Cele państwa

Cel państwa rozumiany jest najczęściej jako stan rzeczy, którego osiągnięcie władza państwa uważa za niezbędne dla organizacji państwowej. Każdy może stawiać państwu jakieś cele. Znaczenie społeczne mają jednak cele, jakie stawiają państwu rządzący, przywódcy. Oni mają szansę doprowadzić do osiągnięcia stawianych celów. Wśród celów stawianych przez państwo można wyróżnić cele globalne - finalne stawiane przed państwem i cele cząstkowe – etapowe. Realizacja celów cząstkowych ma przybliżyć cele globalne. „Inni piszą, że cele państwa mogą być celami różnych rzędów względnie stopni (a więc niższego i wyższego stopnia). Wskazują przy tym, że cele państwa mają z natury swój charakter celów wtórnych, a więc takich, dla osiągnięcia których nie wystarczy – jak to jest przy celach pierwotnych – jeden akt woli urzeczywistniający cel. Są one możliwe do urzeczywistnienia jedynie pośrednio” . Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów (finalnych i etapowych), państwo realizuje określone zadania. Bywa, że w rzeczywistości realizacja określonego zadania zamiast prowadzić do zamierzonego celu oddala od niego. Osiągnięcie celów zależy nie tylko od chęci tych co je stawiają. Zależy także od tego na ile cele rządzących są celami społeczeństwa. Jakie zaufanie ma społeczeństwo do władzy i czy te cele nie kolidują z celami innych państw. Cele muszą być celami osiągalnymi, muszą mieć zdolność mobilizowania szerszych kręgów społeczeństwa, nie mogą kolidować z interesami społeczności międzynarodowej, a zwłaszcza innych wpływowych państw. Odróżnia się więc cele realne i utopijne - nieosiągalne.
Każde państwo wytycza sobie określone cele. Ale podstawowym celem każdego państwa jest zachowanie własnego istnienia. Bez tego warunku tzn. bez istnienia państwa nie można realizować innych zadań. Najczęściej wymienianymi i najważniejszymi celami są cele służące społeczeństwu tj. dobro ogółu, zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona własności i interesu narodu jaki i jednostki. Ustanowienie i stosowanie prawa, służenie sprawiedliwości, zapewnienie i egzekwowanie praw obywatelskich. Obecnie jednymi z ważniejszych celów jest strzeżenie dziedzictwa narodowego, ochrona środowiska, rozwój i szerzenie kultury. Rząd w Polsce obecnie jako cel stawia osiągnięcie dobrobytu i wolności, jaki jest udziałem państw zachodnioeuropejskich. Cele muszą uwzględniać interesy i potrzeby cywilizacyjne grup społecznych oraz możliwości realizacyjne państwa. Cele stawiane przed państwem powinny być stabilne i trwałe bo wtedy wzrasta możliwość ich osiągnięcia.
Problem funkcji państwa pojawił się już w pismach starożytnych Greków, szczególnie u Arystotelesa. Pojęcie funkcji państwa często jest identyfikowane z celami lub zadaniami państwa, lub z podziałem działalności państwa na władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Funkcja państwa w najczęstszym rozumieniu to działalność państwa realizowana w podstawowych, głównych lub zasadniczych sferach życia społecznego. Istnieją także inne pojmowanie tych funkcji - jako następstwa działalności organów państwa rozpatrywane z określonego punktu widzenia , czy skutki działania władzy państwowej w stosunku (...) do potrzeb społeczeństwa jako całości oraz interesów i dążeń jego poszczególnych części . Większość jednak jest zdania, że funkcja państwa, całokształt działalności w określonej sferze życia społecznego. W zależności ile takich sfer życia społecznego zostanie wyodrębnione będzie jakaś określona liczba funkcji państwa. Od czasów Arystotelesa istnieje pogląd, że państwo prowadzi działalność w dwóch głównych sferach – sferze wewnętrznej i sferze zewnętrznej. A co za tym idzie sprawowane są dwie funkcje państwa wewnętrzna i zewnętrzna . Istnieje jednak autorzy, którzy wyodrębniają wiele sfer działalności państwa a co za tym idzie wiele funkcji. Jednym z nich jest S. Zawadzki żyjący w latach 1921-99, który wyodrębnił trzy stosowane równocześnie funkcje państwa. Pierwsza z nich to zakres aktywności państwa w danej sferze życia społeczeństwa mierzony m.in. wysokością wydatków państwowych, liczebnością i rozmiarami aparatu państwowego, działającego głównie w danej sferze życia, rozmiarami i intensywnością aktywności prawodawczej w tej sferze. Druga to znaczenie działalności państwa w danej sferze życia zarówno z punktu widzenia zaspakajania potrzeb społecznych, jak i z punktu widzenia interesów i potrzeb grób społecznych dominujących w danym państwie. Trzecia to specyficzne cechy działalności państwa w danej sferze życia, różniące tę działalność od aktywności państwa w innych sferach życia społecznego . Kierując się tymi kryteriami S. Zawadzki wyróżnił następujące funkcje państwa: funkcję wewnętrzną, gospodarczo – organizatorską, kulturalno – wychowawczą, socjalną i zewnętrzną. Spotykane są również inne klasyfikacje funkcji państwa np. J. Kowalski wyodrębnia dwie funkcje ochronną i organizacyjną . Jednak najbardziej rozpowszechniony jest podział na funkcje: zewnętrzną, wewnętrzną, ochrony ustroju, gospodarczą, socjalną i kulturowo – wychowawczą.
Funkcja wewnętrzna obejmuje całokształt działalności państwa zmierzający do utrzymania i umocnienia istniejącego systemu społeczno-gospodarczego, do jego przekształcenia zgodnie z interesami klasy dominującej. Obejmuje działalność ekonomiczną, organizacyjną, ideologiczną, a w razie konieczności przy pomocy siły fizycznej. Ta ostatnia ma miejsce gdy w grę wchodzi promowanie pożądanego systemu, bądź zwalczenie wszystkimi skutecznymi środkami wszystkiego, co mu zagraża. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo administracyjne, policyjne, więziennictwo, sądy, prokuratura a także w sytuacjach kryzysowych wojsko. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo . Inaczej tą funkcję określa J. Kuciński a mianowicie nazywa ją funkcją ochrony ustroju. Według niego jest to pierwszoplanowa funkcja dla działalności państwa. Na tę funkcję składa się całokształt działalności państwa w sferze wewnętrznych stosunków społecznych. Zapewnianie porządku i bezpieczeństwa publicznego wymaga podejmowania przez państwo różnorakich działań zmierzających do utrzyma spokoju i normalności zachowań w stosunkach międzyludzkich, do zapobiegania naruszeniom istniejącego porządku prawnego, do zagwarantowania instytucjom publicznym możliwości normalnego funkcjonowania a obywatelom bezpieczeństwa prawnego i faktycznego. Zabezpieczanie istniejącego systemu własności oznacza ochronę podstaw ekonomicznych i społecznych istniejącego w państwie ustroju politycznego, przez działanie na rzecz tych grup społecznych, które tworzą fundament społeczny państwa i władzy państwowej. Wyraża się to w ochronie mienia posiadaczy i w zabezpieczaniu własności przed jej naruszeniami w jaki¬kolwiek prawnie niedopuszczalny sposób. Zabezpieczeniem istniejącego systemu własności zajmują się w państwie zwłaszcza: sądy, organy admi¬nistracji, prokuratura, policja, służby ochrony państwa oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. W działaniach zabezpieczających organy te stosują różnorodne środki: akty normatywne, orzeczenia sądowe, akty administracyjne, środki przymusu, formy niewładcze.
Ochrona życia i nietykalności cielesnej obywateli to ważne zadanie każ¬dego państwa. Państwo nie może uchylać się od jego realizacji, musi - chcąc zachować autorytet i społeczne poparcie - zabezpieczać życie i nie¬tykalność cielesną swych obywateli przed jakimikolwiek działaniami go¬dzącymi w ich życie lub cielesną nietykalność, zwłaszcza zaś przed za¬machami przestępczymi, w tym zjawiskami terroryzmu. Ochroną życia i nietykalności cielesnej obywateli zajmują się przede wszystkim policja, służby ochrony państwa, sądy, prokuratura. Wykorzystuje się w działa¬niach ochronnych różnorodne środki - od prawodawstwa, przez orzeczenia sądowe, akty administracyjne, do różnych postaci przemocy, włącznie z przymusem fizycznym.
Funkcja gospodarcza państwa (w literaturze przedmiotu nazywana najczęściej funkcją gospodarczo-organizatorską ) to całokształt działalności państwa w sferze stosunków gospodarczo-społecznych. Łopatka uważa, że państwo powinno jak najmniej ingerować w te stosunki, oraz że ma rozlegle i istotne obowiązki do spełnienia. Polega na oddziały¬waniu państwa na procesy gospodarcze, na tworzeniu sprzyjających warunków dla gospodarki wykorzystania bogactw naturalnych, zapewnienie racjonalnego i ujednoliconego systemu miar i wag, wytyczenie dróg i innych szlaków transportu i komunikacji, zapewnienie bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowanie systemów irygacyjnych, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych wymagających kolosalnej koncentracji sił i środków, jak eksploatacja dna morskiego, opanowanie przestrzeni kosmicznej czy międzynarodowych systemów transportu towarów i ludzi. Zapewnienie systemu podziału dóbr między członków społeczeństwa i ochrona tego systemu. Państwa prowadzą działalność gospodarczą za pośrednictwem swoich przedsiębiorstw, banków. Monopolizują działalność gospodarczą w stosunku do pewnych dóbr np. produkcja broni, amunicji, alkoholu, tytoniu i soli. Chroni gospodarkę od nadmiernej ingerencji z zewnątrz, promuje jej rozwój. Działalność gospodarczą realizowało każde państwo, a i współcześnie aktywność tego rodzaju jest udziałem każdego państwa. Nie znaczy to jednak, że każde państwo urzeczywistnia tę działalność jednakowo - tak co do zasięgu i treści, jak i co do stosowanych form. Zróżnicowanie tej działal¬ności jest w największym stopniu rezultatem przyjętego ideologicznego modelu roli państwa w gospodarce. W uproszczeniu można w tym zakresie wskazać na dwa skrajne modele. Pierwszy to model klasycznej gospodarki liberalnej (XVIII i XIX w), który doktrynalnie zakładał maksymalne ograniczenie roli państwa w sferze ekonomicznej (koncepcja państwa nocnego stróża, hasła leseferyzmu). W modelu tym gospodarczo aktywne miały być niemal wyłącznie indywidualne podmioty gospodarcze, a rolą państwa było jedynie zapewnienie im wol¬ności gospodarczej. Drugi to model gospodarki socjalistycznej, zakładający, że państwo jest głównym organizatorem życia gospodarczego - największym właścicielem, centralnym planistą i zarządcą działalności gospodarczej. Państwo to two¬rzyło struktury administracyjne do zarządzania gospodarką metodami nakazowo-dyrektywnymi. Samodzielność podmiotów gospodarczych była skrajnie ograniczona. W dzisiejszej gospodarce rynkowej oba te modele zostały zdecydowanie odrzucone. Realizowany jest więc w wielu państwach współczesnych model trzeci, który można określić jako model społecznej gospodarki rynkowej. Polega on na tym, że dla zapewnienia¬ prawidłowego funkcjonowania tej gospodarki, zwłaszcza zaś dla zachowania konkurencji i zapobiegania monopolizacji rynku, państwo musi stale oddziaływać na gospodarkę, stwarzając warunki rozwoju dzia¬łalności gospodarczej. Tak realizowana funkcja oznacza istnienie inter¬wencjonizmu państwowego w gospodarce, a interwencjonizm ten znany jest wielu współczesnym państwom. Organami realizującymi ten rodzaj wpływu państwa na gospodarkę są zarówno parlamenty, jak też organy administracji gospodarczej i finansowej. Stosują one, jako środki oddzia¬ływania na gospodarkę, różnorodne instrumenty prawne i finansowe. Instrumenty¬ te są zgodne z regułami wolnego rynku, a pozwalają przy tym na realizację przez gospodarkę wolnorynkową niezbędnych celów społecznych.
Celem funkcji socjalnej państwa jest zapewnienie obywatelom zabezpieczenia społecznego, obejmującego: ubezpieczenie społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, zapewnienie odpowiednich warunków pracy i by¬towania itp. Funkcja socjalna obejmuje również działania mające na uwadze zapewnienie wszystkim obywatelom pracę i godziwe za nią wynagrodzenia, zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę środowiska naturalnego przed skażeniami, zapewnienie obywatelom minimum egzystencji itp. Właściwa realizacja funkcji socjalnej stanowi ważny czynnik zapewnienia pokoju społecznego. ). Funkcję socjalną realizują przede wszystkim organy administracji publicznej. Podstawowym sposobem jej realizacji są formy niewładcze. Współpracuje z organizacjami społecznymi - związki zawodowe, organizacje charytatywne, fundacje.
Funkcja kulturalno-wychowawcza (nazywana czasem funkcją kulturalno—ideologiczną) to działalność zmierzająca do wykreowania i upowszechnienia w społeczeństwie idei politycznych, poglądów filozoficznych i moralnych, systemu ocen moralnych i innych wyobrażeń dotyczących życia społeczeństwa i funkcjonowania państwa. Zwalcza idee i wartości, które mu zagrażają. Prowadzi lub rozwija działalność oświatową, naukowo-badawczą, informacyjną i propagandową. Współdziała z innymi organizacjami także religijnymi, środkami masowego przekazu i szkołami. W realizacji funkcji kulturalno-wycho¬wawczej decydującą rolę odgrywają środki niewładcze (przekonywanie, po¬zytywne oddziaływanie). Są wykorzystywane jednak również restrykcje, posunięcia administracyjne i finansowe. Każde państwo, zarówno w przeszłości, jak i współcześnie realizuje dzia¬łalność kulturalno-wychowawcza. Jednak sposób urzeczywistniania działań w ramach drugiego ze wskazanych kierunków może być różny. Nierzadko państwa wykorzystują te działania do indoktrynacji społeczeństwa, a dzieje się tak nie tylko w państwach niedemokratycznych. Ogólnie należy stwier¬dzić, że obecnie, wobec wielości dóbr i wartości niezbędnych do przyswoje¬nia w życiu, wypełnianie funkcji kulturalno-wychowawczej staje się coraz trudniejsze.
Funkcja zewnętrzna państwa to całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi. Funkcję taką wykonuje każde państwo. Celem tej funkcji jest zapewnienie bez¬pieczeństwa państwa na zewnątrz, ochrona jego terytorium, ochrona intere¬sów wspólnoty politycznej i obywateli, zapewnienie korzystnych stosunków z innymi państwami. Czasem celem funkcji zewnętrznej jest agresja państwa poza swoje terytorium, nie mająca charakteru obro¬ny, ale będąca formą ekspansji wobec innych państw. W ramach realizacji funkcji zewnętrznej dokonuje się utrzymywanie i roz¬wijanie stosunków politycznych, gospodar¬czych i kulturalnych z innymi państwami. Działalność w tym zakresie stanowi rozległą dziedzinę aktywności wielu organów państwa, przede wszystkim organów władzy wykonawczej Państwa utrzymują i rozwijają¬¬ zarówno stosunki dwustronne (bilateralne), jak też stosunki wielostron¬ne (multilateralne), w tym często w ramach wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych .
Ważną rolę w tej funkcji odgrywa też działalność zmierzająca do zapewnienia bezpieczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz od innych państw, podmiotów, organizacji. Działalność z uczestnictwem w rozwiązywaniu problemów wykraczających poza granice państw bądź poza ich możliwości. Przeciwdziałanie ekspansji innych państw. Funkcja ta jest realizowana środkami pokojowymi w razie konieczności zaś niepokojowymi. Państwo w celu zapewnienia jak najlepszej realizacji tej funkcji współpracuje z różnymi organizacjami również religijnymi. Zaangażowane są wszystkie organy aparatu państwowego. Na plan pierwszy wysuwają się jednak struktury społeczne, jak dyplomacja, organizacje zajmujące się kontaktami gospodarczymi, kulturalnymi, naukowymi i innymi z zagranicą, armią, wywiad, kontrwywiad środki masowego przekazu. Funkcja zewnętrzna państwa realizowana jest obecnie przede wszystkim środkami niewładczymi, o charakterze pokojowym (umowy, porozumienia, współpraca). Nie oznacza to jednak, iż państwa w razie konieczności nie się¬gają po środki niepokojowe.
Trafnie przy tym zwrócono uwagę, że między funkcjami wewnętrznymi państwa i jego funkcją zewnętrzną zachodzi ścisła więź. Pozycja państwa w stosunkach zewnętrznych zależy bowiem od jego siły wewnętrznej, mierzonej m.in. stabilnością ustroju społeczno-politycznego, rozmiarami bogactwa sfery ekonomicznej, liczebnością, wykształceniem i poziomem kultury ludności, zasobami naturalnymi, talentami przywód¬czymi osób kierujących państwem, ale także wkładem państwa do ogólno¬ludzkiej skarbnicy wartości i dokonań .

BIBLIOGRAFIA:


Kuciński J., Podstawy wiedzy państwie, Warszawa 2003
Łopatka A., Prawoznawstwo. Wprowadzenie, Warszawa 2003
Stawecki T., Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2003