Bezrobocie

BEZROBOCIE – to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Natomiast według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję bezrobocia honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, osoba bezrobotna to ta, która w tygodniu, w którym przeprowadzono badanie, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze geograficznym znaczna liczba osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności pozwalających objąć i utrzymać stanowisko.

Zasób bezrobotnych (U) można określić jako różnicę między zasobem siły roboczej (L), a zasobem pracujących (N).
U=L – N


Rys. 1. Przepływy strumieniowe na rynku pracy
ZB- porzucający pracę, zwolnieni z pracy
BZ- podejmujący pracę, powracający do pracy
NZ- podejmujący pracę po raz pierwszy, powracający do pracy
ZN- przechodzący na emeryturę, osoby wycofujące się z rynku pracy
BN- zniechęceni do szukania, odchodzący na emeryturę
NB- absolwenci wchodzący na rynek, powracający na rynek pracy

Miarą bezrobocia na danym rynku pracy jest stopa bezrobocia (czyli stopa bezrobocia faktycznego). Siła robocza, L, to suma bezrobotnych i pracujących.



RODZAJE BEZROBOCIA:

• Bezrobocie frykcyjne – jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają zawód, pracę, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają krótko na rynku pracy. To bezrobocie występuje w każdej gospodarce, także w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest ono korzystne dla gospodarki, gdyż umożliwia znalezienie w krótkim czasie pracowników.

• Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne - pojawia się wówczas, gdy następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej.

• Bezrobocie strukturalne – wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może ono z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także wówczas, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy.

• Bezrobocie technologiczne – wynika z postępu technicznego automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzą do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.

• Bezrobocie sezonowe – jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

• Bezrobocie cykliczne – powstaje na skutek spadku zagregowanego popytu w gospodarce.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA:

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa
• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi
• ograniczanie produkcji
• brak informacji o miejscach pracy
• brak mobilności
• przeniesienie zakładu do innego rejonu
• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników
• zmiany w technologii
• wysokie obciążenia fiskalne

Bardziej nowoczesne ujęcia kwestii przyczyn bezrobocia rozwinęły się dopiero w bieżącym stuleciu. Zwróćmy szczególną uwagę na dwa spośród nich, które odgrywają podstawową rolę, a mianowicie: neoklasyczne i keynesistowskie.

Ujęcie neoklasyczne jest to bezrobocie powstałe wskutek nieelastycznego rynku pracy, w tym głównie zbyt wysokich płac.
W opozycji do makroekonomii keynesistowskiej, na bazie neoklasycznej mikroekonomii. Jest to ekonomia "wiecznej” prosperity. Gospodarka sama utrzymuje się w równowadze i sama generuje proces rozwoju. Głównym celem polityki gospodarczej jest przeciwdziałanie inflacji i deficytowi budżetowemu, który ją wywołuje. To, co prawdziwe w skali mikro, jest równie prawdziwe w skali makro (różna skala). Ceny są elastyczne, dostosowania mają charakter cenowy. Budżet powinien być jak najmniejszy i zrównoważony. Bezrobocie ma charakter dobrowolny i jest rzeczą normalną (bezrobocie naturalne). Każda podaż tworzy dla siebie popyt - prawo Say’a. Nie istnieje nic takiego jak pułapka płynności. Negatywny stosunek do polityki dyskrecjonalnej. Strategia minimalnego budżetu.

Makroekonomia keynesistowska powstała w okresie Wielkiej Depresji, powinna aktywizować gospodarkę i pobudzać wzrost gosp., walczyć z bezrobociem. Jest ekonomia "krótkiego okresu”. Biblią jest opublikowana w lutym 1936 praca Johna Mayanarda Keynesa pt. "Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”. To, co prawdziwe w skali mikro nie musi być i często nie jest prawdziwe w skali makro. Ceny są "lepkie”. Sektor prywatny niestabilny i wymaga interwencji państwa. Budżet powinien być odpowiednio duży, by zabezpieczyć pokrycie potrzeb bytowych społeczeństwa i rozwojowych gospodarki. Inflacja to zjawisko złożone(popytowa, kosztowa, strukturalna). Największe zagrożenie gospodarki to bezrobocie. Więcej bezrobocia to mniej inflacji i odwrotnie. Ilustruje to tzw. Krótkookresowa krzywa Phillipsa. Każdy popyt tworzy dla siebie odpowiednią podaż, która jest doskonale elastyczna, jest to prawo Keynesa. Pułapka płynności więzi stopę procentową na zbyt wysokim poziomie. Polityka makroekonomiczna powinna być ekspansywna. Celem polityki pieniężnej walka z inflacją i pobudzanie gospodarki. Główne kierunki- neokeynesizm (Tobin, Meada), postkeynesizm (Robinson, Kaldor), nowy keynesizm (Mankiw, Romer).



SKUTKI BEZROBOCIA:

• niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki
• znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą
• spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa
• degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)
• zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.
• utrata kwalifikacji.

Skutkami bezrobocia dla większości ludzi bezrobotnych są : pogorszenie standardu życia, problemy z zagospodarowaniem wolnego czasu, izolacja społeczna, ograniczenie lub zaniechanie uczestnictwa w życiu kulturalnym i politycznym. Towarzyszy temu dyskomfort psychiczny, polegający często na poczuciu bezsilności. Następstwem trudności finansowych jest pozbawienie możliwości nabywania dóbr, które są symbolem statusu, co prowadzi samooceny. Skutkiem bezrobocia jest wzrost przestępczości i pogłębiający się niedostatek. Bezrobocie ma negatywne skutki dla społeczeństwa. Są nimi: duże koszty świadczeń socjalnych, niewykorzystane zdolności do pracy bezrobotnych, poczucie zagrożenia utratą pracy ludzi zatrudnionych i zwiększenie się zjawisk niepożądanych (np. alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwa, kradzieże, rozwody itp.).
Bezrobocie jest z reguły większe na obszarach peryferyjnych wielkich miast, w rejonach słabo rozwiniętych, na obszarach poddanych restrukturyzacji w przemysłach surowcowych i przetwórczych. Brak miejsc pracy, złe warunki życia i środowiska, bieda i izolacja prowadzą do powstania na takich obszarach tzw. Wspólnot rozpaczy. Wielu mieszkających w takich wspólnotach nie ma ani nadziei na przyszłość, ani dość środków do życia. Im dłużej ktoś pozostaje bez pracy, tym mniej staje się interesujący dla potencjalnych pracodawców, ponieważ jego umiejętności i doświadczenie stopniowo się dezaktualizują.


BEZROBOCIE W POLSCE:

Bezrobocie w Polsce można nazwać zjawiskiem masowym, ponieważ ciągle ono wzrasta. Wielu ludzi codziennie traci prace i niema szansy zdobycia nowej pracy. Politycy obiecują, że znajdą sposoby przeciwdziałające bezrobociu (szczególnie przed wyborami), jednak to są tylko słowa, które w dużej mierze nie zamieniają się na czyny. W dzisiejszych czasach, przy tak dużym bezrobociu panuje „rynek pracodawcy”, a nie „rynek pracownika”.
Za bezrobotnych uznaje się osoby w wieku 15 – 74 lata, które jednocześnie spełniają trzy warunki:
1) w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi;
2) w ciągu 4 tygodni aktywnie poszukiwały pracy;
3) były gotowe podjąć prace.
Za bierne zawodowo uznano osoby, które nie zostały zakwalifikowane jako pracujące lub bezrobotne.


Pomocne przy badaniu bezrobocia mogą być odpowiedzi na cztery pytania.

1) Ilu jest bezrobotnych?
Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w województwach: warmińsko- mazurskim (27,5 proc.), zachodniopomorskim (25,3 proc.) i lubuskim (24,5 proc.).
Najniższe bezrobocie było natomiast w województwach: małopolskim (13,9 proc.), mazowieckim (14,4 proc.) oraz podlaskim (14,7 proc.).
Bez prawa do zasiłku było 83,3 proc. zarejestrowanych, czyli 2 mln 678,3 tys. osób. Spośród tej grupy 42 proc. to mieszkańcy wsi.

Stopa bezrobocia na dzień 31 lipca 2002r. - 17,9 %
Dolnośląskie 20,9

Kujawsko-pomorskie 22,5

Lubelskie 16,9

Lubuskie 24,5

Łódzkie 18,2

Małopolskie 13,9

Mazowieckie 14,4

Opolskie 18,5

Podkarpackie 17,9

Podlaskie 14,7

Pomorskie 20,4

Śląskie 16,0

Świętokrzyskie 20,4

Warmińsko-mazurskie 27,5

Wielkopolskie 15,1

Zachodniopomorskie 25,3


2) Kim są bezrobotni?
Ścisłe określenie, kogo nazywamy bezrobotnym, ma ważne praktyczne znaczenie dla mierzenia poziomu bezrobocia oraz przyznawania zasiłków dla bezrobotnych. W Polsce istnieją dwa źródła informacji o bezrobociu, które posługują się nieco innymi definicjami bezrobocia. Pierwsze źródło informacji oparte jest na statystyce urzędów pracy, które na bieżąco rejestrują osoby poszukujące.
Pod pojęciem bezrobotnego rozumie się zwykle osobę zdolną do pracy i gotową do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostają bez pracy, nie uczą się w szkole i nie mają innego stałego źródła utrzymania.
Drugie źródło informacji o poziomie bezrobocia opiera się na kwartalnym badaniu przez GUS aktywności ekonomicznej ludności, obejmującym 22,3 tys. gospodarstw domowych. W badaniu tym do kategorii bezrobotnych zostały zaliczone osoby w wieku 15 lat i więcej, które spełniały jednocześnie trzy warunki:
- w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, tzn. nie wykonywały pracy przynoszącej zarobek przez co najmniej 1 godzinę;
- aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę;
- były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym. Głównym kryterium rozróżnienia zatrudnienia i bezrobocia jest 1 godz. pracy w tygodniu. Osoba, która przepracowała zarobkowo 1godz. (lub więcej) w tygodniu, zaliczana jest do pracujących, natomiast osoba, która nie przepracowała 1 godz., zaliczana jest do bezrobotnych. Kryterium to jest niezwykle rygorystyczne, raczej zawyża liczbę pracujących i zniża liczbę bezrobotnych. Jest to standard międzynarodowy, przyjęty przez Międzynarodową Organizację Pracy i stosowany przez większość krajów gospodarczo rozwiniętych.
W analizie struktury bezrobocia szczególną rolę mają trzy aspekty:
1) udział bezrobocia długookresowego;
2) stopa bezrobocia młodzieży;
3) zróżnicowanie przestrzenne poziomu bezrobocia.


3) Jak długo trwa okres bez pracy?
Jedną z podstawowych informacji jest czas poszukiwania pracy, gdyż wraz z wydłużaniem się czasu pozostawania bez zatrudnienia ludzie są skłonni podejmować gorzej płatne prace. Ten czas świadczy ponadto zarówno o ostrości problemu, jak i o sprawności jego rozwiązywania, np. o dostępności informacji o wolnych miejscach pracy i o ilości, jakości, dostępności szkoleń umożliwiających zdobycie nowego zawodu przez bezrobotnych.
Liczba bezrobotnych według czasu poszukiwania pracy pokazują przedstawione niżej zestawienia (w %):

Wyszczególnienie 1995 2000 2002 2003: 2003: 2003:
Ogółem Mężczyźni Kobiety
3 m – ce 21,1 22,0 18,6 19,6 23,5 15,8
3 – 6 m – cy 17,1 15,5 13,0 12,4 13,3 11,6
6 – 12 24,4 17,9 17,2 15,5 17,1 14,1
12 – 24 19,7 22,1 20,4 18,8 19,4 18,2
powyżej 24 m – cy 17,7 22,5 30,8 33,7 26,7 40,3




4) Jaka jest przyczyna bezrobocia?
Istnieją różne sposoby stania się bezrobotnym. Można z pracy zrezygnować, np. robią to młode mamy na czas wychowania dzieci. Niektórzy ludzie tracą pracę, gdyż są zwalniani z zamykanych, nierentownych zakładów lub firm, które zbankrutowały. Część ludzi po okresie bierności zawodowej wraca na rynek pracy i od początku zaczyna poszukiwania nowego zatrudnienia. Ponadto, każdego roku siłę roboczą zasilają młodzi ludzie, którzy właśnie ukończyli różne szkoły.


W Polsce nie ma bezrobotnych w następujących zawodach: artysta plastyk - projektant filmu animowanego, astrolog i pokrewne, biomasażysta, fizyk laserów - optoelektronik, fizyk niskich temperatur, fizyk plazmy, iluzjonista, inżynier elektronik specjalista z zakresu techniki jądrowej, koder, chirurg dziecięcy, lekarz endokrynolog, lekarz hematolog, lekarz specjalista z zakresu medycyny lotniczej, lekarz specjalista z zakresu medycyny sportowej, otolaryngolog, psychiatra dzieci i młodzieży, neurologopeda, lokaj, mikser dźwięku, monter maszyn garbarskich, monter urządzeń laserowych, nauczyciel bibliotekarz, nauczyciel akademicki - sztuki teatralne, operator okręcarek i sznurarek, operator urządzeń do produkcji materiałów wybuchowych górniczych i reżyser opracowań dialogowych.



SPOSOBY WALKI Z BEZROBOCIEM W POLSCE:

O interesy pracowników musi zadbać państwo czyli rząd RP. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to robić samorządy lokalne (ważna jest właściwa współpraca tych dwu organów).

Działania rządu:
- upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy
- uznanie całości lub części obowiązkowej składki na ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy (zrównanie pracy z innymi towarami)
- stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia
- ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm
- wspieranie drobnych i średnich przedsiębiorstw
- polityka proexportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia
- zwolnienia z płatności VAT przy eksporcie
- skracanie czasu pracy

Działania samorządów (w zależności od możliwości):
- przyciąganie kapitału (głównie zagranicznego), ale bez popadania w skrajność i liczenia na cud wielkich inwestorów z Zachodu
- stawianie na drobne i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami
- stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju firm (głównie drobnych) na swoim terenie
- mądre korzystanie z unijnych dotacji (np. z fundacji PHARE)
- walka z odpływem ludzi na Zachód powinna przybrać w konkretnym wymiarze: to nie robotnicy powinni wyjeżdżać do Niemiec, tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego kapitału powinny instalować się w Polsce
- uruchomienie robót publicznych
Działania bezrobotnych:
- muszą być bardziej elastyczni, chętniej korzystać z kursów kwalifikacyjnych, uczyć się nowego zawodu, dzisiaj nie ma już pracy dla osób niewykwalifikowanych


Zapobieganie zwiększaniu się bezrobocia:

• udostępnienie terenów pod działalność gospodarczą
• kojarzenie inwestorów kapitałowych z kontrahentem gminnym
• prowadzenie promocji posiadanych nieruchomości
• budowa obiektów użyteczności publicznej
• pomoc firmom zwiększającym zatrudnienie w Gminie
• ułatwienia dla tworzących się zakładów produkcyjnych, usługowych i handlowych


W działalności państwa dotyczącej bezrobocia można wyodrębnić część aktywną, mającą na celu redukcję bezrobocia, oraz część pasywną, której celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych.
Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Zgodnie z powszechnie stosowaną klasyfikacją, można w niej wyodrębnić politykę makroekonomiczną oraz politykę mikroekonomiczną.
Polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych (podatków, wydatków budżetowych) i pieniężnych (stopy procentowej, podaży pieniądza) w celu zredukowania bezrobocia. W zależności od tego, która teoria jest podstawą prowadzonej polityki, instrumenty te skierowane są albo na stymulowanie globalnego popytu na towary (w przypadku teorii keynesistowskiej), albo na stwarzanie producentom korzystniejszych ekonomicznych warunków rozwijania produkcji (w przypadku teorii neoklasycznej). Polityka makroekonomiczna ma na celu głównie ograniczanie bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku pracy.
Polityka mikroekonomiczna obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Wśród jej instrumentów należy wymienić:
- publiczne programy zatrudnienia, polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego;
- subsydiowanie zatrudnienia, polegające na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy (taki charakter mają w Polsce prace interwencyjne);
- pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek;
- szkolenia zawodowe, umożliwiające bezrobotnym zdobywanie i zmianę kwalifikacji;
- usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy, dotyczące zwłaszcza gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy.
Instrumenty te mają zazwyczaj charakter selektywny, tzn. adresowane są do określonych grup siły roboczej (np. długookresowo bezrobotnych czy też młodzieży). Dzięki takiemu charakterowi mają one podstawowe znaczenie dla ograniczania bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego. Instrumenty te mogą mieć również pewne znaczenie dla redukcji bezrobocia występującego w warunkach nierównowagi na rynku pracy.

Pasywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Należy wymienić przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy oraz dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę. Najważniejszą formą pomocy finansowej są zasiłki dla bezrobotnych.
Stosowanie w poszczególnych krajach rozwiązania w zakresie zasiłków dla bezrobotnych są bardzo zróżnicowane. Różnice dotyczą przede wszystkim kryteriów przyznawania zasiłków, ich wysokości oraz maksymalnego okresu pobierania. Występujące w poszczególnych krajach rozstrzygnięcia wynikają nie tylko z możliwości finansowych budżetu państwa, lecz także ze znaczenia, jakie przypisuje się oddziaływaniu zasiłków na intensywność poszukiwań pracy przez bezrobotnych.



PODSTAWOWE POJĘCIA:

1. Bezrobotny – jest to człowiek, który chce pracować przy istniejących stawkach płac i aktywnie szuka pracy, ale nie może jej otrzymać.
2. Naturalna stopa bezrobocia – występuje w gospodarce, w której osiągnięto pełne zatrudnienie, czyli jest w niej tylko bezrobocie frykcyjne.
3. Siła robocza – jest to grupa ludzi występująca na podażowej stronie rynku pracy, a tworzą ją ci, którzy znaleźli zatrudnienie, oraz ci, którzy aktywnie poszukują pracy.
4. Stopa bezrobocia - jest miarą bezrobocia, a oblicza się ją jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę roboczą, wyrażonych w procentach.
5. Sztywne płace – to takie płace, których poziom nie reaguje na zmieniające się warunki na rynku pracy. Takie sztywne stawki płac nie są wyznaczone przez punkt przecięcia zagregowanych krzywych popytu i podaży, lecz są narzucone rynkowi pracy.



Źródła:
Gregorczyk S, Romanowska M, Sopińska A, Wachowiak P; Przedsiębiorczość bez tajemnic; WSiP
Nojszewska E,; „Podstawy Ekonomii”; WSiP
Nasiłowski M,; „System Rynkowy”; Warszawa 1996
Musiałkiewicz J,; „Elementy Prawa” Ekonomik 2001
Milewski R,; „Podstawy Ekonomi” Wydawnictwo Naukowe PWN 2002
Internet;
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bezrobocie
http://prace.sciaga.pl/23586.html