Pierwsza pomoc

UDZIEANIE PIERWSZEJ POMOCY POSZKODOWANYM
RANY
Rany należą do najczęszczych uszkodzeń urazowych i w większości powstają w następstwie nieszczęśliwych wypadków. Niektóre zranienia wymagają natychmiastowego opatrzenia z uwagi na stan zagrożenia życia. Inne natomiast nie zagrażają życiu, wymagają jedynie doraźnej pomocy, co wcale nie znaczy, że można je lekceważyć. Nieprawidłowe postępowanie oraz błędy i zaniedbania mogą prowadzić do ciężkiego zakażenia, powodować wielkie cierpienie, a niekiedy trwałe kalectwo.

Rany, ich charakterystyka i sposoby gojenia

Nie ma zapewne człowieka, który uniknąłby w swoim życiu skaleczenia, stłuczenia lub pokąsania. Niebezpieczeństwo rany polega na możliwości wytworzenia żakażenia utraty krwi i płynów ustrojowych, uszkodzenia leżących w jej zakresie narządów, naczyń, narwów i kości. Oceniając ranę, zwraca się uwagę na jej umiejscowienie, wielkość, kształt oraz wygląd brzegów i głębokość. Brzegi rany mogą być gładkie, równie ale też nie równe, postrzępione, stłuczone, poszarpane itd. Każdą ranę uważa się za zakażoną. Towarzyszy jej zwykle ból i krwawienie. Brzegi rany mogą być oddalone od siebie. Ból w okolicy rany, jego nasilenie po zranieniu zależą w dużej mierze od rozległości rany, narzędzia, które je wywołało, a także od unierwienia danej okolicy ciała. Narzędzia ostre, działające szybko wywołują mniejszy ból, narzędzia tępe- większy ból wpływa na ogólny stan poszkodowanego i jest czynnikiem wstrząsorodnym. Krwawienie w większym lub mniejszym stopniu towarzyszy każdemu zranieniu. Rozmiary krwawienia zależą od rozległości i głębokości rany, oraz od liczby, rodzaju i przekroju uszkodzonych naczyń krwionośnych. Silne krwawienie może zagrażać życiu rannego, natomiast każde w połączeniu z bólem pogłębia wstrząs. Rozejście się brzegów rany jest spowodowane zawartością włókien elastycznych w skórze. Rozwartość brzegów rany jest zależna od ułożenia rany w stosunku do włókien sprężystych. Równoległe ułożenie sprzyja gojeniu się rany (brzegi nie rozchodzą się). Fakt ten wykorzystuje chirurgia plastyczna. Zakażenie rany może być spowodowane drobnoustrojami, znajdującymi się na skórze poszkodowanego czy przedmiocie raniącym lub przez zetknięcie się rany z otoczeniem. Obok niewidocznych bakterii mogą znajdować się w niej ciała obce w postaci ziemi, części ubrania, obuwia itp.
Dla ratowania najważniejsze jest ustalenie, czy zranienie spowodowało lekkie czy ciężkie uszkodzenie organizmu, jaki jest stan ogólny poszkodowanego, jaka jest potrzebna najpilniejsza pomoc, a także czy rodzaj rany nie kryje w sobie dalszych niebezpieczeństw. Rany dzieli się w zależności od przyczyny zranienia i charakterystycznych cech na kilka rodzajów. Oto one:
Otarcia powstają przy stycznym działaniu na skórę przedmiotu o szorstkiej powierzchni. Często w takiej ranie znajdują się drobne ciała obce. Krwawienie bywa niewielkie, lecz rana jest bolesna w następstwie uszkodzenia zakończeń nerwowych. Rana pokrywa się obfitym wysiękiem.
Rany cięte powstają w skutek działania przedmiotów ostrych. Są zwykle ranni linijnymi o gładkich brzegach. Silne krwawienie towarzyszące ranie wypukuje bakteria, zmniejszając niebezpieczeństwo zakażenia. Głębokość rany bywa różna. Zdarza się, że raniące narzędzie, zatrzyma się dopiero na kości, przecinając wszystkie tkanki miękkie.
Rany płatowe powstają wtedy, gdy uraz mechaniczny zadziałał stycznie do powierzchni skóry i wskutek tego płat skóry został oderwany lub wisi na jej fragmęcie. Częste są rany płatowe palców, powstające na przykład podczas pracy w kuchni.
Rany rąbane powstają wskutek działania ciężkiego ostrego narzędzia, np. tasaka, siekiery, szabli. Czasem może dojść do całkowitego odrąbienia (amputacji) części a nawet całych kończyń. Dotyczy to zwłaszcza wypadków komunikacyjnych, w wyniku którego ulegają urazom najczęściej kończyny dolne. Natomiast w wypadkach przemysłowych urazy częściej dotyczą kończyn górnych (szczególnie palców).
Rany kłute powstają w wyniku działania z dużą siłą ostro zakończonych przedmiotów (np. sztylet, drut, bagnet, gwóźdź, widły). Otwór rany jest mały, krwawienie zewnętrzne niewielkie, natomias kanał drążący może być głęboki. Krwawienie wewnętrzne bywa obfite a bakterie, które przenikły w głąb stają się przyczyną zakażenia. Szczególnie groźne są rany w okolicy klatki piersiowej (uszkodzenia płuca, otrzewnej, jelit, narządów miąszowych), oraz w obrębie kończyn (przecięcie pni nerwowych, większych naczyń krwionośnych, uszkodzenie stawów).
Rany tłuczone powstają w wyniku działania tępego lub narzędzia o tępych krawędziach (np. uderzenie kamieniem, młotkie, drągiem czy też w wyniku upadku). Rany takie mają brzegi zgniecione, lub stłuczone z krawymi podbięgnięciami i obrzękami. Krwawienie jest skąpe, postrzępione ponieważ naczynia krwionośne uległy zgniecieniu. Stłuczone tkanki łatwo obumierają, co przy równoczesnym zanieczyszczeniu rany stanowi duże zagrożenie zakażeniem.
Rany miażdżone powstają w wyniku silnego urazu tępym narzędziem. Całe są wypełnione skrzepłą krwią i chłonką, a także zawierają ciała obce, np. strzępy ubrania, włosy, grudki. Brzegi są nieregularne, mało krwawiące. Otaczające tkanki są zmiażdżone, obrzmiałe, niedokrwione, lub obumarłe. Może nastąpić upośledzenie czynności mięśni, niewydolności narządów które doznały urazu lub wstrząsu.
Rany szarpane czyli darte powstają w konsekwencji rozciągnięcia i rozerwania tkanek pod wpływem zadziałania stycznych względem powierzchnii ciała przedmiotów kanciastych lub zakrzywionychi tępych (np. haki, gwoździe, sanki). Mają brzegi nierówne, poszarpane, rozciągnięte lub podwinięte, mało broczące krwią. Są zabrudzone w momencie urazu kurzem, błotem, rdzą, smarem, ziemia itd. Stanowią one dość często występujący rodzaj ran.
Rany postrzałowe mogą być wywołane pociskami broni palnej, odłamkami min, granatów, bomb itp. W przypadku postrzału rana wylotowa jest mała i gładka. Na jaj brzegach można czasami stwierdzić ślady prochu. Rana wylotowa jest znacznie większa, o postrzępionych brzegach. Mogą być widoczne tkanki i odłamki kostne, zmiażdżone i krwawe podbięgnięcia. Bywają często uszkodzone również nerwy, naczynia krwionośne oraz narządy wewnętrzne, co może powodować dużą utratę krwi.
Rany postrzałowe dzieli się na:
Styczne: występuje uszkodzenie powierzchniowe skóry; wyglądem przypominają ranę poszarpaną;
Przestrzałowe: mają wlot, kanał postrzałowy i wylot;
Ślepe: mają wlot i kanał postrzałowy, pocisk tkwi wewnątrz ciała
Zniszczenie tkanek głębokich oraz pierwotne zakażenie rany stwarzają warunki szczególnie dogodne do rozwoju bakterii, zwłaszcza beztlenowców. Dlatego rany postrzałowe należy traktować jako rany szczególnie niebezpieczne dla życia ludzkiego i trzeba liczyć z możliwością groźnych powikłań. Gojenie ran zazwyczaj przegiega samoistnie. W zależności od rodzaju rany, jej rozmiaru, stopnia zakażenia, obecności ciał obcych lub zanieczyszczeń oraz zakresu pierwszej pomocy wyróżnia się trzy sposoby gojenia ran:
Przez rychłozrost
Przez ziarninowanie
Pod strupem
Gojenie się przez rychłowzrost (doraźne) przebiega sztbko i bez powikłań. Następuje w sytuacji pomyślnej, gdy brzegi rany są gładkie, przylegają do siebie, a rana jest cysta (nie zakażona). Jeśli rana jest zakażona, i znajdują się w niej strzępy tkanek niezdolnych do życia, wówczas organizm przystępuje do oczyszczania ran. Rana ropieje. Dopiero po oczyszczeniu następuje mnożenie komórek i wypełnianie rany nową tkanką, zwaną ziarniną. Jest to proces powolny. W ostatecznym wyniku powstaje blizna, która jest znacznie szersza niż w gojeniu doraźnym.
Gojenie się pod strupem. Na powierzchni rany powstaje niekiedy skorupa, utworzona z zasłej krwi, chłonki, obumarłej tkanki itp. Tę skorupę nazywa się strupem. Pod strupem odbywa się proces gojenia, który przypomina gojenie doraźne lub przez ziarninowanie. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje się zagojona świerza blizna. Szybkość gojenia się rany zależy od:
Umiejscowienia rany
Ukrwienia
Napinania blizny
Czynnika raniącego
Czasu i sposobu opatrzenia rany
A także od czynników natury ogólnej

ZAKAŻENIA I ICH OBJAWY

Drobnoustroje mogą przenikać do rany z przedmiotu raniącego lub podczas zetknięcia się rany z odzieżą, podłożem albo na skutek wtórnego zanieczyszczenia uszkodzonych tkanek. Niektóre drobnoustroje znajdują się na powierzchni skóry i w powietrzu, ale w zwykłych warunkach zachowania ciagłości powłok są nieszkodliwe. Najczęstsze są zakażenia bakteriami ropotwórczymi. Przenikanie zarazków do rany opóźnia gojenie się jej i sprzyja powstawaniu blizny. Ropiejące miejscowe zakażenie może się rozprzestrzenić na cały organizm, powoduje zakażenie krwi. Towarzyszą mu pulsujący bol w rani i jej okolicy, zaczerwienienie, goraczka i wystąpienie czerwonych smug biegnących od rany. Znacznie groźniejsze od ropnego zakażenia są opwikłania w postaci róży przyrannej. Róża jest ostrym stanem zapalnym skóry i tkanki podskórnej. Drobnoustroje przenikają w jej głąb przez ranę. Skóra w miejscu wniknięcia staje się żywoczerwona, obrzęknięta. Okoliczne węzły chłonne ulegają powiększeniu i często są bolesne. Występują także bóle głowy, uczucie rozbicia, dreszcze i gorączka do 400 C. Spośród licznych bakteri beztlenowych właściwości wykazują zwłaszcza dwie: zgorzel gazowa i tężec .

ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA

Zakażeniom ran można zapobiec przez stosowanien aseptyki.
W aseptyce do wyjałowienia przedmiotów, mających jakikolwiek kontakt z raną, stosuje się czynniki fizyczne, takie jak wysoka temperatura połączona z wysokim ciśnieniem i energia promienista. Do odkażenia niektórych narzędzi i instrómentów stosuje się środki chemiczne o działaniu bakteriobójczym. Wyjałowienie materiału opatrunkowego domowym sposobem można uzyskać przez gotowanie w wodzie i prasowaniem gorącym żelazkiem minimum 15 min. Ponieważ narzędzia tnące podczas gotowania ulegają stopieniu, dezenfekujemy je, zanurzając w 70% roztworze spirytusa na 30 min. W razie pilnej konieczności gdy się nam bardzo spieszy, można je poddać wysokiej temperaturze, np.opalić nad płomieniem. Rana zakażona wymaga wyjałowienia bakteriologicznego, czyli antyseptyki. W antyseptyce stosuje się środki, które skutecznie działają na zarazki, ale nie drażnią i nie uszkadzają tkanki ciała. Przy drobnych skaleczeniach można zastosować wodę i zwykłe mydło, a do przemywania brzegów i okolic ran– wodę utlenioną, riwanol, jodynę.

KRWOTOKI

Krew jest szczególnie ważnym płynem ustrojonym. Spełnia wielorakie funkcje tylko wówczas, gdy płynie w naczyniach krwionośnych. Przy uszkodzeniu naczynia krwionośnego następuje jej utrata, która grozi nawet śmiercią w bardzo krótkim czasie. Aby zapobiec utracie krwi, niezbędne jest zatamowanie jej wypływu i zapobieganie dalszym powikłaniom.
Rodzaje krwotoków:
Krwotok może byćnastępstwem urazu lub pęknięcia zminnego chorobowo naczynia, którego ściana nie wytrzymała ciśnienia krwi. Krwawienie rozpoznaje się po ilości i sposobie wyplywania krwi z rany( wypływanie, sączenie lub pulsujące tryskanie krwi z rany). W zależności od źródła krwawienia wyróżnia siękrwotoki: tętnicze, żylne i z naczyń włosowatych- miąższowe. Jeżeli krew wypływa na zewnątrz, krwotok nosi nazwę zewnętrznego, jeżeli gromadzi się wewnątrz ciała lub tkanek, jest krwotokiem wewnętrznym. Podbiegnięcia krwiste noszą nazwę siniaków. Wylewy krwi do tkanek powodujące wytwarzanie grubościennej jamy nazywa się krwiakiem. Krwotok tętniczy charakteryzuje się pulsującym w rytm skurczów serca wypływaniem krwi jasnoczerwonej( kolor krwi można ustalić przy świetle dziennym). Panujące w tetnicach ciśnienie i uderzenia; fal krwi; utrudniają tworzenie się skrzepów zamykających naczynie. Uszkodzenie nawet małej tętnicy może być niebezpieczne dla życia.
W krwotoku żylnym krewo zabarwieniu ciemnoczerwonym wypływa ciągłą strużką. Krwotoki z mniejszych żył mogą ustać same w skutek zaczopowania rany skrzepem. Najczęściej jednak występuje mieszany typ krwawienia tętniczo- żylny.
Krwotok miąższowy powstaje w wyniku uszkodzonej większej liczby naczyń włosowatych, zdarcia i oddzielenia się skóry, przerwania mięśni lub zranienia narządów miąższowych( wątroba, śledziona, nerki), które mogą być groźne dla życia. W krwawieniach miąższowych krew spływa z całej uszkodzonej powierzchni.