Dydaktyka dorosłych

Słowem wstępu
Niniejsza praca dotyczyć będzie tematu kształcenia osób dorosłych. Pojęcie to zostanie przedstawione w trzech rozdziałach, dotyczących różnych aspektów. Pierwsza część zawiera informacje teoretyczne i podstawowe na temat owego kształcenia dorosłych oraz wyjaśni jego związek z oświatą. Drugi rozdział zawiera opisy oraz przykłady form i metod wspomagających nauczanie osób dorosłych, a trzeci dotyczy instytucji zajmujących się tego rodzaju kształceniem oraz przedstawia przykłady placówek na terenie naszego kraju.
Plan pracy
1.1. Kształcenie dorosłych- wyjaśnienie definicji i związku kształcenia z oświatą.
1.2. Formy i metody kształcenia dorosłych. Wyjaśnienie pojęcia formy, opis przykładowych form występujących w dydaktyce dorosłych. Wyjaśnienie pojęcia metody, przykłady i opisy metod.
1.3. Instytucje kształcenia dorosłych. Przykłady instytucji występujących w Polsce, podział instytucji.

1.1. Kształcenie dorosłych- definicja.
W literaturze pedagogicznej pojęcie kształcenia dorosłych jest rozumiane w różny sposób. Szerokie ujęcie zakłada, że kształcenie dorosłych to: stwarzanie warunków i sytuacji dla zdobywania określonej wiedzy i umiejętności przez osobę uczącą się, a także dla dokonywania określonych przemian w osobowościach podmiotów kształcenia .
W węższym rozumieniu jest to: głównie proces nauczania- uczenia się, który jest obiektem analiz zawartych tu rozdziałów.
Kształcenie dorosłych więc będzie rozumiane jako: ogół czynności i procesów, umożliwiających ludziom dorosłym uzyskanie orientacji w otaczającej ich rzeczywistości przyrodniczej i społecznej . Pojęcia rozumiane w ten sposób, przybliżają nas do wytworzenia spójnej definicji, która zakłada, że kształcenie dorosłych to: wyposażanie ich w określone wiadomości, umiejętności i nawyki, w określone zdolności poznawcze, w umiejętności samodzielnego dalszego zdobywania wiedzy i wreszcie też w naukowe podejście do otaczającej rzeczywistości .
Kształcenie osób dorosłych z punktu widzenia andragogiki , jest to Kształcenie dorosłych, którzy ukończyli bądź przerwali naukę szkolną, a następnie podjęli ją na nowo, często kontynuując pracę i naukę, przerywając ją na pewien okres lub rezygnują z powodu zdrowia czy podeszłego wieku . Jak wiemy potrzeby edukacyjne ludzi dorosłych są zróżnicowane i często bardzo szerokie. Realizacją potrzeb edukacyjnych zajmuje się system oświaty dorosłych .
Oświatę dorosłych można określić jako: całokształt zorganizowanych procesów formalnych, niezależnie od treści, poziomu nauczania i wieku osób, które przedłużają lub uzupełniają wykształcenie zdobyte w szkołach, kolegiach i uniwersytetach lub w toku praktyki zawodowej, a dzięki którym osoby uznawane przez społeczeństwo za dorosłych rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, doskonalą kwalifikacje techniczne lub zawodowe oraz, które wywołują zmiany w ich postawach i zachowaniu, tak z perspektywy pełnego rozwoju osobistego, jak i uczestnictwa w niezależnym i zrównoważonym postępie społecznym, ekonomicznym i kulturalnym.
Praca oświatowa jest odpowiedzią na potrzeby i aspiracje intelektualne społeczeństwa i przekształca się wraz ze zmianami społecznymi .
1.2. Formy i metody kształcenia dorosłych
Termin forma edukacji dorosłych służy do opisu jakiejś trwałej struktury organizacyjnej o pewnych cechach i właściwościach, złożonej z rzeczy, ludzi, środków podstawowych, ustalonych sposobów działania, takich np. jak instytucje, zrzeszenia, placówki, itp., albo też do opisu jednostek zajęciowych ( jednostki działaniowej), charakteryzującej się dominującym w ich ramach rodzajem przejawianej aktywności.
Oto kilka przykładów: zwiedzaniu służy wycieczka; ustnemu przekazywaniu problemowo uporządkowanych informacji służy wykład, odczyt, prelekcja, itp., udziałowi w ustnej wymianie informacji służy rozmowa, dyskusja, dyskusja panelowa, itp., wytwarzaniu informacji artystycznej służy malowanie, rzeźbienie, komponowanie, itp .
Forma skupia się na ujęciu statycznym; odpowiada na pytanie jaką ono ma postać organizacyjną czy techniczną . Stanisław Kaczor w podrozdziale Edukacja dorosłych a ich praca zawodowa i bezrobocie wyróżnia formy edukacji zawodowej takie jak:
a) Szkolne formy edukacji zawodowej dorosłych. Jak sama nazwa wskazuje edukacja przebiega w szkołach. Szkoły dla dorosłych umożliwiają naukę osobom, które nie ukończyli bądź nie podjęli jej w normalnym dla odpowiedniego wieku trybie. Szkoły te umożliwiają ukończenie szkoły podstawowej z przysposobieniem do zawodu, są to placówki nie rozbudowane, ale potrzebne ze względu na nieukończenie przez pewien procent młodzieży nauki na poziomie podstawowym, mamy tutaj na myśli: ( szkoły podstawowa dla dorosłych, podstawowe studium zawodowe, kursy z zakresu szkoły podstawowej).
Formę rozbudowaną posiadają szkoły średnie i policealne dla dorosłych. Zaliczamy do nich: zasadnicze szkoły zawodowe dla dorosłych, licea ogólnokształcące dla dorosłych, technika i szkoły równorzędne dla dorosłych, średnie studia zawodowe oraz trzyletnie technika i licea. Polski system edukacyjny rozbudowuje szkolnictwo wyższe w trybie zaocznym, wieczorowym, eksternistycznym i mieszanym. Szkoły dla dorosłych przewidują zdobywanie poziomu kształcenia porównywalnego do szkół dla młodzieży, jednak treści i metody są dostosowane do dorosłych .
b) Pozaszkolne formy edukacji zawodowej dorosłych. Dzielone na zasady: kursowe i pozakursowe. Kursy to szybkie formy kształcenia, doskonalenia w zawodzie i dokształcania . Na kursach uczestnicy przyuczają się do zawodu, zdobywają zawód na względnie wysokim poziomie, dokształcają się w posiadanym zawodzie na szczeblu niższym i doskonalą się w zawodzie na skutek zmian w technologii, technice i organizacji pracy. Zdobywanie kwalifikacji trwa od 30 do 600 godzin lub więcej i zależy to od złożoności teoretyczno-praktycznej jak i o specjalności lub zaawansowaniu kandydata. Wyróżnia następujące formy kursów: stacjonarne z całkowitym oderwaniem od pracy, zaoczne z częściowym oderwaniem od pracy oraz mieszane stacjonarno-zaoczne. Koszty finansowania może pokrywać pracodawca, uczestnik lub obie strony.
Formy pozakursowe dzielimy na: zdobywanie tytułów kwalifikacyjnych na robotnika i mistrza w zawodzie oraz formy doskonalące nie będące kursami. Przygotowanie do zawodu i doskonalenie odbywa się na terenie zakładów pracy, zakłady te organizują szkolenie pod kierunkiem mistrza, starszego robotnika lub w grupach. Pracownicy wykonujący swoje zadania na różnych stanowiskach podnosząc kwalifikacje i zdobywając kolejne uprawnienia poprzez udział w konferencjach, seminariach, sympozjach . Studia podyplomowe umożliwiają zdobycie nowych lub podwyższenie posiadanych kwalifikacji i uprawnień. c) Publiczna i niepubliczna edukacja zawodowa dorosłych. Ustawa z 1991 roku przewiduje podział oświaty na publiczną i niepubliczną. Przyczyniło się to do utworzenia szkół o różnych poziomach i kierunkach kształcenia prowadzonych zarówno przez organizacje społeczne jak i prywatne. Rozbudowie uległy szkoły policealne i wyższe wszystko za sprawą potrzeb rynku pracy i rozwijającej się gospodarki. Dynamikę rozwoju wykazały szkoły: ekonomiczne o kierunkach z dziedziny zarządzania, bankowości itp., szkoły z zakresu ochrony przyrody, placówki językowe. Popularność zdobywają szkoły gwarantujące wysoki poziom nauczania i kwalifikacji, dzięki którym absolwent zdobywa zatrudnienie, tracą zaś miejsce i ulegają likwidacji placówki o niskim poziomie kształcenia .
Metoda informuje o przebiegu działania; opisuje dane działania w ich przebiegu, odnosząc je do modeli czy wzorów. Może być drogą prowadzącą do pożądanego celu, intersubiektywnie doświadczoną i skuteczną; to ona implikuje dobór środków i form działania, instruuje też o sposobie posługiwania się danymi środkami czy forami gwarantując w zbliżonych warunkach prawdopodobieństwo efektywności . W literaturze występuje wiele prób sklasyfikowania metod kształcenia.
F. Urbańczyk wyróżnia metody: podające (opowiadaniowa, wykładowa, gawędziarska), metody opierające się na wiedzy i doświadczeniu ( pogadanek, dyskusji, ćwiczeń), metody stosowane ( obserwacji, pokazu, inscenizacji, pracy z książką, laboratoryjną i eksperymentu) . Czesław Kupisiewicz w Podstawach dydaktyki ogólnej wyróżnia metody: oparte na słowie, obserwacji, pomiarze i działalności praktycznej .
W edukacji zawodowej dorosłych mamy odczynienia z zastosowaniem metod. Metody oglądowe i słowne dominują na kursach o charakterze teoretycznym, natomiast metody praktyczne są wykorzystywane tam gdzie osoby dorosłe uczą się umiejętności wraz z możliwością zdobycia podstaw teoretycznych.
Osoby uczące się zdobywają wiadomości teoretyczne, dlatego jedną z najczęściej stosowanych metod jest wykład. Polega on na przekazywaniu wiadomości przez nauczyciela uczącym się, w uporządkowany logicznie sposób. Wykłady są monologami, problemowymi-dialogami, w których uczestnicy aktywnie biorą udział . Przez dyskusję rozumiemy wspólne poszukiwanie odpowiedzi na postawione pytania . Przedmiotem dyskusji staje się zazwyczaj zagadnienie na które uczestnicy szukają rozwiązania. Wyróżnia się następujące odmiany dyskusji: konferencyjne, okrągłe stołu, panelowe, nowych pomysłów.
W edukacji ekonomicznej ważnymi metodami są gry dydaktyczne. Wyróżnia się: metodę przypadków, metodę sytuacyjną, inscenizacji, gier planszowych.
Kolejną ważną metodą w zajęciach praktycznych jest metoda instruktażu. Instruktaż może być wstępny i zawiera wówczas wskazania dla wzorcowego wykonania określonego działania, a także instruktaż końcowy zawierający elementy kontroli z odniesieniem się do wzorca .
Ćwiczenie jest metodą, dzięki której rozwijane są umiejętności umysłowe i praktyczne, które pod wpływem długotrwałego działania przechodzą w nawyki.
Ostatnią opartą na słowie metodą jest praca z książką. Metoda ta umożliwia samodzielne poznawanie nowych rzeczy, zjawisk, sytuacji wraz z utrwaleniem wiadomości .
1.3. Instytucje kształcenia dorosłych
W Polsce funkcjonuje bardzo wiele różnego rodzaju instytucji, których oferta edukacyjno-szkoleniowa skierowana jest do osób dorosłych. Instytucje te można podzielić wg kryterium aktu prawnego, na podstawie którego prowadzą one swoją działalność:
1. Instytucje prowadzące działalność na podstawie „Ustawy o systemie oświaty” to:
• szkoły dla dorosłych;
• placówki (centra) kształcenia ustawicznego;
• placówki (centra) kształcenia praktycznego;
• ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego.
2. Instytucje prowadzące działalność na podstawie innych przepisów i aktów
prawnych (np. „Prawa o szkolnictwie wyższym”, „Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy”):
• urzędy pracy,
• szkoły wyższe, uniwersytety oraz wszechnice, uniwersytety społeczne, uniwersytety ludowe, „uniwersytety trzeciego wieku”;
• placówki naukowe, ośrodki badawczo-rozwojowe;
• instytucje/ośrodki szkoleniowe, ośrodki dokształcania/doskonalenia kadr, stowarzyszenia, fundacje, spółki, spółdzielnie i inne .
Bibliografia

1. Dzierżymir, Jankowski. Kazimierz, Przyszczypkowski. Jan, Skrzypczak. 2007. Podstawy edukacji dorosłych- zarys problematyki. Poznań: Wydawnictwo UAM.
2. Tadeusz, Wujek. 1996. Wprowadzenie do andragogiki. Miasto: Toruń. Wydawnictwo ITE.
3. Franciszek, Urbańczyk. 1973. Dydaktyka dorosłych. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.

4. Czesław, Kupisiewicz. 1973. Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa: Wydawnictwo WSiP.

5.http://www.centrumego.eu/pliki2/kwalifikacjetopodstawa_poradnik_ksztalcenia_ustawicznego.pdf