Trucizny w naszym życiu i jak się przed nimi zabezpieczyć.

Trucizny w naszym życiu i jak się przed nimi zabezpieczyć.
W otoczeniu człowieka znajdują się miliony związków chemicznych. Niektóre z nich są niezbędne do życia, wpływ innych jest na organizm obojętny. Są także i takie związki chemiczne, których choćby niewielka ilość powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu człowieka, a czasem nawet śmierć. Takie substancje nazywamy truciznami, a powodowane przez nie skutki – zatruciami.

Ludzie zwykli uważać za trucizny środki dające bardzo gwałtowne objawy. Każdy słyszał z pewnością o truciznach takich jak arszenik, znanych z powieści kryminalnych. Zatrucia mogą być również wywoływane między innymi: spożyciem zanieczyszczonego pokarmu, trujących roślin lub grzybów, leków, środków czystości oraz alkoholu. Drogi zatrucia także bywają różne – oprócz pokarmowej możemy zatruć się jeszcze drogą oddechową (np. tlenkiem węgla) lub przez skórę i błony śluzowe (np. rozpuszczalnikiem organicznym). Znane są także zatrucia, które nie dają gwałtownych skutków. Trucizny te kumulują się w organizmie przez dłuższy okres i dają o sobie znać często dopiero po wielu latach. Takie objawy charakterystyczne są np. dla zatruć metalami ciężkimi, pestycydami i herbicydami. Skutki zatruć wynikające z przewlekłego działania substancji toksycznej są nie mniej groźne niż zatruć dających szybki efekt. W mojej pracy postaram się pokrótce opisać rodzaje zatruć, pierwszą pomoc w wyniku stwierdzenia zatrucia daną substancją chemiczną oraz metody zapobiegania zatruciom.

ZATRUCIA DROGĄ POKARMOWĄ

1. Zatrucia pożywieniem.
Substancje trujące łatwo dostają się do organizmu wraz z pożywieniem. Zatrucia pokarmowe mogą dotknąć znaczną grupę osób, jeśli ich źródło to np. złe warunki sanitarne w sklepie sprzedającym lody. W następstwie spożycia zakażonych lub nieświeżych pokarmów mogą wystąpić następujące objawy: ogólne osłabienie, bóle i zawroty głowy, a także wymioty, biegunka, bóle brzucha, niespokojne tętno, podwyższona temperatura ciała, dreszcze, omdlenie, a nawet utrata przytomności. Pierwsza pomoc w takiej sytuacji polega na:
• wywołaniu wymiotów (u przytomnych poszkodowanych),
• podaniu do picia osolonej wody (1 łyżka soli na szklankę wody), lub wody z sokiem malinowym,
• podaniu węgla aktywowanego rozpuszczonego w wodzie.
Zawsze lepiej jest zapobiegać nieprzyjemnym konsekwencjom zatruć pokarmowych niż je leczyć. Dlatego:
• nie wolno spożywać przeterminowanych produktów,
• przy zakupie pożywienia należy zwrócić szczególną uwagę na warunki, w jakich było ono przechowywane,
• nie należy spożywać jedzenia, które ma nieprzyjemny zapach bądź kolor,
• pokarm powinno się przechowywać w obniżonej temperaturze (np. w lodówce).

2. Zatrucia bakteryjno – grzybowe żywności.
Często przyczyną zatruć są trucizny wytwarzane przez mikroorganizmy, rozwijające się w zepsutym pożywieniu, zwykle bakterie salmonelli lub gronkowca. Zatrucia mogą powodować także toksyny produkowane przez pleśnie rosnące na nieświeżych produktach spożywczych. takich zatruć można uniknąć, zachowując podstawowe rygory higieniczne podczas przygotowywania pożywienia. Należy wystrzegać się produktów żywnościowych, na których pojawiła się pleśń. Toksyny produkowane przez pleśnie zazwyczaj nie wywołują tak gwałtownych objawów jak toksyny salmonelli, ale mają one działanie rakotwórcze, którego skutki mogą pojawić się dopiero po dłuższym czasie. Salmonella wywołuje bóle głowy, brzucha, biegunkę, czasami krwawy stolec i gorączkę. Często jednym z objawów zatrucia jest wstrząs. Pierwsza pomoc:
• zapewnić choremu komfort psychiczny i termiczny,
• wezwać fachową pomoc lekarską,
• podawać dużą ilość płynów (wodę, rozcieńczony sok lub słabą herbatę),
• nie wywoływać sztucznie wymiotów, w razie wymiotów samoistnych należy umożliwić choremu zwrócenie treści żołądkowej.
Zapobieganie zatruciom salmonellą i pleśnią ogranicza się do zachowania podstawowych zasad higieny przygotowywania posiłków, tzn.:
• dokładnie myć ręce przed posiłkiem,
• dobrze wymyć mięso, jarzyny, owoce, jaja (większość zatruć salmonellą spowodowana jest przez niezachowanie higieny przy przygotowywaniu potraw z jaj),
• rozmrożonej żywności nie należy przez dłuższy czas przechowywać w temperaturze pokojowej,
• jeżeli przygotowujący potrawę ma drobne skaleczenia na rękach, to powinien założyć rękawice ochronne.

3. Zatrucia jadem kiełbasianym.
Jad kiełbasiany jest toksyną wytwarzaną przez bakterie – laseczki jadu kiełbasianego. Ze względu na szczególnie groźne objawy, jakie daję spożycie tej trucizny, omówię ją oddzielnie. Zatrucie najczęściej następuje wskutek spożycia przeterminowanych potraw mięsnych. Objawy najczęściej pojawiają się dopiero po upływie 48 godzin. Zaliczamy do nich: suchość w jamie ustnej i w gardle, brak gorączki, zaburzenia wzroku, opadnięcie powiek, zez zbieżny, rozszerzenie źrenic i brak ich reakcji na światło, trudności w mowie i połykaniu. Pierwsza pomoc:
• podać choremu węgiel aktywowany (pod warunkiem, że jest przytomny),
• wezwać pogotowie (w szpitalu choremu zostanie przeprowadzone płukanie żołądka i podana surowica przeciwko jadowi kiełbasianemu).
Zatrucia tą toksyną zdarzają się często mimo, że zapobieganie jest bardzo łatwe: nie należy spożywać przeterminowanych konserw. Obecność laseczek jadu kiełbasianego można stwierdzić na podstawie wybrzuszenia ścianek puszki.

4. Zatrucia grzybami.
Do najczęstszych zatruć grzybami dochodzi poprzez spożycie muchomora sromotnikowego. Zatrucie tym grzybem bywa śmiertelne i dlatego bardzo ważna jest pomoc lekarska. Zatrucia grzybami można uniknąć, jeżeli:
• zachowa się rozwagę i będzie się zbierało tylko gatunki dobrze znane,
• ze ściółki należy wyjmować całe owocniki, zwracając również uwagę na trzon, który zawiera ważne charakterystyczne cechy umożliwiające odróżnienie gatunków trujących od jadalnych,
• przy zbieraniu grzybów obejrzy się dokładnie cały owocnik i ustali się przynależność gatunkową grzyba, a w przypadku wątpliwych danych okaz wyrzuci,
• nie będzie się zbierało owocników małych, u których nie wykształciły się jeszcze cechy danego gatunku,
• będzie się pamiętało, że większość grzybów trujących to grzyby blaszkowe, a muchomory mają blaszki białe,
• nie będzie się zbierało olszówek i innych grzybów szkodliwych dla zdrowia, powodujących zaburzenia żołądkowo- jelitowe,
• nie będzie się przechowywało potraw z grzybów nawet w lodówce, pamiętając, że psują się one łatwo i szybko i powstają w nich substancje trujące.
Pamiętajmy, że wszystkie zatrucia objawiają się bólami głowy, brzucha, nudnościami i biegunką. Konieczna jest wtedy pomoc lekarza, żadna inna nie pomoże, gdy stan zdrowia ciągle się pogarsza. Pierwsza pomoc z naszej strony ogranicza się jedyni do natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego i zabezpieczenia resztek spożytego pokarmu do analizy. Nie potrzeba wywoływać wymiotów, ponieważ od spożycia grzyba do wystąpienia objawów mija zazwyczaj duży okres czasu.

5. Zatrucia lekami.
Najczęstszą przyczyną zatruć są leki. Jest to paradoksalne, bo leki przyjmuje się by walczyć z chorobą, nie zaś po to, by szkodzić swojemu organizmowi. Trzeba jednak pamiętać, że działanie każdej substancji uzależnione jest od ilości, jaką się jej przyjmuje. Jeśli lek podawany jest w zbyt małej dawce, nie leczy. Jeśli natomiast dopuszczalna dawka zostanie przekroczona to powoduje zatrucie. Właśnie przedawkowanie i przyjmowanie przeterminowanych leków statystycznie najczęściej powoduje zatrucie. Czasem ofiarami leków są też małe dzieci, które zachęcone atrakcyjnym wyglądem kolorowych pastylek, biorą je do ust i połykają. Objawy zatrucia lekami zależą do specyfiku i są bardzo różnorodne. Pierwsza pomoc polega na wywołaniu wymiotów, podaniu węgla aktywowanego i wezwaniu pogotowia. Należy także zapewnić poszkodowanemu komfort termiczny i psychiczny i regularnie kontrolować jego czynności życiowe. Aby uniknąć zatrucia lekami należy przestrzegać trzech podstawowych zasad:
• ściśle stosować się do zapisanych przez lekarza dawek oraz przestrzegać czasu ich przyjmowania,
• w żadnym przypadku nie przyjmować leków przeterminowanych,
• uniemożliwić dostęp do leków małym dzieciom.

6. Zatrucia alkoholem.
Jest to najczęstsze zatrucie coraz częściej występujące w wieku dziecięcym i w okresie dorastania. O stopniu zatrucia decydują: dawka alkoholu oraz szybkość jego spożycia (dawka śmiertelna wynosi 300-400ml czystego alkoholu zażytego w ciągu godziny) oraz szybkość jego metabolizmu (zdrowy mężczyzna o wadze 70kg metabolizuje 7-8g czystego alkoholu na godzinę). Niska tolerancja alkoholu jest charakterystyczna dla dzieci, kobiet, chorych na padaczkę. Alkohol etylowy ze względu na powinowactwo do tłuszczu powoduje zmianę przepuszczalności błon komórkowych, wpływając wyraźnie na komórki ośrodkowego układu nerwowego co w początkowym okresie objawia się ogólnym pobudzeniem, później działaniem porażającym głównie ośrodek oddechowy i krążenia. Mogą przy tym występować wszystkie stadia znieczulenia ogólnego. Często występuje niebezpieczeństwo hipoglikemii (zahamowanie tworzenia glukozy), zwłaszcza u dzieci i osób przewlekle nadużywających alkoholu, kwasicy metabolicznej, hipokaliemii (zwiększona diureza), hipotermii (rozszerzenie naczyń obwodowych). Możliwe są również napady drgawkowe pochodzenia mózgowego.Do najczęstszych objawów zgłaszanych oraz obserwowanych u osób u których doszło do zatrucia alkoholem etylowym należą:
• objawy ogólne: woń alkoholu z ust, objaw ten czasami może nie występować,
objawy zatrucia:
• stadium I - pobudzenia (stężenie we krwi l-2‰): euforia, odhamowanie, podniecenie ruchowe, zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej, zapalenie spojówek, sucha, gorąca skóra, utrata samokontroli, niekiedy z napadami szału, pod koniec okresu występują zaburzenia artykulacji (mowa bełkotliwa), wzrok osłupiały, zaburzenia akomodacji , widzenie podwójne, rozszerzenie źrenic, zawroty głowy z uczuciem wirowania i utrudniony chód aż do zataczania się ,
• stadium II - senności (stężenie we krwi 2-2,5‰): zmącenie świadomości, po obudzeniu często postawa agresywna, źrenice wąskie lub prawidłowe, tachykardia, osłabienie odczuwania dotyku, czasami zwiotczenie mięśni,
• stadium III - zamroczenia (stężenie we krwi 2,5-4‰): utrata świadomości, adynamia, osłabienie odczuwania bólu, bezwiedne oddawanie moczu i stolca, źrenice szerokie wolno reagujące, tachykardia, spadek ciśnienia krwi, oddech maszynowy, czasem hipotermia, hipoglikemia,
• stadium IV - asfiksji (stężenie we krwi > 4‰): głęboka śpiączka, brak odruchów, źrenice szerokie, bez reakcji na światło, sinica, zatrzymanie oddechu, depresja układu krążenia, hipotermia
W przypadku zatrucia alkoholem etylowym należy pamiętać, że upojenie może maskować inne przyczyny utraty przytomności np. udar mózgu, uraz głowy czy śpiączkę cukrzycową. Pierwsza pomoc polega na:
• ochronie przed oziębieniem oraz urazami,
• stadium I: w razie potrzeby skierować na leczenie ambulatoryjne, wezwać lekarza do domu,
• stadium II: wskazane leczenie szpitalne,
• stadium III i IV; przewieźć do szpitala pod opieką lekarza,
• dzieci zatrute alkoholem, nieprzytomne, z drgawkami lub zaburzeniami oddechowymi muszą być hospitalizowane w każdym przypadku.
Zapobieganie zatruciom alkoholom etylowym jest proste – nie spożywać w większych ilościach. Niestety u osób uzależnionych występuje osłabienie psychiczne i silna potrzeba dostarczenia używki organizmowi.

7. Zatrucia środkami czystości.
Do tego typu zatruć najczęściej dochodzi u dzieci. Dlatego podstawowym środkiem zapobiegawczym jest przechowywanie substancji chemii gospodarczej poza ich zasięgiem. Objawy zatrucia są podobne do zatruć pokarmowych. Pierwsza pomoc:
• delikatnie wytrzeć resztki trucizny z ust gazą,
• nie podawać płynów ani nie wywoływać wymiotów, gdyż środek może się pienić, co może utrudnić poszkodowanemu oddychanie,
• skonsultować się z lekarzem.

ZATRUCIA DROGĄ ODDECHOWĄ

Do najczęstszych zatruć drogą oddechową należą zatrucia tlenkiem i dwutlenkiem węgla. Tlenek węgla (CO) jest gazem bezbarwnym, bezwonnym, bez smaku oraz wybuchowym. Powstaje przy niezupełnym spalaniu węgla lub gazu ziemnego w warunkach niedostatecznego dopływu tlenu. Zatrucia występują przypadkowo wskutek wdychania gazów spalinowych (w przemyśle, gazowniach itd.), albo mają charakter samobójczy przez wdychanie spalin samochodowych (często równocześnie ze spożyciem alkoholu lub leków nasennych). CO może być również produktem spalania gazu ziemnego. Tlenek węgla charakteryzuje się 250 krotnym powinowactwem do hemoglobiny w wyniku czego dochodzi do zablokowania transportu tlenu z płuc do tkanek co powoduje niedotlenienie, kwasicę metaboliczną z bezpośrednim uszkodzeniem mięśnia sercowego, zmniejszeniem pojemności minutowej serca oraz niekiedy z upośledzeniem czynności oddechowej (zastój w płucach) i uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego objawiające się obrzękiem mózgu. Na stopień zatrucia wpływają: czas ekspozycji na tlenek węgla, stężenie tlenku węgla we wdychanym powietrzu, wielkość wentylacji minutowej (objętość powietrza którą wdychamy w ciągu każdej minuty). Nasilenie objawów zależy od ilości wchłoniętego tlenku węgla, wieku, masy ciała. Najczęściej występuje: przymglenie świadomości, zaburzenia wzrokowe, uczucie odurzenia, nudności, jasnoczerwone zabarwienie skóry, hiperwentylacja, czasami napady drgawek, sinica i wstrząs. Udzielanie pierwszej pomocy osobie u której doszło do zatrucia tlenkiem węgla polega na:
• wyniesieniu osoby ratowanej z pomieszczenia, w którym występuje CO, z zapewnieniem własnego bezpieczeństwa (w razie potrzeby akcję ratowniczą przeprowadzi straż pożarna z zastosowaniem sprzętu ochrony układu oddechowego),
• umożliwieniu dopływu dopływ świeżego powietrza,
• unikaniu obciążenia wysiłkiem fizycznym,
• w razie utraty przytomności ułożenie w pozycji stabilnej na boku,
• ochronie ratowanego przed wyziębieniem,
• przewiezieniu pod opieka lekarza na oddział intensywnej terapii.
Aby uniknąć zatrucia CO należy regularnie sprawdzać stan techniczny aparatury gazowej w mieszkaniu. Podczas pożaru należy trzymać głowę nisko i jak najszybciej opuścić skażone pomieszczenie.

Dwutlenek węgla (C02) jest gazem bezbarwnym, bezwonnym i bez smaku co uniemożliwia jego wykrycie bez specjalnych przyrządów. Gaz ten powstaje w procesie spalania i fermentacji przebiegających z dostateczną ilością tlenu i gromadzi się w pobliżu ziemi (jest cięższy od powietrza), zwłaszcza w silosach, komorach fermentacyjnych, gnojownikach, studniach, wypierając z nich tlen. U człowieka przebywającego w pomieszczeniu w którym stężenie CO2 jest podwyższone dochodzi do niedotlenienia tkanek organizmu co prowadzi w krótkim czasie do utraty przytomności i bezdechu zagrażającego obrzękiem mózgu, a ponadto metaboliczną kwasicą oddechową. Do najczęstszych objawów należą: bóle głowy, nudności, zawroty głowy, zaburzenia wzrokowe, szum w uszach, niepokój ruchowy, zaburzenia świadomości aż do utraty przytomności, drgawki, rozszerzone źrenice, duszność, sinica, kołatanie serca, tachykardia, początkowo wzrost ciśnienia krwi, hipotonia, czasem arytmia, zwłaszcza u ludzi ze schorzeniami sercowo-naczyniowymi. Pierwsza pomoc polega na:
• wyniesieniu osobny zatrutej z pomieszczenia o dużym stężeniu C02 bez narażania się na niebezpieczeństwo (akcję ratowniczą często prowadzi straż pożarna zaopatrzona w sprzęt ochrony układu oddechowego),
• ułożeniu ratowanego z uniesionym tułowiem lub (u nieprzytomnego) w pozycji stabilnej na boku,
• przewiezieniu chorego do szpitala celem dalszego nadzoru i leczenia pod opieką lekarza.

Myślę, że udało mi się pokrótce przedstawić charakterystykę najczęściej spotykanych zatruć w codziennym życiu. Pisałem tu dużo o pierwszej pomocy w wypadku zatruć, jednak najważniejsze jest odpowiednie zapobieganie dostaniu się toksyn do naszego organizmu. Jest to o wiele prostsze niż leczenie. Wszyscy powinni sobie wziąć do serca zasadę: „Lepiej zapobiegać niż leczyć”.

Literatura:
• Janina Grzegorek, „Biologia”, WsiP, Warszawa 2002
• praca zbiorowa, „Przysposobienie obronne”, WsiP, Warszawa 2002
• praca zbiorowa, „Podstawy medycyny katastrof”, Wydwn. Nauk. Techn., Warszawa 1995
• www.mediweb.pl
• www.grzyby.pl