Kongres Wiedeński

Kongres Wiedeński 1814-1815 (geneza, postanowienie, znaczenie)



Po upadku Napoleona zwycięskie państwa postanowiły przywrócić Europie równowagę polityczną, pragnęli uporządkować granice i stworzyć nowy ład. W tym celu w Wiedniu we wrześniu 1814 r. rozpoczął obrady kongres władców i dyplomatów europejskich. Najważniejszą rolę odgrywali: kanclerz Austrii (K. Mettenich), minister spraw zagranicznych Francji i Anglii, car Rosji Aleksander I oraz kanclerz Prus (K. Von Mardenberg).
Zmęczona długoletnimi wojnami Europa oczekiwała ustanowienia trwałego porządku politycznego.
Dla polityków zebranych w Wiedniu porządek ten miał się opierać na następujących zasadach:
- restauracji – przywrócenie systemów polityczno-ustrojowych sprzed rewolucji 1789 r. (mimo zgodności wszystkich uczestników okazało się to realne tylko częściowo)
- legitymizmu – uznanie, że władza monarsza pochodzi od boga, a nie z woli ludu, wprowadzenie zasady, iż bezprawne jest pozbawienie króla władzy przez poddanych. Respektowanie praw politycznych monarchów oznaczał też zwrot zabranych im w czasie rewolucji terytoriów.
- równowagi europejskiej – polegającej na takim układzie sił, aby żadne z mocarstw nie osiągnęło przewagi nad pozostałymi, w związku z tym przeprowadzono zmiany terytorialne w ten sposób, aby nie naruszały podstawowego układu sił między mocarstwami.
Nowy podział Europy zawarty w akcie końcowym z 1815 r. przedstawiał się następująco:
- Francje cofnięto do granic sprzed 1790 r. , powrót na tron Burbonów w osobie Ludwika XVIII, zwrot dzieł sztuki, zapłacenie kontrybucji.
- Wielka Brytania otrzymała nowe kolonie: Maltę, Cejlon, Wyspy Jońskie, co wzmocniło jej panowanie na morzach
- sprawa niemiecka, utrzymano podział Niemiec, utworzono Związek Niemiecki składający się z 34 państw i 4 wolnych miast pod panowaniem Austrii.
- wzrosła rola Prus, które oprócz ziem polskich otrzymały 2/3 terytorium Saksonii, (Pomorze Szwedzkie, ziemie w Nadrenii i Westfalii oraz Gdańsk)
- Austria otrzymała Salzburg, Lombardię, Wenecję, Dalmacje,
- sprawa włoska – utrzymano rozbicie polityczne Włoch, przywrócono całe Państwo Kościelne papieżowi. Neapol i Sycylia wróciły pod berło Burbonów, tworząc Królestwo Obojga Sycylii.
- połączono Norwegię ze Szwecją
- połączono Holandię z Belgią jako Królestwo Niderlandzkie
- zagwarantowano neutralność Związku Szwajcarskiego
- Rosja otrzymała Finlandie i Besarabię
- sprawa polska – opinia publiczna w Wielkiej Brytanii zwłaszcza arystokraci angielscy widzieli potrzebę utworzenia niezależnej Polski. Wynikało to z sentymentu dla Polaków, a także z tego, że liczyli na korzystne warunki handlowe. Rząd brytyjski poruszył sprawę polską na Kongresie tylko z obawy uzyskania przez Rosję pozycji hegemona w Europie. Sprawa polska poruszona przez rząd brytyjski uzyskała poparcie Francji. Anglia przedstawiła trzy projekty w sprawie Polski. Pierwszy projekt dotyczył przywrócenia Polski w granicach sprzed 1772 r., drugi projekt dotyczył przywrócenia Polski w granicach z 1791 r. Natomiast trzeci projekt zakładał podział Księstwa Warszawskiego w taki sposób, aby Aleksander I otrzymał tereny Księstwa po Wisłę, ale bez prawa do przyjęcia tytułu króla polskiego. Natomiast Prusy miały trzymać drugą część Księstwa Warszawskiego, ale zrezygnować z praw do Saksonii, ostatecznie sprawa zakończyła się kompromisem.
Prusy otrzymały 2/5 Saksonii zamieszkałej przez 850 tys. ludzi, na wschodzie, otrzymały również departamenty: poznański, bydgoski oraz miasto Gdańsk, natomiast Toruń miał być wolnym miastem.
Austria otrzymała obwód tarnopolski, kopalnię w Wieliczce wraz z całym okręgiem, i powstał problem Krakowa. Austria nie chciała zgodzić się na to, by obie stolice Polski znalazły się pod panowaniem rosyjskim i dlatego uchwalono, że Kraków będzie wolnym, niepodległym miastem, miastem które będzie znajdowało się pod opieką trzech państw zaborczych. Będzie to miasto o charakterze neutralnym, reszta Księstwa Warszawskiego miała być oddana Rosji. Car miał przyjąć tytuł króla polskiego, w określonych przez siebie granicach utworzyć Królestwo Polskie i nadać temuż Królestwu konstytucję. Konstytucja miała określać ścisłe związanie Królestwa z Rosją, ale we wszystkich państwach zaborczych na ziemiach zabranych Polacy mieli otrzymać prawo reprezentowania interesów Polski i dlatego Prusy utworzyły Wielkie Księstwo Poznańskie, które posiadało swojego namiestnika, swój sejm i miało bardzo ograniczoną autonomię.
Decyzje Kongresu Wiedeńskiego w sprawie Księstwa Warszawskiego można określić jako kolejny rozbiór Polski, z tym zastrzeżeniem, że chodziło tylko i wyłącznie o rozbiór Księstwa Warszawskiego, ponieważ nikt nie poddawał w wątpliwość sprawy ziem zagrabionych wcześniej. Wyłącznym twórcą Królestwa Polskiego był car Aleksander I.
Car pamiętał postawę żołnierzy polskich, którzy walczyli przy boku Napoleona. Wiedział także o tym, że Rosja na zachodzie nie ma żadnej naturalnej granicy i dlatego postanowił pozyskać dla sprawy rosyjskiej Polaków, aby oni walczyli w razie jakiegoś konfliktu za Rosję.
Ustalono kodeks dyplomatyczny, określający hierarchię i uprawnienia wysłanników państw.
W celu utrzymania przyjętego na kongresie porządku w europie z inicjatyw cara Aleksandra I utworzono w Paryżu Święte Przymierze.
Zawiązały je Austria Rosja i Prusy. Akt ten miał gwarantować bezpieczeństwo monarchistycznym rządom i przeciwdziałać rewolucyjnym przemianom w Europie.
Do Świętego Przymierza przystąpiły z czasem władcy innych państw, ale bez wielkiej Brytanii i Państwa Kościelnego. Ostoją tego sojuszu była Rosja i Austria.
Na sytuację polityczną w Europie po Kongresie Wiedeńskim miał wpływ tzw. „koncert mocarstw” (Anglia, Rosja, Austria, Prusy, później Francja).
Mocarstwa te na wypadek konfliktu miały ustalić linie postępowania, jednak wewnątrz „koncert mocarstw” ścierały się dwie koncepcje.
Zasadę interwencjonizmu reprezentował kanclerz austriacki, zwolennik ingerowania mocarstw wszędzie tam gdzie porządek kongresu wiedeńskiego, oparty na zasadach restauracji i legitymizmu był zagrożony.
Przeciwko tej zasadzie stanowczo występowała Wielka Brytana, która odrzucała prawa mocarstw do ingerencji i opowiadała się za uznaniem praw mniejszych narodów i państw.
Ten punkt widzenia wynikał z tego, że Wielka Brytania pragnęła wycofać się z bezpośredniego zaangażowania w sprawy kontynentu europejskiego tak, aby móc skoncentrować się na sprawach kolonii. W polityce Rosji na pierwszy plan wysunęły się sprawy europejskie kosztem ekspansji na kontynencie azjatyckim.
W Europie Rosja zainteresowana była dalszym umacnianiem się na zachodzie, co doprowadzało do likwidacji dotychczasowego systemu Królestwa Polskiego.
Dążyła również do powiększenia swoich wpływów na Bałkanach i na Bliskim wschodzie, gdzie wykorzystywała coraz słabszą pozycję Turcji, w efekcie doprowadziła do wojny krymskiej.
Rosja była zainteresowana nienaruszalnością sytuacji wewnętrznej w krajach europejskich.
Silną pozycję na kontynencie miała monarchia Habsburgów, dominowała nad państwami niemieckimi i na Półwyspie Apenińskim.
Austriacki kanclerz był powszechnie uważany za głównego strażnika odrestaurowanego w Wiedniu ładu europejskiego. Jego czas skończyła Wiosna Ludów 1848 r.
Znacznie gorzej wyglądała sytuacja Prus, które pokonane przez Napoleona dźwigały się dopiero z upadku.
W „koncercie mocarstw” szybko swoje miejsce znalazła Francja, będąc do 1830 r. gorliwą wykonawczynią zasad Świętego Przymierza.
Zarówno działalność Świętego Przymierza jak i uchwały kongresu wiedeńskiego były kolejną próbą utrzymania w Europie ustroju feudalnego i absolutnego. Początek Europy pokongresowej oparty został na ideach pozostających w jawnej sprzeczności z tym, co czuły narody Europy. Pierwsze lata po kongresie w Europie były okresem ścierania się dwóch ideologii: konserwatyzmu i liberalizmu.
Po 1815 r. monarchowie dążyli do wprowadzenia w życie zasad uchwalonych na kongresie i przywrócenia porządku sprzed rewolucji. I choć w sferze polityki obserwujemy pozorne zwycięstwo starego porządku, ponad połowa mieszkańców Europy żyła w monarchiach absolutnych, to coraz wyraźniejsze były też symptomy wielkich przemian liberalnych.
Przeciwko porządkowi kongresowemu zwracali się wszyscy, którzy w restauracji przed rewolucyjnego systemu upatrywali zagrożenie swych interesów, lub nie akceptowali go ze względu na rozbudzone aspiracje narodowe i społeczne.
Restauracja oznaczała ograniczenie politycznych swobód i praw obywatelskich, co było nie do przyjęcia dla inteligencji i mieszczaństwa.
Ponieważ reformy najdalej posunęły się we Francji, tutaj ich cofnięcie wywołało najsilniejsza opozycję. Mieszczaństwu zagrażała polityka zdominowana przez interesy wielkiej własności ziemskiej. Przeciwko zasadzie legitymizmu występowały grupy społeczne, które identyfikowały się z narodem, przede wszystkim w dążeniach do zjednoczenia Włoch i Niemiec.
Na ogół występowano jednocześnie przeciw restauracji i przeciw legityzmowi ponieważ przeciwnik był ten sam.
W Królestwie Polskim walka z caratem była walką zarówno o swobody polityczne, jak i narodowe. Lata dwudzieste XIX wieku były okresem wielkich niepokojów, aby temu zapobiec pod wpływem Świętego Przymierza rozbudowano w całej Europie system szpiegowsko-policyjny.
W Hiszpanii (1820-23) miała miejsce rewolucja, gdzie ruch liberalny zorganizowany przez oficerów wystąpił przeciwko rządzącym tam Burbonom i doprowadził do uchwalenia konstytucji. Kres hiszpańskiej monarchii konstytucyjnej położyła podjęta z inicjatywy Świętego Przymierza interwencja francuska.
Inaczej było z wojną o niepodległość Grecji. Walkę o wolność przeciw panowaniu tureckiemu podjęła ludność Grecji.
Rosja udzieliła pomocy grekom, chcąc osłabić Turcje i rozszerzyć swoje wpływy na Bałkanach, Ania i Francja również popierały greków, dlatego, aby nie dopuścić do wzmocnienia pozycji Rosji w tym rejonie i zachwiania równowagi europejskiej.
Znaczącą porażkę dla autorytetu Świętego Przymierza było zwycięstwo kolonii w Ameryce Południowej, w walce o wyzwolenie spod panowania hiszpańskiego.
Mocarstwom europejskim nie udało się zorganizować wyprawy interwencyjnej, sprzeciwiła się temu Wielka Brytania i stanowcza postawa USA.
Kulminacja niepokojów w Europie nastąpiła w latach 1830-32, kiedy to w wielu krajach równocześnie doszło do wystąpień rewolucyjnych.
Początek ruchów rewolucyjnych miał miejsce w Paryżu. W wyniku wystąpień republikańskiej opozycji nastąpiły zmiany rządów i abdykacja Burbonów, dopuszczono w rządach bogatą burżuazję.
W rezultacie grupa ta obróciła się przeciwko swym dotychczasowym sojusznikom, republikanom, powstrzymując rozwój rewolucji i radykalizację jej haseł.
Nieco inaczej potoczyły się wydarzenia w Belgii. Wybuchło powstanie przeciwko unii z Holandią, doprowadzając do utworzenia niepodległego państwa belgijskiego.
Belgia otrzymała ustrój nowoczesnej monarchii konstytucyjnej.
Powołanie niepodległej Belgii wywołało gwałtowny protest Rosji i Prus, jako, że było dobitnym pogwałceniem zasad legitymizmu. Na interwencję Rosji w ramach Świętego Przymierza nie zgodziły się kraje zachodnie, zwłaszcza wielka Brytania. po rewolucyjnych upadkach w Belgii, wybuchło Powstanie Listopadowe w Królestwie.
Nie mogło ono liczyć na pomoc zewnętrzną. Austriacy i prusacy zablokowali granice Królestw. Niepodległość była sprzeczna z interesami tych państw.
Akcje miały również miejsce na terenie Włoch, gdzie stłumiły je wojska austriackie, oraz w Niemczech.
Kolejna fala rewolucyjnych wstrząsów, nazwana Wiosną Ludów, przetoczyła się przez Europę w latach 1848-49. Ruchy liberalne, które występowały z hasłami wolności politycznej i konstytucyjnej, a także ruchy narodowe, które domagały się zjednoczenia lub niepodległości, osiągnęły częściowe zwycięstwo.
W czasie Wiosny Ludów miała miejsce pierwsza konfrontacja pomiędzy programami liberalnymi i narodowymi, zwłaszcza w Rzeszy niemieckiej i Cesarstwie Habsburgów.
Fiasko poniosła próba zjednoczenia Niemiec.
W ramach Świętego Przymierza wojska pruskie stłumiły powstanie w Nadrenii, Westfalii i w Badenii, a wojska austriackie zwyciężają wojska Sardynii pod Nowarą.
Zaniepokojona zwycięstwami austriackimi Francja interweniuje we Włoszech.
Wojska francuskie zdobywają Rzym i przywracają władzę papieską.
Pod koniec 1849 r. Włochy wróciły do stanu przed dwóch lat. zostały ponownie podzielone i poddane władzy absolutnej, gdzie utrzymano konstytucję.
W Austrii Wiosna Ludów miała dramatyczny przebieg.
Rewolucja Marcowa w Wiedniu spowodowała upadek kanclerza (stróża ładu wersalskiego) i zmusiła nowy rząd do przeprowadzenia reform politycznych, w tym do ogłoszenia konstytucji.
Pod koniec 1848 r. rewolucja została zduszona, przywrócono rządy władców absolutnych. Równowagę polityczną w Europie Święte Przymierze chciało osiągnąć kosztem wielu mniejszych narodów.
Nie zdawano sobie jednak sprawy, że w okresie napoleońskim nastąpiło rozbudzenie świadomości narodowej i dążenie do jednoczenia się rozbitych narodów we własne państwa, dlatego też, dążenie niepodległościowe wystąpiło w Europie z dużą siłą.
Wiosna Ludów zaostrzyła dążenia narodów słowiańskich do niepodległości.
Ruch narodowy objął również ziemie polskie pod zaborem pruskim i austriackim. Węgrzy również podjęli walkę o niepodległość. Do zdławienia powstania doszło w 1849 r., dzięki interwencji armii rosyjskiej w ramach Świętego Przymierza.
Fala rewolucji w latach 1848 – 49 doprowadziła do zachwiania dotychczasowego układu sił. Mocarstwowa dotychczas Austria wyszła z rewolucji osłabiona i szukała oparcia w Rosji, która okazała jej wydatną pomoc w tłumieniu ruchów rewolucyjnych.
Po 1848 r. blok Świętego Przymierza stracił spoistość, poprzez zatarg Mikołaja I z Prusami.
W niedługim czasie po Wiośnie Ludów Europa stanęła wobec pierwszego od czasów Kongresu Wiedeńskiego, poważnego kryzysu międzynarodowego.
Jego przyczyną stał się konflikt rosyjsko – turecki. Do wojny po stronie Turcji przystąpiła Francja, Wielka Brytania i Królestwo Sardynii.
Traktat paryski 1856 r. kończący wojnę krymką oznaczał ostateczny kres Świętego Przymierza, a ład wiedeński runął ostatecznie po zjednoczeniu Włoch i Niemiec.
Uważam, że Kongres Wiedeński uspokoił Europę na 100 lat, może uspokoił, ale na pewno nie zapobiegł przemianom.
Prawda jest taka, że główną siłą napędową Kongresu był kanclerz Austriacki.
W interesie Austrii, państwa wielonarodowego, było utrzymanie mocarstw w stanie nienaruszonym.
Niezadowolenie z postanowień Kongresu było okazywane w ciągu całego XIX wieku.
Przykładami mogą być lata dwudzieste - powstanie greckie, które pociągnęło za sobą spór w tzw. "Kwestii Wschodniej", 1830-rewolucja lipcowa i rewolucja w Belgii, powstanie listopadowe w Polsce, tego wszystkiego nie trzeba tłumaczyć.
Uważam zatem, że Kongres Wiedeński miał tylko znaczenie symboliczne.
W praktyce było zupełnie inaczej....