Trucizny

Trucizna to substancja, która po dostaniu się w odpowiedniej dawce do organizmu może zakłócić jego funkcje życiowe, a nawet spowodować śmierć.

Zatrucia są często spowodowane środkami stosowanymi w życiu codziennym. Występują przypadkowo. Mogą być następstwem nieszczęśliwego wypadku, spożycie zanieczyszczonej żywności, trujących leków lub alkoholu. Zatrucia mogą być też zamierzone: próba samobójcza, morderstwo. Zatrucie oparami różnych substancji lub gazami następuje poprzez drogi oddechowe. Groźne dla życia jest wstrzykiwanie do naczyń krwionośnych środków odurzających, narkotycznych i innych. Niektóre substancje trujące, mogą wnikać do organizmu wieloma drogami równocześnie.

Toksyczność jest to zdolność substancji do wywoływania zatrucia po wniknięciu do organizmu.
Dawka letalna jest to ilość trucizny wywołująca śmierć organizmu.

W powszechnej świadomości Polska, w odróżnieniu od krajów tropikalnych, jawi się jako kraj stosunkowo bezpieczny, w którym rośliny i zwierzęta nie stanowią zagrożenia dla człowieka. Nic bardziej mylnego - wiele gatunków naszej rodzimej fauny i flory może stwarzać realne niebezpieczeństwo. Świadczą o tym statystyki - w Polsce rocznie odnotowuje się średnio ok. 40-50 tysięcy zatruć roślinami, z czego około 10 proc. to zatrucia grzybami. Jeśli chodzi o zwierzęta groźne bywają przypadki ukąszenia przez jedynego w Polsce węża jadowitego - żmiję zygzakowatą, częściej mamy do czynienia z pokąsaniem przez osy, pszczoły, szerszenie, niekiedy może to być groźne dla życia.
W wielu roślinach i zwierzętach znajdują się substancje toksyczne, szkodliwe lub trujące dla człowieka. Stosowane w niewielkich dawkach, dozowane przez lekarza, mogą mieć działanie lecznicze. Wprowadzone do organizmu w dawce zbyt dużej - stają się niebezpieczne.

Trucizny dzielą się na dwie zasadnicze grupy: Pierwszą stanowią trucizny pochodzenia naturalnego, wytwarzane głównie przez bakterie chorobotwórcze, trujące grzyby i rośliny oraz zwierzęta jadowite. Drugą grupę trucizn stanowią trucizny antropogeniczne wytwarzane przez samego człowieka.


Rośliny trujące:
1. Jedną z najgroźniejszych roślin występujących na terenie Polski (Sudety, Karpaty, Góry Świętokrzyskie) jest tojad mocny, który uważany jest za najbardziej trującą roślinę europejską. Już samo zerwanie i podrażnienie skóry toksycznym alkaloidem znajdującym się we wszystkich częściach rośliny może spowodować zapalenie skóry i ciężkie zatrucie. Spożycie korzenia tojadu może być śmiertelne. Równie groźny jest tojad lisi porastający wąwozy i lasy łęgowe.
2. Konwalia majowa występująca powszechnie w lasach liściastych i mieszanych, pospolicie uprawiana w ogrodach roślina ozdobna, subtelna i wonna jest również bardzo niebezpieczna. Wszystkie jej części są silnie trujące. Odnotowano nawet przypadek, gdy 5-letnie dziecko zmarło po wypiciu wody z wazonu, w którym stały konwalie. Częściej jednak zatrucia występują po spożyciu owoców lub gryzieniu czy ssaniu łodyżek i liści.
3. Cis pospolity rosnący w Polsce w stanie dzikim i często sadzony jako krzew ozdobny w parkach, ogrodach na cmentarzach, zawiera toksyczną taksynę i inne szkodliwe substancje. Z tego względu jest bardzo niebezpieczny nie tylko dla ludzi, ale również dla zwierząt. Znany jest przypadek padnięcia konia w pięć minut po zjedzeniu igieł i gałązek cisa.
4. Wilcza jagoda dziko rosnąca na porębach, skrajach leśnych dróg, w zaroślach prześwietlonych lasów południowej Polski. Cała roślina jest trująca, ale najbardziej owoce. Dawkę śmiertelną dla dziecka stanowią już trzy - cztery zjedzone owoce, dla człowieka dorosłego - około dziesięciu.
5. Wiele roślin powszechnie znanych takich jak: zawilec gajowy, jaskier ostry, jarzębina (jarząb pospolity), bluszcz pospolity, tytoń szlachetny, bez dziki, jemioła pospolita, narcyz biały czy nawet kwiaty i owoce ziemniaka zawierają trucizny groźne dla zdrowia i nawet życia człowieka.
Rzadko, ale zdarzają się również zatrucia roślinami pokojowymi. Niebezpieczne mogą być tak znane i lubiane przez nas rośliny jak: fiołek alpejski, pierwiosnek kubkowaty.

Grzyby trujące:
Grzyby trujące zawierają związki bardzo niebezpieczne dla człowieka takie jak: folloidyna, amanityna, muskaryna czy kwas helwelowy. Ich spożycie wywołuje ostre zatrucie, którego objawy mogą pojawić się w ciągu 3 godzin od zjedzenia potrawy. Zdarza się jednak, że symptomy zatrucia występują po kilkunastu godzinach. Te zwykle są najgroźniejsze.
Cztery najbardziej w Polsce niebezpieczne gatunki grzybów trujących to: pospolita w Polsce, owocująca wiosną piestrzenica kasztanowata również wiosenny strzępiak ceglasty śmiertelnie trujący, mylony często z gąską wiosenną, muchomor jadowity przypominający wyglądem pieczarkę, i najbardziej niebezpieczny muchomor sromotnikowy zaliczany do najbardziej trujących grzybów na świecie. W Polsce to właśnie on jest sprawcą większości śmiertelnych zatruć grzybami. Niewprawni grzybiarze mylą go z gąskami lub pieczarkami. Najlepszą metodą zabezpieczającą przed zatruciem grzybami jest dobre ich rozpoznawanie i niezbieranie gatunków, co do których mamy wątpliwości.

Jadowite zwierzęta:

Niebezpieczeństwo dla człowieka stanowią również przedstawiciele rodzimej fauny. Są wśród nich gatunki jadowite, które wprowadzają do organizmu ludzkiego substancję toksyczną przez ukąszenie, ale są również takie, które wydzielają trucizny przez gruczoły skórne i takie, które choć nie wytwarzają jadu, są dla człowieka bardzo niebezpieczne, bo mogą przenosić groźne choroby.


1. Spośród zwierząt występujących w Polsce najgroźniejsza jest żmija zygzakowata. Możemy się na nią natknąć na polanach, wrzosowiskach, na brzegach lasów na terenie całej Polski szczególnie Bieszczadów. Ukąszenie przez żmiję jest bolesne, początkowo wywołuje silny odczyn miejscowy, następnie dołączają się objawy ogólne o różnym stopniu nasilenia, do porażenia ośrodka oddechowego włącznie. Na szczęście poważne następstwa ukąszenia zdarzają się dość rzadko - tylko 1 proc. przypadków jest śmiertelnych. Najbardziej groźne są ukąszenia w twarz, szyję i kark zwłaszcza u dzieci.
2. Ukąszenie pospolicie występujących w Polsce pajęczaków np. krzyżaka ogrodowego wywołuje jedynie odczyn miejscowy a w delikatnych miejscach skóry może spowodować większą bolesność i silny obrzęk.
3. Bardziej groźnym dla człowieka pajęczakiem jest kleszcz pastwiskowy występujący na terenie całej Polski w wilgotnych lasach i na łąkach. Nie wytwarza on jadu, ale stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia przenosząc choroby takie jak zapalenie mózgu i borelioza. Należy unikać miejsc występowania kleszczy. Po spacerze starannie obejrzeć całe ciało i ewentualnie usunąć wczepione kleszcze, a miejsce ukłucia bacznie obserwować. W razie wystąpienia odczynu miejscowego należy koniecznie skontaktować się z lekarzem.
4. Nasze rodzime mrówki dysponują jadem (kwas mrówkowy), który po ukłuciu wywołuje bolesne miejscowe podrażnienie.
5. Groźniejsze, zwłaszcza dla osób uczulonych są użądlenia pszczoły miodnej. W czasie jednego ukłucia człowiek otrzymuje ok. 0,1 mg jadu. Pięć użądleń jest już toksycznych, czterdzieści wywołuje groźne skutki, ale dopiero pięćset jest śmiertelnych. Szczególnie niebezpieczne są ukąszenia w język, gardło lub krtań, co następuje w wypadku połknięcia owada , bo może to prowadzić do uduszenia z powodu obrzęku.
6. Podobne niebezpieczeństwo stwarzają trzmiele i osy na czele z największą polską osą - szerszeniem. Ich użądlenie zwłaszcza w silnie ukrwioną część ciała np. twarz powoduje zwykle silny obrzęk i ból utrzymujący się do 40 godzin od ukąszenia. Szerszenie, choć ich użądlenie jest bardziej bolesne niż pszczoły, nie są tak groźne jak się powszechnie uważa. Nieprawdą jest, że trzy użądlenia powodują śmierć człowieka. Dopiero wielokrotne użądlenia mogą spowodować śmierć dziecka. Warto pamiętać, że szerszenie podobnie jak trzmiele i pszczoły nie są agresywne, atakują wyłącznie w obronie własnej lub gniazda. Spełniają swoją rolę w ekosystemie i nie powinny być bezmyślnie i "profilaktycznie" zwalczane.

Dioksyny

Udowodniono w badaniach klinicznych, że dioksyny działają silnie mutogennie, naruszając właściwą strukturę kodu genetycznego rozmnażających się komórek żywych organizmów. Są zatem odpowiedzialne za powstawanie mutantów i nabytych zwyrodnień u potomstwa.
Należą one do najsilniej działających trucizn poznanych przez człowieka

W przeciwieństwie do większości toksycznych substancji chemicznych syntetyzowanych w ściśle określonym celu (pestycydy, herbicydy, środki farmakologiczne) dioksyny nie są wytwarzane celowo w żadnym procesie technologicznym i nie znajdują żadnego zastosowania technicznego. Stanowią one niepotrzebny balast, głównie podczas otrzymywania środków ochrony roślin, grzybobójczych, a także tworzą się w zastraszająco dużej ilości w procesach spalania różnych środków organicznych, zwłaszcza śmieci z odpadów komunalnych.
TCDD dostaje się do organizmu zwierząt doświadczalnych przez płuca, skórę lub razem z pożywieniem przez błonę śluzową do jelit. Najwięcej dioksyny gromadzi się w wątrobie i tkance tłuszczowej. W przeciwieństwie do większości znanych substancji i lekarstw TCDD nie jest rozkładana w organizmie. Czas połowicznego jej zaniku u myszy wynosi 15-30 dni , podczas gdy u człowieka szacuje się na jeden rok.

Barterie
TOKSYNY BAKTERYJNE - jady bakteryjne, substancje wydzielane przez bakterie na zewnątrz komórek (egzotoksyny) lub uwalniane po ich rozpadzie (endotoksyny). Działają specyficznie na różne układy (np. na układ pokarmowy) lub komórki organizmu.
Wśród toksyn bakteryjnych wyróżnia się:
1. toksynę błoniczą, która jest czystym białkiem. Można w niej wyróżnić dwie frakcje: właściwą toksynę, będącą antygenem i powodującą powstawanie swoistych antytoksyn oraz substancję o charakterze enzymu ułatwiającego rozprzestrzenianie się toksyny w zakażonym ustroju;
2. toksynę tężcową, należącą do bardzo silnych jadów. Jest jedną z najlepiej poznanych egzotoksyn bakteryjnych i - podobnie jak toksyna błonicza - została otrzymana w postaci krystalicznej.
3. toksynę erytrogenną, odpowiedzialną za objawy chorobowe w płonicy - powoduje m.in. charakterystyczną wysypkę płoniczą. Ma charakter białkowy o właściwościach antygenowych. Może być użyta do uodparniania czynnego;
4. toksyny wytwarzane przez gronkowce: szczególnie niebezpieczne są - wytwarzane przez niektóre szczepy gronkowców - enterotoksyny działające wybiórczo na przewód pokarmowy człowieka i powodujące ostre zatrucia pokarmowe. Enterotoksyny mają wysoką ciepłooporność i dlatego należy pamiętać, że zawierające je produkty żywnościowe nie nadają się do spożycia nawet po długotrwałym gotowaniu.
EGZOTOKSYNY - wytwarzane przez pewne gatunki bakterii żywych rozpuszczalne substancje białkowe (produkt metabolizmu), które zostają wydalone do środowiska, np. do tkanki organizmu. Występują przeważnie u bakterii Gram-dodatnich. Egzotoksyny są białkami ulegającymi zniszczeniu pod wpływem kwasów, enzymów trawiennych i temperatury 60 Celsjusza. Należą one do najsilniejszych ze znanych dotychczas substancji toksycznych.
ENDOTOKSYNY - występujące najczęściej u bakterii Gram-ujemnych w jednej z trzech warstw ściany komórkowej.
Z końcem XIX wieku Klein wykazał, że drobnoustroje nie wytwarzające egzotoksyn również mogą wywierać działanie toksyczne na ustrój. Zawdzięczają to posiadaniu - znajdujących się wewnątrz komórki - endotoksyn. W odróżnieniu od egzotoksyn są słabo toksyczne, wytrzymują ogrzanie w temperaturze ponad 60 Celsjusza przez kilka godzin bez utraty toksyczności i nie można ich zmienić w toksoid - nie są antygenowo czynne, nie wywołują powstawania antytoksyn.
Stwierdzenie, czy dana substancja stanowi, czy nie stanowi trucizny, jest trudne, bowiem niemal dla każdej substancji można określić dawkę, która będzie śmiertelna. Z drugiej strony, niektóre trucizny w odpowiednich dawkach mają efekt leczniczy.




ZATRUCIA POKARMOWE
Zatrucia pokarmowe – to ostre i gwałtowne dolegliwości żołądkowo-jelitowe
objawiające się zwykle biegunką i wymiotami. Występują w stosunkowo
krótkim czasie po spożyciu żywności skażonej drobnoustrojami lub trującymi
substancjami chemicznymi. Okres wylęgania zatruć pokarmowych zakaźnych,
zwłaszcza wywołanych przez bakterie, jest bardzo krótki, trwa od kilku do
kilkunastu godzin, najdłużej do kilku dni.
KAŻDE ZATRUCIE POKARMOWE MOŻE BYĆ GROŹNE,
SZCZEGÓLNIE DLA NIEMOWLĄT I DZIECI DO LAT 3, LUDZI
OSŁABIONYCH I STARSZYCH.
Do najczęściej spotykanych zatruć pokarmowych należą:
SALMONELLOZY
To zatrucia wywołane przez bakterie – pałeczki Salmonella. Naturalnym
miejscem bytowania tych bakterii jest przewód pokarmowy zwierząt dzikich i
hodowanych, a zakażenie (z wyjątkiem młodych osobników) nie powoduje
objawów chorobowych. Pałeczki Salmonella wydalane z kałem, w
sprzyjających warunkach (ciepło, wilgoć obecność białka) mogą być poza
organizmem żywym nawet przez kilka miesięcy (w glebie – około 3 miesięcy, w
wodzie – od kilku do kilkunastu tygodni, w wysuszonych produktach
spożywczych takich jak białko jaj, mleko w proszku – przez czas
nieograniczony).
U zdrowego człowieka zakażenie niewielką ilością bakterii może przebiegać
bezobjawowo. Większa dawka zarazków wywołuje najczęściej kilkudniowe

dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Objawy chorobowe występują zwykle po 6-
72 godzinach, od spożycia zakażonej żywności i są to: bóle brzucha, gorączka,
czasem nudności i wymioty.
U niemowląt, małych dzieci, osób osłabionych lub w podeszłym wieku może
rozwinąć się zakażenie, w którym pałeczki Salmonella przedostają się przez
barierę jelitową do krwi i wraz z nią docierają do narządów wewnętrznych
wywołując różne objawy chorobowe, np. ropnie zlokalizowane w różnych
narządach, zapalenia dróg żółciowych, płuc, opon mózgowo – rdzeniowych,
stawów, szpiku kostnego i kości oraz posocznicę. W zakażeniach
bezobjawowych, jak i po przebyciu choroby bakterie mogą być wydalane z
kałem przez kilka dni, tygodni lub miesięcy, a po zakażeniach układowych
nawet przez kilka lat.
Człowiek zaraża się w następujący sposób:
- poprzez żywność zanieczyszczoną odchodami zakażonych zwierząt
(najczęściej drobiu, myszy i szczurów).
- przez produkty żywnościowe pochodzące od zwierząt zakażonych (jaja,
mięso, mleko).
- od zakażonych zwierząt (drób hodowany w gospodarstwach domowych) i
ludzi wydalających bakterie Salmonella wraz z kałem zarówno chorych,
jak i zdrowych nosicieli.
NAJCZĘSTSZYM NOŚNIKIEM PAŁECZEK SALMONELLA SĄ
PRODUKTY ZAWIERAJĄCE SUROWE JAJA (DOMOWE MAJONEZY,
KREMY, LODY, ZUPY DLA NIEMOWLĄT) ORAZ ROZDROBNIONE
PRZETWORY MIĘSNE (GALARETKI, PASZTETY, PIEROGI).
Metody uniknięcia zachorowania:
- mycie rąk po wyjściu z toalety i przed przygotowaniem posiłków.

- utrzymanie czystości naczyń, sprzętów kuchennych i samej kuchni.
- przechowywanie żywności w niskiej temperaturze.
- zapobieganie rozmrażaniu i ponownemu zamrażaniu żywności
- wydzielenie miejsca w lodówce na surowy drób, mięso, jaja tak, aby nie
stykały się z innymi produktami
- całkowite rozmrożenie drobiu, mięsa, ryb i ich przetworów przed
przystąpieniem do smażenia, pieczenia i gotowania.
- poddanie żywności działaniu wysokiej temperatury (gotowanie, pieczenie,
duszenie), które jest najłatwiejszym sposobem niszczenia bakterii.
- unikanie lodów i ciastek pochodzących od nieznanych wytwórców i
przygodnych sprzedawców.
UWAGA!
MYCIE I PARZENIE JAJ JEST ZABIEGIEM CAŁKOWICIE
NIESKUTECZNYM, NISZCZY BAKTERIE TYLKO NA POWIERZCHNI
SKORUPKI, PODCZAS GDY POWODEM ZATRUĆ SĄ BAKTERIE
OBECNE WEWNĄTRZ JAJKA.
GRONKOWCOWE ZATRUCIA POKARMOWE
Gronkowce (Staphylococcus aureus) – bakterie wywołujące to zatrucie,
występują powszechnie w przyrodzie i szybko rozmnażają się w produktach
uprzednio ugotowanych. Objawy chorobowe występują zwykle po 2-6
godzinach od spożycia zakażonej żywności. Gronkowcowe zatrucie pokarmowe
charakteryzuje się gwałtownymi wymiotami, biegunką, bólami brzucha,
nudnościami, zimnymi potami oraz uczuciem osłabienia.

Metody uniknięcia zachorowania:
- przestrzeganie czystości i zasad higieny
- odsuwanie od produkcji żywności osób chorych (nieżyty gardła, nosa,
ropne zmiany na rękach)
- przechowywanie produktów w niskiej temperaturze
ZATRUCIA JADEM KIEŁBASIANYM
Jad kiełbasiany to bardzo silna toksyna produkowana przez bakterie beztlenowe.
Naturalnym środowiskiem bytowania tych bakterii jest ziemia. Środki
spożywcze zanieczyszczone ziemią i nieodpowiednio przechowywane stanowią
doskonałą pożywkę dla rozwoju drobnoustrojów.
Źródłem zatrucia są najczęściej konserwy jarzynowe, mięsne, rybne oraz mięso
wędzone i peklowane. Pokarm zawierający jad kiełbasiany ma często zapach
zjełczałego tłuszczu i zawiera duże ilości gazu, który powoduje wydymanie
puszek. Zdarza się również, że zakażony pokarm na pozór nie budzi zastrzeżeń,
dlatego też dla pewności wskazane jest gotowanie konserw przez co najmniej 10
minut.
Objawy kliniczne po zatruciu występują zwykle po 18-96 godzinach od
spożycia zakażonego pokarmu. Pierwszymi objawami zatrucia są zaburzenia
widzenia (podwójne i zamglone widzenie), następnie opadanie powiek,
trudności w przełykaniu i wymowie, ślinotok. Objawy ze strony układu
pokarmowego są niewielkie, może wystąpić porażenie perystaltyki jelit, bóle
brzucha, zaparcia, wymioty. Gorączka zazwyczaj nie występuje a chory jest
przytomny. Zatrucie może zakończyć się śmiercią na skutek uduszenia lub
zatrzymania akcji serca.

Metody uniknięcia zachorowania:
- właściwe przygotowanie konserw w warunkach domowych. W celu
zniszczenia zarodników laseczki jadu kiełbasianego wymagane jest
trzykrotne gotowanie (1 i 2 dnia przez godzinę, 3 dnia przez pół
godziny)
- odpowiednie podgrzewanie żywności konserwowanej przed spożyciem,
np. gotowanie żywności w temp. 800C przez 30 minut, lub w 1000C
przez 10 minut.
- zapobieganie wtórnemu zanieczyszczaniu żywności