Kongres Wiedeński

KONGRES WIEDEŃSKI

Po klęsce Napoleona i przewiezieniu go na wyspę Elbę, w Wiedniu rozpoczął prace kongres w Wiedniu. Był on również nazywany Kongresem tańczącym, ponieważ decyzje podejmowane były podczas bali, uczt, przedstawień teatralnych, a dopiero później tworzone były stosowne dokumenty. Zebrali się na nim przedstawiciele 16 państw walczących z Francją, wielu monarchów i dyplomatów, w tym najważniejsze zdanie mieli: przedstawiciel Austrii Klemens ks. Metternich, kanclerz Prus Karl von Mardenberg, minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Robert Castelereagh, kanclerz Rosji Karol Nesselrode, a z czasem także minister spraw zagranicznych Francji Charles de Talleyrand. Nad wszystkimi biorącymi udział w Kongresie pilny nadzór sprawowała wiedeńska policja. Byli oni śledzeni do tego stopnia, że usługi wywiadu spełniały nawet pokojówki, lokaje, arystokraci. Byli zobowiązani do donoszenia, o czym się mówi, co się mówi. Donosiły także damy z towarzystwa i damy z półświatka. Łamano także prywatność korespondencji. Kongres trwał on od 1 października 1814 roku do 9 czerwca 1815 roku. Głównym zadaniem kongresu było określenie mapy politycznej Europy po upadku Napoleona. Cesarz Francuzów, decydujący przez pewien czas o losach Europy, tworzył nowe państwa, dowolnie określał ich granice, niektóre dynastie odsuwał od tronów, inne zaś rodziny na nich obsadzał. Teraz wszystkie te sprawy miały ulec uporządkowaniu według zasad określonych właśnie na Kongresie Wiedeńskim.

Naczelną zasadą, która przyświecała decyzjom podjętym na kongresie, była idea restauracji, w świetle której wszystkie zmiany terytorialne i polityczne, jakie zaszły w epoce Wielkiej Rewolucji Francuskiej i wojen napoleońskich zostały uznane za niebyłe. Ponadto kierowano się zasadami legitymizmu, czyli przywrócenia na tron strąconych w czasie rewolucji dynastii, a także zasadą równowagi. Ta ostatnia forsowana była przez Wielką Brytanię, która chciała w ten sposób uniknąć nadmiernego wzmocnienia jednego z mocarstw Europy kontynentalnej.

Idea restauracji jest to pogląd wskazujący na konieczność przywrócenia w Europie w poszczególnych państwach ustroju i dynastii, jakie panowały przed wojnami napoleońskimi.
Zasada równowagi europejskiej oznaczała, iż żadne z mocarstw nie może dominować nad innym, ale należy wzajemnie szachować siebie i swoje działania. Tą politykę propagowała przede wszystkim Wielka Brytania, która stosowała już ją w polityce zagranicznej od XVIII w. i zgodziła się na rozbiory Polski. W odpowiedzi na sojusz Rosji i Prus, utworzyła koalicję z Austrią i Francją. Zasada ta miała posłużyć do tego, żeby przeciwstawić się hasłom rewolucji o prawie narodu do stanowienia o własnym losie.
Legitymizm był to drugi pogląd przyjęty przez Kongres wiedeński, mówiący, że istnieć mogą tylko państwa w granicach przedrewolucyjnych, ponieważ jedynie one są zgodne z zasadami prawa, żaden władca nie może być pozbawiony władzy przez swoich poddanych. Według tej koncepcji władza pochodzi od Boga, a nie od ludu. Po raz pierwszy zasada ta została sformułowana w 1814 roku przez Talleranda. Po Kongresie Wiedeńskim w myśl tej zasady przywrócono przedrewolucyjnych władców, najważniejszym wydarzeniem było przywrócenie władzy Burbonom we Francji, Hiszpanii i Królestwie Obojga Sycylii. Legitymizm miał być podstawą porządku Świętego Przymierza.
Jesienią 1815 roku został podpisany akt Świętego Przymierza, do którego przystąpiły wszystkie państwa europejskie oprócz Turcji, Państwa Kościelnego i Anglii. Austria przewodziła jako mocarstwo, Prusy miały przed sobą wiele możliwości a Rosja zaczęła przeciwstawiać się Anglii. Celem Świętego Przymierza miała być wspólnota europejska ? zacieśnienie więzi między państwami oraz ogólnie panujący międzynarodowy ład w Europie.

Sprawą najbardziej kontrowersyjną na Kongresie była sprawa Saksonii i Księstwa Warszawskiego. Kanclerz Metternich proponował powrót do sytuacji sprzed roku 1807. Przeciwko takim planom wystąpił car. Cara poparł król pruski, który gotów był zrezygnować z terenu Księstwa Warszawskiego w zamian za tereny Saksonii. Król saski za popieranie Napoleona miał być ukarany odebraniem państwa. Przeciwko temu projektowi wystąpiła najpierw Wielka Brytania i Francja, a potem także Austria. Opinia publiczna w Wielkiej Brytanii zwłaszcza arystokraci angielski widzieli potrzebę utworzenia niezależnej Polski. Wynikało to z sentymentu dla Polaków, a także z tego, że liczyli na korzystne warunki handlowe. Rząd brytyjski poruszył sprawę polską na Kongresie tylko z obawy uzyskania przez Rosję pozycji hegemona w Europie. Sprawa polska poruszona przez rząd brytyjski uzyskała poparcie Francji. Anglia przedstawiła trzy projekty w sprawie Polski. Pierwszy projekt dotyczył przywrócenia Polski w granicach sprzed 1772 r., drugi projekt dotyczył przywrócenia Polski w granicach z 1791 r. Natomiast trzeci projekt zakładał podział Księstwa Warszawskiego w taki sposób, aby Aleksander I otrzymał tereny Księstwa po Wisłę, ale bez prawa do przyjęcia tytułu króla polskiego. Natomiast Prusy miały trzymać druga część Księstwa Warszawskiego, ale zrezygnować z praw do Saksonii. Ostatecznie sprawa zakończyła się kompromisem. Prusy otrzymały 2/5 Saksonii zamieszkałej przez 850 tys. ludzi, na wschodzie Prusy otrzymały departamenty: poznański, bydgoski oraz miasto Gdańsk. Natomiast Toruń miał być wolnym miastem. Austria otrzymała obwód tarnopolski, kopalnię w Wieliczce wraz z całym okręgiem, i powstał problem Krakowa. Austria nie chciała zgodzić się na to, by obie stolice Polski znalazły się pod panowaniem rosyjskim i dlatego uchwalono, że Kraków będzie wolnym, niepodległym miastem, które będzie znajdowało się pod opieką trzech państw zaborczych. Będzie to miasto o charakterze neutralnym. Reszta Księstwa Warszawskiego miała być oddana Rosji. Car miał przyjąć tytuł króla polskiego, w określonych przez siebie granicach utworzyć Królestwo Polskie i nadać temuż Królestwu konstytucję. Konstytucja miała określać ścisłe związanie Królestwa z Rosją. Ale we wszystkich państwach zaborczych na ziemiach zabranych Polacy mieli otrzymać prawo reprezentowania interesów Polski i dlatego Prusy utworzyły Wielkie Księstwo Poznańskie, które posiadało swojego namiestnika, swój sejm i miało bardzo ograniczoną, ale jednak autonomię. Decyzje Kongresu Wiedeńskiego w sprawie Księstwa Warszawskiego można określić jako kolejny rozbiór Polski, z tym zastrzeżeniem, że chodziło tylko i wyłącznie o rozbiór Księstwa Warszawskiego, ponieważ nikt nie poddawał w wątpliwość sprawy ziem zagrabionych wcześniej. Wyłącznym twórcą Królestwa Polskiego był car Aleksander I. Car pamiętał postawę żołnierzy polskich, którzy walczyli przy boku Napoleona. Wiedział także o tym, że Rosja na zachodzie nie ma żadnej naturalnej granicy i dlatego postanowił pozyskać dla sprawy rosyjskiej Polaków. By oni walczyli w razie jakiegoś konfliktu za Rosję.

Z państw niemieckich utworzono Związek Niemiecki, który składał się z 35 państw i 4 wolnych miast. Celem Związku było zapewnienie bezpieczeństwa państwom niemieckim z zachowaniem jednak całkowitej autonomii poszczególnych państw związkowych. Związek miał mieć swoją reprezentację - Bundestag, czyli parlament składający się z dwóch izb.

W Italii odrodzone zostało państwo kościelne. Austria odzyskała swoje wpływy w Lombardii, Wenecji i Dalmacji.

Kongres doprowadził także do połączenia Belgii i Holandii pod berłem króla holenderskiego na terenie byłych Niderlandów Austriackich, Republiki Zjednoczonych Prowincji oraz Li?ge. Wielkie Księstwo Luksemburga uzyskało niezależność jednak tuż po tym zostało związane unią personalną z Holandią.

W stosunku do Szwajcarii Kongres podjął uchwałę mówiącą o tym, że Szwajcaria będzie państwem wieczyście neutralnym. Zabroniono jej też wystawiania najemników, dopuszczając jedynie służbę w Gwardii Papieskiej. Przyłączone zostały 3 kantony: Valais, Neuchtel i Genewa i od tamtej pory Szwajcaria jest złożona z 22 kantonów.

Postanowieniem Kongresu było również utworzenie Królestwa Szwecji i Norwegii. Przed bitwą pod Waterloo tereny Norwegii, Islandii, Wysp Owczych i Grenlandii należały do Danii, jednak po klęsce Napoleona została ona wyparta z kontynentu. Władcą Królestwa Szwecji i Norwegii został J. B. Bernadotte, który swojego czasu służył Napoleonowi. W 4 lata później koronował się na króla jako Karol IV.

Austria odzyskała Dalmację po Dubrownik, Istrię, Królestwo Lombardzko ? Wenecki, Salzburg, Tyrol oraz tereny dzisiejszej Słowenii.

Państwo Kościelne przyłączone w 1809 roku przez Napoleona do Francji na mocy decyzji Kongresu Wiedeńskiego miało z powrotem przejść pod panowanie Papieża.

Królestwo Obojga Sycylii było państwem istniejące w latach 1816-1860 na terenie Sycylii i południowej części Półwyspu Apenińskiego, które powstało z przekształcenia się Królestwa Neapolu po kongresie wiedeńskim w 1815 roku. Koronę sycylijską otrzymał ród Burbonów, z którego później oddzieliła się cała gałąź - Burbonowie Sycylijscy.

Królestwu Wielkiej Brytanii i Irlandii przekazano Wyspy Jońskie, Wyspy Normandzkie, Mauritius i Cejlon. Potwierdzono również władanie Królestwa na terenach Afryki Południowej oraz w Tobago.

Na tron Toskanii i Modeny powrócili Habsburgowie, a dokładnie Dom Habsbursko - Lotaryński. Linia toskańska, która rządziła na terenach Toskanii wywodziła się od Ferdynanda III, młodszego brata Cesarza Franciszka I, panująca w Wielkim Księstwie Toskanii do 1860.

Po abdykacji Napoleona, Maria Ludwika wróciła do Rambouillet, gdzie zwycięzcy przedstawili jej warunki pokoju: Napoleon i ona mieli zachować tytuły cesarskie, mężowi przekazano we władania wyspę Elbę, a jej w dziedziczne posiadanie księstwa Parma, Piacenza i Guastalla położone w Italii.

W 1815 Królestwo Bawarii scedowało na rzecz Austrii Tyrol i Salzburg, które były czasowo przyłączone do Królestwa. W zamian włączono Palatynat Reński, czyli krainę w zachodnich Niemczech na zachód od Renu.

Wysunięto także na Kongresie hasło wprowadzenia zakazu handlu niewolnikami, ale przeciwko temu wypowiedziały się Wielka Brytania, Hiszpania, Portugalia, Francja, które potrzebowały taniej siły roboczej w koloniach. Kongres Wiedeński uchwalił deklarację o zakazie handlu niewolnikami, nie określając jednak daty, kiedy to nastąpi.

9 czerwca wszystkie decyzje zostały zawarte w akcie końcowym Kongresu i dokument, na którym dokonano kilku poprawek odbył podróż po Europie, a 20 sierpnia został zamknięty w archiwum wiedeńskim.
Podsumowując postanowienia Kongresu Wiedeńskiego to:
? Utworzono Związek Niemiecki pod przewodnictwem Austrii.
? Połączono Belgię i Holandię w Królestwo Niderlandów.
? Na tron Wielkiego Księstwa Luksemburskiego powołano króla Holandii. Samo państwo pozostało jednak członkiem Związku Niemieckiego
? Utworzono Królestwo Polskie w unii personalnej z Rosją.
? Pod panowaniem Prus znalazło się Wielkie Księstwo Poznańskie, Nadrenia, Westfalia, Pomorze Szwedzkie, Gdańsk, Toruń, ziemia chełmińska, 1/3 Saksonii i Rugia.
? Z Krakowa i jego najbliższej okolicy utworzono Rzeczpospolitą Krakowską, pod protektoratem trzech zaborców.
? Szwajcaria otrzymała 3 kantony i stała się federacją złożoną z 22 kantonów.
? 20 listopada 1815 r. ogłoszono akt wieczystej neutralności Szwajcarii (zabroniono jej też wystawiania najemników, dopuszczając jedynie służbę w Gwardii Papieskiej).
? Szwecja uzyskała Norwegię od Danii za to, że Dania tak długo trzymała z Napoleonem.
? Austria odzyskała Dalmację, Salzburg, Tarnopol, Tyrol, Lombardię i Wenecję.
? Odtworzono Państwo Kościelne.
? Odtworzono Królestwo Sardynii, przyznając jej kontynentalne terytoria Genui, Nicei, Piemontu i Sabaudii.
? Neapol i Sycylię połączono pod berłem Burbonów w Królestwo Obojga Sycylii.
? Rosja uzyskała Finlandię i Mołdawię.
? Powołano Święte Przymierze (głównie Austrii, Rosji i Prus) dla zachowania ustanowionego porządku i zwalczania nowych idei niepodległościowych w Europie.
? Anglia uzyskała tereny Południowej Afryki, Cejlon, Mauritius, Korfu i Wyspy Normandzkie.
? Francja w granicach z 1792 roku 0,7 mld franków kontrybucji (spłacone do 1818 roku).
? W Modenie i Toskanii przywrócono na tron dynastię Habsburgów.
? Parmę, Piacenzę i Guastallę oddano drugiej żonie Napoleona, matce jego syna - cesarzowej Marii Ludwice.
? Bawaria otrzymała Palatynat Reński i Wrzburg w zamian za zrzeczenie się Tyrolu i Salzburga (na rzecz Austrii).
? Hanower podniesiono do rangi królestwa, a kilka księstw do rangi wielkich księstw.
? 8 lutego 1815 r. uchwalono deklarację o zniesieniu handlu niewolnikami.
? Opracowano regulamin dyplomatyczny, który po zmianach dokonanych w 1818 r. obowiązywał do XX w.