Podstawowe wskaźniki oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej jednostki gospodarczej

. Istota i podział wskaźników stosowanych w analizie.
Wielkość zjawisk badanych w trakcie analizy ekonomicznej oraz ich zmiany określa się za pomocą różnych wskaźników ekonomicznych. Pojęcie wskaźnika w analizie ekonomicznej jest traktowane szerzej i obejmuje nie tylko wskaźniki w znaczeniu dosłownym, lecz wszelkie liczbowe informacje charakteryzujące zjawiska ekonomiczne zachodzące w jednostce gospodarczej.
Wskaźniki stosowane w analizie ekonomicznej występują w postaci:
- liczb bezwzględnych (absolutnych), ilustrujących wielkość konkretną lub przeciętna badanego zjawiska, np. zysk netto w wysokości 320 mln zł, średnie zatrudnienie 27 osób;
- liczb względnych (stosunkowych, relatywnych), wyrażających stosunek wielkości dwu lub więcej zjawisk, zarówno jednorodnych, jak i różnorodnych, określonych w liczbach bezwzględnych.
Liczby bezwzględne są liczbami mianowanymi, czyli wyrażonymi w określonych jednostkach wartościowych lub naturalnych, np. w mln zł, USD, kg, szt., kWh.
Liczby względne mogą być oznaczone jednostkami, jaki reprezentują (np. wydajność pracy w kg/h, zużycie materiału w kg/szt. wyrobu) lub mogą być liczbami niemianowanymi (np. współczynnik wykorzystania czasu nominalnego 0,87; wzrost sprzedaży o 12%, wskaźnik uzysku 0,81). Do liczb względnych zalicza się wskaźniki struktury, dynamiki, współzależności, które w analizie ekonomicznej są często stosowane.
Wskaźniki stosowane w analizie można pogrupować stosownie do przyjętych kryteriów. Zmerytorycznego punktu widzenia, a więc zależnie od treści, jaką sobą reprezentują, można wskaźniki podzieli na trzy podstawowe grupy:
- wskaźniki finansowe,
- wskaźniki działalności gospodarczej jednostki organizacyjnej (produkcja, handel, usługi),
- wskaźniki charakteryzujące efektywność wykorzystania środków gospodarczych.
1.WSKAŹNIKI FINANSOWE
Wskaźniki finansowe charakteryzują sytuację jednostki gospodarczej i pozwalają ocenić tę jednostkę w zakresie takich zagadnień, jak:
- przychody ze sprzedaży produktów, usług, towarów i z innych tytułów,
- koszty działalności firmy,
- wyniki finansowe,
- rentowność gospodarowania,
- gospodarka i sytuacja finansowa firmy.
Ocena obejmująca wspomniane obszary działalności finansowej ma podstawowe znaczenie dla całości analizy ekonomicznej, gdyż wpływ poszczególnych czynników i składników elementarnych rozpatrywanych w ramach tej oceny ma największe znaczenie dla uzyskania efektu końcowego pracy firmy, jakim jest wynik finansowy. Ranga analizy finansowej jest w gospodarce rynkowej niezwykle wysoka, gdyż analiza ta może być wielostronnie wykorzystana, głównie zaś do diagnozy standingu finansowego firmy, oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych oraz do oparcia planowania przychodów i nakładów na zweryfikowanych przesłankach.
PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY
Przez przychody ze sprzedaży rozumie się kwotę należną przedsiębiorstwu z tytułu świadczeń wykonanych przez to przedsiębiorstwo. W przedsiębiorstwie przemysłowym są to głównie przychody ze sprzedaży produktów i usług przemysłowych, przemysłowych handlu ztytułu sprzedaży towarów, a w przedsiębiorstwie usługowym – przychody za wykonane usługi.
Ocena przychodów ze sprzedaży ma na celu ustalenie głównie dynamiki sprzedaży w całości oraz jej poszczególnych składników, stopnia wykonania założonej w planie sprzedaży oraz struktury dochodów ze sprzedaży według kierunków i składników. Analiza struktury sprzedaży pozwala ustalić, w jakim stopniu poszczególne składniki sprzedaży wpłynęły na ogólną wartość sprzedaży, gdyż na przykład w przedsiębiorstwie przemysłowym oprócz sprzedaży produktów do wykonania planu sprzedaży zalicza się również sprzedaż materiałów, odpadów użytecznych, usług przemysłowych i innych składników.
KOSZTY DZIAŁALNOŚCI FIRMY
Analiza kosztów daje pogląd na efektywność gospodarowania we wszystkich ogniwach jednostki gospodarczej oraz na jej pracę jako całości. Zadaniem analizy kosztów jest dostarczenie informacji o czynnikach oddziałujących na ich poziom, dynamikę i strukturę. Pozwala to ujawnić izlokalizować niewykorzystane dotąd możliwości i sposoby ich wykorzystania, by osiągnąć jak najwyższy poziom zysku z działalności gospodarczej. Głównym źródłem analizy kosztów własnych jest rachunkowość firmy, jednakże wskazuje ona tylko na wielkość kosztów, nie pokazuje natomiast przyczyn ich kształtowania. Dlatego analiza korzysta z wielu jeszcze innych źródeł pozwalających ocenić przyczyny określonego ukształtowania się kosztów. Wśród tych źródeł można wymienić dokumentację produkcji w przedsiębiorstwie przemysłowym i usługowym, ewidencję obrotu towarowego w handlu, ewidencję wydajności pracy, zużycia materiałowego, zapasów, sprawozdawczość z zakresu sprzedaży i inne.
Analiza kosztów własnych produkcji sprzedanej polega na porównaniu faktycznych kosztów z kosztami poniesionymi w okresie ubiegłym lub przewidzianymi w planie, ustaleniu wielkości odchylenia między faktycznie poniesionymi kosztami w okresie badanym a planem lub wykonaniem w poprzednich okresach oraz na zbadaniu przyczyn, które te odchylenia spowodowały. Odchylenia faktycznych kosztów od kosztów planowanych lub kosztów w innych okresach mogą być spowodowane zmianą ilości produkcji sprzedanej, zmianą asortymentową sprzedaży oraz zmiana poziomu kosztu jednostkowego.
Analiza struktury kosztów pozwala poznać skład wewnętrzny kosztów i opiera się zazwyczaj na stosunku procentowym poszczególnych elementów kosztów do całości kosztów. Struktura kosztów w układzie rodzajowym jest jednym z ważniejszych wskaźników charakteryzujących koszty własne w poszczególnych działach gospodarki, gałęziach i branżach. Zestawienie porównawcze struktury kosztów według układu rodzajowego z planem, z wykonaniem w poprzednich okresach lub między jednostkami gospodarczymi tej samej branży wskazuje w zasadzie kierunek badań analitycznych.
Wskaźnik poziomu kosztów określa udział kosztów w wartości sprzedanej produkcji, a w przedsiębiorstwie handlowym udział kosztów w stosunku do obrotu. Porównanie wskaźnika poziomu kosztów z kilku okresów daje rzeczywisty obraz gospodarności oraz wykorzystania czynników rzeczowych i siły roboczej w jednostce gospodarczej. Im niższy jest wskaźnik poziomu kosztów, tym korzystniej można oceniać efektywność ekonomiczną gospodarki przedsiębiorstwa. Wskaźniki poziomu kosztów, jako stosunek poniesionych kosztów do wartości sprzedanej produkcji lub obrotu towarowego, może być przedstawiany w formie ułamka dziesiętnego lub w postaci procentowej. Częściej jednak stosuje się w praktyce oznaczenie procentowe.
Analizę kosztów bezpośrednich można przeprowadzać badając ich dynamikę przez porównanie sumy tych kosztów w ramach poszczególnych asortymentów lub koszty jednostkowe na przestrzeni kilku okresów. Badania te przeprowadza się w poszczególnych grupach kosztów bezpośrednich, np. w odniesieniu do kosztów surowców i materiałów bezpośrednich, robocizny bezpośredniej, kosztów energii technologicznej, kosztów oprzyrządowania, jeżeli można rozliczyć je na jednostkę produkcji. W ramach każdego składnika kosztów bezpośrednich ustala się odrębnie wpływ poszczególnych czynników na dynamikę kosztów. Kierunek i siłę oddziaływania tych czynników na odchylenie bezwzględne analizowanych kosztów bezpośrednich od przyjętej podstawy porównania (plan, okresy poprzednie, inna jednostka gospodarcza itp.) określa się najczęściej za pomocą metody łańcuchowych podstawień.
WYNIK FINANSOWY
Kategorię zysku na działalności gospodarczej można rozpatrywać na cele analityczne z wyodrębnieniem zysku na sprzedaży produktów, usług lub towarów, który w przedsiębiorstwie przemysłowym, usługowym i handlowym stanowi podstawową część wyniku finansowego. Zysk ze sprzedaży, jako pojęcie ekonomiczne, nie tylko nie utracił nic na znaczeniu w gospodarce rynkowej przy rozpatrywaniu zysku na działalności gospodarczej, ale jego pozycja nabrała wręcz zasadniczego znaczenia w analizie wyniku finansowego.
Analiza wyniku finansowego polega na obliczeniu tego wyniku, porównaniu go w czasie, przestrzeni lub w stosunku do planu oraz na ustaleniu wpływu poszczególnych czynników na wynik finansowy. Do głównych czynników wpływających na wysokość zysku ze sprzedaży należą: ilość i asortyment sprzedanych produktów lub towarów, koszty własne sprzedaży oraz ceny i marże.
RENTOWNOŚĆ GOSPODAROWANIA
Rentowność, rozumiana jako zjawisko osiągania przychodów z działalności podmiotu gospodarczego przewyższających koszty jej prowadzenia, jest podstawowym celem funkcjonowania jednostki gospodarczej. Stopień rentowności bada się za pomocą wskaźników rentowności, wyrażających stosunek efektów ekonomicznych do poniesionych nakładów na ich osiągnięcie, Wskaźniki rentowności pokazują zatem stopień efektywności środków zaangażowanych (np. środki trwałe, obrotowe) lub zużytych (np. zużycie materiałów, płace) w działalności gospodarczej.
Wskaźniki te mogą występowa w różnych postaciach, w zależności od tego, jakie wielkości ekonomiczne są podstawą liczenia, i dlatego różnią się one między sobą treścią lub zakresem wielkości występujących w liczniku i mianowniku wskaźnika. Ze względu na zakres przedmiotowy wyróżnia się wskaźniki rentowności ogólne lub syntetyczne, charakteryzujące stopień efektywności działania jednostki gospodarczej jako całości, oraz wskaźniki rentowności cząstkowe, opisujące efektywność wykorzystania poszczególnych czynników warunkujących działalność gospodarczą.
Najczęściej stosowane wskaźniki rentowności:
● wskaźnik zyskowności (rentowności) sprzedaży (Wz), informujący o tym, ile procent zysku w stosunku do sprzedaży przynosi działalność danej jednostki;
● wskaźnik zyskowności aktywów (Wza), charakteryzujący efektywność gospodarowania posiadanymi aktywami dla osiągnięcia określonego poziomu zysku;
● wskaźnik rentowności kapitału (Wrk), obrazujący jaki poziom zysku przynosi jednostce gospodarczej zaangażowany kapitał własny;
● wskaźnik rentowności nakładów (Wrn), a oblicza się go wg formuły:
Wrn= zysk na działalności gospodarczej/koszty uzyskania przychodów * 100
Wzrost tego wskaźnika w porównaniu z wielkością przewidywaną oznacza bardziej efektywne wykorzystanie środków rzeczowych i siły roboczej dla osiągnięcia ustalonego poziomu zysku.
● wskaźnik rentowności pracy (Wrp), pozwala obliczy, ile zysku przypada przeciętnie na jednego zatrudnionego lub określa w procentach rentowność kosztów wynagrodzeń.
● wskaźnik rentowności handlu (Wrh) stosowany jest w przedsiębiorstwach handlowych. Informuje on, jaki procent zysku przynosi określony w badanym okresie obrót towarowy.
GOSPODARKA I SYTUACJA FINANSOWA FIRMY
● wskaźnik pokrycia majątku kapitałami własnymi (Wp), wysoki stopień finansowania majątku podmiotu gospodarczego kapitałem własnym banki traktują jako przejaw dobrej kondycji finansowej firmy. Kapitał ten nie wymaga zwrotu, wiec podnosi bezpieczeństwo funkcjonowania firmy oraz nie powoduje obciążenia kosztów jej działalności odsetkami.
● wskaźnik płynności bieżący (Wpb), informuje o zdolności firmy do wywiązania się z bieżących zobowiązań, gdyż wskazuje na to, w jakim stopniu majątek obrotowy może pokryć bieżące zobowiązania
● wskaźnik płynności wysoki (Wpw), ilustruje, ile razy najbardziej płynne aktywa pokrywają bieżące zobowiązania
● wskaźnik wiarygodności kredytowej (Wwk), określa, ile razy zysk z działalności gospodarczej firmy łącznie z odpisami amortyzacyjnymi pokrywa roczne spłaty kredytu wraz z odsetkami. Wskaźnik ten informuje, w jakiej mierze jednostka gospodarcza jest w stanie zapewni spłatę kredytu i odsetek. Przyjmuje się, że wskaźnik ten nie powinien by niższy od 1,3, gdyż wtedy przedsiębiorstwo nie powinno mieć już trudności ze spłatą kredytów. Za optymalny poziom wskaźnika uznaje się ogólnie wielkość 2,3.
● wskaźnik poziomu zadłużenia kapitałowego (Wzk), charakteryzuje zmiany w pasywach. Powinien charakteryzować się tendencją malejącą, oznacza to bowiem zmniejszanie zadłużenia jednostki gospodarczej.
● wskaźnik finansowania majątku trwałego (Wft), obrazuje on, w jakim stopniu majątek trwały jednostki gospodarczej finansowany jest kapitałem własnym, czyli określa kierunek wykorzystania tego kapitału. Korzystna na ogół sytuacja finansowa występuje wówczas, gdy wskaźnik ten jest większy od jedności i wykazuje tendencję rosnącą.
● wskaźnik obrotu należnościami (Won), może informować, ile razy w danym okresie (zazwyczaj w roku) jednostka gospodarcza odtwarza stan swych należności (wskaźnik w liczbie obrotów lub w liczbie cykli inkasa) albo ile dni trwa średni okres inkasa należności (wskaźnik w dniach).
● wskaźnik obrotu zapasów (Woz), poziom tego wskaźnika w liczbie obrotów wskazuje, ile razy firma odnawia swe zapasy w określonym okresie, zazwyczaj w ciągu roku; wskaźnik w dniach informuje natomiast, na ile dni sprzedaży wystarczą posiadane zapasy.
● wskaźnik cash flow (Wcf), służy do oceny sytuacji finansowej istniejącej jednostki gospodarczej, ale może być też stosowany do oceny przedsięwzięcia inwestycyjnego.
2. WSKAŹNIKI DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
W ramach oceny działalności gospodarczej przeprowadza się głównie:
● analizę wielkości dynamiki produkcji, usług i sprzedaży towarów;
● analizę struktury asortymentowej produktów, usług i towarów;
● analizę jakości produkcji i usług.
Analiza wielkości i dynamiki produkcji, usług i sprzedaży towarów polega na ustaleniu stopnia wykonania założonych zadań, określeniu dynamiki tych wielkości, na stwierdzeniu występujących odchyleń od przyjętej podstawy porównania (plan, okresy ubiegłe itp.), ich kierunki i siły oraz na ustaleniu wpływu czynników na stwierdzone odchylenie. W ocenie wielkości produkcji posługiwać się można miernikami naturalnymi (szt., kg, litry itp.) w produkcji jednorodnej, w produkcji różnorodnej zaś stosowane są mierniki wartościowe.
Do badania dynamiki produkcji i sprzedaży wykorzystuje się wskaźniki tempa rozwoju oraz indeksy, czyli wskaźniki dynamiki.
Analiza struktury asortymentowej produktów, usług i towarów pozwala ustalić, czy jednostka gospodarcza dostosowała swą działalność do zapotrzebowania rynku.
Strukturę asortymentową produkcji i sprzedaży towarów określa się zazwyczaj podając procentowe wskaźniki struktury, a zmiany w strukturze ustala się przez porównanie struktury asortymentowej w okresie badanym ze strukturą przewidzianą w planie lub strukturą w okresach ubiegłych. Miernikiem dostosowania struktury asortymentowej produkcji lub sprzedaży towarów do potrzeb rynku jest sama sprzedaż produktów i towarów oraz szybkość sprzedaży, mierzona najczęściej wskaźnikiem zapasów dnia.
Analiza jakości produkcji ma na celu ustalenie zmian w jakości produktów w stosunku do przyjętej podstawy określania jakości, zbadanie przyczyn tych zmian oraz określenie skutków ekonomicznych pogorszenia lub poprawy jakości. Analizę jakości można przeprowadzić na podstawie różnych mierników, w których najczęściej przyjmowanymi kryteriami są: struktura gatunkowości produkcji, ocena braków oraz badanie reklamacji i napraw gwarancyjnych.
Gatunkowość produkcji oznacza stopień odchylenia wartości użytkowej produktu od wyznaczonego wzorca. W praktyce analizy stosowany jest wartościowy współczynnik średniej gatunkowości, który określa stosunek wartości produkcji uwzględniającej jej gatunkowość od wartości tej produkcji wyrażonej w całości w cenie gatunku I.
Ocena braków produkcji, czyli produktów, które nie mogą by zaliczone do najniższego gatunku i nie nadają się do użytku, przeprowadza się za pomocą wskaźnika określonego stosunkiem sumy strat na brakach ponoszonych przez jednostkę gospodarczą do kosztu wytworzenia całej produkcji.
Ocena reklamowanych wyrobów oraz napraw gwarancyjnych, które świadczą negatywnie o poziomie jakości produkcji, następuje zazwyczaj z użyciem współczynnika, będącego stosunkiem sumy wartości reklamacji zgłoszonych i uznanych przez przedsiębiorstwo oraz kosztów napraw gwarancyjnych do wartości sprzedanej produkcji.
3. WSKAŹNIKI WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW
W ramach oceny wykorzystania czynników i środków służących realizacji zadań gospodarczych przedsiębiorstw przeprowadza się głównie:
● analizę stanu maszyn i urządzeń, a w handlu również sieci handlowej oraz ich wykorzystania,
● analizę gospodarki materiałowej,
● analizę zatrudnienia i płac.
W analizie stanu i wykorzystania maszyn oraz urządzeń stosuje się różnego rodzaju mierniki, charakteryzujące na przykład wyposażenie przedsiębiorstwa w maszyny i urządzenia, stopień ich zużycia oraz wykorzystania i wiele innych. Wyposażenie przedsiębiorstwa w maszyny i inne środki techniczne charakteryzuje najogólniej wskaźnik wyposażenia technicznego, który otrzymuje się dzieląc wartość brutto maszyn i urządzeń przez liczbę robotników bezpośrednio produkcyjnych pracujących na najliczniejszej zmianie. Wskaźnik ten nabiera właściwego wyrazu przy badaniu jego wielkości za okres kilku lat, gdyż można wtedy ustalić dynamikę uzbrojenia robotnika w maszyny i urządzenia.
Wskaźnik zużycia maszyn i urządzeń, obliczany jako stosunek sumy ich umorzenia do ich wartości brutto, określa stopień zużycia tej grupy środków trwałych. Wzrost wskaźnika świadczy o postępującym zjawisku dekapitalizacji majątku trwałego.
Najprostszym wskaźnikiem obrazującym ogólnie wykorzystanie maszyn i urządzeń jest współczynnik czasu pracy, obliczany jako stosunek liczby maszynogodzin faktycznie przepracowanych (efektywnych) do liczby maszynogodzin nominalnych.
Analiza gospodarki materiałowej, obejmuje np. problematykę materiałochłonności produkcji, zużycia materiałów, zapasów materiałowych oraz zaopatrzenia materiałowego. Materiałochłonność produkcji określa się często stosunkiem procentowym kosztów zużycia materiałów do całkowitej sumy kosztów własnych danej produkcji. Wskaźnik ten charakteryzuje udział zużycia materiałów w koszcie własnym i dzięki temu określa znaczenie gospodarki materiałowej w jednostce gospodarczej.
Analiza zużycia materiałów polega na badaniu zużycia ogółem, badaniu zużycia jednostkowego przez porównanie z normą zużycia i zużyciem jednostkowym w okresach ubiegłych oraz wpływu zmian tego zużycia na koszty zużycia materiałów. W badaniu zapasów materiałowych podstawowym miernikiem jest wskaźnik rotacji zapasów wyrażony w dniach. Szybkość rotacji zapasów jest miarą intensywności ich wykorzystania: im szybsze krążenie zapasów (wskaźnik w dniach niższy), tym sytuacja korzystniejsza, gdyż mniejsze jest zaangażowanie majątku obrotowego w zapasach materiałowych.
Analiza zatrudnienia obejmuje przeważnie badanie wielkości i struktury zatrudnienia, kwalifikacji zatrudnionych, wykorzystania czasu pracy, analiza płac polega zaś na badaniu struktury i wielkości wynagrodzeń, średniej płacy oraz związków dynamiki średniej płacy z wydajnością płacy. Badanie wielkości i struktury zatrudnienia odbywa się za pomocą wskaźników dynamiki wskaźników struktury, a zakres tych badań zależy od potrzeb sprecyzowanych przez zarząd firmy. W analizie wielkości i struktury zatrudnienia należy mieć na uwadze zakres, rodzaj i wielkość zadań gospodarczych przedsiębiorstwa.
Analiza wykorzystania czasu pracy obejmuje przede wszystkim ustalenia stopnia wykorzystania nominalnego czasu pracy, badania przyczyn nieobecności usprawiedliwionej i nieusprawiedliwionej oraz przestoje i straty czasu w okresie obecności pracownika w pracy. Często stosowanym miernikiem obrazującym ogólnie kwestię czasu pracy jest współczynnik wykorzystania nominalnego czasu pracy, który jest stosunkiem procentowym efektywnego czasu pracy do czasu nominalnego.
Badanie wydajności pracy polega na ustaleniu wskaźników charakteryzujących wydajność pracy, określeniu kształtowania się dynamiki tych wskaźników oraz ustaleniu czynników, które miały wpływ na zmianę wydajności pracy.
Analiza struktury sumy wynagrodzeń w określonym okresie polega na badaniu udziału jej poszczególnych części składowych (np. płace zasadnicze, uzupełniające, dopłaty) oraz według udziału grup zatrudnionych. Istotną sprawą jest ustalenie płacy przeciętnej dla wszystkich zatrudnionych i poszczególnych grup zatrudnionych oraz badanie dynamiki przeciętnej płacy. Związek między przeciętną płacą określonych grup pracowniczych a wydajnością ustala się za pomocą wskaźnika, nazywanego niekiedy wskaźnikiem opłacania wydajności pracy. Wskaźnik ten to stosunek przyrostu średniej płacy w określonym okresie do przyrostu wydajności pracy w tym okresie, wyrażonych w procentach. Wskaźnik ten powinien być mniejszy od jedności, co oznacza wyższe tempo przyrostu wydajności pracy niż średniej płacy, a więc korzystną sytuację dla firmy.
BIBLIOGRAFIA:
- „Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw” cz. II
Stanisław Dębski