Wojny religijne we Francji. Geneza, skutki.

Przed rozpoczęciem wojen religijnych władcy Francji już bardzo ostro rozprawiali się z innowiercami. Od wystąpienia Lutra, i sformowania przez Kalwina swoich poglądów państwo wielce ograniczało poczynania protestantów, którzy we Francji nazywani byli hugenotami. Protestanci jednak nie zrażając się, czasem celowo prowokowali swoim kultem. Droga do wojny była, zatem nieunikniona.
Już przed wystąpieniem Lutra rosła we Francji popularność Biblii(humaniści Lefevre i Robert Estienne). Król Francji, Franciszek I tolerował krytykę Kościoła jedynie dopóty, dopóki nie zagrażała porządkowi publicznemu i jedności narodowej, jednak po wystąpieniu Lutra w Niemczech i oznakach rewolt stał się przeciwnikiem nowej wiary wewnątrz swojego państwa, protestantów jednak niemieckich w walce z cesarzem Karolem V wspierał nadal.
Pod koniec swojego panowania zaczęły się mnożyć prześladowania heretyków. W 1545r dokonano krwawej masakry skalwinizowanych waldensów, humaniści ginęli na stosach, szczytem tego było aresztowanie 61 osobowego synodu protestanckiego w Meaux, i skazanie na mocy wyroku sądowego 14 z nich na spalenie na stosie, a pozostałych na wiezienie i tortury.
Następca Franciszka I, Henryk II, był wrogo nastawiony do reformacji. Wkrótce po objęciu tronu powołał przy parlamencie paryskim specjalną izbę do zwalczania herezji zwanej później „gorącą”. Cały system zwalczania reformacji ujął w edykcie z 27 czerwca 1551 roku, złożonym z 46 artykułów. Zabraniano w nim drukowania i przywożenia książek zza granicy, oraz kontaktów z ośrodkami protestanckimi za nią. Odtąd tylko katolicy mogli piastować urzędy, a majątki przeciwników Kościoła zostały skonfiskowane.
Mimo ostrego kursu władzy reformacje we Francji zyskiwała zwolenników, z początku mieszczan, później w formie kalwińskiej do szlachty duchowieństwa oraz rodziny królewskiej. Poważny wpływ na rozszerzanie się reformacji miał kryzys ekonomiczny, wywołany ciągłymi wojnami.
W latach 1557-1558 ostatecznie organizują się hugenoci, nie tylko kościelnie, ale także politycznie. W okresie panowania Franciszka II (1559-1560) konflikty religijne obrały definitywnie polityczne oblicze. Po jego śmierci(w związku z małoletniością króla) rozpoczęła się walka o władzę, między katolickimi książętami de Guise, a hugenockimi de Bourbon.
Regentka(matka Karola IX) próbowała początkowo polityki ugodowej. Wydała edykt romoratyński(maj 1560-wyznanie -tak, publicznie –nie), oraz doprowadziła do pojednawczego kolokwium z protestantami na przełomie 1561-1562, wydała później edykt tolerancyjny w Saint-Germain(styczeń 1562, publiczny kult –tak, w miastach –nie).
Odpowiedz jednak na edykt regentki ze strony triumwiratu katolickiego(konetabl Montmorency, Fr. De Guise i marszałek de Saint-Andre), była rzeź w Wassy(marzec 1562), co dało początek wojnie domowej, a raczej ośmiu wojnom religijnym we Francji.
Hugenoci zaczęli szukać obcej pomocy, podpisali w Hampton Court(wrzesień 1562) z Anglią porozumienie, dzięki któremu ta za pomoc hugenotom, otrzymuje port Hawr. W obliczu obcej interwencji Katarzyna wydaje edykt, zwany pokojem w Amboise 19 marca 1563(przyznający szlachcie hugenockiej ograniczoną swobodę kultu w określonych miejscach). Zmobilizowało to strony walczące do oparciu się Anglii, w wyniku, czego Anglia musiała się traktatem w Troyes z kwietnia 1564 zrzec się nawet pretensji to Calais.
Szybko jednak walki rozgorzały na nowo, m.in. za sprawą spotkania regentki i syna z przedstawicielem Hiszpanii ks.Albą w Bajonnie(1565), oraz po zamordowaniu ks.Ludwika de Bourbon-Conde, jednego z ich głównych przywódców protestantów. Próbą pacyfikacji był kolejny pokój w Saint-Germain(sierpień 1570-zupełna wolność kultu(bez Paryża), dopuszczona ich do urzędów, amnestia i 4 twierdze: La Rochelle, La Charite, Cognac i Montanuban. Uzgodniono małżeństwo między Henrykiem de Bourbon kr. Nawarry i siostrą Ludwika IX, Małgorzata Valois.
W sierpniu 1572 zjechała się do Paryża no wesele wielu wysoko postawionych hugenotów. Ród Gwizjuszów namówił Katarzynę i króla do radykalnego rozstrzygnięcia kwestii hugenotów. 23/24 sierpnia w nocy motłoch paryski napadł na przybyłych hugenotów, zamordowano ok. 3 tys osób, w tym faktycznego przywódcę adm. Coligny`ego.
Wojna rozgorzała ze zdwojoną siłą. Przywódcy katoliccy podburzali wiernych przeciwko hugenotom. Jednakże hugenoci chwycili za broń. Niszczyli figurki, krzyże i ołtarze w kościołach, a nawet zabijali.
Po śmierci Karola IX, królem został Henryk Valois(1574). Ten okres wojny nazywano wojną 3 Henryków. Pretendentami do objęcia tronu był Henryk z Nawarry i Henryk de Guise(stanął na czele Ligi Świętej). Ten ostatni (wraz z bratem) został zamordowany, na rozkaz króla.
W 1589r został zamordowany również Henryk Valois, przez katolickiego fanatyka. Pozostał wiec Henryk de Bourbon. Już jako król toczył walki z głową katolików ks. Mayenne. W czasie oblężenia Paryża 25 lipca 1593 przeszedł na katolicyzm „Paryż wart mszy”. Paryż zdobył 22 marca 1594.
Tak oto skończyły się francuskie wojny religijne, podczas których przez przeszło 30 lat katolicy i protestanci raz po raz mordowali się wzajemnie. Dnia 13 kwietnia 1598 roku Henryk IV wydał historyczny edykt nantejski, zapewniający protestantom wolność wyznania(bez Paryża). Otrzymali te pełnię praw politycznych i obywatelskich.
Pod koniec XVI wieku, po dobrobycie Francji nie było już śladu. Połowa królestwa została splądrowana, złupiona lub zniszczona. Żołnierze dopuszczali się rozmaitych nadużyć, co wywoływało chłopskie rebelie. Społeczność protestancka - zdziesiątkowana przez egzekucje, masakry, wygnania i wyrzekanie się wiary - wkroczyła w wiek XVII znacznie zmniejszona liczebnie.
Sytuacja we Francji powoli się stabilizowała. Zmniejszyły się szanse Hiszpanii w opanowaniu Burgundii i podporządkowaniu Francji. Mimo przejścia na katolicyzm Henryka IV wspomagały go nadal Anglia i Niderlandy w walce z Hiszpanią, dzięki temu zawarł z nią pokój w Vervins w maju 1598 roku.