Kierunki artystyczne XX-lecia międzywojennego

Okres XX lecia międzywojennego to czas twórczego fermentu w europejskiej sztuce. Pojawiły się nowe tendencje, wydawano wiele manifestów, co świadczy o tym, iż artyści tego okresu gorączkowo poszukiwali nowych środków wyrazu. Zmuszał ich do tego upadający prestiż zawodu malarza, powodujący alienację od społeczeństwa, a także gwałtowne zmiany na świecie. W owym okresie dla artystów liczyła się głównie sztuka, a nie komercyjne malowanie obrazów celem korzyści materialnych.
Pierwszym nowopowstałym prądem artystycznym był ekspresjonizm. Jego głównym założeniem było oddawanie nastroju grozy poprzez odważne użycie koloru. Wzmacniało to bardzo znacząco ładunek emocjonalny znajdującego się na obrazie przedmiotu, który niejako również odgrywał ważną rolę. Dzięki temu artysta mógł w sposób przemyślany oddziaływać na sferę psychiczną i uczuciową odbiorcy dzieła. Innym ważnym celem kierunku było sprzeciwienie się naturalizmowi i impresjonizmowi, które to wiernie odwzorowywały rzeczywistość oraz tendencjom konstruktywistycznym Czanne’a w imię skrajnego subiektywizmu w odczuciach i środkach artystycznych. Jak pisał Herwarth Warden: "Malarz przedstawia to, co postrzega w najgłębszych warstwach swej świadomości, wyraża samego siebie; przemijająca rzeczywistość jest dla niego jedynie symbolem; angażuje w ów proces samego siebie: to, co świat zewnętrzny zapisuje w jego świadomości, on z kolei wyraża od wewnątrz". Głównym przedstawicielem ekspresjonizmu był Edward Munch. Mimo iż tworzył na początku ekspresjonizmu, to jego obraz Krzyk uznaje się za najbardziej charakterystyczny dla owego prądu. Jeśli chodzi natomiast o ekspresjonistów z okresu XX lecia to na pierwszy plan wysuwa się malarz rosyjskiego pochodzenia – Wassily Kandinsky. Jego styl opierał się na teorii przypisującej każdemu kolorowi stan ducha, i tak błękit miał oznaczać spokój, natomiast tonacje żółte – zuchwałą odwagę. Ponadto jego abstrakcyjne „kompozycje” i „improwizacje” inspirowane były muzyką, a elementy geometryczne usiłował rozmieszczać na płótnie w taki sposób, w jaki tony i motywy rozmieszcza się w partyturze. Dla Kandinsky’ego koła i trójkąty przywoływały duchowe, wewnętrzne życie człowieka. Obok Rosjanina tworzyli również Chaim Soutine, Georges Rouault a także Oskar Kokoschka.
Kolejnym kierunkiem był kubizm. Odrzucał on niemal całą malarską tradycję, a więc nie tylko realizm, lecz także impresjonizm, fowizm i ekspresjonizm. Odrzucał malarstwo, które swoją formą i kolorem oddawało na różne sposoby hołd naturze i którego celem było tworzenie dzieł adresowanych do ludzkiego poczucia piękna, wrażliwości, uczuć i emocji. Zadaniem malarza miała być analiza otaczających go form dla ich pełniejszego i bardziej gruntownego poznania. Ujmował on świat w nakładających się na siebie figurach i kształtach geometrycznych, na dodatek tak, żeby wymowa dzieła była czytelna, a sztuka niełatwa. O kubistach pisano, że praca nad obrazem to „krążenie wokół przedmiotu, aby móc uchwycić wiele kolejnych jego wyglądów, które stopione w jeden obraz, odtworzą ten przedmiot w czasie trwania”. Koronnym Kubistą był Pablo Picasso. Jego najsłynniejsze obrazy to Guernica, Panny w Awinionu, Dziewczyna przed lustrem, Trzech muzykantów. Odrzucał przede wszystkim tradycyjną perspektywę, budując obraz z przenikających się brył geometrycznych. Dawał nowe możliwości widzenia przedmiotów w przestrzeni. Innymi sławnymi kubistami byli : Juan Gris, Georges Braque, Fernand Leger, Francis Picabia oraz wiele innych.
Następnym prądem artystycznym rozwiniętym w XX leciu był abstrakcjonizm. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „abstractio” co oznacza dosłownie „odciągnięcie”, „odłączenie”. W sztukach plastycznych, abstrakcjonizm to odłączenie, a lepiej oderwanie od przedstawionego świata rzeczywistego na rzecz czystej gry formą, kolorem, bryłą, albo układem brył. Cały prąd został podzielony na dwie podgrupy: abstrakcjonizm spontaniczny oraz geometryczny. Pierwszy polegał na malowaniu swobodnym, dającym możliwość wyładowania na płótno nagromadzonych w artyście uczuć i emocji, w drugim natomiast kształtowaniem formy obrazu kierowały rozwaga, intelektualna refleksja oraz namysł w podziale płótna. Kardynalnymi postaciami w abstrakcjonizmie byli Piet Mondrain, Kazimierz Malewicz oraz Georges Braque. Obrazy tego okresu to Akwarela Abstrakcyjna, Czerwone drzewo, Kwitnące drzewa, Czarny kwadrat na białym tle.
Jeśli chodzi o dadaizm z kolei, to występował on przeciwko sztuce tradycyjnej. Zgodnie z zasadą znanego anarchisty Michaiła Bakunina, iż „ u podstaw tworzenia leży destrukcja”, dadaiści programowo odrzucali wszelkie normy, nie tylko estetyczne. „Dzieła” dadaistów częstokroć podważały sensowność działalności artystycznej w ogóle. Wśród nich znaleźli się jednak i tacy, jak Kurt Schwitters, którego twórczość – kolarzy wykonywanych z wszelkiego rodzaju śmieci i odpadków – nie można uznać za manifestację całkowitego odrzucenia sztuki jako takiej. Z perspektywy czasu za główną zasługę dadaistów uważa się zastosowanie szokujących materiałów i technik. Częstokroć zdarzało się, że dadaiści spotykali się w kawiarenkach i klubach, tworząc absurdalną poezję, muzykę „hałasu”, a nawet przedstawiali przedmioty domowego użytku jako dzieła sztuki. Słynny jest obraz Marcela Duchampa będący reprodukcją Giocondy , której Duchamp dorysował wąsy i hiszpańską bródkę po czym podpisał swoim nazwiskiem. Wystawa Maxa Ernsta w Kolonii przyciągała uwagę czym innym – wchodziło się do niej i wychodziło przez ustęp. Swoje manifesty dadaiści publikowali również w wydawanych przez siebie pismach: Cabaret Voltaire i Dada (wychodzące w Zurychu latach wojny), Litterature (Paryż), Dada Club i Der Dada (Berlin) oraz The Blind Man (Nowy Jork). Najsłynniejszymi dadaistami byli Tristan Tzara, Georges Ribemont-Dessaignes, Jean Cocteau, Richard Huelsenbeck, Man Ray oraz wielu innch.
Następcą dadaizmu jest surrealizm. Kierunek ten powstał w wyniku inspiracji freudowskimi teoriami na temat podświadomości. Dominowały odrealnione układy figur i postaci, mające wyobrazić rzeczywistość snów i marzeń. Widać to bardzo dobrze w kompozycjach malarskich Rene Magritte’a np. Terapeuta. Ponadto podobnie do swoich poprzedników realiści lubili szokować. Najlepszym tego przykładem jest twórczość Salvadora Dali, którego to nadrealne (surrealizm oznacza właśnie „nadmiar realizmu”) wizerunki świata i wyimaginowane sceny należą do najwybitniejszych dzieł współczesnej sztuki. Jego najsłynniejszy obraz to Trwałość pamięci. Obok Dali świetnym surrealistą był także Marc Chagall, który już we wczesnym etapie swojej sztuki zdołał stworzyć własny, niepowtarzalny malarski świat, w którym wspomnienia z dzieciństwa łączył ze scenami zaczerpniętymi jakby ze snu i marzeń. W jego obrazach proporcje nie odgrywały żadnej roli, postacie nie podlegały prawu ciążenia, domy chwieją się na tle nieba itp. Słynne obrazy to: Ja i wieś, Autoportret z siedmioma palcami, Podwójny portret z kieliszkiem wina. Inni surrealiści to Max Ernst, Hans Arp oraz Francis Picabia.
Ostatnim omówionym przeze mnie prądem będzie futuryzm. Jego malarstwo nierozerwalnie związane było z modernistycznym umiłowaniem maszyny przy jednoczesnym odrzuceniu klasycznych zasad harmonii i umiaru. Jedno z podstawowych założeń futurystów to , iż „ruch oraz światło zniekształcają kontury postaci i przedmiotów”. Doskonale ilustruje to obraz czołowego futurysty Umberto Bochcioni - Dynamizm cyklisty. Jak sama nazwa wskazuje futuryści patrzyli w przyszłość, odrzucając tym samym przeszłość i tradycję. Sami o sobie futuryści pisali w Manifeście Futurystycznym z 1909r. „To z Włoch rzucamy w świat ten nasz manifest gwałtowności niszczycielskiej i podpalającej, którym ustanawiamy dziś Futuryzm, ponieważ chcemy uwolnić ten kraj od śmierdzącej gangreny profesorów, archeologów [...] i antykwariuszy”. Najsłynniejsi futuryści to: Tytus Czyżewski oraz Bruno Jasieński.
Wszystkie powyższe kierunki w sztuce znacząco wpłynęły na kulturę XX lecia międzywojennego. Tworzący artyści, powlekani wizją postępu, często szokowali społeczeństwo swoją sztuką. Chcieli pokazać swoją odmienność oraz artyzm twórczy swoich prac. Dlatego tak wiele dzieł sztuki pochodzi właśnie z okresu XX lecia międzywojennego.