Prawo Rzymskie

Zarządzanie państwem w świetle prawa rzymskiego!!!
Państwo rzymskie funkcjonuje od1300lat.Rzymianie nie mieli definicji prawa bo każdą można podważyć.
ius -to pojęcie prawa
ius est ars boni eleagni- prawo jest sztuką stosowania co dobre i słuszne
aeguitas-(ekwitas) słuszność prawa
summum ius summa iniuria-najwyzsze prawo najwyższym bezprawiem(każdy przypadek trzeba rozważać indywidualnie)
inistitia est constans et perpetura voluntas summ cuigue triuendi-sprawiedliwość to trwała i stała wola oddania każdemu co do niego należy
PODZIAŁ PRAWA:
1.ius publicum –prawo publiczne bezwzględnie obowiązuje ogół obywateli
2.ius privatum -prawo prywatne względnie obowiązujące w interesie wszystkich jednostek
3.utilitas- interes , korzyść
Normy prawa publ. Są w interesie państwa, ogółu obywateli np.; prawo konstytucyjne, adm.,
Normy prawa prywatnego są w interesie jednostek(proces cywilny, prawo rzeczowe, spadkowe, rodzinne) .
ius cogens- prawo bezwzględnie obowiązujące ius dispositorium-prawo wzgl. Obow.
ius publicum privatorium pactis mutari non potest- normy prawa publicznego nie można zmienić na mocy umów prywatnych
ius civile- prawo obywatelskie zasada personalności prawa-każdy podlegał prawu swojego państwa niezależnie obywatelstwo rzymian- 5-7% zamieszkałych w Rzymie posiadało to obywatelstwo obowiązywało 212 r reszta byli wolni
Uprawnienia w ramach obywateli rzymskich_1.o charakterze publicznym
- ius honorius bierne prawo wyborcze - ius suffragi czynne prawo wyborcze
2. o charakterze prywatnym: - ius conubi prawo zawierania małżeństw - ius commercii prawo dokonania aktów obrotu gospodarką – legis actio prawo do procesu – ius prorokalionis prawo do apelacji wyroku
Rodzina rzymska była aktem prawnym. Emancypacja-akt wyzwolenia(np.; spod władzy ojca) Małżeństwo obecnie akt prawny. Rodzina- obecnie instytucja społeczna w czasach rzymskich było odwrotnie. Ktoś kto nie był obywatelem rzymskim nie mógł nabywać nieruchomości a jeśli je nabywał to nieprawnie nie były jego własnością. Rzymianin miał prawo odwołać się od wyroku, składanie skargi w dniu poświęconym bogom to proces był przegrany.
Mas morium-zwyczaj leges- ustawy plebiscita- zgromadzenia ius genitium- prawo narodów(to normy które są wspólne wszystkim ludom i którym wszystkie ludy przestrzegają).
Ius honorarium= ius praerotorium( prawo pretorskie) wprowadzili je pretorzy celem:
- adivare(wspomagania) – supptere(uzupełniania)- corrigere(korygowania)- dla pożytku publicznego.
Pretor miał jurysdykcję w sprawach (opiera się na zasadzie sporu tzn; dwie strony wysuwają przeciwne akty)również w sprawach niespornych .Pretor miał władzę nad procesem. Korzystał z władzy w sposób twórczy. Wstępnie rozpoznawał sprawę od strony formalnej (sprawdzał czy istnieje podstawa prawna do rozpoczęcia procesu). Pretor udzielał ochrony prawnej pewnym stanom faktycznym, tworzył nowe stanowiska prawne(jak dziedziczenie- na podst.; testamentu). Pretor miał prawo dać-EDYKT- instrukcje działania przepis w jaki sposób będzie wydawał prawo, stosował je. Pretor to roczny urząd, następcy w urzędzie aprobowali edykt swojego poprzednika, mogli jedynie dopisać coś nowego. W 1030r powstała kodyfikacja edyktu pretorskiego. Obok pretora występowali- edytowie(ściśle ograniczonym zakresie-spraw targowych jak ceny , lichwa, targi).-namiestnicy prowincji- w prowincjach urzędnicy w sprawach spornych.
Systematyka prawa prywatnego :wg instytucji Gajusza w 3 księgach:1.personae- prawo osobowe 2.res-prawo rzeczowe 3.actiones- prawo procesowe. Podział prawa wg Gajusza dotyczy osób lub rzeczy trwało bardzo długo później modyfikowano i rozbito.
Rozwój ustrojowy państwa rzymskiego: Rzym przeszedł 4 formy ustrojowe: 1. królestwo 753-pocz.510 pne. Leżał na jednym wzgórzu było to państwo małą osada. Władzę sprawowali królowie wybierani elekcyjnie. Rex -król senat-senat comitra- zgromadzenie ludowe. Podział społeczny: 1.patrycjusze i plebiusze jako uprzywilejowani mający pełnię praw obywatelskich należący do rodzin rzymskich( familia romana) na czele rodziny stał-pater familias czyli ojciec.mater familias- matka rodziny, podrzędna rola, pełniła rolę córki męża. Rodziny tworzyły rody czyli gens. 10 rodów tworzyły Curie a curie tribus 2.republika do 27r pne zarządzane-rządy ludów. 1.magistratury urzedy republikańskie o cechach tj.; 1.kadencyjność- okres czasu ich trwania1 rok; 2.kolegialność- każdy urząd sprawowany przez min.; 2 urzedników, istnieje tu- IUS inttercessionis- prawo unieważniania decyzji kolegów.3. bezpłatność 4.cursus honorum- droga urzednicza czyli kolejno sprawowane urzędy 5. wybieralność na zgromadzeniach. PODZIAŁ URZĘDÓW: 1.wyższe- maiores 2. niższe- minores Do wyższych zaliczano: 1.konsul jako najwyższy rzymski urzednik, urzędu rocznego, jurysdykcja w sprawach karnych, wojskowych, konsul był dowódcą wojska. 2.dyktator powoływany na pół roku z możliwością przedłużenia o miesiąc
3.pretor- jurysd w spr.spornych 4.cenzor- dokonywał co 5lat spisu ludności pod kątem majatkowym w celu ustalenia podatku i wojska. Wybierał nowych senatorów, był stróżem moralności publicznej NIŻSZE URZĘDY: 1. kwestor- najniższy urząd –jurysd w sprawach karnych do konkretnych typów przestępstw(zabójstwo ojca), nadzorował prawo państwa i nad finansami państwa. 2.edyl; było ich dwa rodzaje plebejski(wybierany na zgromadzeniach) i kurul(wybierany na zgromadzeniach ludowych sprawował swój urząd z krzesła kurylnego z kości słoniowej). Zakres ich władzy: 1.cura urbis- troska opieka o bezpieczeństwo w mieście
2.cura annonae- troska o zaopatrzenie w żywność i w sprawach targowych
3.cura ludorum - organizacje igrzysk
TRYBUN- plebejski-ludowy, powołany celem obrony spraw plebejskich przed patrycjuszami, posiadał uprawnienia –ius caercedenoli prawo karania patrycjuszy którzy je naruszyli -ius intercessionis uprawnienia do unieważnienia decyzji wszystkich urzędników- sacrasanctitas nietykalność osobista –ius agendi cum plebis prawo zwoływania zgromadzenia plebejskiego . Rodzaje zgromadzeń ludowych-1. kurialne- curiata 2. centuriato 3. tributa Przyczyny różnic: -inne były uprawnienia a podział i nazwa wynikały z odmiennego sposobu liczenia głosów – zgromadzenia kurialne 10 genus-rodów tworzyły te ciała zorganizowane z których każdy miał 1głos- zgromadzenia centurialne na kształt wojsk głosy liczono centuriami - zgromadzenia tribusowe na dzielnice , Rzym podzielony na 4trybusy każdy Trybus miał 1 głos. Uprawnienia: -zgrom.;kurialne formalno-prawne jak testamenty
- zgr.;centurialne wybór wyższych urzędników, odwołania od najwyższych kar w tym śmierci –zgr.; trybusowe wybór niższych urzędników odwołania od kar niższych i uprawnienia ustawodawcze
3.pryncypat do284r 4.dominat do 476 r końca państwa zachodnio rzymskiego do 565r.śmierć cesarza Justyniana Wielkiego na wschodzie.
Pryncypat i dominat razem tworzą okres cesarstwa. Pryncypat -tribunicia potestas , principus senatus trybun przewodniczył był to pierwszy senator senatu. W cesarstwie byli to urzędnicy opłaceni przez cesarza i przez niego opłaceni. Prefekci- urzędy wyższe –preafektus. Prokuratorzy-urzędy niższe- proaruturen. Dominat-charakteryzował się absolutną władzą cesarza, dominus- pan, władca, Bóg, cesarz był Bogiem. Później staje się chrześcijańskim państwem.
ŹRÓDŁA PRAWA RZYMSKIEGO: fontes iuris oriundi- to źródła tworzenia prawa
Organ władzy Efekt działalności
społeczeństwo Mos maiorum
Rex-król Leges regiae-ustawy królewskie
magistraty Edykty
comitia Leges-ustawy
Concilia plebis Plebiscita>w 287 pne. Zrównane z leges
cesarz Konstytucja
Senat rzymski Senatusconsulta
Juryści rzymscy-prawnicy Odpowiedzi prawników

Fontes juris cognascendi- źródła poznania prawa: literackie, epigraficzne jak teksty, papirologiczne, jurydyczne(ścisłe źródła prawne).
4 okresy rozwoju źródeł prawa:
1. okres prawa archaicznego- początkowego okres ten trwa do połowy 3w przed chrystusem
2. okres prawa przedklasycznego- do końca republiki, 27r przed chrystusem
3. okres prawa klasycznego do 235r
4. okres prawa poklasycznego- do 476r do końca istnienia państwa na zachodzie
Charakterystyka poszczególnych okresów_
1. okres prawa archaicznego główne źródła prawa w tym okresie : -mos maiorum –prawo zwyczajowe jest prawem niepisanym ale obowiązuje. –ustawa XII tablic to drugie źródło prawne jest pierwszą kodyfikacja prawa rzymskiego pochodzi z r 451-456 przed chrystusem. Tablica IX pierwsze trzy dotyczyły prawa rodzinnego. –ustawy królewskie czyli leges regiae , leges rogatae (ustawy zgromadzeń ludowych, zgromadzenia trybusowe, centurialne) miała 3częsci: praescriptio(wstęp zawierający imię wnioskodawcy i datę wydania); lex hortensia projekt i przygotowanie wnioskował konsul Hortensjo- rogatio czyli ustawy –sanctio to konsekwencje niezachowania ustawy i ze względu na nie ustawy dzielą się na 3 grupy: a)leges perfectae-ustawy doskonałe czynność dokonana wbrew przepisom ustawy jest nieważna , za samo usiłowanie dokonania czynności jest kara b) leges minus gvam perfectae –nie unieważnia czynności czynność dokonana wbrew ustawie jest ważna ale za to że dokonano tej czynności jest kara c) leges imperfectae- niedoskonałe. Nie unieważniają czynności dokonanych wbrew i nie nakładają kar.
Lex retro non agit- prawo nie działa wstecz .ustawa nie rozstrzyga o stanie prawnym sprzed czasu wydania.
Lex posterior derogat legi prier- prawo późniejsze uchyla wcześniejsze decyduje data wydania ta bliższa jest ważniejsza.
Źródłem prawa są edykty magistratu: preto, edykt, namiestnik prowincji.
2. okres prawa klasycznego do 235r –prawo jest przedmiotem dużego zainteresowania :
-ustawy senatu- senatusconsulta wzięte od imienia cesarza, ustawy przyjęte na wniosek cesarza
-juryści ich działalność nie zajmowali się prawem od strony praktycznej ale teoretycznej pisali podręczniki, powstawały monografie np.; prawo zastawne, komentarze do ustaw.
! ! ! Juryści rzymscy- Ulpian, Modestyn, Popijan, Paulus, Gajus
!!Szkoły prawnicze- prokulianów, sabijanów
Instytucje Gajusa: podręcznik do nauki prawa z II wieku, edykt salwiański-ediktum Salvianum to kodyfikacja edyktu pretorskiego dokonał jej salviusz w roku130.
Konstytucje cesarskie: miały one różny charakter : 1. edykty- rozporządzenia o charakterze ogólnym skierowane do całego państwa, prowincji 2. mandaty instrukcje skierowane do swoich urzędników 3.rescripta-reskrypty odpowiedzi na pytania lub prośby, forma konstytucji cesarskiej.4.decreta-dekrety akty władzy sądowniczej decyzje cesarza i sądu.
Juryści rzymscy otrzymali od cesarza przywilej w okresie prawa klasycznego-ius respondendi ex auctoritate principis- prawo dawania odpowiedzi w imieniu cesarza. Nadane uprawnienie było 30 prawnikom którzy cieszyli się tym przywilejem. Ich zdanie, opinia miała moc ustawy.
3. okres prawa poklasycznego- do 476r do końca istnienia państwa na zachodzie . Jest to okres zbierania upadku kultury prawnej, państwo chyli się ku upadkowi to okres wysublimowania powstaje instytucja zarzutu prawnego to czas w którym upada kultura prawna, czas kodyfikacji prawa. –zbiory prywatne, zbiory konstytucyjne, zbiory wypisy z dzieł Ulpiana , kodeks teodozjanów, kodyfikacja justyniańska-cele jurysty to kodyfikacja prawa, przywrócenie jedności kościoła, przywrócenie ziemi, kodyfikacja justyniańska odbyła się w latach 529-534.
Pierwszą częścią kodyfikacji był: 1. kodeks justyniański- zbiór konstytucji cesarskich Codex Justynianus są w nim fragmenty ponad 400 konstytucji składa się z 12 ksiąg podzielonych na tytuły. 2. druga część kodyfikacji- digesta Justiniani to wypis fragmentów działania Jurystów rzymskich księgi dzielone na tytuły, te na fragmenty, a fragmenty na paragrafy. Miały te dzieła wartość prawną. 3.trzecia część kodyfikacji instytucje Justyniana(institutiones Justinens) kodyfikacja jest zbiorem urzędowym wydana w latach 533-544 . W/W konstytucje zebrano i nazwano Novellee Justinieni 535-565 w 1538 r drukarz Godfredusz Junisius wydał całość konstytucji wraz z nowelami-Corpus juris civilis. Excepcio-zarzut procesowy.