsywnie, są nieposłuszne, wagarują, kłamią, agresywnie zachowują się w grupie i są niechętne do współpracy.
Szczególnej uwagi nabiera więc umiejętność rozpoznawania dzieci z rodzin alkoholików przez nauczycieli i wychowawców. Rozpoznanie pomaga pedagogom zmodyfikować ich oczekiwania, zamierzenia i zachowania interpersonalne zgodnie z wiedzą o środowisku alkoholowym, w jakim żyją niektórzy uczniowie.
Nauczyciele i wychowawcy zajmują kluczową pozycję, gdy chodzi o zauważenie i pomoc dzieciom alkoholików. Powinni oni znać sytuację swoich uczniów. Pozwoli im to zwiększyć skuteczność oddziaływania wychowawczego. Najlepszym sposobem okazywania współczucia i pomocy dzieciom alkoholików jest bycie ich rzecznikiem; mówienie o ich potrzebach i prawach.