Świat - wiek XV-XVI (Wielkie odkrycia geograficzne, początki reformacji w Europie) - notatki z lekcji, zakres podstawowy
1. Wielkie odkrycia geograficzne
Geneza odkryć.
XV-XVI Europejczycy poszukują nowej drogi do Indii.
Przyczyny:
- Ciekawość świata, chęć sławy;
- Pragnienie zobaczenia legendarnych bogactw Indii;
- Odkrycie drogi morskiej do Indii (nasiliła się wymiana handlu między Europą i krajami Dalekiego Wschodu - handel lewantyński);
- Uzyskanie większej ilości kruszców szlachetnych metali (złoto, srebro);
- Chęć potwierdzenia kulistości Ziemi;
- Chęć podbicia nowych terenów, ponieważ Europa była przeludniona i nie było już perspektyw dziedziczenia ziemi;
- Próby szerzenia wiary chrześcijańskiej.
Postęp w technice żeglarskiej:
- Powszechne korzystanie z kompasu i busoli;
- Pełne ożaglowanie statków;
- Rozwój kartografii;
- Nowy typ okrętów - karawela - trzymasztowy okręt wojenny, poruszał się za pomocą żagli, był uzbrojony w działa;
Wyprawy i odkrycia portugalskie.
Inicjatorem wypraw był książę Henryk zwany Żeglarzem, syn króla.
1471 - Portugalczycy przekroczyli równik u wybrzeży Afryki
1487 - Bartłomiej Diaz dotarł do Przylądka Burzliwego (Przylądek Dobrej Nadziei) i zobaczył Ocean Indyjski;
1497 - Vasco da Gama wypływa z 4 okrętami z Lizbony; 28 maja 1498 roku dopływa do wybrzeży Indii
1500 - Pedro Alvarez Cabral odkrył i opisał wybrzeża Brazylii
1519-1522 - wyprawa Ferdynanda Magellana (5 karawel, 265 ludzi); na Filipinach w 1521 umiera Magella; dowództwo przejmuje Juan Sebastian del Cano; powraca tylko jeden okręt i 18 żeglarzy;
Wyprawy i odkrycia hiszpańskie.
3 sierpnia 1492 - włoski żeglarz Krzysztof Kolumb wypływa z portu Palos de la Frontera (okręty: Santa Maria, Pinta, Nina)
12 sierpnia 1492 - dopłynięcie do Ameryki; Kolumb nazwał wyspę San Salwador, odkryto jeszcze Kubę i Haiti; mieszkańców nazwał Indianami;
Vasco Nunez de Balboa przebył Panamę i dotarł do wybrzeży oceanu, który nazwał Morzem Południowym;
Wyprawy i odkrycia włoskie.
1497 - John Cabot dotarł do wybrzeży Ameryki Północnej
1503 - ukazały się drukiem pisma Amerigo Vespucciego; od jego imienia nazwano nowy kontynent Ameryką;
Skutki odkryć.
1494 - został zawarty w hiszpańskim miasteczku Tordesillas traktat między władcami Portugalii i Hiszpanii; ustalono w nim linię demarkacyjną pomiędzy strefami wpływów obu państw wzdłuż 46 południka; na zachód - Hiszpania, na wschód - Portugalia;
Skutki dla Europy:
- podbijanie i uzależnianie ziem;
- tworzenie kolonii;
- rozwój niewolnictwa;
- spadek znaczenia starych dróg handlowych przez Morza Bałtyckie, Śródziemne, Czarne, a pojawienie się nowych przez Oceany: Atlantycki, Spokojny, Indyjski;
-przywiezienie olbrzymich ilości złota i srebra;
- rozwój handlu;
- przywiezienie nowych gatunków roślin i zwierząt;
- upowszechnienie bawełny i innych upraw;
- odkrycie nowych lądów i mórz;
- udoskonalenie mapy;
- poznanie nowych kultur;
- udowodnienie, że Ziemia ma kształt kuli;
- rozwój chrześcijaństwa;
- rozszerzenie horyzontów myślowych;
- przeniesienie kultury europejskiej na inne kontynenty;
- rozwój nauk;
Skutki dla Nowego Świata:
- pozytywne
powstanie nowych miast i osad;
- negatywne
-- wprowadzenie surowych rządów;
-- śmierć wielu Indian na choroby przywiezione przez Europejczyków i w skutek złego traktowania;
-- zniszczenie indiańskiej kultury;
-- wznoszenie budowli wzorowanych na europejskich;
2. Początki reformacji w Europie
Potrzeby dworu papieskiego.
Od połowy XV wieku, od kiedy władzę nad Kościołem znów przejęli papieże rezydujący w Rzymie, zaznaczyła się ich poczynaniach tendencja do odzyskania niezależności politycznej.
Zatrudnieni na papieskim dworze artyści zamienili go w pełną przepychu rezydencję, niczym nieustępującą siedzibom władców świeckich. Papieże stali się też mecenatami artystów odbudowujących po pożarze Bazylikę Świętego Piotra. Do Rzymu płynęły przepisowe opłaty ściągane ze wszystkich podległych mu prowincji kościelnych.
Annaty - jednoroczne wpłaty pieniężne na rzecz Stolicy Apostolskiej, na utrzymanie misjonarzy świadczone za pierwszy rok ze świeżo obsadzonych beneficjów.
Świętopietrze - polska nazwa daniny na rzecz papiestwa (tzw. denar świętego Piotra) płaconej przez średniowieczne europejskie państwa chrześcijańskie.
Annaty, opłaty za papieskie sądy i dyspensy budziły sprzeciw duchownych, którzy nie popierali dalszego umacniania kurii rzymskiej. W Niemczech rzecznikiem obozu reformacyjnego był Mikołaj z Kuzy, a w Anglii Thomas Wolsey. Natomiast radykalnych reform życia religijnego i doktryny Kościoła domagał się Erazm z Rotterdamu.
Bezpośrednia przyczyna wystąpienia Marcina Lutra.
Marcin Luter (1483-1546)
31 października 1517 - przybicie 95 tez przez Lutra na drzwiach kościoła w Wittemberdze.
Sprzeciwił się:
- Handel relikwiami i odpustami;
- Kupno modlitw, mających zapewnić odpuszczenie grzechów lub skrócenie pobytu w czyśćcu;
W tezach zawarty był również program naprawy Kościoła rzymskiego.
Marcin Luter i jego działalność.
Program Lutra (Duży Katechizm):
- autorytetem w sprawach wiary jest Pismo Święte;
- Biblię powinni komentować wszyscy wierni;
- dwa sakramenty - chrztu i komunii;
- komunia pod dwiema postaciami;
Chciał likwidacji klasztorów, zniesienia celibatu księży i odebrania majątków Kościołowi.
3. Rozwój ruchu reformacyjnego w Europie
Przebieg reformacji w Rzeszy Niemieckiej. Pokój w Augsburgu.
Książęta szybko wykorzystali hasła głoszone przez reformatora, w szczególności dotyczące podporządkowania spraw państwa tyko władzy świeckiej. Umożliwiło to sekularyzację zakonów i zagarnięcie ich majątków, uniezależnienie się od papiestwa i dalsze uniezależnienie od cesarza, który pozostał ostoją katolicyzmu. Rycerstwo liczyło na nadania ziemskie po zakonach i biskupstwach, mieszczanie i chłopu natomiast, obciążeni podatkami, oczekiwali polepszenia losu.
1524-1525 Powstanie w Turyngii, na czele stanął Tomasz Munzer.
1529 - grupa posłów do Reichstagu zaprotestowała przeciwko uchwale zabraniającej szerzenia haseł nowej religii.
Zwolennicy Marcina Lutra - protestanci.
Cesarz Karol V Habsburg - związek Szmalkaldzki
Wojna domowa - 1546-1547
1555 - rozwiązanie kwestii religijnych na terenie Rzeszy przyniósł pokój religijny w Augsburgu. Przyjęto zasadę cuius regio, eius religio (czyje panowanie, tego religia).
Reformacja w Szwajcarii i Niderlandach.
1291 - Szwajcaria konfederacją kantonów
Urlich Zwingli - w katedrze w Zurichu ogłosił kazania nawołujące do zniesienia mszy świętej, usunięcia z kościołów ołtarzy i obrazów, uznania Pisma Świętego za jedyne źródło wiary, wprowadzenia języka narodowego do liturgii oraz sekularyzacji majątków zakonnych.
Wojna domowa
X 1531 - wojska leśnych kantonów pokonały protestantów w bitwie pod Kappel.
Jan Kelwin
- zorganizował w Genewie gminę wyznaniową, która miała się stać wzorcową republiką chrześcijańską;
- napisał pracę Nauka religii chrześcijańskiej;
- nie uznawał papieża i kościelnej hierarchii, celibatu, kultu świętych oraz większości sakramentów;
- Biblię uznawał za źródło zasad wiary i życia;
- uczynki są dowodem przynależności do grona ludzi wybranych;
- nakazywał wyznawcom surowe i skromne życie;
- zabraniał małżeństw z osobami innych religii;
Niderlandy
1566 - rozpoczęcie się powstania; na czele stanął Wilhelm Orański; Niderlandy podzieliły się na dwa obozy: północny protestancki i południowy katolicki;
1609 - rozejm; utworzono Zjednoczone Prowincje Niderlandów (kalwinizm) i południową część zależną od Hiszpanii (katolicyzm);
Reformacja we Francji i Noc Świętego Bartłomieja.
1562 - wojna między katolikami a hugenotami
1572 - symbolem porozumienia miało się stać małżeństwo Magorzaty Walezjuszki z Henrykiem Burbonem;
24 sierpnia 1572 - Noc Świętego Bartłomieja lub krwawe gody; rzeź protestantów przybyłych do Paryża na królewskie wesele;
1598 - król Henryk IV Burbon wydał edykt nantejski, w którym gwarantował protestantom wolność wyznania. Edykt zakończył wojny religijne we Francji.
Henryk VIII i powołanie Kościoła anglikańskiego.
1534 - na mocy aktu supremacji Henryk VIII ogłasza się głową Kościoła w Anglii.