Państwo-cele, funkcje, zadania
Państwo-cele i funkcje
Żeby napisać o celach i funcjach państwa, trzeba zastanowić się, czym ono właściwie jest. Pojęcie to wpriwadził w XVI w Niccolo Machiavelli, który użył terminu „stato”. To włoskie określenie pochodzi z łacińskiego status i oznacza głównie porządek publiczny, ustrój. Wyraz „stato” przeniknął do innych języków i na tej podstawie powstało angielskie słowo „State”, niemieckie „Staat” czy hiszpańskie „Estado”.
Słowianie wytworzyli własne terminy. Polskie „państwo” czy rosyjskie „gosudarstwo” wiąrze się ze
słowem „pan” i oznacza głównie moźliwość panowania na kimś, najprawdopodobniej nad narodem.
We współczesnym języku polskim trudno jest zdefiniować znaczenie słowa „państwo” gdyż ma wiele różnorodnych znaczeń, także historycznych. Z tego względu wyróżniono pięć typów definicji państwa: funkcjonalne, elementarne, psychologiczne, socjologiczne i klasowe. Definicje funkcjonalne opisują państwo poprzez funkcje, jakie musi ono spełniać w danym układzie społecznym. Współcześnie zwraca się uwagę na władcze funkcje państwa. Jako przykład może posłużyć definicja zaprezentowana przez J. R. Pennocka i D. G. Smitha zgodnie z którą państwo to „Społeczna organizacja mająca rozstrzygającą władzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mająca za swój główny cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku”.
Są różne definicje, jednak te elementarne bazują na 3 elementach, ltóre wprowadził george Jellinek. W swojej definicji uwzględnił trzy elementy: ludność, terytorium i zwierzchnia władza.
Definicje psychologiczne ujmują państwo w kategoriach przeżyć emocjonalnych. Głównym reprezentantem psychologicznej teorii państwa i prawa jest Leon Petrażycki, okreslający państwo jako „zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich”. Stosunki takie zachodzić mają na płaszczyźnie kontaktów między rządzącymi a rządzonymi. Prawem rządzącego miało być wydawanie decyzji i wymaganie realizowania ich, natomiast rządzony miał mieć obowiązek obowiązek wykonywać te decyzje pod groźbą użycia przymusu, jakim każde państwo dysponuje.
Definicje socjologiczne określają państwo mianem społeczności politycznej, jako pewną wspólnotę charakteryzującą się szczególnymi cechami. Wg W. Wesołowskiego państwo to ”zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i posiadające z tej racji określone prerogatywy” . Już Arystoteles pisał, że „państwo to nie przypadkowa zbieranina ludzi, ale wspólnota, która zdolna jest do samowystarczalności. Definicje klasowe to rodzaj definicji socjologicznych. Zgodnie z nimi społeczeństwo ma strukturę klasową i ta struktura determinuje sposób sprawowania władzy, a także zakres uczestnictwa obywateli w rządzeniu.
Aby czysta teoria, czym jest państwo nie zabrała najwięcej miejsca w mojej pracy, przejść muszę do cech. Każde państwo ma 2 cehy: suwerenność, czyli niezależnośc władzy państwowej o jakiejkolwiek innej władzy wewnątrz tego państwa oraz każdej innej władzy zagranicą.
Suwerenność wewnętrzna oznacza, że państwo, w którym funkcjonuje stały rząd, samo reguluje swoje stosunki wewnętrzne, sprawując pełnię władzy nad swoim terytorium oraz nad zamieszkującą je ludnością. Suwerenność zewnętrzna zachodzi głównie, ale nie tylko wtedy, gdy stosunki danego państwa z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi kształtowane są na zasadzie dobrowolności, równorzędności i wzajemności.
Głównym przejawem suwerenności jest wyłączność prawodawcza, która występuje co do zasady w każdym państwie. Pisząc „co do zasady” miałem na myśli to, że teraz(po naszym wejściu do Unii Europejskiej) Polska zrzekła się części sowjej suwerenności na rzecz Unii. Według mnie to błąd, ale trzeba było wybrać mniejsze zło.
Druga cecha to przymus państwowy.
Przymusowy charakter państwa można widzimy w dwóch różnych elementach. Z jednej strony wskazać można na fakt przymusowej przynależności do państwa każdego członka społeczności zorganizowanej w państwo, z drugiej zaś zwrócić uwagę na fakt, ze tylko państwo ma prawo ustanawiania różnego rodzaju reguł postępowania, obowiązującego w różnych obszarach życia społecznego.
Czas przejść do celów.
Najczęściej wymienianymi i najważniejszymi celami są cele służące społeczeństwu tj. dobro ogółu, zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona własności i interesu narodu jaki i jednostki. Ustanowienie i stosowanie prawa, służenie sprawiedliwości, zapewnienie praw obywatelskich. Obecnie jednymi z ważniejszych celów jest strzeżenie dziedzictwa narodowego, ochrona środowiska, rozwój i szerzenie kultury. Rząd w Polsce obecnie jako cel stawia osiągnięcie dobrobytu i wolności, jaki jest udziałem państw zachodnioeuropejskich. Cele muszą uwzględniać interesy i potrzeby cywilizacyjne grup zamieszkujących.
Nastepnym elementem są funkcje każdego państwa, jakie wypełnia je zawsze za pośrednictwem swoich organów.
Pojęcie funkcji państwa często jest identyfikowane z celami lub zadaniami państwa, lub z podziałem działalności państwa na władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Funkcja państwa w najczęstszym rozumieniu to działalność państwa realizowana w podstawowych, głównych lub zasadniczych sferach życia społecznego. Znakomita większość jednak jest zdania, że funkcja państwa, całokształt działalności w określonej sferze życia społecznego. W zależności ile takich sfer życia społecznego zostanie wyodrębnione będzie jakaś określona liczba funkcji państwa. Od czasów Arystotelesa istnieje pogląd, że państwo prowadzi działalność w dwóch głównych sferach – sferze wewnętrznej i sferze zewnętrznej. A co za tym idzie sprawowane są dwie funkcje państwa wewnętrzna i zewnętrzna . Istnieje jednak autorzy, którzy wyodrębniają wiele sfer działalności państwa a co za tym idzie wiele funkcji. Jednym z nich jest S. Zawadzki żyjący w latach 1921-99, który wyodrębnił trzy stosowane równocześnie funkcje państwa. Pierwsza z nich to zakres aktywności państwa w danej sferze życia społeczeństwa mierzony m.in. wysokością wydatków państwowych, liczebnością i rozmiarami aparatu państwowego, działającego głównie w danej sferze życia, rozmiarami i intensywnością aktywności prawodawczej w tej sferze. Druga to znaczenie działalności państwa w danej sferze życia zarówno z punktu widzenia zaspakajania potrzeb społecznych, jak i z punktu widzenia interesów i potrzeb grób społecznych dominujących w danym państwie. Trzecia to specyficzne cechy działalności państwa w danej sferze życia, różniące tę działalność od aktywności państwa w innych sferach życia społecznego . Kierując się tymi kryteriami S. Zawadzki wyróżnił następujące funkcje państwa: funkcję wewnętrzną, gospodarczo – organizatorską, kulturalno – wychowawczą, socjalną i zewnętrzną. Spotykane są również inne klasyfikacje funkcji państwa np. J. Kowalski wyodrębnia dwie funkcje ochronną i organizacyjną . Funkcja wewnętrzna obejmuje całokształt działalności państwa zmierzający do utrzymania i umocnienia istniejącego systemu społeczno-gospodarczego, do jego przekształcenia zgodnie z interesami klasy dominującej. Obejmuje działalność ekonomiczną, organizacyjną, ideologiczną, a w razie konieczności przy pomocy siły fizycznej. Ta ostatnia ma miejsce gdy w grę wchodzi promowanie pożądanego systemu, bądź zwalczenie wszystkimi skutecznymi środkami wszystkiego, co mu zagraża. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo administracyjne, policyjne, więziennictwo, sądy, prokuratura a także w sytuacjach kryzysowych wojsko. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo . Inaczej tą funkcję określa J. Kuciński a mianowicie nazywa ją funkcją ochrony ustroju. Według niego jest to pierwszoplanowa funkcja dla działalności państwa. Na tę funkcję składa się całokształt działalności państwa w sferze wewnętrznych stosunków społecznych. Zapewnianie porządku i bezpieczeństwa publicznego wymaga podejmowania przez państwo różnorakich działań zmierzających do utrzyma spokoju i normalności zachowań w stosunkach międzyludzkich, do zapobiegania naruszeniom istniejącego porządku prawnego, do zagwarantowania instytucjom publicznym możliwości normalnego funkcjonowania a obywatelom bezpieczeństwa prawnego i faktycznego. Zabezpieczanie istniejącego systemu własności oznacza ochronę podstaw ekonomicznych i społecznych istniejącego w państwie ustroju politycznego, przez działanie na rzecz tych grup społecznych, które tworzą fundament społeczny państwa i władzy państwowej. Wyraża się to w ochronie mienia posiadaczy i w zabezpieczaniu własności przed jej naruszeniami w jakikolwiek prawnie niedopuszczalny sposób. Zabezpieczeniem istniejącego systemu własności zajmują się w państwie zwłaszcza: sądy, organy administracji, prokuratura, policja, służby ochrony państwa oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. W działaniach zabezpieczających organy te stosują różnorodne środki: akty normatywne, orzeczenia sądowe, akty administracyjne, normawytnei inne, także chyba listy i tym podobne, ale nie jestem pewien.
Ochrona życia i nietykalności cielesnej obywateli to ważne zadanie każdego państwa. Państwo nie może uchylać się od jego realizacji, musi - chcąc zachować autorytet i społeczne poparcie - zabezpieczać życie i nietykalność cielesną swych obywateli przed jakimikolwiek działaniami godzącymi w ich życie lub cielesną nietykalność, zwłaszcza zaś przed zamachami przestępczymi, w tym zjawiskami terroryzmu. Ochroną życia i nietykalności cielesnej obywateli zajmują się przede wszystkim policja, służby ochrony państwa, sądy, prokuratura. Wykorzystuje się w działaniach ochronnych różnorodne środki - od prawodawstwa, przez orzeczenia sądowe, akty administracyjne, do różnych postaci przemocy, włącznie z przymusem fizycznym.
Funkcja gospodarcza państwa (w literaturze przedmiotu nazywana najczęściej funkcją gospodarczo-organizatorską ) to całokształt działalności państwa w sferze stosunków gospodarczo-społecznych. Łopatka uważa, że państwo powinno jak najmniej ingerować w te stosunki, oraz że ma rozlegle i istotne obowiązki do spełnienia. Polega na oddziaływaniu państwa na procesy gospodarcze, na tworzeniu sprzyjających warunków dla gospodarki wykorzystania bogactw naturalnych, zapewnienie racjonalnego i ujednoliconego systemu miar i wag, wytyczenie dróg i innych szlaków transportu i komunikacji, zapewnienie bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowanie systemów irygacyjnych, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych wymagających kolosalnej koncentracji sił i środków, jak eksploatacja dna morskiego, opanowanie przestrzeni kosmicznej czy międzynarodowych systemów transportu towarów i ludzi oraz zapewnienie systemu podziału dóbr między członków społeczeństwa i ochrona tego systemu. Państwa prowadzą działalność gospodarczą za pośrednictwem swoich przedsiębiorstw, banków. Monopolizują działalność gospodarczą w stosunku do pewnych dóbr np. produkcja broni, amunicji, alkoholu, tytoniu i soli. Chroni gospodarkę od nadmiernej ingerencji z zewnątrz, promuje jej rozwój. Działalność gospodarczą realizowało każde państwo, a i współcześnie aktywność tego rodzaju jest udziałem każdego państwa. Nie znaczy to jednak, że każde państwo urzeczywistnia tę działalność jednakowo - tak co do zasięgu i treści, jak i co do stosowanych form. Zróżnicowanie tej działalności jest w największym stopniu rezultatem przyjętego ideologicznego modelu roli państwa w gospodarce. W uproszczeniu można w tym zakresie wskazać na dwa skrajne modele. Pierwszy to model klasycznej gospodarki liberalnej (XVIII i XIX w), który doktrynalnie zakładał maksymalne ograniczenie roli państwa w sferze ekonomicznej (koncepcja państwa nocnego stróża, hasła leseferyzmu). W modelu tym gospodarczo aktywne miały być niemal wyłącznie indywidualne podmioty gospodarcze, a rolą państwa było jedynie zapewnienie im wolności gospodarczej. Drugi to model gospodarki socjalistycznej, zakładający, że państwo jest głównym organizatorem życia gospodarczego - największym właścicielem, centralnym planistą i zarządcą działalności gospodarczej. Państwo to tworzyło struktury administracyjne do zarządzania gospodarką metodami nakazowo-dyrektywnymi. Samodzielność podmiotów gospodarczych była skrajnie ograniczona. W dzisiejszej gospodarce rynkowej oba te modele zostały zdecydowanie odrzucone. Realizowany jest więc w wielu państwach współczesnych model trzeci, który można określić jako model społecznej gospodarki rynkowej. Polega on na tym, że dla zapewnienia¬ prawidłowego funkcjonowania tej gospodarki, zwłaszcza zaś dla zachowania konkurencji i zapobiegania monopolizacji rynku, państwo musi stale oddziaływać na gospodarkę, stwarzając warunki rozwoju działalności gospodarczej. Tak realizowana funkcja oznacza istnienie interwencjonizmu państwowego w gospodarce, a interwencjonizm ten znany jest wielu współczesnym państwom. Organami realizującymi ten rodzaj wpływu państwa na gospodarkę są zarówno parlamenty, jak też organy administracji gospodarczej i finansowej. Stosują one, jako środki oddziaływania na gospodarkę, różnorodne instrumenty prawne i finansowe. Celem funkcji socjalnej państwa jest zapewnienie obywatelom zabezpieczenia społecznego, obejmującego: ubezpieczenie społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, zapewnienie odpowiednich warunków pracy i bytowania itp. Funkcja socjalna obejmuje również działania mające na uwadze zapewnienie wszystkim obywatelom pracę i godziwe za nią wynagrodzenia, zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę środowiska naturalnego przed skażeniami, zapewnienie obywatelom minimum egzystencji itp. Właściwa realizacja funkcji socjalnej stanowi ważny czynnik zapewnienia pokoju społecznego.
Administracja ma służyc ludziom. Własnym obywatelom, którzy ją wybrali do tego celu i liczą na nią.
Funkcja kulturalno-wychowawcza (nazywana czasem funkcją kulturalno—ideologiczną) to działalność zmierzająca do wykreowania i upowszechnienia w społeczeństwie idei politycznych, poglądów filozoficznych i moralnych, systemu ocen moralnych i innych wyobrażeń dotyczących życia społeczeństwa i funkcjonowania państwa. Zwalcza idee i wartości, które mu zagrażają. Prowadzi lub rozwija działalność oświatową, naukowo-badawczą, informacyjną i propagandową. Współdziała z innymi organizacjami także religijnymi, środkami masowego przekazu i szkołami. W realizacji funkcji kulturalno-wychowawczej decydującą rolę odgrywają środki niewładcze, takie jak (przekonywanie, pozytywne oddziaływanie). Są wykorzystywane jednak również restrykcje, posunięcia administracyjne i finansowe. Każde państwo, zarówno w przeszłości, jak i współcześnie realizuje działalność kulturalno-wychowawcza. Jednak sposób urzeczywistniania działań w ramach drugiego ze wskazanych kierunków może być różny. Nierzadko państwa wykorzystują te działania do indoktrynacji społeczeństwa, a dzieje się tak nie tylko w państwach niedemokratycznych. Tymi państwami jednak się nie zajmowałem, także muszę je pominąć, co z chęcią robię.
Funkcja zewnętrzna państwa to całokształt działalności prowadzonej w ramach jego stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi. Funkcję taką wykonuje każde państwo. Celem tej funkcji jest zapewnienie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz, ochrona jego terytorium, ochrona interesów wspólnoty politycznej i obywateli, zapewnienie korzystnych stosunków z innymi państwami. Czasem celem funkcji zewnętrznej jest agresja państwa poza swoje terytorium, nie mająca charakteru obrony, ale będąca formą ekspansji wobec innych państw. W ramach realizacji funkcji zewnętrznej dokonuje się utrzymywanie i rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi państwami.
Ważną rolę w tej funkcji odgrywa takżę działalność państwa zmierzająca do zapewnienia bezpieczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz od innych państw, podmiotów, organizacji. Działalność z uczestnictwem w rozwiązywaniu problemów bardzo niekiedy wykraczających poza scisłę granice dany państw bądź poza ich możliwości. Przeciwdziałanie ekspansji innych państw. Funkcja ta jest realizowana środkami pokojowymi w razie konieczności zaś niepokojowymi. Państwo w celu zapewnienia jak najlepszej realizacji tej funkcji współpracuje z różnymi organizacjami również religijnymi. Zaangażowane są wszystkie organy aparatu państwowego. Na plan pierwszy wysuwają się jednak struktury społeczne, jak dyplomacja, organizacje zajmujące się kontaktami gospodarczymi, kulturalnymi, naukowymi i innymi z zagranicą, armią, wywiad, kontrwywiad środki masowego przekazu. Funkcja zewnętrzna państwa realizowana jest obecnie przede wszystkim środkami niewładczymi,jakie państwu przysługuj, najczęściej o charakterze pokojowym(umowy, porozumienia, współpraca). Nie oznacza to jednak, iż państwa w razie konieczności nie sięgają po środki niepokojowe.
Na tym chciałbym zakończyć mój referat, dziękuję.
Tomczyk Łukasz
BIBLIOGRAFIA
1. Arystoteles, Polityka, Wrocław 1962
2. Chmaj M., .Żmigrodzki M, Wprowadzenie do teorii polityki, Wyd. Uniwersytetu Marii
Curie –Skłodowskei, Lublin 2001
3. Seidler G., Wstęp do nauki o państwie i prawie, Wyd. Morpol, Lublin 2000