Sytuacja rodzinna dzieci a ich skłonność do popadania w depresję

1. Uzasadnienie wyboru tematu.

Po pierwsze- wiemy jak się czuje i co przeżywa człowiek dorosły będący w depresji, natomiast nie jestesmy w stanie sobie wyobrazić co może czuć w tej sytuacji dziecko.

Po drugie- czasami mamy wrażenie, że ludzie dorośli odbierają dzieciom prawo, do przeżywania długotrwałych cierpień, stanów depresyjnych, załamań psychicznych a przecież dzieci tak samo mocno jak dorośli doświadczają cierpień depresyjnych. Tyle tylko, że często nie potrafią powiedzieć i określić co się z nimi dzieje.

Po trzecie- wiele mówi się i pisze o depresji wśród dorosłych, natomiast jeżeli chodzi o depresję wśród dzieci to problem ten jest raczej nie dostrzegany.

Po czwarte- wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy, że paraliż woli, który dotyka ich dzieci nie jest objawem lenistwa, ale znakiem poważnej choroby: depresji.

Po piąte- szkoły zwykle nie sygnalizują rodzicom, że z ich dziećmi dzieje się coś złego. Nic dziwnego uczniowie z depresją nie rzucają się w oczy, nie przeszkadzają, nie są agresywni. Nie mają siły, żeby wchodzić w konflikty. - A potem jest wielkie zdziwienie: taki miły, cichy uczeń, a skoczył z dziesiątego piętra.

Po szóste- problem ten narasta, jeśli dziecko przeżywające ta chorobę wychowuje się w rodzinie patologicznej. W takiej sytuacji czuje ono, że nie ma nikogo kto mógłby mu pomóc.

Po siódme- wyniki badań wskazują, że 89% dzieci depresyjnych doświadcza myśli samobójczych, a 13% dzieci ma za sobą podejmowane próby samobójcze.

Po ósme- w ciągu ostatnich lat zgromadzono dane, z których jednoznacznie wynika, iż rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych u dzieci wzrasta, a średnia wieku, w którym się pojawiają znacznie się obniża.







2. Cele i zadania badawcze.

Cele ogólne:
1) określenie, czy istnieje zależność pomiędzy sytuacją rodzinną dzieci, a ich skłonnością do popadania w depresję.
2) określenie, jaka jest zależność między sytuacją rodzinną dzieci, a ich skłonnością do depresji.
Cele szczegółowe:
1) określenie, sytuacji rodzinnej badanych dzieci.
2) określenie, czy badane dzieci mają skłonność do popadania w depresję
3) określenie, jaka jest sytuacja rodzinna dzieci u których stwierdzono depresję.


Hipotezy:
1)Istnieje zależność pomiędzy sytuacją rodzinną dzieci, a ich skłonnością do popadania w depresję.
3) Dzieci u których życie rodzinne przebiega prawidłowo rzadziej chorują na depresję niż ich rówieśnicy z rodzin patologicznych.

3. Analiza podstawowych terminów.

Depresja w znaczeniu ogólnym jest to, „stan usposobienia charakteryzujący się poczuciem nieodpowiedniości, uczuciem przygnębienia, obniżeniem aktywności i reaktywności, pesymizmem, smutkiem i podobnymi objawami” .
W ujęciu psychiatrycznym jest to „każde z wielu zaburzeń nastroju, w których powyższe objawy przybierają charakter skrajny i są bardzo nasilone” .

4. Przegląd badań.

Szukając odpowiednich materiałów, opracowań dotyczących badanego przez nas problemu, natknelismy się na ogromną przeszkodę, a być może inspirację do kontynuowania pracy, jaką stanowi mała ilość naukowych opracowań dotyczących tego problemu.
Udało nam się dotrzeć do różnych opracowań, dotyczących obrazu klinicznego depresji u dzieci. Przeprowadzono liczne badania na temat obecności i manifestacji różnych form zaburzeń w populacji osób z niepełnosprawnością intelektualną. Natomiast nieliczne są opracowania dotyczące zależności pomiędzy występowaniem depresji u dzieci a ich sytuacją rodzinną.
Jedyne badania do jakich udało nam się dotrzeć i które w jakimś stopniu poruszają tą kwestię, dotyczą depresji u dzieci z rodzin z problemem alkoholowym.

PRZEBIEG BADANIA
W badaniu uczestniczyło łącznie 90 dzieci w wieku od 8 do 12 lat. Wszystkie były objęte obowiązkiem szkolnym. Tworzyły one trzy zasadnicze grupy badawcze:
- dzieci pochodzące z rodzin, w których obecny jest problem alkoholowy (grupa eksperymentalna)
- dzieci trzeźwych alkoholików (grupa kontrolna)
- dzieci rodziców nie pijących (grupa kontrolna)
Grupa eksperymentalna dzieci z rodzin, w których obecny jest problem alkoholowy liczyła 30 osób: 15 dziewcząt i 15 chłopców. Średni wiek w tej grupie wynosił 9,56 lat.
W doborze dzieci do grupy eksperymentalnej przyjęto następujące kryteria:
- poziom funkcjonowania intelektualnego w granicach normy (wszystkie dzieci uczęszczały do szkół masowych);
- brak ciężkich schorzeń imitujących depresję (informacje uzyskano od rodziców i nauczycieli badanych dzieci);
- brak epizodu depresyjnego w dotychczasowym funkcjonowaniu dziecka ( badanie miało objąć populację dzieci nie leczonych z powodu depresji)
- zdiagnozowana choroba alkoholowa u jednego z rodziców dziecka).
Badaniem objęto zostało również 30 dzieci z rodzin trzeźwych alkoholików (grupa kontrolna): 18 dziewcząt i 12 chłopców. Średni wiek dzieci w tej grupie badawczej wynosił 9,7 lat. W doborze dzieci do tej grupy badawczej przyjęto następujące kryteria:
- poziom funkcjonowania intelektualnego w granicach normy (wszystkie dzieci uczęszczały do szkół masowych);
- brak ciężkich schorzeń imitujących depresję (informacje uzyskano od rodziców i nauczycieli badanych dzieci);
- brak epizodu depresyjnego w dotychczasowym funkcjonowaniu dziecka ( badanie miało objąć populację dzieci nie leczonych z powodu depresji);
- zdiagnozowana choroba alkoholowa z jednoczesną abstynencją nie krótsza niż trzy miesiące ( na podstawie deklaracji rodzica potwierdzonej w Klubie Abstynenta).
Kolejna grupę kontrolną, dzieci rodziców nie pijących, stanowiło 30 dzieci: 15 dziewcząt i 15 chłopców. Średni wiek życia dzieci wynosił 9,66 lat.
Kryteria doboru dzieci były takie same jak w przypadku poprzednich grup, z wyjątkiem kryterium ostatniego dotyczącego zdiagnozowania choroby alkoholowej.
Do badania depresji u dzieci we wszystkich grupach badawczych został wykorzystany Inwentarz Depresyjności Dziecka (IDD) autorstwa M. Kovacs. Uzyskany przez dziecko wynik ogólny w Inwentarzu , wyższy niż 11 punktów przyjęto za wskaźnik obecności lekkiej depresji dziecka, zaś wynik powyżej 19 punktów za wskaźnik obecności ciężkiej depresji.


Grupy badawcze Wynik ogólny IDD poniżej 11 punktów Wynik ogólny IDD11-19 punktów Wynik ogólny IDD powyżej 19 punktów
Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym 0 11 19
Dzieci suchych alkoholików 18 11 1
Dzieci rodziców nie pijących 25 5 0

Tabela 1. Wynik ogólny Inwentarza Depresyjności Dziecka uzyskany przez dzieci z poszczególnych grup badawczych: dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, dzieci suchych alkoholików, dzieci rodziców nie pijących.


Analiza wyników:
Depresja występuje znacznie częściej u dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, niż u dzieci trzeźwych alkoholików i dzieci z rodzin, w których problem alkoholowy nie jest obecny.
Przeprowadzona analiza wykazała ponadto obecność statystycznie istotnej różnicy w występowaniu depresji miedzy dziećmi trzeźwych alkoholików, a dziećmi z rodzin, w których nie występuje choroba alkoholowa.
Celem uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy istnieją i jak przebiegają różnice w manifestacji depresji u dzieci ze wszystkich trzech grup badawczych w obrębie pięciu wyodrębnionych w Inwentarzu Depresyjności Dziecka wymiarów depresji: Obniżony Nastrój, Problemy Interpersonalne, Nieefektywność, Utrata Zainteresowania (anhedonia) i Negatywna Samoocena, przeprowadzono kolejne analizy oraz zastosowano Test Wielokrotnych Porównań ( LSD). Uzyskano następujące wyniki:
- Obniżony Nastrój: w zakresie tego czynnika stwierdzono istnienie istotnych statystycznie różnic między dziećmi alkoholików, suchych alkoholików i rodziców nie pijących. Dzieci alkoholików istotnie częściej manifestowały obniżenie nastroju niż dzieci trzeźwych alkoholików oraz częściej niż dzieci rodziców nie pijących.
Ponadto okazało się także, że dzieci trzeźwych alkoholików istotnie częściej manifestowały obniżenie nastroju niż dzieci rodziców nie pijących.
- Problemy Interpersonalne: wyniki badania wskazują na to, iż występują różnice istotne statystycznie w zakresie tego czynnika między dziećmi alkoholików a dziećmi trzeźwych alkoholików i dziećmi z rodzin, w których problem alkoholowy nigdy nie występował. Dzieci alkoholików istotnie częściej skarżą się na problemy w kontaktach interpersonalnych w porównaniu z dziećmi trzeźwych alkoholików oraz dziećmi rodziców nie pijących.
Nie stwierdzono natomiast istotnie statystycznie różnic w manifestowaniu problemów interpersonalnych między dziećmi trzeźwych alkoholików a dziećmi rodziców nie pijących.
- Nieefektywność: Przeprowadzona analiza wskazuje na obecność statystycznie istotnych różnic w obrębie trzech badanych grup dzieci. Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym istotnie częściej manifestują w swoim zachowaniu nieefektywność, w porównaniu z dziećmi trzeźwych alkoholików oraz dziećmi wychowującymi się w rodzinach, w których problem alkoholowy nie występuje.
Także w zachowaniu dzieci suchych alkoholików częściej można zaobserwować nieefektywność w porównaniu do zachowania dzieci rodziców nie pijących.
- Anhedonia: w zakresie tego czynnika badano między innymi stosunek dziecka do rówieśników, chęć podejmowania wspólnie określonych zadań, stopień jego męczliwości. Okazało się, iż istnieje statystycznie istotna różnica w zakresie nasilenia anhedonii między dziećmi alkoholików a dziećmi trzeźwych alkoholików i dziećmi rodziców nie pijących. Wyniki analizy wskazują, iż u dzieci alkoholików utrata zainteresowań preferowanymi dotychczas formami aktywności występuje istotnie częściej, niż ma to miejsce w grupie dzieci suchych alkoholików oraz w grupie dzieci wychowujących się w rodzinach, w których problemy z alkoholem nie są obecne.
Nie stwierdzono jednak istotnej statystycznie różnicy na wymiarze Anhedonia między zachowaniem dzieci trzeźwych alkoholików a dzieci rodziców nie pijących.
- Negatywna samoocena: czynnik ten stanowi jeden z głównych symptomów dziecięcej depresji reaktywnej. Wyniki badania wskazują na istnienie różnic w wymiarze tego czynnika między grupami badawczymi. Dzieci alkoholików istotnie częściej manifestowały negatywną samoocenę w porównaniu z dziećmi trzeźwych alkoholików.
Nie stwierdzono natomiast istotnych statystycznie różnic w poziomie samooceny między dziećmi trzeźwych alkoholików a dziećmi rodziców nie pijących.
Celem uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy płeć dziecka wpływa na częstość występowania depresji u dzieci z rodzin alkoholowych, zastosowano kolejne analizy.
Rezultaty przeprowadzonych analiz wskazują na to, iż nie występują istotnie statystycznie różnice wyników w Inwentarzu Depresyjności Dziecka uzyskiwanych przez badana grupę dziewcząt i chłopców, którzy wychowują się w rodzinach, gdzie występuje problem alkoholowy.
W badanej grupie dzieci alkoholików nie stwierdzono również obecności statystycznie istotnych różnic między chłopcami a dziewczętami w zakresie pięciu wyodrębnionych wymiarów depresji.
Ostatni z postawionych problemów badawczych dotyczył efektu głównego czynnika „wiek dziecka” wobec zmiennej „depresja dziecka”. W celu uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy w każdej z grup badawczych dzieci młodsze (8-9 lat) częściej przejawiają objawy depresyjności niż dzieci starsze (10-12 lat), skorzystano z modelu analizy wariancji jednoczynnikowej oraz Testu Studenta.
W grupie dzieci alkoholików przebadanych zostało 17 dzieci młodszych oraz 13 dzieci starszych. Wynik ogólny uzyskany przez dzieci w Inwentarzu Depresyjności Dziecka wskazuje na występowanie depresji lekkiej (11-19 punktów) u trójki dzieci z grupy młodszej (8-9 lat) i ósemki z grupy starszej (10-12 lat). Natomiast wyniki świadczące o depresji ciężkiej (powyżej 19 punktów) uzyskało czternaście osób z grupy młodszej i pięć osób z grupy starszej.
Wyniki analiz przeprowadzonych w grupie dzieci alkoholików wskazują na tendencje do zróżnicowania poziomu depresyjności w zależności od wieku życia dziecka. Okazuję się, że u dzieci młodszych nasilenie poziomu depresji jest większe w porównaniu z dziećmi starszymi.
Następne z postawionych pytań dotyczyło kształtowania się różnic ze względu na wiek, na pięciu wymiarach depresji. W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy wśród dzieci alkoholików wiek jest czynnikiem różnicującym badana grupę pod względem manifestowania obniżonego nastroju, problemów interpersonalnych, nieefektywności, utraty zainteresowań (anhedonia), negatywnej samooceny, przeprowadzono analizę wariancji.
Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, iż w zakresie takich wymiarów depresji jak Problemy Interpersonalne, Nieefektywność, Negatywna Samoocena nie występują istotne statystycznie różnice między dziećmi młodszymi a starszymi.
Stwierdzono obecność różnic między obu wyodrębnionymi grupami dzieci (młodsze dzieci rodziców z problemem alkoholowym – starsze dzieci rodziców z problemem alkoholowym) na wymiarze Obniżonego Nastroju oraz Anhedonii (utrata zainteresowania).

Podsumowanie badania:
Uzyskane rezultaty przeprowadzonego badania wskazują na częstszą obecność depresji u dzieci wychowujących się w rodzinach, w których aktualnie obecny jest problem alkoholowy. Stwierdzono, iż depresja występuje istotnie częściej u tych dzieci, zarówno w stosunku do tych, które wychowują się w rodzinach, w których problem alkoholowy nigdy nie występował, jak i tych, które pochodzą z rodzin suchych alkoholików.
Ponadto rezultaty prezentowanego badania wskazują ponadto, iż obraz depresji w badanych grupach dzieci jest odmienny. Okazało się bowiem, iż w zakresie wszystkich z wyodrębnionych wymiarów depresji – obniżony nastrój, problemy interpersonalne, nieefektywność, utrata zainteresowania (anhedonia), negatywna samoocena – dzieci z rodzin z problemem alkoholowym uzyskują istotnie wyższe wyniki (częstsza manifestacja symptomów depresyjnych) w porównaniu z dziećmi z pozostałych grup badawczych.

5. Proponowane metody badawcze:

Do przeprowadzenia badania proponujemy następujące metody badawcze:

1. Arkusze samooceny- pozwalają one na oszacowanie stopnia nasilenia symptomów depresyjnych.
a) Inwentarz Depresyjności Dziecka CDI
Jest to najczęściej stosowana metoda badawczą do zdiagnozowania depresji u dzieci. Jest to narzędzie, które od momentu powstania jego pierwszej wersji jest wciąż doskonalone. Zawiera ono proste i jasne pytania. Służy do badania depresji u dzieci w wieku od 7 do 12 lat.
Każde z 27 pytań Inwentarza składa się z grupy trzech stwierdzeń. Zadaniem dziecka jest wybrać z każdej grupy jedno z nich, które najlepiej opisuje jego myśli i uczucia z ostatnich dwóch tygodni. Do każdego z pytań Inwentarza opracowana jest skala przymiotnikowa pozwalająca na pomiar częstotliwości manifestowanych przez dziecko symptomów (0, 1, 2).
Wybrane stwierdzenia Inwentarza Depresyjności Dziecka wraz z instrukcją zamieszczam poniżej:

W tym kwestionariuszu wymienione są i pogrupowane uczucia i myśli. Z każdej grupy wybierz JEDNO zdanie, które najlepiej opisuje twoje uczucia i myśli z ostatnich dwóch tygodni.
Gdy wybierzesz już zdanie z pierwszej strony, przejdź do następnej.
Nie ma tu dobrych ani złych odpowiedzi. Wybierz tylko zdanie, które najlepiej opisuje, jak się ostatnio czułeś. Zrób znaczek (taki jak ten: X) obok swojej odpowiedzi.
Oto przykład. Spróbuj, postaw znaczek obok zdania, które opisuje cię NAJLEPIEJ.
Pamiętasz, opisz, jak czułeś się w ciągu OSTATNICH DWÓCH TYGODNI.
1. Czasami bywam smutny
Bardzo często jestem smutny
Zawsze jestem smutny
3. Większość rzeczy robię dobrze
W wielu sprawach się mylę
We wszystkim się mylę
6. Czasami myślę o nieprzyjemnych rzeczach, które mogłyby mi się przydarzyć
Obawiam się, iż spotykają mnie nieprzyjemne rzeczy
Jestem pewien, że przytrafiają mi się okropne rzeczy
7. Nienawidzę się
Nie lubię siebie
Lubię siebie
10. Codziennie chce mi się płakać
Często chce mi się płakać
Czasami chce mi się płakać
11. Lubię przebywać w towarzystwie
Często nie lubię być w towarzystwie
Zupełnie nie mam ochoty na przebywanie w towarzystwie
15. Zawsze muszę zmuszać się do odrabiania lekcji
Czasami muszę zmuszać się do odrabiania lekcji
Odrabianie lekcji nie stanowi dla mnie dużego problemu
19. Nie przejmuję się chorobami i nieszczęściami
Często martwię się chorobami i nieszczęściami
Nieustająco martwię się chorobami i nieszczęściami
22. Mam wielu przyjaciół
Mam paru przyjaciół, ale chciałbym mieć więcej
Nie mam przyjaciół
23. W szkole idzie mi dobrze
W szkole nie idzie mi tak dobrze, jak kiedyś
Idzie mi bardzo źle z przedmiotów, z których zwykle szło mi dobrze

Wynik końcowy uzyskuje się poprzez zsumowanie ocen przypisanych przez dziecko każdemu z pytań. Wyniki uzyskiwane w Inwentarzu mieszczą się w granicach od 0 do 54 punktów. Im wyższy wynik globalny w Inwentarzu, tym większe nasilenie depresji u dziecka.
W powszechnym użyciu znajdują się dwie wersje Inwentarza: samoobserwacyjna, wypełniana przez dziecko, oraz wersja informacyjna przeznaczona dla rodziców i/lub nauczycieli.
Liczne badania wskazują na wysoką stabilność Skali.
Analiza czynnikowa wersji oryginalnej Inwentarza pozwoliła na wyodrębnienie czterech niezależnych czynników:
1. Obniżony Nastrój
2. Problemy Interpersonalne
3. Nieefektywność
4. Utrata Zainteresowania (Anhedonia)
5. Negatywna Samoocena
W powszechnym użyciu jest również skrócona 10- pytaniowa wersja Inwentarza. Wersja ta koreluje wysoko z pełna wersją Inwentarza.


b) Children Depression Scale (CDS)
Skala składa się z 66 stwierdzeń, które zostały wyodrębnione w toku analizy taśm magnetofonowych pochodzących z sesji terapeutycznych dzieci depresyjnych.
Analiza czynnikowa Skali pozwoliła autorom na wyodrębnienie pięciu niezależnych subskal (czynników):
1. Odpowiedź Afektywna
2. Problemy społeczne
3. Samoocena
4. Skoncentrowanie się na Własnej Chorobie lub Śmierci
5. Wina
Przykładowe stwierdzenia zawarte w poszczególnych pięciu subskalach zamieszczam poniżej:
Subskala – Odpowiedź Afektywna
„czasami nie wiem dlaczego czuję się tak, jakbym miał się rozpłakać”
Subskala – Problemy Społeczne
„czasami czuję, iż jestem nikomu niepotrzebny”
Subskala – Samoocena
„czasami czuję się zawstydzony”
Subskala – Skoncentrowanie się na Własnej Chorobie lub Śmierci
„często myślę o tym, żeby się zranić lub zabić”
Subskala – Wina
„czasami czuję, że powinienem zostać ukarany”
Poszczególne twierdzenia Children Depression Scale (CDS) są podawane dziecku na oddzielnych sztywnych kartonikach. Prezentowane są indywidualnie, po kolei, a nie wszystkie naraz, jak ma to miejsce w innych tego typu narzędziach. Dzieci czytają stwierdzenia i wkładają je do pięciu specjalnie przygotowanych pudełek, opisanych idąc od pudełka stojącego od lewej strony: „całkowicie fałszywe”, „raczej fałszywe”, „nie wiem”, „raczej prawdziwe”. Pokazywanie tylko jednego stwierdzenia naraz ma, zdaniem autorów, redukować wzajemny wpływ poszczególnych aitemów Skali na siebie.


c) Skala Depresji Reynoldsa dla Dzieci
Skala ta składa się z 30 stwierdzeń. Służy do diagnozy depresji u dzieci w wieku od 8 do 13 lat. Pierwsze 29 stwierdzeń Skali odnosi się bezpośrednio do symptomów depresji (np. „czuję, iż nikt o mnie nie dba”). Dziecko ma za zadanie określić na czterostopniowej skali przymiotnikowej częstotliwość występowania opisanych w stwierdzeniach Skali zachowań, myśli, oczekiwań („prawie często”, „czasami”, „często”, „zawsze”). Ostatnie z twierdzeń Skali dotyczy przedstawienia przez dziecko swojego ogólnego nastroju, poprzez zaznaczenie „X” tej twarzy spośród pięciu, która w sposób najwierniejszy opisuje samopoczucie dziecka.




d) Kwestionariusz Depresji DTK Rossmana
Przeznaczony jest do diagnozowania stanów depresyjnych dzieci w wieku od 8 do 12 lat. Składa się z 55 pytań, na które badany odpowiada „tak” lub „nie”. Służy on określeniu zarówno ilościowych, jak i jakościowych aspektów stanów depresyjnych u dzieci.
Pytania testu zostały przez autora sklasyfikowane do trzech odrębnych podskal:
1) depresyjny nastrój i niska samoocena (25 pytań)
2) zachowania prowokujące - 25 pytań odnoszących się do zachowań agresywnych lub zaczepnych
3) problemy psychosomatyczne i męczliwość – 15 pytań opisujących utratę energii (aktywności) oraz psychosomatyczne aspekty stanów depresyjnych.
Przykładowe stwierdzenia Kwestionariusza Depresji DTK Rossmana zamieszczam poniżej:
- Czy czasem odpowiadasz w domu w sposób arogancki? Tak Nie
- Czy w nocy zawsze dobrze śpisz? Tak Nie
- Czy musisz się zmuszać do odrabiania zadania domowego? Tak Nie
- Czy często czujesz się bezwartościowy? Tak Nie
- Czy czasem jesteś smutny bez powodu? Tak Nie
- Czy czasem chciałbyś uciec z domu? Tak Nie
- Czy częściej czujesz się zmęczony niż twoi koledzy? Tak Nie
- Czy często kłócisz się z innymi dziećmi? Tak Nie

2. Skale ocen dla rodziców i nauczycieli
a) Lista Symptomów Depresyjnych Manifestowanych w Klasie Szkolnej

Poniżej zaznaczono stwierdzenia dotyczące funkcjonowania dziecka w klasie szkolnej, w kontakcie z nauczycielami i rówieśnikami. Zadaniem Pani/Pana będzie przypomnienie sobie, co działo się z dzieckiem w ciągu ostatniego miesiąca i zaznaczenie na skalach stopnia intensywności podanych poniżej zachowań, które odnoszą się do Pana/Pani ucznia.




....................................................................................
(wpisz imię i nazwisko dziecka)

1. Pogorszenie wyników w nauce 0...........1...........2
2. Utrata zainteresowania nauką 0...........1...........2
3. Łatwe zniechęcanie się 0...........1...........2
4. Nadpobudliwość 0...........1...........2
5. Wzrastająca zależność 0...........1...........2
6. Skargi na dolegliwości fizyczne 0...........1...........2
7. Zasypianie na lekcji 0...........1...........2
8. Wycofanie się z kontaktów z rówieśnikami 0...........1...........2
9. Nasilony lęk 0...........1...........2
10. Brak motywacji do pracy 0...........1...........2
11. Trudności w podejmowaniu decyzji 0...........1...........2
12. Samodeprecjacja 0...........1...........2
13. Skłonność do irytacji 0...........1...........2
14. Drażliwość 0...........1...........2
15. Przygnębienie 0...........1...........2
16. Poczucie winy 0...........1...........2
17. Płaczliwość 0...........1...........2
18. Męczliwość 0...........1...........2
19. Utrata bądź przybranie na wadze 0...........1...........2
20. Regresja w zabawie 0..........1...........2


W sposób analogiczny skonstruowana jest Lista Symptomów Manifestowanych w Środowisku Domowym. Lista ta przeznaczona jest dla matek i ojców dzieci. Składa się również z dwudziestu stwierdzeń, nie różniących się treściowo od tych, które zawarte są w Liście Symptomów Manifestowanych w Klasie Szkolnej.

6. Charakterystyka próby badawczej.

Badamy grupę 60 dzieci w wieku od 8 do 13 lat. Tworzą one dwie grupy badawcze:
- dzieci pochodzące z rodzin patologicznych
- dzieci z rodzin pełnych, w których nie zaobserwowano patologii.
































Bibliografia:

1. Artur Cedro „Gdy światło nie rozjaśnia, a świat nie ma barw” Charaktery 11 (70), s.15-17
2. Janusz Czapiński „Czy ciastko truje duszę” Charaktery 11 (70), s.10-14
3. A. Góralski „ Metody badań pedagogicznych w zarysie” wyd. Universitas Rediviva 2000
4. A.S. Reber „ Słownik psychologii” Warszawa 2000
5. J. Rola „Depresja u dzieci” Warszawa 2001
6. M. Seligman „Optymistyczne dziecko” Poznań 1997
7. Hanna Witkowska-Ulatowska „Wielki smutek małych ludzi” Charaktery 11 (70), s.22-23
8. www.polbox.com/d/depresja/newsweek1.html/