Doktryny polityczne i prawne

PAŃSTWO

1. PAŃSTWO EUROPEJSKIE. DEFINICJA I ZASIĘG. PERIODYZACJA
Teoria współczesnego państwa ukształtował się dopiero miedzy XVIII a XIX wiekiem. Dziś państwo jest polityczną organizacją społeczeństwa wyposażona w suwerenną władzę, jest też organizacją terytorialną i przymusową, porządkiem służącym do spełnienia, osiągnięcia pewnych narodowych celów, historią instytucji i relacji miedzy nimi, władza państwową a społeczeństwem. Na państwo składaj się takie elementy jak:
- Terytorium
- Ludność (społeczeństwo)
- Władza (najwyższa)
- Kultura
- Prawo
- Język
Terytorium państwa to zakres sięgania władzy państwowej na określonym terenie (jest to zarówno obszar lądowy i w głąb ziemi jak i wody przybrzeżne, strefa powietrza nad obszarem państwa, statki wodne i powietrzne należące do tego państwa).
Pierwotnie państwo postrzegane było jako wytwór woli boskiej a władza monarsza jest odbiciem woli boskiej. Do IX – X wieku państwo miało charakter osobowy – dopiero później zasięg terytorialny. Korzenie państwowości europejskiej wywodzą się od kilku czynników. Tradycja ludów wędrownych – podstawową jednostką organizacji stanowił ród, kilka rodów składało się na plemię, które tworzyły państwa szczepowe (plemienne), których ustrój nazywany jest demokracja wojenną. Kultura antyczna (Grecja, Rzym). Kultura judeo – chrześcijańska.
Periodyzacja:
Państwo plemienne
Państwo feudalne (monarchia wczesnofeudalna, rozdrobnienie feudalne)
Monarchia stanowa
Monarchia absolutna
Państwo kapitalistyczne

2. WPŁYW GERMAŃSKIEJ TRADYCJI NA ROZWÓJ EUROPEJSKIEGO MODELU PAŃSTWA
W czasie, gdy nad Morzem Śródziemnym rozwijały się państwa niewolnicze, a Rzym dochodził do swej wielkiej potęgi, północna Europa zasiedlona była już przez ludy celtyckie, germańskie i słowiańskie, które stały na niższym poziomie rozwoju społecznego i żyły w ustroju wspólnoty pierwotnej. Ludom germańskim przypadła największa rola w likwidacji cesarstwa zachodniego.

Najstarsze wiadomości pisane o Germanach pochodzą od Cezara (I w. p. n. e.) i Tacyta (I w. n. e.). W okresie plemiennym gospodarka rolna była prymitywna, brak było zwartego osadnictwa. Większość ludności stanowili wolni. Wśród nich wyróżniały się grupy bogatszych możnych. Istnieli też niewolnicy rekrutujący się z jeńców wojennych, którzy byli osiedlani na roli na warunkach podobnych do kolontu rzymskiego (niewolnictwo patriarchalne). U niektórych plemion germańskich występowała też ludność półwolna, która rekrutowała się z ludności podbitego plemienia.

Po zakończeniu wędrówek Germanów i zalamaniu się rewindykacyjnego programu Justyniana istniały w Europie Zachodniej trzy duże niejednolite państwa: państwo Franków, państwo Wizygotów i państwo Longobardów. Były to państwa germańskie. Kolebką ludów germańskich była Skandynawia i Półwysep Jutlandzki. Ekspansję na południe Germanie rozpoczęli w 1 tysiącleciu p.n.e. wypierając ludy celtyckie. Germanie Zachodni dotarli do Renu i Dunaju i próbowali opanować Galię, na co nie pozwolili im Rzymianie. Wśród nich największego znaczenia nabrali Frankowie. Germanie Wschodni dotarli do Odry, Wisty i dalej. Najpotężniejsi nich to Goci, którzy dotarli aż do Morza Czarnego i zagrozili państwu rzymskiemu. Jednak i tym też się nie powiodło i zostali wyparci znad Dunaju. Z Rzymem łączyły ich jednak stosunki handlowe i dyplomatyczne. Germanie korzystali wyrobów rzemiosła rzymskiego i naśladowali Rzymian. Wraz z wpływami politycznymi i kulturalnymi Rzymu wśród germanów pojawiła się religia rzymska – chrześcijaństwo. W późniejszym okresie Wizygoci zaczęli osiedlać się w Tracji za zgodą cesarz i od tej pory zaczynają się walki przeciw Rzymianom, a później razem z nimi przeciwko innym plemionom germańskim w nagrodę otrzymali zachodnią Akwitanię. Plemiona germańskie były bardzo rozdrobnione, panowały wśród nich konflikty, trwały walki. Ludy wędrowne, do których zaliczają się germanie, wniosły do modelu państwa europejskiego przywódczą role monarchy, wodza, członka ich społeczności, który odznaczał się nie tylko wielką siłą i hartem w boju, ale i charyzmą boskiego pochodzenia, pojawienie się arystokratycznej grupy rządzącej (państwo nie miało na początku charakteru państwa terytorialnego, ale opierało się na związku osób) jako jego tak jakby gwardii przybocznej i dworu zaufanych współplemieńców, dorównujących mu siła, lecz pozbawionych charyzmy. Oparcie państwa na militarnej sile, co prowadziło do sytuacji, że armia będąc aparatem agresji i ucisku dawała ochronę i obronę przed ewentualnym najeźdźcą w samych początkach państwowości tylko dzięki drużynie można było – zachować wewnętrzny ład i porządek zdobyć nowe ziemie i poddanych. Pojawienie się problemu władztwa gruntowego (system feudalny, lenny) – powstał stosunek prawny miedzy władcą a poddanymi, którego przedmiotem była ziemia. Podmiot z zamian za nadanie gruntowe przysięgał wierność i zobowiązywał się do pełnienia służby wojskowej oraz dworskiej. Ziemia praktycznie dawała środki do utrzymania państwa.

3. WPŁYW ANTYCZNEJ TRADYCJI NA ROZWÓJ EUROPEJSKIEGO MODELU PAŃSTWA
Kultura antyczna to przede wszystkim dwa ośrodki:
· Grecja (Ateny; Sparta) związana z nią tradycja polis (państewka przezywały także ewolucję ustrojowa od monarchii poprzez ustrój arystokratyczny po demokrację. Dopiero podbój Aleksandra Wielkiego położył kres niezależności greckich polis, wprowadzając model monarchii hellenistycznej.
· Rzym (teoria romanistyczna) który także przezywał zmiany ustrojowe od monarchii przez republikę po cesarstwo
Pogląd, że kultura średniowiecza (państwo jego organizacja oraz prawa) nawiązują do tradycji rzymskiej. Kultura ta szczególne odbicie znalazła w pojęciu cesarza w Niemczech od X wieku, kiedy to cesarze niemieccy łączyli w swoim ręku godność cesarzy rzymskich.

4.WPŁYW TRADYCJI JUDAJSKO – CHRZEŚCIJAŃSKICH NA ROZWÓJ UROPEJSKIEGO MODELU PANSTWA
Państwo, to przeciwstawienie temu co państwowe, tego co boskie (oddzielenie świata państwowego od boskiego). Sytuacja zmieniła się wraz z rozwojem chrześcijaństwa: 312r. cesarz Konstanty nadał chrześcijaństwu miano religii panującej. Cesarz miał być osobą wybraną przez Boga, jego przedstawicielem na ziemi, miał mieć jednocześnie wpływ na Kościół. Wprowadzenie monoteizmu potwierdziło monokrację instytucjonalną. Na zachodzie inna doktryna (wg Św. Augustyna – świat boski światem bezkresnym). Zabrakło tradycji cesarstwa, ale papiestwo pozostało. Cesarz przeniknął wszystkie instytucje. Kościół i religia stały się częścią państwa. Teoria papieża, że istnieje dwuwładza (świecka potestas, podporządkowana papieskiej auctoritas) wywoływała liczne konflikty. Koncepcja monoteistycznej władzy już w Starym Testamencie (jeśli Bóg stworzył Królestwo Niebieskie, to jest to najlepsza forma). Judaizm – władca jest wybrańcem boskim, władza jest prawie jak sakrament, namaszczenie. Bezpieczeństwo, sprawiedliwość, dobrobyt. Władca adoptowanym synem boskim. Kobiety nie miały praw, ważne tylko, jeżeli chodzi o małżeństwo.

5. UNIWERSALNA KONCEPCJA PAŃSTWA
Uniwersalna koncepcja państwa oparta była o państwo frankońskie kiedy to w 800 roku Karol wielki został koronowany w Rzymie przez papieża Leona III na cesarza, ten fakt, wynikający w pewnym sensie ze słabości papiestwa, które nie mogąc poradzić sobie z najeźdźcami musiało szukać oparcia we władzy świeckiej, doprowadził do zasadniczej zmian w pojęciu władzy monarszej. Cesarz był przywódcą świata chrześcijańskiego do walki z pogaństwem (godność t ostała mu powierzona przez papieża)
Odpowiadał za bezpieczeństwo i porządek w państwie
Był najwyższym prawodawcą
Był najwyższym sędzią
Król z bożej łaski Dei gratia – ograniczony był tylko prawem bożym
Najwyższy wódz (decydowł o wojnie i pokoju), nażywszy rozjemca w sporach między podmiotami
Następcy Karola Wielkiego (Karolingowie) zaczęli szerzyć taka teorie, że władza cesarza to zwierzchnia władza świecka nad całym światem chrześcijańskim – teoria uniwersalnej władzy cesarskiej. Jednak ta teoria wygasła wraz z Karolingami. Jej odrodzenie nastąpiło w Niemczech wraz koronacją Ottona I w 962 r. z rąk papieskich na cesarza. Cesarze zaczęli uważać się za panów świata – dominus mundi. Teoria zwierzchnictwa cesarskiego nad nawróconymi ludami pogańskimi. Teoria wyłączności praw cesarzy do nadawania monarchom korony królewskiej czy obsadzania papieży (na jej gruncie nastąpił konflikt papiestwa z cesarstwem). W Niemczech zmierzch uniwersalizmu cesarskiego nastąpił w Xiii wieku a od XV w. widoczny jest jego ostateczny upadek – w tytulaturze cesarzy, którzy nazywani byli cesarzami rzymskimi narodu niemieckiego, co oznacza, że ich władz ograniczała się już tylko do narodu niemieckiego.



6. PRAWA I PODSTAWY WŁADZY MONARSZEJ W PANSTWACH EUROPEJSKICH OKRESU ŚREDNIOWIECZA
Pozycja monarchy wynika z uznana, co sam zdobył swą działalnością, przede wszystkim działaniem politycznym. Pozycja monarchy była modyfikowana zgodnie z rozwojem państwa.
Atrybuty monarchy:
Możliwość sprawowania wymiaru sprawedliwości
Zarządzanie siła zbrojną
Podejmowanie decyzji w zakresie stosunków międzynarodowych
Kwestia zarządzania środkami, które były pierwotnym skarbem państwa; możliwość ściągania środków (np. daniny) i rozporządzania nimi
Kwestia związana z zarządzaniem urzędami państwowymi – monarcha sam decydował o obsadzie stanowisk
Kwestie wojen – były ważnym sposobem funkcjonowania danego państwa, czymś naturalnym dal kraju, istotnym środkiem dochodów państwa i jego rozwoju. Wojna mogła być prowadzona wtedy, gdy monarcha posiadał poddanych (zaplecze).
W państwie europejskim zaczęły pojawiać się nowe stosunki społeczne. W pewnym momencie wpływy z szybkich wypraw wojennych stawały się niemożliwe. Ponieważ nie było środków na utrzymanie wielkiej armii, należało ja sfeudalizować – to pociągało za sobą nowe ustroje państwowe. Potrzeba finansowania wielkich drużyn była początkiem podziałów stanowych.
Monarcha, by zachęcić społeczeństwo do służby, obdarowywał je ziemią. Zobowiązanych do służby dodatkowo wyposażał w dodatkowe elementy prawne, początkowo indywidualne, później grupowo.
Społeczenstwo zobowiązane w ten sposób do służby wchodziło w konflikty w różnych kwestiach:
? Służba wojskowa – długie wyprawy wojenne, uciążliwe dla całych rodzin (co się stanie w przypadku dostania się do niewoli, okaleczenia, śmierci)
? Ludzie zobowiązani do służby utrzymywali się uprawy ziemi, otrzymanej od monarchy – woleli opłacać najemników, którzy mieliby służyć za nich
? Dodatkowe środki wojenne zdobywano mając pozwolenie pewnej grupy społecznej
? Konflikt miasto – rycerstwo
Władcom krajów Europy Zachodniej udało się skumulować w swoim ręku duży zakres władzy, ponieważ:
« Od XVI w. w problemach religijnych ugrzęzły państwa Europy Zachodniej (rozwarstwienie, reformacja zmieniły oblicze społeczne i polityczne wielu społeczeństw, doprowadziły również do wojen wewnętrznych)
« Na skutek wojen religijnych monarcha zagarnął majątki lezące wcześniej do Kościoła
« Monarcha mógł sterować społeczeństwem za pomoc religii
« Wzmocnienie pozycji monarszej wiązało się z wymuszaniem decyzji na stanach dotyczących np. wojen, podatków
« Monarcha wymuszał na stanach pieniądze na prowadzenie wojen, utrzymanie armii
Monarcha pomijał dotychczasowe porządki dziedziczenia. Często likwidowano elekcyjność – wprowadzono dziedziczność tronu. Władca często stanowił prawo. Tworzył aparat stanowiący prawo królewskie, który kodyfikował dotychczasowe reguły prawne. Władcę ograniczały prawa boskie, był królem „z bożej łaski”. Po rozdrobnieniu feudalnym władca przestał być właścicielem państwa a stał się najwyższym organem władzy w państwie.

7. SYSTEM LENNY W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH
W ścisłym znaczeniu, wynikającym ze stosowania w łacinie średniowiecznej słów feudum (lenno) i feudalis (obdarzony lennem, lennik), feudalizm określa charakterystyczne dla Europy wieków średnich stosunki osobiste między seniorem a jego wasalem i jest definiowany jako wynikający z tych stosunków system społeczny praw i powinności, w którym ziemia oraz inne źródła dochodu są przekazywane w lenna wasalom winnym panu zwierzchniemu – seniorowi określone służby i osobistą wierność. Feudalizm narodził się w karolińskiej Francji w VIII – IX w – stosunki osobiste, łączące możnych ze służącymi im wojownikami, polegające na wierności i służbie wasala oraz opiece seniora, zostały wykorzystane przez Karola Wielkiego do umocnienia jego władzy.

W zamian za wierność i służbę nadawał on swoim urzędnikom, zarazem wasalom, majątki ziemskie jako dożywotnie beneficja; zachęcał ich też do budowania na podobnej zasadzie sieci zależności osobistych w stosunkach z ludźmi im podporządkowanymi. System ten rozwinął się w IX – XI w., prowadząc stopniowo do przekształcenia się beneficjów w dziedziczenie lenna i objęcia stosunkami wasalno – lennymi niższych warstw ludności. Z Francji system feudalny został przeniesiony do Italii, Anglii, Niemiec i n Półwysep Iberyjski.

Ponieważ z posiadaniem lenna było związane przyznanie uprawnień władzy publicznej, podatkowej, policyjnej i sądowej uległy ode decentralizacji i zawłaszczeniu przez feudałów. Zjawisko to szczególnie silnie wystąpiło we Francji i w północno – środkowych Włoszech, gdzie słaba władza centralna nie była w stanie przeciwdziałać procesom rozdrabniania feudalnego. Prawo lenne, rozwijające się do XII – XIII w. jako prawo zwyczajowe, oraz związany z nim rytuał hołdu i inwestytury )nadani lenna a pomocą znaku: chorągwi lub pierścienia) miały wiele lokalnych wariantów. W lenno była przekazywana zarówno ziemi, jak i niektóre dochody (np. dziesięciny). W rezultacie nadawania przez wasali królewskich lenn feudałom niższej kategorii, a przez tych ostatnich rycerzom, utworzył się system leności feudalnych, na których szczycie znajdował się monarcha – suzeren (tzw. drabina feudalna). Jednak w wyniku dziedziczenia lenn oraz obrotu nimi stosunki społeczne uległy komplikacjom: lennik seniora z tytułu posiadania jednych dóbr mógł jednocześnie być jego panem zwierzchnim w innych dobrach. Na większości obszarów zachodniej Europy system feudalny objął całość społeczeństwa, nawet tam jednak nie doszło do całkowitego zaniku majątków wolnych, nie obciążonych świadczeniami na rzecz pana feudalnego (alodia). Postępująca od XII w. konsolidacja królestw oraz wzmocnienie oraz wzmocnienie władzy centralnej zahamowały proces rozdrabniania władzy publicznej. Usuwanie z ziem nieposłusznych lenników i konfiskata ziem, recepcja prawa rzymskiego, a wraz z nim koncepcji suwerenności i odpowiedzialności monarchy za ład prawny i porządek publiczny, reorganizacja i rozbudowa administracji centralnej, wprowadzenie wojsk najemnych, wreszcie zastąpienie osobistych stosunków zależności stosunkami miedzy władcą a poddanymi prowadziły w późnym średniowieczu do ukształtowania się społeczeństwa stanowego i zaniku systemu lenno – wasalnego. Jako system polityczno – prawny feudalizm miał zastosowanie także w stosunkach międzynarodowych. Feudalizm oddziaływał na całokształt średniowiecznej cywilizacji europejskiej, przesądzając m. in. O powstaniu na Zachodzie wyższej i niższej szlachty oraz mającej zasięg europejski kultury rycersko – dworskiej. Wywarł tez wpływ na formy ustrojowe późnośredniowieczne i nowożytne monarchii stanowej. Wywodzące się z feudalizmu koncepcje: prawa do wyrażania zgody na nakładanie nowych podatków i równowagi praw i obowiązków w stosunkach między wasalem a seniorem przyczyniły się do sformułowania zasad funkcjonowania zgromadzeń stanowych. W Polsce postępująca od XIII w. recepcja prawa lennego, związana z kolonizacja na prawie niemieckim, szerszy zasięg uzyskała jedynie na Śląsku, Pomorzu i w państwie krzyżackim; w pewnym stopniu stosowano to prawo również na podbijanej od 1340 r. Rusi.

Systemy lenne różnych państw europejskich nie były jednakowe, a zawierały swoje specyficzne cechy:
Francja – król był najwyższym zwierzchnikiem lennym mimo iż nie posiadał danej władzy do pośrednich wasali swoją pozycje potrafił wykorzystać do powiększania domeny królewskiej – przysługiwało mu bowiem prawo do wszystkich lenn bezdziedzicznych i skonfiskowanych, przez co królowie Francji prowadzili kraj ku zjednoczeniu
Niemcy – król także był najwyższym zwierzchnikiem lennym lecz powiększanie domeny królewskiej zostało ograniczone przez tzw. PRZYMUS LENNY – musieli bowiem opróżnione lenno w ciągu roku dać innemu wasalowi (zgodnie z zasadą, że „to co stało się lennem, musi nim pozostać”)
Anglia – polityka rozdawnictwa lenn prowadzona była w taki sposób by nie doprowadzić do wielkich własności ziemskich:
Ż Urzędy nie wiązały się z lennami (tak jak na kontynencie)
Ż Hierarchia ograniczała się do dwóch stopni: bezpośredni wasale króla i wasale lenników królewskich
Ż Królowie posiadali zwierzchnictwo nad wszystkimi wasalami

8. RADY MONARSZE I RADY PAŃSTWA W PANSTWACH EUROPEJSKICH OKRESU ŚREDNIOWIECZA
Pojęcie rad zakorzenione jest ściśle w germańskiej tradycji wieców – zgromadzeń ludowych wszystkich wojowników.
Państwo Franków – miejsce wieców zajęły placita jako reprezentacja świeckiej i duchowej arystokracji. Miały charakter doradczy wobec króla. Od IX w. zaczęły decydować o sprawach państwowych, co oznaczało poddanie władzy królewskiej kontroli możnych.
Francja – Kuria królewska (na wzór placitów). Wszyscy wasale korony, których poparcia potrzebował król. Stały się radami feudalnymi, podobnymi do rad zwoływanych przez wielkich seniorów w ich władztwach. Znaczenie kurii, jej stosunek do władzy królewskiej, układały się różnie w zależności od osobistego autorytetu króla. Kuria była potrzebna królowi do pomocy w zarządzie państwa, którego agendy, zwłaszcza sądownicze, powiększały się. By podołać nowym zadaniom, król w XIII w. zaczął powoływać do kurii obok arystokracji feudalnej również elementy fachowe. Proces ten doprowadził ostatecznie na przełomie XIII/XIV w. do wyłonienia się z kurii następujących organów:
? Ścisłej Rady Królewskiej
? Parlamentu, jako organu sądowego
? Izby Obrachunkowej dla spraw skarbowych
? Z instytucją kurii związane jest też powstanie Stanów Generalnych jako zgromadzenia stanowego
Niemcy – Zjazd nadworny (Hoftarg). Charakter podobny do francuskiej kurii królewskiej. Zjazd bezpośrednich wasali królestwa, książąt świeckich i duchownych. Zwoływał go król, wedle swego uznania wyznaczając miejsce, termin i listę osób powołanych. Hoftag rozstrzygał o najważniejszych sprawach. Był powoływany tam, gdzie przebywał król.
Sejm Rzeszy (Reichsag). Przekształcony Hoftag, z ustalonym składem. Nie miał uprawnień ustawodawczych. Jego uchwała wymagana w trzech sprawach: podjęcia przez króla wyprawy koronacyjnej do Rzymu, powołania książąt Rzeszy na wyprawę wojenną, nałożenia podatków ogólnopaństwowych. Zsiadali w nim tylko bezpośredni wasale Rzeszy i przedstawiciele miast cesarskich. Nie był reprezentacją stanów. Zasiadali reprezentacji dla ziem, w których rządzili.
Sejm krajowy (Landtag). W poszczególnych monarchiach. Zajmowały się uchwalaniem podatków, miały udział w zarządzie kraju i ustawodawstwie krajowym.
Anglia – Rada Królewska, tworzyli ją dygnitarze nadworni. Obok nich król powoływał też na naradę bezpośrednich wasali. Były to zgromadzenia dygnitarzy i kurii feudalnej (obejmowało wspólną nazwą kurii królewskiej). Miała charakter doradczy, wykonywała sądownictwo w sprawach między wasalami korony jako sad parów oraz w innych sprawach, które docierały do sadu królewskiego w drodze apelacji. Wkrótce zaczęto odróżniać Wielka Radę i mniej od niej liczną Radę Zwyczajną. W miarę rozszerzania się i wzrastającego zróżnicowania zadań administracyjnych, z kurii zaczeły się wydzielać odrębne organy:
Exchequer jako najwyższy organ skarbowy i działający w jego ramach Sąd Exchequeru
Sądy królewskie: Sąd Ławy Królewskiej i Sąd Spraw Pospolitych
Izba Lordów jako wyższa izba Parlamentu oraz sam Parlament
Rada Zwyczajna (Ściślejsza)
Czasy wczesnonowożytne – monarchie absolutystyczne
Organizacja Rady Królewskiej we Francji uzyskała stały charakter na początku XVI w. W jej skład wchodziło się z racji pochodzenia i godności (książęta, wielcy urzędnicy), przywileju (radcy tytularni) lub nominacji (radcy zwyczajni i referendarze). Od drugiej połowy XVII w. przestali w niej zasiadać członkowie z pochodzenia i godności (z wyjątkiem kanclerza), jak również zlikwidowano urząd radców tytularnych. Ich miejsce zajęli nowi urzędnicy centralni (generalny kontroler finansów i sekretarz stanu). Ustalił się też ostateczny podział Rady na cztery sekcje: Rade Stanu, Radę Depesz, Radę Finansów i Radę Prywatną. Rada Stanu (Rada Tajna) składała się króla i kilku najważniejszych urzędników centralnych (ministrów stanu). Odgrywała najważniejsza rolę, zajmując się polityką zagraniczną i głównymi sprawami w zakresie polityki wewnętrznej. Rada Depesz (Rada Sprawozdań) obradowała pod przewodnictwem króla, w składzie obejmującym członków Rady Stanu, poszerzonym o właściwych ministrów. Rozstrzygała kwestie zarządu wewnętrznego oraz orzekała w sprawach spornych z zakresu administracji. Rada Finansów, w której główna rolę odgrywał generalny kontroler finansów, zajmował się najważniejszymi sprawami finansowymi państwa, np. ustalaniem wysokości podatków, rozdziałem ich wysokości na okręgi itp. Rada Prywatna (Rada Spraw Procesowych) obradowała pod przewodnictwem kanclerza, w składzie obejmującym 4 sekretarzy stanu, 30 radców reprezentujących wszystkie stany, oraz kilku referendarzy. Pełniła wyłącznie funkcje sądowe. Działała jako: sąd kasacyjny 0 znosząc wyroki innych sądów wydane z naruszeniem prawa materialnego lub procesowego, sąd administracyjny – rozpatrując spory miedzy jednostkami a organami administracyjnymi, oraz sąd kompetencyjny – rozstrzygając spory o własność sadową miedzy sadami najwyższej instancji.
W Anglii Rada Królewska została zreorganizowana przez Henryka VIII, przyjmując odtąd nazwę Rady Tajnej. Przewodniczył jej król. W skład Rady wchodzili mianowani przez niego członkowie. Wywodzili się oni spośród dygnitarzy koronnych i nowo utworzonych tzw. sekretarzy stanu. Jedna z komisji Rady Tajnej był Sąd Izby Gwiaździstej (nazwa od malowidła na stropie komnaty, w której się zbierał), rozpatrujący m. in. sprawy dotyczące bezpieczeństwa państwa, nadużyć urzędników itp., innymi – Sąd Próśb (sprawy cywilne). Sad Wysokiej Komisji (sądownictwo kościelne).
W Prusach początkowo główną role odgrywała, wywodząca się z Brandenburgii, Rada Tajna (zreorganizowana w 1651r. ), zajmująca się polityka zagraniczną, wojskiem i finansami. Jej działanie zależało wyłącznie od decyzji elektorskich. Pod koniec XVII w. wyodrębniły się z niej inne organy centralne, m. in. Tajna Kamera Nadworna, zwana od 1713 r. Generalna Dyrekcją Finansów (zarząd domenami, pocztą, cłami, lasami, itp.) oraz Urząd Generalnego Komisarza Wojny – od 1713 r. Generalny Komisariat Wojny (zarząd wewnętrzny państwem, kwatermistrzostwo itp.). W 1723 r. dokonano unifikacji obu organów, tworząc Generalny Dyrektoriat. Przewodniczył mu formalnie król, często zastępowany przez jednego z ministrów. Wyodrębniono dla spraw zagranicznych Ministerstwo Gabinetowe, którym od 1728 r. kierował osobiście król, a dla spraw sądowych Ministerstwo Sprawiedliwości (1737 r.) oraz szereg innych organów centralnych, np. Generalny Urząd Poczt, Tajna Kancelarię Wojskową.

9. PAŃSTWO PERSONALNE OKRESU ŚREDNIOWIECZA
Cechą charakterystyczną państwa średniowiecznego było specyficzne ujęcie państwa i władzy królewskiej oraz ich wzajemnej relacji. Państwo miało wówczas charakter prywatny a nie publiczno – prawny, zatem było monarchia patrymonialną (od patrimonium tzn. ojcowizna, majątek), według której królowie dysponowali sprawami państwowymi jak swoja własnością (byli właścicielami państwa i poddanych).

Zasada patrymonialności znalazła odbicie w sposobie dziedziczenia królestwa i systemie następstwa tronu. Państwo podlegało jak gospodarstwo prywatne podziałowi między synów po śmierci ojca. Stwarzało to często ujawniające się zagrożenia dla jedności państwa, ale przez dziedziczenie umacniało monarchię i dynastie na tronie (dlatego też dążenie monarchów do wprowadzenia dziedziczności tronu).

Te tendencje obecne są już w państwie frankońskim, w którym zakres władzy królewskiej był bardzo szeroki choć ulegał również pewnym ograniczeniom. Król posiadł władze wojskową, wykonawczą, ustawodawczą – był „strażnikiem pokoju królewskiego” (pax regia), który bronił wszystkich mieszkańców a jego naruszenie było szczególnie karane (przestępstwo przeciw mirowi królewskiemu).

W Anglii silna władza królewska wynikała z faktu ciągłego podboju tego terytorium (zdobywania go). Król uważał się za właściciela całej ziemi angielskiej obok hierarchi lennej (król najwyższy zwierzchnik lenny powstał stosunek podporządkowania wszystkich poddanych królestwu).

10. PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ STANÓW W EUROPIE
Różnice społeczne utrwalone w podziale na stany wyłoniły się w epoce feudalizmu. Przez stan społeczny należy rozumieć grupę społeczną, różniąca się od innych grup nie tylko wykonywanym zwodem i faktycznym położeniem w społeczeństwie, ale i stanowiskiem prawnym. Każdy stan miał własne przywileje i rządził się własnymi prawami oraz zdobył własne prawa polityczne. Stany pojawiły się więc w społeczeństwie feudalnym dopiero po uzyskaniu przez dane grupy odrębnego stanowiska prawnego.
Rycerstwo – późniejsza szlachta, wywodziła się w Europie z porzymskich właścicieli ziemskich i różnych etnicznie wasali, zaś na terytoriach nie należących nigdy do imperium rzymskiego – ze starszyzny rodowo – plemiennej, której udało się zgromadzić większą własność oraz wojowników. Wejście do kształtującego się stanu polegało na podjęciu służby wojskowej, której konsekwencja było otrzymanie lenna. Potem wymagano pasowania na rycerza oraz urodzenia w rodzinie rycerskiej. Pasowanie było początkowo równoznaczne z nobilitacją, czyli nadaniem szlachectwa.
Duchowieństwo – należało do grupy stanów uprzywilejowanych i odgrywało ogromną role społeczną, ekonomoczną i polityczna. Duchowieństwo dzieliło się na podstawie posiadanych święceń na wyższe i niższe. W ramach swego stanu duchowni pełnili tez różne urzędy i funkcję, nie pozostające bez wpływu na ich pozycję w społeczeństwie. Do wyższego duchowieństwa należeli katoliccy biskupi i opaci, prawosławni archimandryci. Niższe duchowieństwo stanowili prezbitrzy w Kościele katolickim i prawosławnym, pastorzy i ministrowie w Kościele Reformowanym.
Duchowieństwo podlegało przepisom prawa kanonicznego, formułowanym przez władzę kościelną do tego uprawnioną (papieże, biskupi w diecezjach). Faktyczną pozycję duchowieństwa określała jego zamożność. Do najbogatszej warstwy duchowieństwa należeli członkowie episkopatu i zwierzchnicy klasztorów. W Kościele zachodnim posiadali oni rozległe dobra, obdarzone immunitetami, a biskupi ordynariusze diecezji pobierali od ludności wysoką dziesięcinę.
Chłopi – nie posiadali ziemi na własność, użytkowali jedynie dziedzicznie gospodarstwa, których właścicielem był panem feudalnym: monarcha, szlachcic lub instytucja kościelna. Obok kmieci posiadających gospodarstwa, do stanu chłopskiego zaliczano również uboższe grupy ludności wiejskiej, tj. zarodników, posiadających niewielkie działki i bezrolnych, pracujących jako najemcy w majątku pana, bogatego kmiecia lub sołtysa. Chłopi posiadali wolność osobistą, prawo do dziedziczenia gospodarstw a nawet ich sprzedaży pod określonymi warunkami. Wieś zyskała także samorząd, którego najważniejszym elementem był sąd – ława wiejska. Kmieć miał zagwarantowane umową lokacyjną prawo odejścia ze wsi pod warunkiem wywiązania się ze wszystkich świadczeń i pozostawienia w porządku gospodarstwa dla następcy. To prawo uległo jednak w ciągu XV w. ograniczeniu, ponieważ na mocy przywilejów dla szlachty odejście chłopa ze wsi zależało od pana.
Mieszczaństwo – powstało na skutek społecznego podziału pracy i rozwoju ekonomicznego. Od reszty społeczeństwa wyodrębniło się przez zamieszkania dawniej na podgrodziu, później w zorganizowanym już mieście, otoczonym murami. Wejście do tego stanu zagwarantowane było przez urodzenie w rodzinie mieszczańskiej lub przez zamieszkanie w mieście przez okres przynajmniej jednego roku. Społeczeństwo miejskie dzieliło się na patrycjat, pospólstwo i plebs. Pierwszą grupę stanowili bogaci kupcy i przedsiębiorcy, właściciele parcel w mieście i okazałych kamienic. Kupcy zrzeszali się w stowarzyszeniach zwanych glidami, często potrafili zdominować zarząd miejski. Pospólstwo tworzyli rzemieślnicy, właściciele warsztatów. Zrzeszali się w branżowe stowarzyszenia zwane cechami. Często należeli do rad miejskich. Resztę ludności nazywano plebsem. Miasta rywalizowały między sobą o przywileje zamiast wypracować jednolity kierunek własnej polityki, a wobec szczególnego rozwoju przywilejów szlacheckich i wzrostu roli szlachty w życiu publicznym, zastały na dłuższy czas wyeliminowane z gry o wpływ na bieg spraw państwowych.

11. EUROPEJSKA MONARCHIA STANOWA
Monarcha stanowa to typ ustroju polityczno – prawnego, który ukształtował się w późno średniowiecznej Europie (XII – XIV w.). Podstawą procesu tworzenia nowego typu państwa była ewolucja ustroju feudalnego i powstanie stanów po przezwyciężeniu rozdrobnienia feudalnego.
Stan – grupa społeczna o takim samym statusie prawnym, który oznaczał osiągnięte przywileje, zakres świadczeń na rzecz państwa, podległość prawu i wymiarowi sprawiedliwości, udziału w sprawowaniu władzy, zdolność wyłaniania reprezentacji do zgromadzeń stanu.

Monarchia stanowa powstała po zjednoczeniu państwa (zarówno pod wpływem pobudek gospodarczych – rozwój i postęp jak i politycznych – potrzeba istnienia władzy zwierzchniej). Zasady ustrojowe:
- Wzrost władzy monarszej i jednoczesne jej ograniczenie przez stany
- Król dzieli władzę ze stanami, które na mocy przywilejów stanowych otrzymały możliwość uczestnictwa w rządach
- Powstanie zgromadzeń stanowych; Stany Generalne – Francja, Parlament – Anglia, Reichstag – Niemcy, Sobór Ziemski – Rosja. Sejm Wielki – Polska, początkowo o kompetencjach podatkowych a następnie stopniowego współudziału w rządach
- Rozbudowany aparat państwowy na szczeblu lokalnym i państwowym
- Ograniczanie pozycji kościoła w państwie
- Rozwój prawa
- Tendencje unifikacyjne

12. FRANCUSKIE STANY GENERALNE I PROWINCJONALNE
Na początku XIV w. z kurii królewskiej wyłoniły się zgromadzenia Stanów Generalnych. Były to dawne zgromadzenia Stanów Generalnych. Były to dawne zgromadzenia feudalne wasali przekształcone w reprezentacje społeczeństwa feudalnego podzielonego na stany. Prócz arystokracji brały w nich udział miasta. Występowały osoby reprezentujące interesy stanu, do którego należały, a nie jak przedtem tj. tylko własne. Zgromadzenia zdobywały szerokie uprawnienia, które zapewniały im dużą władzę. (Pierwsze Stany Generalne zwołane przez Filipa Pięknego w 1302 r. – chodziło o zasięgniecie rady w sporze z papieżem, drugie Stany Generalne zwołano w 1308 r. w związku z zamiarem skasowania zakonu Templariuszy). W późniejszym okresie przedmiotem obrad były podatki konieczne do pokrycia podstawowych wydatków państwa tj. utrzymania aparatu państwowego czy tez wojsk najemnych. Trzeba powiedzieć, iż wtedy szlachta posiadała szerokie przywileje i szereg immunitetów, które zwalniały ją od świadczeń finansowych poza granice określone właśnie tymi uprawnieniami. Feudałowie płacili jedynie i to sporadycznie zasiłki, miasta dawały określone przywilejami świadczenia, zaś świadczenia chłopów należały się wg immunitetów ich panom. Król mógł więc nałożyć podatek tylko za zgodą zainteresowanych. Zgoda ta mogła dotyczyć:
1. ze strony duchowieństwa i szlachty – nałożenie podatków na stan duchowy i szlachecki – nałożenie podatków na chłopstwo i miasta im podległe
2. ze strony mieszczan – nałożenie świadczeń na miasta ponad sumy określonej przywilejami miejskimi.

Król stawał wobec Stanów jako petent i mógł dojść do uchwalenia, podatków (jednorazowych, na jeden rok lub na okres wojny zaś król domagał się stałych co mogło go uniezależnić) tylko w zamian za nadanie jeszcze szerszych uprawnień. Interesem stanów było przekształcenie się w instytucję stałą, uzyskanie władzy ustawodawczej a najprawdopodobniej całkowitej władzy. Ta walka między królem a stanami toczyła się we Francji ze zmiennymi rezultatami. Dwukrotnie Stany uzyskały szerokie uprawnienia jednak i dwukrotnie były one cofane aż do momentu (1439), gdy król uzyskał uchwalenie przez stany podatku na utrzymanie armii. I w tym momencie Stany Generalne straciły swą przewagę polityczna nad królem przechodząc powoli w zapomnienie. Do kompetencji Stanów Generalnych należało: uchwalanie podatków, prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych, prawo wyrażania zgody na alienację domeny i prawo wyboru króla w przypadku wygaśnięcia rodu.

Stany Generalne były zwoływane przez króla w miejscu i czasie wyznaczonym przez niego; stanowiły jego organ doradczy. W XV w. wprowadzono zasadę wybierania na specjalnych zgromadzeniach okręgowych deputowanych, którzy otrzymali wiążące ich instrukcje, jak mają głosować. Trzy stany podzielone były na oddzielne kolegia, które to obradowały oddzielnie. Jednomyślność wszystkich trzech była niezbędna do podjęcia uchwały. W poł. XIV w. obok Stanów Generalnych pojawiły się Stany Prowincjonalne zwoływane w ramach określonych prowincji. Chętniej zwoływane przez króla, gdyż w sprawach podatkowych były bardziej uległe królowi. Skład i kompetencje były podobne do tych, które dotyczyły Stanów Generalnych. Zgromadzenia stanowe rozwijały się również na terenie niektórych władztwa senioralnych jeszcze przed przyłączeniem ich do korony.

13. REICHSTAG RZESZY NIEMIECKIEJ
Reichstag, czyli Sejm Rzeszy powstał na bazie wykształconych w XII w. Zjazdu Narodowego HOFTAGU, w którego skład wchodzili wszyscy książęta świeccy i duchowni oraz bezpośredni wasale Rzeszy.

W końcu XIII w. na zjazd zaczęli przybywać także przedstawiciele miast cesarskich. Pod koniec XV w. został definitywnie określony jego skład i Hoftag zmienił nazwę na Sejm Rzeszy.
Uchwały Reichstagu dotyczyły:
podjęcia przez króla wyprawy koronacyjnej do Rzymu
powołania książąt Rzeszy na wyprawę wojenną
nałożenia podatków ogólnopaństwowych
Skład Reichsagu:
bezpośredni wasale Rzeszy
przedstawiciele miast cesarskich
Sejm Rzeszy mimo iż przypominał charakterystyczne dla monarchii stanowych zgromadzenia stanowe był zgromadzeniem władców poszczególnych terytoriów Rzeszy (brak w nim było przedstawicieli szlachty i miast krajowych). Był zatem organem federacyjnym. Znaczne zmiany nastały w XVI i XVII w. Sejm Rzeszy rozszerzył swoje kompetencje do:
ustawodawstwa w sprawach Rzeszy
decyzje o wojnie i pokoju
zawieranie traktatów międzynarodowych
podatki
rekrutacja wojska
Zwiększenie zakresu władzy Reichstagu odbywało się kosztem władzy cesarskiej. Sejm zwoływany był przez cesarza za zgodą elektorów. W czasie przerwy miedzy sesjami funkcjonowała wybrana przez sejm Komisja tzw. DEPUTACJA, której uchwały podlegały zatwierdzeniu przez cesarza. W 1663 r. Sejm przekształcił się w sejm nieustający z siedziba w Ratyzbonie (zamiast poszczególnych władców zaczęli w nim zasiadać ich posłowie – skrępowani instrukcjami od swych władców). W skład sejmu wchodziły trzy kolegia:
? Kolegium Książąt elektorów
? Kolegium Książąt Rzeszy
? Kolegium miast
Wniosek uchwalony przez wszystkie trzy kolegia stawały się ustawą po zatwierdzeniu przez cesarza. Wszystkie ustawy uchwalone w czasie jednej sesji ogłaszano jako reces cesarski.

14. PARLAMENT ANGIELSKI I STRUKTURA SAMORZĄDU ANGLII
Parlament był tworem Wielkiej Rady, której uprawnienia zostały rozszerzone (Wielka Karta Swobód) i co pociągneło za sobą rozszerzenie jej składu o przedstawicieli rycerstwa a następnie i miast. Parlament uformował się jako ciało dwuizbowe:
Ż Izba wyższa – Izba Lordów - była niejako kontynuacja Wielkiej Rady; w skład izby wchodzili przedstawiciele kościoła i parowie Anglii
Ż Izba niższa – Izba Gmin – zasiedli w niej przedstawiciele rycerstwa i uprzywilejowanych miast. Wspólnie zsiadali w jednym kolegium i podejmowali uchwały. Powoływani byli w drodze wyborów po dwóch posłów każdego hrabstwa i miasta posiadającego odpowiednie uprawnienia. O prawach wyborczych decydował wysoki cenzus majątkowy pond to w hrabstwach wybrać można było tylko szlachcica. Początków posłowie związani byli instrukcjami swych wyborców, w XV w. mógł głosować według własnego uznania (mandat poselski). Posłowie byli chronieni szczególnym mirem królewskim (nietykalność poselska). Kompetencje parlamenty obejmowały dziedzinę:
· Sądownictwa: Izba Lordów jako najwyższa instytucje sądowa, jako kontynuacja lennego „iudicium parium” dla sądzenia przestępstw popełnionych przez lordów instytucja „impeachment”, skarga przeciwko osobom oskarżonym o nadużycie władzy
· Finansów: parlament dążył do uzyskania kontroli nad uchwalonymi podatkami. Król nie nałożył nowych podatków bez zgody parlamentu
· Ustawodawstwo: obie izby miały ił się ustawą po zatwierdzeniu go w sumie przez każda z izb króla.
Ż Król miał stanowisko równorzędne z obiema izbami; zwoływał parlament kiedy chciał, ale potrzeby finansowe sprawiały, iż działo się to dość często. Decydował również o miejscu obrad z reguły w Westminsterze
W Anglii administracja loka oparła się szeroko na samorządzie lokalnym. Istota jego polegała na tym, ze na danym terenie zdania państwowe wykonywane są nie prze urzędników państwowych, lecz przez organy pochodzące z danego terenu tam osiadłe i wybrane przez miejscową ludność. Samorząd miał charakter stanowy, tj. w samorządzie miejskim o obsadzie stanowisk decydował stan mieszczański i analogicznie w innych formach rządu. Samorząd w Anglii wyrażał się w przejęciu części funkcji administracyjnych w hrabstwach przez rycerstwo (powstanie instytucji sędziego pokoju). Powoływano ich ośmiu w każdym hrabstwie (król); uzyskali uprawnienia administracyjne i skupili w swym ręku władzę sądowa w sprawach karnych oraz całą administrację hrabstwa. W tym okresie rysowały się podstawy samorządu lokalnego na niższym szczeblu. Mianowicie parafie zaczęły obok funkcji kościelnych przyjmować uprawnienia administracyjne.

15. KONFEDERACYJNA STRUKTURA RZESZY NIEMIECKIEJ
Na skutek ekspansji Napoleona książąt Rzeszy zmuszeni zostali do związania Związku Reńskiego. Związek Reński był związkiem państw suwerennych opierających swą egzystencję na akcie związkowym. Akt ten miał charakter umowy międzynarodowej, a związek miał charakter prawny związku państw, czyli konfederacji. Akt przewidywał utworzenie organu związkowego w postaci Sejmu Związkowego (Bundestag) we Frankfurcie. Związek Reński jako organizacja tak naprawdę nigdy ni funkcjonowała. Jednak w okresie jego formalnego istnienia dokonały się w Niemczech poważne przemiany po sekularyzacji księstw duchowych i likwidacji większości miast cesarskich przeprowadzono mediatyzacje terytoriów rzeszy (mniejsze przyłączono do większych). Pojawiła się grup dość rozległych terytorialnie i zwartych państw, jak Bawaria, Wirtembergia, Saksonia urosły do rangi królestw oraz Badenia, Hesja, Meklemburgia posiadały tytuły wielkich księstw. Ponadto znoszono przywileje szlachty i duchowieństwa oraz poddaństwo chłopów, wprowadzono wolność przemysłowa. Po upadku Napoleona na Kongresie Wiedeńskim powołano do życia Związek Niemiecki. Związek Niemiecki składał się z 35 suwerennych państw i 4 wolnych miast (Hamburg, Lubeka, Brema i Frankfurt), objął terytoria dawnej Rzeszy a wiec także Austre i Prusy. Związek Niemiecki miał charakter konfederacji luźnego związku suwerennych władców. Państwa członkowskie miły prawo zawierania umów międzynarodowych i utrzymywania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Członkowie związku byli zobowiązani w razie napaści z zewnątrz przyjść sobie z pomocą a spory miedzy nimi miały być rozstrzygane polubownie. Jedynym organem Związku stał się Sejm Związkowy utworzony na wzór dawnego Sejmu Rzeszy. Sejm Związkowy liczył 69 posłów. Sprawy bieżące załatwiano w tzw. Radzie Ściślejszej.

16. KONCEPCJA MONARCHII MIESZANEJ W TRADYCJI EUROPEJSKIEJ CZASÓW NOWOŻYTNYCH
Na przykładzie Nowogrodu i Pskowa – ich dziej potoczyły się inaczej niż dzieje państwa Kijowskiego, gdyż nie uległy one jarzmu tatarskiemu.
W obrębie zasad ustrojowych utrzymały natomiast ciekawy system republik, na których czele stał Książe wybierany na drodze elekcji.
(Psków powstał w drodze wyodrębnienia z republiki nowogrodzkiej w 1348 r.)
Formalnie najwyższy organ stanowiły więc władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, z czasem jednak został podporządkowany bojarom, którzy wchodzili w skład Rady Panów.
Kompetencje księcia:
Dowództwo wojskowe
Musiał zaprzysiąc umowę (riad) przyjmując tym samym określone zobowiązania

17. ABSOLUTYZM JAKO FORMA RZĄDU W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH
Okres monarchii absolutnej stanowi okres przejściowy od państwa feudalnego do kapitalistycznego. Wiązało się to ze zmianami (już od XV w. ) jakie zachodziły w monarchii stanowej, która przestała być państwem patrymonialnym, a instytucja publiczno – prawną. Podstawy polityczne powstania tego ustroju to ograniczenia uprawnień nabytych przez stany i znoszenie zgromadzeń stanowych przez władców. Podstawy gospodarcze, to rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej i rozkład gospodarki feudalnej. Nastąpił wzrost pozycji mieszczaństwa i akumulacja kapitału miejskiego – ta grupa społeczna zdoła popierać silna władze królewska. Silnym czynnikiem była także w XVI w. reformacja doprowadziło to do zmian społecznych, wojen wewnętrznych i zmiany pozycji króla (jako obrońcy zmęczonego społeczeństwa).
Główne cechy:
Publiczno – prawny charakter państwa
Nieograniczona władza monarchy - „z łaski Bożej”, a następnie jako pierwszego sługi państwa
Zarząd państwa oparty na centralizmie i biurokratyzmie – zarówno w szczeblu centralnym i lokalnym, kierowany przez zawodowych, nominowanych urzędników
Rozbudowa armii (coraz częściej stałej i zawodowej)
W strukturze społecznej nadal dominowała szlachta, lecz swoje uprawnienia rozszerzyło mieszczaństwo
Starano podporządkować się religię państwu, Kościoły miały służyć monarchii
Anglia
1485 r. (rządy Tudorów) – 1648 r. (ścięcie Karola I)
Cechy absolutyzmu angielskiego:
Ż Utrzymanie się Parlamentu (w innych państwach likwidowano reprezentacje stanowe), który zrezygnował ze swych głównych uprawnieni poparł rządy absolutne
Ż Nie doszło do rozbudowania centralistycznego aparatu państwowego. Głównym narzędziem była zreformowana Rada Królewska – Tajna Rada
Ż W 1487 r. z Rady wyłonił się Sąd Izby Gwiaździstej, który rozpatrywał przestępstwa przeciw bezpieczeństwu państwa (było to narzędzie walki króla z przeciwnikami politycznymi)
Ż Zerwanie z Rzymem i powstanie Kościoła anglikańskiego, na czele z królem
Ż Rozwój gospodarczy – przemysł (np. sukienniczy), udoskonalenie technik rolnych; organizacja przemysłu oparta na MANUFAKTURACH, polityka MERKANTYLIZMU, rozwój handlu – KAMPANIE HANDLOWE, KAPITALIZM
Francja
XVI – XVIII w. (1789 – wybuch rewolucji)
Cechy absolutyzmu francuskiego:
Ż Do powstania monarchii absolutnej podobnie jak w Anglii przyczynił się sojusz króla z mieszczaństwem
Ż Nieograniczona władza króla (poza prawami boskimi), która obejmowała wszystkie dziedziny życia społecznego
Ż Państwo nabrało charakteru policyjnego
Ż Zarząd państwa oparty na centralizmie i biurokratyzmie (organy doradcze miały tylko głos doradczy dla króla) oraz fachowo wykształcony aparat urzędniczy
Ż Król rządził w oparciu o ministrów (kanclerz + 4 sekretarzy stanu + generalny kontroler finansów), którzy byli odpowiedzialni tylko przed nim. I Rady Królewskie (wywodzące się ze średniowiecznych kurii; Rady: Prywatna, Stanu, Depesz, Finansowa)
Ż Zanik Stanów generalnych – od 1614 r.
Ż Nowe urzędy lokalne: gubernatorzy i intendenci
Ż Jako iż królowi przysługiwała pełnia władzy sadowniczej, główna role odgrywały sady królewskie
Ż Podporządkowanie Kościoła państwu
Ż Gospodarka: polityka merkantylistyczna, zakładanie manufaktur, gospodarka całego kraju miał być podporządkowana i służyć państwu
Ż „prawa fundamentalne” – obowiązujące nawet króla
Rosja
Poł. XVII w. – XVIII w.
Okres monarchii absolutnej w Rosji to okres przełomowy – wyjścia tego państwa zacofania i wkroczenie na drogę potrzebnych reform:
Ż Rosja stała się cesarstwem po ogłoszeniu w 1721 r. Piotra I cesarzem (imperatorem) Wszech Rosji
Ż Cesarz nie podlegał żadnemu prawu (nawet sukcesji tronu – mógł nominować swojego następcę)
Ż Cesarz stanął na czele Kościoła prawosławnego i dla zarządu cerkwią powołał Święty Synod
Ż Aparat państwowy na zasadach centralizmu i biurokratyzmu (powołano w 1711 r. Senat Rządzący – organ doradczy cesarza, kolegia)
Ż Podział administracyjny na gubernię, prowincję, dystychy
Ż Powszechny obowiązek służby wojskowej
Ż Reformy gospodarcze: budowa manufaktur, okręgów przemysłowych; merkantylna polityka; rozwój handlu
Ż Zmiany społeczne – polepszenie pozycji mieszczaństwa

18. EUROPEJSKIE PAŃSTWA ZAŁOŻONE W EUROPIE DO KOŃCA XVIII W.

19. KOLEGIALIZM W ZARZĄDZIE PAŃSTWA EUROPEJSKIEGO
Cechą charakterystyczną monarchii absolutnej było to, że swój aparat państwowy opierał na zasadach centralizmu i biurokratyzmu, a na szczeblu centralnym powstawały ministerialne organa kolegialne. Powstały nowe resorty do kierowania różnymi dziedzinami zarządu państwa. Co prawda do XVIII w. nie doszło do utworzenia ministerstw w nowożytnym tego słowa znaczeniu (organów zarządzających określonym resortem, kierowanych przez osobiście odpowiedzialnych ministrów), gdyż tzw. ministrowie byli tylko doradcami króla. Organa kolegialne obsadzone były przez zawodowych, wykształconych urzędników (często pochodzenia mieszczańskiego).
Mimo podobnych tendencji rozwiązania były różne w zależności od państwa.
Francja
Rady Królewskie – wywodziły się ze średniowiecznej kurii i były kolegialnym organem doradczym króla. Z czasem główne miejsce zaczęli odgrywać urzędnicy, (w miejsce arystokracji) a przede wszystkim ministrowie(kanclerz, 4 sekretarzy stanu, którym od XVI w. król wydzielił wg kryterium rzeczowego odpowiednie resorty: spraw zagranicznych, spraw wojny, marynarki, „dwór królewski” oraz generalny kontroler finansów. Tych 6-ciu dygnitarzy od XVIII w. nazywano ministrami). Wszystkie decyzje Rady uważane były za podjęte prze „króla w swej Radzie”, nawet gdy król nie brał udziału w posiedzeniu.
Do rad w XVIII w. należały:
? Rada Stron Procesowych, czyli Rada Prywatna, w jej skład wchodzili: kanclerz (przewodniczący), 4 sekretarzy, arystokraci i 30 radców reprezentujących wszystkie trzy stany. Jej funkcja była wyłącznie sadowa (charakter sądu kasacyjnego)
? Rada Stanu, czyli Rada Tajna – odgrywała największa rolę. Przewodniczącym był król + sześciu ministrów (kompetencje: najważniejsze sprawy państwowe: polityka zagraniczna, wojna i pokój)
? Rada Depesz – kwestie zarządu wewnętrznego
? Rada Finansowa – kwestie finansowe (główną role odgrywał generalny kontroler finansów)
Monarchia Brandenbursko – Pruska
Organa centralne:
Z dawnej Rady Narodowej i Rady Tajnej powstały na początku XVIII w. trzy organy kolegialne, zwane ministerstwami:
? Generalne Dyrektorium – składało się z 5 departamentów na czele z ministrami. Podział kompetencji departamentów był częściowo rzeczowy i terytorialny
? Ministerstwo Gabinetowe (również kolegialne) – sprawy zagraniczne
? Ministerstwo Sprawiedliwości – sprawy sadownictwa i wyznań
Ministrowie wyżej wymienionych trzech organów tworzyli Tajną Radę Stanu, która jednak nie miała większego znaczenia. Wszystkie sprawy były rozpatrywane kolegialnie w ministerstwach, ale to król sam podejmował decyzje w formie nakazów gabinetowych.
Organa lokalne:
Podział na prowincje tzw. Departamenty Kamer, poddane organom kolegialnym – Kamerom wojny i Domen. Kamery zaś podporządkowane były Generalnemu Dyrektorium.
Rosja
Władza centralna – podział na resorty ministerialne. Piotr I zlikwidował dawne prikazy (powstałych w XV w. na czele z bojarami).
Kolegia – w liczbie 10 – opierały swój podział na kryterium rzeczowym, np. do spraw zagranicznych, wojskowych, dochodów państwa, itp. Na czele kolegium stał prezes. Decyzje w nich podejmowano większością głosów po wspólnej dyskusji.

20. JEDNOOSOBOWOŚĆ W ZARZĄDZIE PAŃSTWA EUROPEJSKIEGO

21. SYSTEM PARLAMENTARNO – GABINETOWY W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH
Anglia – w XVII i XVIII w. doszło do poważnych zmian ustrojowych, które wpłynęły na powstanie systemu tzw. parlamentarno – gabinetowych. System ten zapewnił parlamentowi pełną kontrolę nad władzą wykonawczą, nie krępując jednocześnie jej sprawności. Ważna role odgrywały dwie ustawy:
Bill of rights – 1689r., która znacznie rozszerzyła uprawnienia Parlamentu (m.in. zakaz nakładania podatków bez zgody Parlamentu i postulat częstego jego zwoływania)
Ustawa Sukcesyjna – 1701r. (The act of settlement) – m. in. podkreślała, że monarcha związany jest prawem, wprowadziła w sposób pośredni zasadę konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów za króla
Geneza gabinetu sięga rządów Stuartów, sprawujących władze poprzez urzędników w Tajnej Radzie. Kiedy znaczna liczb jej członków czyniła ją niesprawna w działaniu, dynastia ta zaczęła powoływać mniejsze grona ministrów, którzy zbierali się w gabinecie królewskim – dlatego zaczęto nazywać to grono gabinetem. Jednak różnice zdań utrudniały rządzenie, dlatego powoływano 9od Wilhelma Orańskiego) członków tylko z ugrupowań: Torysów lub Wigów – pochodzili oni ugrupowania, które milo większość w Izbie Gmin. Przewodnictwo gabinetu obejmował pierwszy minister (Premier).
Zasady funkcjonowania:
? Gabinet przejął władze wykonawczą i stał się organem władzy parlamentu. Aby to ugruntować posłużono się zasadą, że „król nie może czynić źle” czyli, że jest nieodpowiedzialny – akty króla musza być podpisane prze premiera lub odpowiedniego ministra – potrzebują kontrasygnaty, co pozbawiało króla samodzielnego działania
? Władza królewska zaczęła nabierać charakteru reprezentacyjnego („król panuje, ale nie rządzi”)
? Wprowadzono także odpowiedzialność solidarna gabinetu, która polegała na tym, ze w przypadku zakwestionowania polityki lub postępowania któregokolwiek ministrów ustępował cały gabinet
? System ten określił podział kompetencji i wzajemne zależności miedzy trzema organami: królem, gabinetem i Parlamentem
? Król – pozostała mu możliwość rozwiązania Izby Gmin także w wypadku uchwalenia votum nieufności dla rządu (gabinetu). Król na premiera musi powołać osobę, która poprze większość Izby Gmin (przywódcę partii, która wygrała wybory)

22. KONCEPCJA TRÓJPODZIAŁU WŁADZY W EUROPEJSKIEJ TRADYCJI PANSTWOWEJ

23. EUROPEJSKIE KONSTYTUCJE I KARTY KONSTYTUCYJNE XVIII – XIX W.

24. MONARCHIE KONSTYTUCYJNE XVIII, XIX, XX W. W UROPIE
Były to monarchie, w których monarcha dzielił władze z organem przedstawicielskim n podstawie konstytucji. Pierwsze państwa konstytucyjne powstały w drodze rewolucji, które doprowadziły do obalenia systemu feudalnego, absolutnej władzy monarszej i ustroju opartego na nierówności społecznej. Do zasad, dogmatów, na których opierały się późniejsze koncepcje państwa konstytucyjnego należały: 1)idea suwerenności ludu, 2) idea praw obywatelskich – wolność osobista, równość wobec prawa i prawo własności, 3) idea spisanej konstytucji – jako ustawy nadrzędnej gwarantującej podział władzy i prawa obywatelskie, 4) idea trójpodziału władzy – miała wpływać na wzajemne hamowanie się władz i miała zapobiec zachowaniu miedzy nimi równowagi. Już w okresie przed 1814r. rozwijały się różne formy państwa konstytucyjnego. W Anglii powstała monarchia konstytucyjna z rządami parlamentarnymi, we Francji konstytucyjna monarchia ograniczona, republika dyrektorialna bez rządów parlamentarnych, demokratyczna republikę, która przekształcił się w dyktaturę, wreszcie dyktaturę kryjącą się pod pozorami republiki, a później a fasadą monarchii konstytucyjnej.
Obywatele – system wyborów ograniczony bywał cenzusami majątkowymi i wysokim cenzusem wieku. Równość i bezpośredniość wyborów praktycznie nie istniała. Tajność wyborów nie była postulowana jeszcze nigdzie.
Władza ustawodawcza – całą w zasadzie władzę ustawodawcza powierzono wybieranym organom przedstawicielskim, parlamentom z reguły dwuizbowym. Szczególnym uprawnieniem nowożytnych parlamentów było uchwalenie podatków i budżetu państwowego. Później kontrola nad władzą wykonawczą.
Władza wykonawcza – istniał tu problem pogodzenia zasady suwerenności ludu z instytucją monarchy dziedzicznego. Władze wykonawcza przyznawano parlamentom, sądową niezawisłym sadom, zatem głowa państwa związana być mogła w zasadzie tylko włada wykonawcza. Zarysowały się dwie możliwości, w której sposób powoływania głowy państwa bedzie stanowić jeden z problemów rozwoju nowożytnego konstytucjonalizmu.
Stosunek tych władz na przestrzeni dziejów kształtował się różnie. Król angielski miał prawo sankcji wobec uchwał parlamentu, zaś król francuski prawo veta. Przyznawanie inicjatywy ustawodawczej wyłącznie głowie państwa oraz decyzje mające wpływ na skład Parlamentu. Z drugiej strony późniejsze przejecie władzy przez organa ustawodawcze tj. akty królewskie wymagające kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Następnie odpowiedzialność polityczna ministrów, votum nieufności wobec ministra, ale ustąpienie całego gabinetu.
Władza sadowa – wprowadzono niezawisłość i niezależność władzy sądowej. Zasada obieralności sędziów (Anglia), później ich nominacja (Francja). Następnie nieusuwalność i wprowadzenie sądownictwa administracyjnego do rozstrzygania sporów miedzy obywatelami a organami administracyjnymi, głównie na kontynencie. Prawo miało być jednolite, a praworzadność miła opierać się na prawie skodyfikowanym.

25. PAŃSTWA TOTALITARNE W EUROPIE XX W.
Istota państwa totalitarnego jest jego wszechobecność we wszystkich przejawach życia społecznego.
Główne zasady:
? Interes państwa i jego cle dominują nad interesem jednostki
? Władza państwowa zmonopolizowana w rękach jednej partii lub masowego ruchu politycznego
? Odrzucenie podziału władzy
? Aparat kontroli państwowej – upolicyjniony (system terroru i tajnej policji)
? Stosunki międzynarodowe – dążenie do rozszerzenia stref swych wpływów
? Powszechna indoktrynacja (władza odwołuje się do mitów, ideologii działając na ludzka świadomość)
ZSRR:
? Do 1936r. pozbawiono naród bezpośrednich wyborów (o mandaty konkurowała ponadto tylko jedna partia)
? Prześladowanie kościoła
? Prześladowania, terror przeciwników politycznych
? Rządziła wszechobecna partia i jej organizacje: WCZK, NKWD, KGB, GPU
? Nieprzestrzeganie praw człowieka i obywatela
? Organizacja partyjna dysponowała takimi organami jak: zjazd partyjny, komitet centralny (ustawodawstwo), Biuro Polityczne (wykonawstwo) i pierwszy sekretarz
? Kolektywizacja gospodarki rolnej
Nazwa partii radzieckiej ewoluowała, zmieniły się jej nazwy: do 1918r. Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji, od 1918 Rosyjska Partia Komunistyczna, do 1925r. Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia, do 1952r. Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego.
III Rzesza hitlerowska (1933 – 1945):
? Skupienie całej władzy w ręku Hitlera (po 1934r. przejął dodatkowo władzę prezydencka i tytuł „Wodza i kanclerza Rzeszy”
? Monopartyjność: NSDAP
? Zniesiono wolności obywatelskie
? Aparat terroru: tajna policja, gestapo i sądy wyjątkowe
? Likwidacja Rady Rzeszy
? Sieć obozów koncentracyjnych
? Scentralizowany aparat państwowy i zasada wodzostwa