Powtórka z epok – Pozytywizm (wersja poprawiona)

Niżej załączam to w dokumencie Word (lepsza jest ta w wordzie bo w niektórych pyt. są tabelki, a strona internetowa likwiduje te tabelki)

1. Co rozumiesz pod pojęciem Pozytywizm?
- jako nazwa epoki
- jako system filozoficzny
- jako kierunek w literaturze
Filozofia: pozytywizm – nurt filozofii Europy Zach. Zapoczątkowany dziełem Augusta Comte,
Pozytywizm pochodzi od słowa pozytywny z łac. positivus – oparty na faktach, ugruntowany, uzasadniony; to także ruch społeczno-ideowy (powiązany z utylitaryzmem).
Jeden z gł. nurtów filozofii II połowy XIX w. podejmujący refleksję filozoficzną nad poznaniem naukowym oraz osiągnięciami teoretycznymi.
To także panujący w epoce światopogląd i styl kultury. Za początek uznaje się poł. XIX w. 1864r.-upadek powstania styczniowego, koniec epoki przyjmuje się rok 1890, widoczny jest wpływ na literaturę i kulturę.
Cechy:
-odrzucał metafizykę,
-akceptował ewolucjonizm,
-propagował scjentyzm,
-scjentyzm wywarł znaczny wpływ na kształtowanie się europejskiej myśli filozoficznej

2. Programy społeczno-polityczne i artystyczne polskich pozytywistów.
POLITYKA
• Postulowano potrzebę trzeźwej oceny możliwości i układu sił
• Odrzucono wszelkie formy zbrojnego oporu wobec zaborców
• Rezygnacja z pracy w konspiracji
• Praca organiczna – wykorzystanie legalnych możliwości obrony narodu, przez zwiększanie sił ekonomicznych i kulturalnych społeczeństwa
EKONOMIA
• Apelowano o postawę przedsiębiorczości, gospodarności, fachowości
• Głoszono potrzebę zakładania fabryk
• Unowocześnianie rolnictwa
• Rozwój rzemiosła
• Organizowanie szkolnictwa narodowego
SPOŁECZEŃSTWO
• Upowszechnienie nauki i oświaty – gwarancją wzrostu moralności i świadomości narodowej
• Stworzenie wolnokonkurencyjnego ustroju kapitalistycznego i cywilizacji przemysłowej – miało to doprowadzić do dobrobytu społecznego
• Zorganizowanie sprawnie działających instytucji charytatywnych
• Praca u podstaw, czyli krzewienie oświaty ogólnej i zawodowej oraz świadomości narodowej wśród ludu
• Równouprawnienie kobiet do czego miało prowadzić kształcenie i przygotowanie do pracy zawodowej
• Asymilacja żydów przy jednoczesnym zachowaniu przez nich własnej religii i kultury
• Tolerancja dla innych religii i przekonań
• Prawo jednostki do swobody i niezależności
• Laicyzacja obyczajów

3. Problematyka narodowa w prozie pozytywistycznej.
Pozytywizm to prąd społeczno-kulturowy stworzony po powstaniu styczniowym przez uczniów i wychowanków Szkoły Głównej w Warszawie. Walkę narodowowyzwoleńczą pozytywiści odsuwali na dalszy plan. Uważali, że w ciężkich warunkach popowstaniowych cała uwagę skupić należy na pracy organicznej i pracy u podstaw. Apelowali o wzmożenie przedsiębiorczości, głosili kult nauki. Obowiązkiem patriotycznym stała się walka o utrzymanie ziemi w rękach Polaków, niedopuszczenie do przejęcia jej przez zaborców.
Jednak w prozie pozytywistycznej wciąż żywe były tradycje walk narodowowyzwoleńczych, choć ze względu na cenzurę nie można było pisać o przeszłości wprost, lecz poprzez aluzje, niedomówienia. Jednym z głównych wątków powieści Elizy Orzeszkowej „ Nad Niemnem” jest powstanie styczniowe, które mimo upływu wielu lat wciąż kształtuje życie i losy bohaterów w powieści. Powstanie połączyło ze sobą ludzi należących do różnych środowisk społecznych. Do walki wspólnie ruszyli Korczyńscy i Bohatyrowiczowie, reprezentanci dworu i zaścianka. Niestety wraz z upadkiem powstania powróciły dawne uprzedzenia stanowe, narodziły się nowe konflikty. Ostatnim przypieczętowaniem przyjaźni stała się śmierć i wspólna mogiła gdzie ramię w ramię spoczywają najstarszy z braci Korczyńskich, Andrzej i Jerzy Bohatyrewicz. Problematyka narodowa pojawia się także w cyklu utworów Orzeszkowej Pt „Gloria Victis”, poświęconych tradycji powstania styczniowego. W nowelach tych pisarka przekazuję atmosferę epoki, maja one wartość dokumentu ujętego w artystyczna formę literacką. Utwory są apoteozą czyny powstańczego, autorka w sposób jawny oddała w nich hołd przeszłości. Poprzez aluzje i niedomówienia pisał o walkach niepodległościowych Bolesław Prus w „Lalce”. Główmy bohater, Wokulski, brał udział w powstaniu styczniowym za co został zesłany na Syberię, zaś Ignacy Rzecki, który walczył na Węgrzech wiąż czeka na jakieś wielkie wydarzenie, które zmieni sytuację polityczną w Europie. Pisarze pozytywistyczni często poruszali problem walki niepodległościowej i patriotyzmu. Ze względu na cenzurę posługiwali się niedomówieniami, pisali ostrożnie o wydarzeniach politycznych, mimo to tradycje walk były wciąż żywe w ich utworach.

4. Postępowość i ograniczoność programów pozytywistów polskich (omów na wybranych przykładach).
a) rola pisarza w społeczeństwie,
-rezygnacja pisarza z pozycji jednostki wyjątkowej, wtajemniczony w sprawy niedostępne dla zwykłych ludzi,
-rezygnacja z pozycji proroka, odgadującego w wizjach i natchnieniach boski plan przyszłości świata,
-nowa rola pisarza- obserwowanie przyszłości świadome zbieranie materiałów, badanie praw rządzących społeczeństwem, głoszenie zasad moralnych,
b) bohater literacki
-kreowanie postaci ludzi pracy,
-bohaterowie to przedstawiciele młodej rodzącej się inteligencji,
-praca bohaterów na rzecz środowiska,
-brak przesądów stanowych, właściwy system wartości, odpowiedzialność q wykonywaniu obowiązków, (wady: lenistwo, cynizm, próżniactwo, egoizm, obojętność na los kraju),
c) wyróżniki dzieła literackiego:
-wyznacznikiem dzieła jest jego użyteczność społeczna: wpływ na wychowanie społeczeństwa w duchu idei
-ilustrowanie tez programu pozytywistycznego,
-odzwierciedlanie rzeczywistości społecznej,
-wprowadzenie do utworów motywów codzienności,

5. Odzwierciedlenie haseł pozytywistycznych w nowelistyce okresu.
Pozytywizm jako nowy prąd w naszej literaturze zwiastowały „małe formy literackie” - nowele i opowiadania. Znane utwory Prusa, Sienkiewicza, Orzeszkowej wprowadzają w krąg spraw aktualnych epoki, ukazują dojrzewanie nowej poetyki w twórczości wybitnych pisarzy. W nowelach uwidaczniały się najwyraźniej dążenia społeczne i dydaktyczne. Ukazywano w nich życie środowisk upośledzonych ze względów społecznych czy narodowościowych, jednostek słabych, skrzywdzonych, bezdomnych. W tych zwięzłych, jednowątkowych utworach o wyraźnie zaznaczonej fabule wypowiadali pisarze protest przeciw niesprawiedliwości, krzywdzie, poniżeniu. Pozytywiści rozumieli konieczność pracy na rzecz najbiedniejszych i najbardziej upośledzonych warstw narodu, które mając możliwość normalnego życia, swoją pracą pomnożą bogactwo ogólnonarodowe. Sięgnąć więc należało do tych, którzy, zajmując miejsce u podstaw społeczeństwa, stać się mogą mocnym i trwałym filarem. Kierowano więc apele do warstw wykształconych, do nauczycieli, lekarzy, by zbliżyli się do problemów wsi, wydobyli ją z wielkiego zacofania, podnieśli stan zdrowotny jej mieszkańców i
uświadomili im rolę, jaką mogą spełnić. Podobną troską otoczono rodzący się proletariat, biedotę bez zawodu, nawołując do konkretnego działania, do szukania sposobu polepszenia ich losu.
Głoszono przy tym hasła emancypacji kobiet, które pozbawione były praw społecznych; hasła asymilacji Żydów, którym starano się umożliwić ludzką egzystencję w ramach polskiego społeczeństwa.
Pozytywiści twierdzili, że nauka i powszechność oświaty podniosą poziom moralny społeczeństwa i przekonają o konieczności pracy na rzecz ogólnego dobra. Tezy programowe, a więc założenia „pracy u podstaw” i „pracy organicznej” starano się propagować środkami literackimi. Tak więc odzwierciedlenie haseł pozytywistów odnaleźć można przede wszystkim w nowelistyce.

6. Adam Asnyk poeta czasów niepoetyckich.
• W wierszach programowych Asnyk zaprezentował swoją koncepcję filozofii dziejów próbując połączyć w jeden system założenia pozytywistyczne i kult idei romantyzmu. Asnyk z jednej strony nie potrafił bezkrytycznie przyjąć nowych pozytywistycznych idei z drugiej strony zdawał sobie sprawę, że światopogląd romantyczny bezpowrotnie odchodzi w przeszłość. Stąd takie przenikliwe spojrzenie na bieg dziejów, dla którego charakterystyczne jest następstwo idei i prądów umysłowych – to co nowe za jakiś czas także straci aktualność. Twórca próbował znaleźć więc uniwersalne, zawsze ważne wartości nie odnosząc ich jednocześnie do żadnego prądu kulturalnego.
DO MŁODYCH
• Podmiot liryczny – autor, wypowiada się w imieniu odchodzącego pokolenia romantyków, zwraca się do atakujących ich pozytywistów, zdając sobie sprawę, że nadszedł czas by podjęli oni próbę stworzenie nowego lepszego świata
• Zwraca się z apelem o zrealizowanie programu epoki, a przede wszystkim o poszukiwanie prawdy
• Autor zgadza się z poglądem, że wiara i intuicja nie są dobrym środkiem na poznanie świata
• Apeluje o rozsądek i zerwanie z uprzedzeniami przypisującymi walkę narodowowyzwoleńczą tylko romantyką, w tym ma się wyrażać pozytywistyczny kult nauki
• Uważa, że nauka może przynieść poprawę sytuacji, ale nie należy się całkowicie izolować od dokonań poprzedniej epoki
• Wierząc w ciągłości historii przestrzega przed negowaniem przeszłości, z którą nie potrafi się pogodzić
• Przekonuj o tym, że tradycja jest ważna
• Pozytywiści występując przeciw powstaniom zaprzeczają bohaterstwu ich uczestników
• Tylko kultywując dorobek przeszłych epok pozytywiści mogą liczyć, że ich dorobek zostanie doceniony
• Zamiany w społeczeństwie powinny być procesem łagodnym, rozłożonym na wiele pokoleń, a kolejne pokolenia powinny czerpać z dorobku kulturowo-ideowego, to co ponadczasowe i najbardziej wartościowe

7. Problemy ówczesnej rzeczywistości w nowelistyce okresu pozytywizmu.
A…B…C… Aluzje do powstania styczniowego i sytuacji Polski pod zaborami, nauka języka polskiego jako forma patriotyzmu, spełnia pozytywistyczny postulat pracy u podstaw
Latarnik Sienkiewicz
Syntez losu polskiego emigranta, wygnańca, tułacza, lektura „Pana Tadeusza” staje się dla niego łącznikiem z krajem, uczucie patriotyzmu są silniejsze od dystansu dzielącego bohatera od ojczyzny
Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela Sienkiewicz Liczne aluzje do powstania i sytuacji kraju, walka z rusyfikacją przez naukę historii polski z polskich książek, wrażliwość Michasia, ofiary systemu szkolnictwa
Gloria Victis
Ukazuje poświęcenie młodych powstańców, wiara w świętość zrywu niepodległościowego, hołd złożony powstańcom.
Janko Muzykant Sienkiewicz
Los utalentowanego dziecka, które nie może zrealizować swojego talentu, oskarżenie bogatych sfer społeczeństwa polskiego o brak zainteresowania dla rodzimych talentów, ubogie dzieci wiejskie nawet jeśli posiadają talent nie mogą go rozwijać
Antek Prus
Nowela interwencyjna, ukazuje los biednego chłopca mającego zdolności plastyczne, zbyt ubogiego by rozwijać talent. Jest zmuszony porzucić marzenia i ruszyć w świat w poszukiwaniu pracy
Bartek Zwycięzca Sienkiewicz
Bohater jest wynarodowiony, nie czuje się Polakiem, walczy z kim mu każą, ofiara Kulturkampfu, odznacza się walecznością, wyobcowanym po powrocie z wojny obcy nawet we wsi
Szkice węglem Sienkiewicz
Główni bohaterowie to małżeństwo Rzepów, autor eksponuje ich ciemnotę, która staje się przyczyną tragedii, nie znają przepisów, nie mogą otrzymać pomocy od nikogo, winą za taki stan rzeczy obarczeni zostają: ksiądz, urzędnicy, dziedzic
Dym Konopnicka
Dramat biednych mieszczan, którzy z trudem są w stanie zarobić na swoje utrzymanie
Miłosierdzie Gminy
Fałszywa dobroczynność, bankructwo hasła filantropii, bogaci licytują biedaków, bezduszne realizowanie haseł – sprzedany Kuntz zostaje zaprzęgnięty do wózka
Dobra Pani Orzeszkowa
Obnażenie powierzchowności realizacji haseł filantropii. Ewelina Krzycka – krzywdzi ludzi, pomoc im traktuję jako zabawę, gdy się znudzi porzuca
Powracająca fala Prus
Obraz stosunków kapitalistycznych, wyzysk pracowników, traktowanie ich jako siły roboczej, warstwa bogata oskarżona o bezmyślność
Mendel Gdański Konopnicka
Asymilacja żydów, Mendel czuje się Polakiem, nie rozumie charakteru prześladowań, po zajściu zmienia nastawienie
Katarynka
Wrażliwość dziecka, los niewidomej dziewczynki, odbiera rzeczywistość innymi zmysłami, budzi to uczucia w Tomaszu,
Sachem Sienkiewicz
Stosunek do tradycji narodowej, okazuj się, że tytułowy wódz Indian, kompletnie zapomniał o tradycji narodowej i zależy mu jedynie na zarobku
Omyłka Prus
Różny stosunek do powstania, nie sprawiedliwe osądzenie człowieka,
Kamizelka Prus
Los urzędnik, który choruje. By nie martwić żony zaciska paski w kamizelce by udowodnić, że nabiera wagi, ona skraca paski by dodać mu otuchy.

8. Małe formy literackie i przyczyny ich popularności w okresie pozytywizmu (artykuł, felieton, kronika, szkic, opowiadanie, nowela).
• Już od początku XIX wieku nastąpił znaczny wzrost znaczenia gatunków epickich w prozie europejskiej.
• Szczególnie wyraźna dominacja epiki nad liryką i dramatem miała miejsce w epoce pozytywizmu.
• Wiąże się to z charakterem epoki, dzięki gatunkom epickim można było w sposób przystępniejszy dla czytelnika wyrazić myśli filozoficzno-społeczne.
• Pozytywiści uznawali, że zadaniem pisarza jest badanie rzeczywistości, odzwierciedlanie jej w sposób rzetelny, realistyczny, ukazanie wzorców ideowych i osobowych.
• Pisarz był działaczem w służbie idei, jednocześnie podporządkowanym i przewodzącym społeczeństwu
• Dzieło literacki powinno nie tylko wzruszać, ale przede wszystkim oddziaływać na odbiorców, uczyć i wychowywać
• Znaczna rola krótkich form wynikała z faktu, że był to skuteczny i niezwykle poręczny oręż w walce o lepszy świat.
• Gatunki epickie były łatwe do zrozumienia i przyswojenia przez czytelników

9. Typy powieści pozytywistycznej (cechy, przykłady).
POWIEŚĆ TENDENCYJNA
• Świat przedstawiony i narracja służą prezentacji określonej tezy autora
• Podporządkowana celom politycznym i ideowym
• Porusza aktualną problematykę społeczną i obyczajową
• Bohaterowie schematyczni, wyraźnie podzieleni na pozytywnych i negatywnych, a ich wypowiedzi przybierają charakter publicystyczny
• W swoich założeniach zbliża się do literatury dydaktycznej
• Popularna w oświeceniu i wczesnej fazie pozytywizmu
POWIEŚĆ REALISTYCZNA
• Zachowuje założenia realizmu
• Świat przedstawiony oparty na zasadzie prawdopodobieństwa i następstw przyczynowo-skutkowych
• Ukazuje losy wybitnej jednostki na tle szerokiej panoramy społeczeństwa
• Motywacja działań ma charakter psychologiczno-społeczny
• Wierny obraz rzeczywistości w jej najbardziej typowych przejawach
POWIEŚĆ NATURALISTYCZNA
• Realizuje założenia naturalizmu
• Studium świata i człowieka w ich biologicznym aspekcie
• Człowiek ukazany jako byt rządzony podstawowymi instynktami
• Dokładna analiza wycinka rzeczywistości
• Badanie zasad determinizmu czynów społecznych zbliża powieść do naukowego studium
POWIEŚĆ HISTORYCZNA
• Wyodrębniła się w dobie twórczości Waltera Scotta, komponował żywą, przygodowo-romansową akcję, wprowadzał tło obyczajowo-społeczne
• Połączenie elementów tragicznych i komediowych
• Dla Scotta historia była procesem, w jego utworach stawał się atrakcyjniejsza przez nasycenie fikcją literacką
• Wartka akcja, nagłe zwroty, pościgi, porwania
• W Polsce pierwsze tego typu utwory powstawały w oświeceniu: „Rzepich matka królów” Salazy Jeziorski, „Historia na dwie księgi podzielona” Ignacy Krasicki

10. „Nad Niemnem” – jako programowy utwór polskiego pozytywizmu.
• 3 podstawowe kryteria oceny moralnej bohaterów: stosunek do narodowych wartości, stosunek do pracy, oraz sposób pojmowania wartości człowieka
• Postacie przedstawione jako pozytywne, charakteryzują się cechami szczególnie cenionymi przez ideologów pozytywizmu: Benedykt, Marta, Kirłowa, Bohatyrowicze
• Szanują spuściznę narodową
• Bliskie są im idee wyzwoleńcze
• Pamiętają o dawnej chwale kraju
• Patriotyzm przyjmuj ściśle pozytywistyczny charakter – praca organiczne i u podstaw
• Konieczność bycia użytecznym
• Przemiana duchowa Justyny – z panienki z salonowym wychowaniem, przemienia się w kobietę świadomą roli pracy
• Bohaterowie którzy nie marnują czasu odnajdują spokój duchowy, natomiast próżniacy są ciągle rozgoryczeni
• Autorka sprzeciwia się uleganiu konwenansom
• Szlachetność duszy ważniejsza od szlachetnego urodzenia
• Problem nierównego dostępu do nauki i robienia z kobiet salonowych lalek
• Mimo edukacji wielu mężczyzny wyrasta na jednostki nieprzydatne
• Właściwe wykształceni otrzymuje Witold Korczyński – uczeń szkoły agronomicznej, swoją wiedze wykorzystuje w praktyce, stara się uczyć chłopów tego co sam umie, spełniając tym postulat pracy u podstaw
• Unowocześnienie rolnictwa
• Troska o chłopów

11. Nowy typ bohatera powieściowego na przykładzie powieści „Nad Niemnem”.
• W powieści pozytywistycznej stworzone zostały nowe kryteria oceny, zgodne z założeniami programu pozytywistów:
Bohater pozytywny Bohater negatywny
Stosunek do pracy
realizują założenia pracy organicznej i pracy u podstaw, są użyteczni dla społeczeństwa, walczą o utrzymanie ziemi, praca jest dla nich radością i formą patriotyzmu – Jan, Anzelm Bohatyrowicze, Justyna Orzelska, Maria Kirłowa, Benedykt, Witold, Marta Korczyńscy
Obca jest im praca, nieużyteczni dla społeczeństwa, spędzają czas na nieróbstwie, często słabi fizycznie i psychicznie, mają mały kontakt ze światem zewnętrznym: Emilia, Zygmunt Korczyńscy, panna Teresa, Teofil Różyc
Stosunek do nauki
Zaufanie do nauki, scjentyzm, wiara w to, że nauka może udoskonalić świat: Witold Korczyński,
Benedykt Korczyński (w młodości)
Lekceważący stosunek do wiedzy, traktowanie naukowców i ludzi wykształconych jako nieszkodliwych dziwaków, niechęć do zdobywanie i poszerzania wiedzy. Emilia – spędza czas bezczynnie wychowuje córkę na salonową lalkę.
Stosunek do ziemi
Dbają o utrzymanie ziemi, która jest jednym z gwarantów ciągłości narodowej i jedną z najwyższych wartości. Benedykt Korczyński, Bohatyrowicze
Nie interesują się własnymi majątkami, przedkładając ponad nie podróże zagraniczne: Teofil Różyc, Zygmunt Korczyński
Stosunek do powstania
Szacunek dla tradycji powstańczej zrywu niepodległościowego, wiara, że idea walki o wolność przetrwa w narodzie polskim przynosząc w przyszłości pozytywny efekt, kult mogiły i czynu powstańczego, pamięć o bohaterach Jerzym Bohatyrowiczu i Andrzeju Korczyńskim: Jan i Anzekm Bohatyrewiczowie
Krytyka nieprzygotowanego zrywu niepodległościowego: Zygmunt Korczyński, Teofil Różyc.
Zainteresowanie sprawami społecznymi
Realizacja haseł pracy u podstaw i pracy organicznej, realna pomoc dla najuboższych warstw: pomysły Witolda Korczyńskiego dotyczące unowocześnienia produkcji rolnej, pomoc Andrzejowej dla biednych dzieci na wsi
-Brak zainteresowania sprawami społecznymi, egoizm, skoncentrowanie się na własnych potrzebach: Emilia Korczyńska, Teofil Różyc, Zygmunt Korczyński
Użyteczność
Użyteczni społecznie, bogacący naród, wspomagający innych: Witold Korczyński, Marta Korczyńska, Andrzejowa
Kosmopolici, próżniacy, pozbawieni wrażliwości na potrzeby społeczne, kobiety puste żyjące w salonie towarzyskim: Emilia Korczyńska, Teofil Różyc, Zygmunt Korczński, Kirło

12. Obraz Warszawy i życia mieszkańców w „Lalce” Bolesława Prusa.
ARYSTOKRACJA
• Tomasz Łęcki, jego córka Izabela, Baron Krzeszowski, prezesowa Zasławska, Baron Dalski, pani Wąsowska, Starski
• Zubożenie maskowane pożyczkami (Łęcki)
• Degeneracja moralna i społeczne (Krzeszowski wydaje pieniądze na kobiety i wyścigi)
• Traktowanie życia jak gry (Izabela)
• Pogardliwy stosunek do ludzi niższego pochodzenia (stosunek arystokracji do Wokulskiego)
• Brak zainteresowania sprawami kraju
• Brak przedsiębiorczości
• Niechęć do pracy
• Wewnętrzna pustka kobiet
• Ten krytyczny obraz jest wyrazem przekonania pisarz, że rola tej grupy społecznej skończyła się. Są to postacie wręcz karykaturalne, mężczyźni są niezdolni do działania, a kobiety sprzedajne i pozbawione moralności. Jedyną pozytywną postacią jest Zasławska, która doskonale prowadzi swoje gospodarstwo
MIESZCZAŃSTWO
Polacy
• Deklewski (fabrykant powozów, radca Węgrowicz (członek Towarzystwa Dobroczynności) Szprot (ajent handlowy), Rzecki
• Ludzie o niskim statusie materialnym
• Ciężko pracują na swoje utrzymanie, ale nie mają szans na dorobienie się większego majątku
• Pozbawieni przedsiębiorczości i inicjatywy
• Ich życie ogranicza się do pracy i towarzyskich dyskusji
• Rozmawiają o karierze, kłopotach Wokulskiego, polityce
• Negatywnie nastawieni do Żydów, obawiają się ich nadmiernej ekspansji ekonomicznej kraju
• Bierni niezdolni do czynu, atakują wszystkich, którzy potrafią skutecznie pomnażać swój majątek np. Wokulski
Niemcy
• Jan Mincel i jego synowcy Jan i Franc
• Jan – właściciel sklepu na Podwalu, u niego zaczynał karierę Rzecki
• Sumienny i zasadniczy
• Twardą ręką trzyma pracowników, za wszelkie przewinienia wymierza karę
• Oszczędny, solidny
• Wzorzec rodziny kupieckiej
• Czuje się związany ze społeczeństwem Polskim
Żydzi
• Henryk Szlangbaum, Dr. Szuman
• Pełnią znaczną rolę w życiu społeczeństwa Polskiego
• Solidarni, trzymają się razem, zamieszkują teren: Nalewek i ul. Święojerskiej
• Wielu odrzuciło ortodoksyjną wiarę i zasymilowało się ze społeczeństwem polskim
• Społeczeństwo polskie jest im niechętne
Inteligencja, studenci, naukowcy
• Maleski, Patkiewicz, pani Stawska, Geist, Ochocki
• Swoim wykształceniem i umiejętnościami usiłują zarobić na życie

13. Stanisław Wokulski romantyk czy pozytywista?
Syn zrujnowanego szlachcica, pracował jako subiekt u Hopfera, był słuchaczem szkoły Przygotowawczej, brał udział w powstaniu styczniowym,
Pobyt na Syberii – praca naukowa, spotyka się z naukowcami, rozwijają się jego zainteresowania naukowe, skłonność do eksperymentowania, kult nauki, spostrzegawczość,
1870r. – powrót do kraju, poszukiwanie pracy, pomoc Rzeckiego, małżeństwo z Minclową, chęć do nauki i konieczność prowadzenia interesów,
Spotkanie w teatrze z Izabelą, miłość od pierwszego wejrzenia, Wokulski wyjeżdża do Bułgarii i powiększa majątek, po powrocie niezmiernie bogaty(kupuje powóz, uczy się ang., chodzi do teatru),
Usiłuje pokonać przeszkody oddzielające go od Izabeli, próba samobójcza – źle ocenia swą wybrankę.
Cechy romantyka:
konflikt z otoczeniem, idealizowanie kobiety, rozterki, konflikt wewnętrzny, bunt, skłócenie ze światem, skomplikowana i wyjątkowa indywidualność, jednostka wybitna, nieprzeciętna, postać bogata wewnętrznie, ponadprzeciętna, skłonność do depresji,
Cechy pozytywisty:
realizm, nacjonalizm, ambicja, kult pracy i nauki, wytrwałość, inicjatywa, przedsiębiorczość, spryt, energia życiowa, realizacja ideałów pracy organicznej, bogacenie się, działalność w celu zwiększenia dochodów, praca u podstaw (pomoc i zainteresowanie się losem najuboższych).
Romantyczne cechy klęski:
Wewn. - uczuciowość, osamotnienie, złożona natura, nieszczęśliwa miłość, rozczarowanie, rozgoryczenie,
Zewn. – klęska powstania styczniowego, nieodwzajemnione uczucia.

14. Pamiętnik starego subiekta i jego rola w powieści „Lalka”.
• Pamiętnik – gatunek piśmiennictwa użytkowego, a także wzorowany na nim gatunek literatury pięknej pisany w pierwszej osobie. W odróżnieniu od dziennika pisany jest z perspektywy późniejszej od całości przedstawionych wydarzeń, zwiera subiektywne oceny. Zdarza się, że powieści pisane są w formie pamiętnika co pozwala na wyeliminowanie narratora i przybliżenie postaci czytelnikowi
TREŚĆ
• Jest głównym źródłem umożliwiającym poznanie osobowości Rzeckiego, a także pozwala na poznanie innych postaci
• Obejmuje wspomnienia Rzeckiego: udział w wojnie 1848 o wyzwolenie Węgrów, wyraża jego uwielbienie dla potomków Napoleona
• Zawiera obserwacje z życia codziennego
• Szczegóły biografii Wokulskiego
• Dzieje sklepu
• Dzieje kamienicy, postacie lokatorów
• Epizody obyczajowe np. proces o kradzież lalki
• Wyraża poglądy na temat: problemów społecznych, socjalizmu, antysemityzmu
FUNKCJE
• Nadaje lalce głębie historyczną – przenosi czytelnika w czasy Wiosny Ludów
• Inna perspektywa dla faktów z powieść, zależność postawy od punktu widzenia
• Humor równoważący rozdziały, których treścią są gorzkie przemyślenia Wokulskiego
• Wzmaga zainteresowanie i daje oddech czytelnikowi przez wstrzymanie akcji w momentach przełomowych
• Rzecki to drugi narrator, występuje w pierwszej osobie, subiektywnie patrzy na wydarzenia uzupełnia narratora 3 os.

15. Trzy pokolenia idealistów w „Lalce” (przedstaw i oceń).
• Idealista – człowiek kierujący się w swoim życiu wzniosłymi ideałami, wierzący w istnienie nadrzędnego porządku etycznego, zdolny do bezinteresownych poświęcenia swojego życia dla dobra ogółu, wierzący, że świat jest lepszy niż w rzeczywistości, marzyciel.
• Idealiście w „Lalce” to ludzie, którzy mają odwagę głosić swoją prawdę wbrew opinii publicznej i panującym modom. Przez to są skazani na cierpienie i utratę złudzeń.
IGNACY RZECKI (idealista polityczny)
• W momencie rozpoczęcia powieści jest subiektem z 25 letnim stażem, z pamiętnika dowiadujemy się o jego przeszłości. Jego ojciec był żołnierzem i zwolennikiem Napoleona. Po śmierci ojca Ignacym zaopiekowała się ciotka, wtedy rozpoczął praktykę w sklepie Mincla na Podwalu. Rzecki brał udział w wiośnie ludów na w Węgrzech
• Rozdarty pomiędzy wyimaginowanym światem i rzeczywistością, która go przygniata
• Żywi romantyczną wiarę w ideały moralne i wartości niematerialne
• Zdolny do poświęceń w imię przyjaźni
• Dziecinna naiwność i postawa wobec świata (zabawy marionetkami w sklepie, skłonność do fantazjowania)
• Poczucie humoru
• Niechętny zmianom
• Wierny jednej firmie
• Sumienny i obowiązkowy
• Wiara w mit, że potomkowie Napoleona uzdrowią sytuację polityczną w europie
• Jest przekonany, że polityka jest oparta na zasadach moralnych
• Idealizuje następców Napoleona i wierzy, że od nich zależna jest przyszłość Polski
• Rzecki wraz ze swoim kodeksem moralnym należą do przeszłości. Nie przystaje do nowego świata.
STANISŁAW WOKULSKI (człowiek złożonej epoki)
• Pochodzi ze zubożałej szlachty, w młodości pracował jako subiekt. Zainteresowania naukowe skłoniły go do podjęcia pracy. Po roku studiów rzucił szkołę by wziąć udział w powstaniu styczniowym. Zesłany w okolice Irkucka, po powrocie żeni się wdową po Minclu. Gdy i ona umiera staje się właścicielem sklepu, bogaci się na dostawach do Turcji i Bułgarii, ogarniętych wojną. Zakochuje się w Izabeli Łęckiej
• Chwiejna osobowość
• Niestabilny emocjonalnie
• Odwaga
• Bystrość
• Nadwrażliwość
• Rozumienie miłości wzorowane naw wyobrażeniach romantyzmu
• Idealizuje ukochaną
• Miłość – uczucie platoniczne, związek dusz
• Uczucie – wartość absolutna, determinująca całe życie człowieka
JULIAN OCHOCKI (naukowiec)
• Młody arystokrata. Studiował. Interesuje się fizyką, chemią i technologią. Wynalazca, oryginał i dziwak.
• Nauka – nadrzędna wartość życia
• Wiara, że nauka może udoskonalić świat
• Graniczące z obsesją podporządkowanie życia nauce. „Rzecki jest idealistą politycznym, Ochocki naukowcem, a Wokulski bardzo złożonym jako człowiek epoki złożonej.”

16. Realizm i naturalizm – dwa zasadnicze kierunki w prozie pozytywistycznej, dwa spojrzenia na rzeczywistość.
Zagadnienie Realizm i Naturalizm
Chronologia
Lata 30 XIX wieku, wypełnia epokę pomiędzy romantyzmem i naturalizmem. Kontynuacja tendencji z XIX w. Z uwzględnieniem innowacji: saga rodzinna, socrealizm, oddziaływanie modernistyczne, literatura faktu. Żeromski, Reymont. Francja 2 połowa XIX wieku, ma wpływ na literaturę XIX i XX
Pisarz Badacz, obserwator, wykształcony, widzi przemiany społeczno-obyczajowe, nastawienie poznawcze, realizm krytyczny zawierał komentarz Metoda naukowego opisu świata, scjentyzm, wykluczenie tendencji moralistycznych, nie komentuje zdarzeń i rzeczywistości przedstawionej, przedmiotem zainteresowania zjawiska współczesne w postaci surowej
Estetyka
Estetyka mimetyczna, opis będący naśladownictwem współczesnego świata Eksponowanie elementów biologizmu, przejaskrawianie zjawisk, brak dbałości o harmonię i piękno, zwrot ku brzydocie
Tematyka
Przedstawienie życia codziennego człowieka na tle środowiska, opis typowych zachowań społecznych, dokładne odwzorowanie typów charakterologicznych, obraz wielkiego miasta, narrator wszechwiedzący w 3 osobie, ponad światem przedstawionym, moralny autorytet, komentarz odautorski, często krytyczny Eksponowanie biologizmu, witalizmu w opisie zjawisk społecznych, relacji międzyludzkich, fotograficzne przedstawienie rzeczywistości, analiza życia jednostki z uwzględnieniem fizjologii, obraz wielkiego miasta, ograniczenie wiedzy narratora, opowiadanie z punktu widzenia bohatera, przewaga opisu.
Świat przedstawiony
Społeczeństwo, cywilizacja, elementy natury, sytuacje typowe dla opisywanego środowiska, ukazana motywacja wewnętrzna bohatera, perspektywa zewnętrznego odbiorcy, oceny według zasad moralności i zdrowego rozsądku, wyeliminowanie fantastyki Ograniczenie fikcji na rzecz niemal dokumentalnego przekazu, problematyka społeczna, wysunięcie na plan pierwszy biologicznej motywacji, świat pełen przemocy i patologii, społeczeństwo podporządkowane kapitalistycznym prawom, bezwzględna walka o byt, jednostka zdeterminowana przez instynkty, przejaskrawienie biologicznych aspektów ludzkiej egzystencji, erotyka, procesy fizjologiczne.
Poetyka i język
Uszczegółowienie obrazów, język komunikatywny, nastawiony na przekaz informacji, mowa potoczna w partiach dialogowych, zatarcie różnic pomiędzy wypowiedziami narratora i bohaterów, mowa pozornie zależna, kompozycja przeważnie zamknięta Nasycenie tekstu brzydotą, pełen obiektywizm w przedstawianiu świata, wykorzystanie gatunków paraliterackich: dziennik, reportaż, mowa potocznie zależna, rozbudowane patie dialogowe
Fabuła
Uporządkowany ciąg zdarzeń, związki przyczynowo-skutkowe, Gatunki: powieść, nowela, opowiadanie Fabuła przerywana, brak związków przycznowo-skutkowych, epizodyczność. Gatunki: opowiadanie, powieść, gatunki paraliterackie.

17. Geneza i cechy powieści historycznej.
• Wyodrębniła się w dobie twórczości Waltera Scotta, komponował żywą, przygodowo-romansową akcję, wprowadzał tło obyczajowo-społeczne
• Połączenie elementów tragicznych i komediowych
• Dla Scotta historia była procesem, w jego utworach stawał się atrakcyjniejsza przez nasycenie fikcją literacką
• Podstawę utworu stanowiły wydarzenia z przeszłości wydobyte z dokumentów
• Fabuła zazwyczaj dwuwątkowa, intryga miłosna związana z głównym bohaterem na tle doniosłego historycznego konfliktu
• Wartka akcja
• Wzorce powstały i utrwaliły się w epoce romantyzmu, a z czasem stała się oddzielnym gatunkiem
• W Polsce pierwsze tego typu utwory powstawały w oświeceniu: „Rzepich matka królów” Salazy Jeziorski, „Historia na dwie księgi podzielona” Ignacy Krasicki.
• Elementy różnych gatunków: romans, poemat historyczny, powieść grozy, poemat historyczny,
• 2 typy narratora: historyk oceniający wypadki z dystansu lub postać z epoki, który opowiada o przeżyciach własnych i swojego środowiska
• W Polsce 2 odmiany powieści: Sienkiewiczowska (Potop) – służąca celom patriotycznym, lub typowa dokumentalna np. Faraon.

18. „Potop” jako powieść historyczna.
• Sienkiewicz zbliża się do modelu wypracowanego przez W. Scotta
• Tłem utworu są wydarzenia autentyczne
• Pojawiają się postacie historyczne: Jan Kazimierz, Karol Gustaw, Janusz Radziwił
• Fikcja literacka zostaje ograniczona przez prawdę historyczną
• Dbałość o realizm każdego opisywanego szczegółu – ubiory, zwyczaje, uzbrojenie
• Atrakcyjna fabuła awanturnicza
• Szybkie zwroty akcji
• Wątek miłosny
• Wielkie opisy batalistyczne pełne patosu i wzniosłości
• Humor
• Kreacje bohaterów, których stać na poświęceni, patriotów
• Przesłanie powieści – kult wielkiej przeszłości narodowej
• Kompozycja typowa: wątek wojenny i miłosny w realiach historycznych
• Ukazane liczne wydarzenia historyczne: zajęcie Torunia i Malborka, Bitwa pod Warką, Odbicie Warszawy
• Sienkiewicz zrealizował założenia ideowe powieści konstrukcja służy wyeksponowaniu patriotyzmu, który odnosi zwycięstwo nad złem
• Ukazanie klęsk, moment przełomowy – oblężenie Jasnej Góry, odrodzenie narodu i zwycięstwa

19. Historia i sposób jej przedstawiania w „Potopie”.
• Tematem utworu jest najazd szwedzki, a właściwie wydarzenia z lat 1655-56
• Sienkiewicz opierał się na licznych źródłach z tego okresu: Wojna domowa – Samuel Twardowski, Opis Obyczajów – Jędrzej Kitowicz, Bogusław Radziwił – Bernard Kalicki, Historia wyzwolenia Polski za panowania Jana Kazimierza – Antoni Walewski
• Traktował je dość swobodne
• Na pierwszy plan wysunięte wydarzenia, które stanowiły militarne i moralne zwycięstwa oręża polskiego
• Każdej powieści patronuje bohater narodowy, uosabiający geniusz wojskowy i mądrość polityczną – Czarnecki
• Fabuła uporządkowana: od symptomów zbliżającego się konfliktu, przez obrazy klęsk, do kulminacyjnego momentu i następującego po nim odrodzeniu narodu polskiego
• Wiele uwagi poświęca wydarzeniom o wysokim napięciu: zdrada kiejdańska
• Ważną rolę pełnią sceny batalistyczne
• Wyolbrzymienie zwycięstw, a usunięcie w cień klęsk
• Heroizacja, uwznioślenie historii
• Optymistyczna wizja historii
• Wskrzesza minione chwile chwały
• Dowolność w kreowaniu postaci historycznych, jedni heroizowani, inni demonizowani
• Ukazane liczne wydarzenia historyczne: zajęcie Torunia i Malborka, Bitwa pod Warką, Odbicie Warszawy

20. Kompozycja, narracja, styl w „Potopie”.
Kompozycja powieści:
Wydarzenia przedstawione w powieści obejmują lata 1655 - 1656, co uwypukla charakter informacyjno-poznawczy utworu i scala kompozycyjnie. Owo skondensowanie urealnia opisywane wydarzenia i nadaje im odpowiednie tempo. Motywem naczelnym jest podróż - wędrówka głównego bohatera, co umożliwia wprowadzenie różnorodnych wydarzeń historycznych i znacznie poszerza panoramę społeczną powieści.
Czynnikiem spajającym fabułę są dwa, przeplatają się wzajemnie i powiązane wątki:
- historyczno-polityczny: przebieg najazdu szwedzkiego oraz dokonujący się w związku z nim rozkład moralny społeczeństwa polskiego i stopniowe jego odradzanie
- romansowy, oparty na strukturze trójkąta: polski oficer, Kmicic, kocha kobietę, Oleńkę, którą porywa konkurent, Bogusław Radziwiłł. Ponadto na przeszkodzie młodym stają trudności wynikające z różnic charakterów obojga oraz z powikłań politycznych.
STYL
• Żywy
• Obrazowy
• Dużo środków obrazowania
• Język współgra z akcją, szczególną rolę pełni archaizacja, na tyle wyraźna by nadać językowi cechy charakterystyczne dla epoki, pozwalająca jednak bez trudu zrozumieć sens wypowiedzi

21. Andrzej Kmicic, a Jacek Soplica – próba charakterystyki porównawczej.
Obaj posiadają cechy charakterystyczne dla bohatera romantycznego, jednak nie są to postacie mające tylko typowe cechy tej epoki. Tak samo przeżywają nieszczęśliwą miłość, która ma wpływ na ich dalsze losy. Wiele wspólnego mają także w swoim postępowaniu i działalności na rzecz dobra ojczyzny, przechodzą w życiu wiele rozczarowań, jednak nic nie jest w stanie odwieść ich od postawionych sobie celów. Andrzej i Jacek są przede wszystkim postaciami dynamicznymi, przez całe życie aktywne, a pod wpływem okoliczności przechodzą zmianę dostosowując się do wydarzeń. Charakterystyczna jest młodość obu bohaterów. Muszą oni w tym czasie „wyszumieć się” wszczynając liczne kłótnie i zatargi. Przez to często psują sobie opinię. Jacek Soplica- dumny, zarozumiały, pod wpływem miłości potrafi się hamować, powściągać temperament. Niemożność poślubienia Ewy, córki Stolnika jest dla niego podwójnym ciosem: nie tylko odmówiono mu ręki ukochanej kobiety, ale także urażono jego ambicję. Ta nieszczęśliwa miłość stała się przyczyna późniejszego małżeństwa Jacka z kobietą, której nie kochał i powodem pijaństwa. Soplica traci wtedy całe poparcie, jakie miał wśród szlachty, ludzie odwracają się od niego i w ich oczach widnieje jako zdrajca. Podobnym, choć trochę innym w swoich działaniach awanturnikiem był Andrzej Kmicic. Swoim postępowaniem na uczcie w Lubiczu doprowadza do tego iż rani szczere uczucia Oleńki. Następny jego czyn- spalenie Wołmontowicz doprowadza do tego, że dziewczyna odmawia mu swego uznania. Kmicic jest nieszczęśliwym kochankiem, który z całego serca kocha swoja wybrankę, ale ona przez jego haniebne postępki odrzuca go. Obaj bohaterowie po okresie tzw.„burzliwej młodości” zmieniają się na ludzi honorowych, walczących o dobro ojczyzny. Ta metamorfoza zaznaczona zostaje zmianą przez nich imienia: Soplica staje się Księdzem Robakiem, zaś Kmicic- Babiniczem. Jacek Soplica ucieka z kraju i wstępuje do zakonu próbując tym samym w osobie cichego, pokornego mnicha odpokutować za swoje grzechy. Jest on działaczem niepodległościowym, emisariuszem. W podobną postać zmienia się Kmicic. Z łobuza i awanturnika przeobraża się on w gorącego patriotę i wspaniałego żołnierza. Można również powiedzieć o odrodzeniu się Andrzeja jako świadomego polaka-patrioty. Pod nowym nazwiskiem (Babinicz) przemierza szlak bojowy walcząc przeciwko Szwedom. W tym czasie wsławia się wieloma patriotycznymi czynami: bierze udział w obronie Jasnej Góry i ratuje z opresji króla Jana Kazimierza. Tymi właśnie czynami, poniesionymi ranami i bólem zadanym w walce bohaterowie „odkupiają” grzechy popełnione w młodości. Dzięki tym zasługują na pełna rehabilitację. Jednak koniec nie jest szczęśliwy dla żadnego z nich, mimo tego, że odzyskują swoją godność i szacunek innych ludzi. Jacek Soplica umiera z powodu rany zadanej w bitwie, kiedy to własnym ciałem broni od śmierci Hrabiego. Imponujące jest zwycięstwo jakie osiąga nad samym sobą- nie ujawnił synowi, Tadeuszowi, kim tak naprawdę jest. W przypadku Kmicica odkupienie grzechów pozwala nie tylko na uzyskanie odpowiedniego miejsca w społeczeństwie, ale przede wszystkim zdobywa on rękę ukochanej Oleńki. Dzięki temu staje się człowiekiem szanowanym i wzorem patrioty.
Zarówno Kmicic jak i Soplica to bohaterowie, którzy mają ze sobą bardzo dużo wspólnego, chociaż posiadają cechy ich różniące.

22. Konfrontacja założeń programowych pozytywizmu z ich realizacją w znanych ci utworach literackich tego okresu.
PRACA ORGANICZNA I PRACA U PODSTAW – kult pracy wynikał nie tylko z założeń pozytywizmu, ale był związany również z hasłami utylitaryzmu
NAD NIEMNEM
• Walka o utrzymanie ziemi – Benedykt Korczyński
• Radość pracy – Bohatyrowicze, a głownie Jan
• Opisy pracy w powieści – żniwa w zaścianku Bohatyrowiczów
• Praca codzienna – Kirłowa
• Bohaterowie powieści są oceniani według ich stosunku do pracy
• Podkreślona bezużyteczność ludzi unikających pracy – Różyc, Kirło, Zygmunt
LALKA
• Praca jako obowiązek moralny – Ignacy Rzecki
• Praca jako źródło dochodów – Żydzi
• Praca jako sposób wzmocnienia społeczeństwa i bogacenia się go – Wokulski
• Praca jako sposób osiągnięcia własnych celów – Wokulski
• Praca jako źródło utrzymania i sposób na uniezależnienie się – Stawska
• Patriotyzm pracy – prezesowa Zasławska
• Bezużyteczność społeczna – arystokracja
WIARA W NAUKĘ I POSTĘP TECHNICZNY – hasła związane z gwałtownym rozwojem cywilizacyjnym i naukowym przypadającym na II poł. XIX oraz ze scjentyzmem
NAD NIEMNEM
• Witold jako przedstawiciel młodego pokolenia pozytywistów wierzy w postęp techniczny i pragnie unowocześnić gospodarkę swojego ojca
LALKA
• Fascynacja Wokulskiego nauką
• Cywilizacja Paryża jako wytwór postępu naukowego i technicznego
• Geista – wynalazca
• Wiara, że nauka może unowocześnić świat – Ochocki
OCENA ROMANTYCZNYCH ZRYWÓW NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH
LALKA
• Udział Wokulskiego w powstaniu
• Negatywna ocena zasadności zrywu i jego przygotowań
NAD NIEMNEM
• Kult czynu powstańców (mogiły poległych)
• Wiara w żywotności idei narodowych
ASYMILACJA ŻYDÓW
LALKA
• Negatywny stosunek społeczeństwa polskiego do Żydów
• Bogacenie się Żydów
• Ocena Żydów przez doktora Szumana
EMACYPACJA KOBIET
NAD NIEMNEM
• Justyna Orzelska świadomie decyduje o swoim życiu (decyzja o poślubieniu Jana, świadomość konieczności podjęcia pracy)
LALKA
• Helena Stawska – podjęcie pracy, samodzielne utrzymywanie córki i matki
• Prezesowa Zasławska – patriotyzm pracy
FILANTROPIA I DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA – w prozie dojrzałego realizmu pojawia się świadomość, że filantropia nie jest sposobem rozwiązywania społecznych
LALKA
• Dobroczynne kwesty organizowane przez arystokrację – symboliczna pomoc dla biednych, a dla arystokratów jedna z form życia towarzyskiego
• Filantropia Wokulskiego – pomoc dla mieszkańców Powiśla, prowadzona jednak ze świadomością, że jest to pomoc niewystarczająca
NAD NIEMNEM
• Działalność Andrzejowej – pomoc dla chłopów prowadzona jednak bez przekonania i traktowana jak przykry obowiązek

23. Najciekawsze twoim zdaniem sylwetki kobiet w znanych ci utworach pozytywistycznych.
• W okresie pozytywizmu zmienia się sytuacja kobiet. Po powstaniu styczniowym wiele kobiet zostało wdowami, pozbawione środków do życia i majątków nie umiały znaleźć się w nowej sytuacji, ani znaleźć pracy, aby przeżyć musiały się imać najprostszych zajęć lub znaleźć bogatego męża. Tylko nieliczne dzięki własnym ambicją i nauce znalazły się w kręgu inteligencji twórczej.
• Rzeczniczką przyznawanie kobietą praw była Eliza Orzeszkowa „Kilka słów o kobietach”. Bolesław Prus odnosił się ironicznie do haseł emancypacji „Emancypantki”.
Rozprzestrzeniająca się w II poł. XIX idea przyznawała kobietą prawo do nauki i pracy, oraz wyboru modelu życia. Kobieta zmieniała się z salonowej lalki, w świadomego swoich praw człowieka. W okresie pozytywizmu stało się to udziałem nielicznych, naprawdę silnych psychicznie kobiet.
KOBIETA SALONOWA LALKA – taki model to dziedzictwo wielowiekowej tradycji przyznającej kobiecie rolę ozdoby salonów, pozbawiające je prawa stanowienia o sobie. Pisarze pozytywistyczni wskazują na ich wewnętrzną pustkę, bezużyteczność dla społeczeństwa i niezdolność przystosowania się do nowej rzeczywistości,
IZABELA ŁĘCKA (Lalka)
• Pustka wewnętrzna
• Brak jasno określonych wartości moralnych
• Niewiedza o otaczającym świecie
• Nadmierne przywiązanie do powierzchowności i mody
• Bezradność życiowa
• Nieuzasadnione poczucie wyższości
• Życie problemami salonu
EMILIA KORCZYŃSKA (Nad Niemnem)
• Zamknięcie się w salonie i oderwanie od rzeczywistych problemów
• Chorowitość
• Słabość fizyczna
• Malkontenctwo
• Niezaradność
• Niesamodzielność
• Apatia
• Niezdolność do samodzielnego działania
• Ucieczka w świat literatury
KOBIETA SAMODZIELNA I DOJRZAŁA – torują sobie dopiero drogę do życia w społeczeństwie. Osiągnięcie samodzielności okupione jest zazwyczaj wyrzeczeniami lub potępieniem prze społeczeństwo.
JUSTYNA ORZELSKA (Nad Niemnem)
• Zubożała szlachcianka
• Opiekuje się zniedołężniałym i zdziecinniałym ojcem
• Praktycznie bez środków do życia
• Przeciwstawia się otoczeniu
• Rezygnuje z małżeństwa dla pieniędzy, wybiera małżeństwo z miłości
• Sama decyduje o swoim życiu – nie obawia się przeciwności losowych, deklasacji (przejście z dworu na wieś)
• Potrafi walczyć o swoje prawa
HELENA STAWSKA (Lalka)
• Samotnie wychowuje córkę
• Nie wie czy jej mąż zginął, czy żyje, więc jej stan cywilny jest niejasny
• Na życie zarabia lekcjami gry na pianinie
• Samodzielnie boryka się z przeciwnościami losowymi
• Uniezależnia się od mężczyzn
• Dzięki Wokulskiemu podejmuje samodzielną pracę
PATRIOTKA – najczęściej wdowa po powstańcu, próbująca odnaleźć się w nowej rzeczywistości, lub rzeczniczka nowego pozytywistycznego modelu patriotyzmu
ANDRZEJOWA KORCZYŃSKA (Nad Niemnem)
• Wdowa po Andrzeju, żuje kultem zmarłego
• Ucieka od rzeczywistości
• Otoczona szacunkiem przez społeczeństwo
OLEŃKA BILLEWICZÓWNA (Potop)
• Wierna ojczyźnie
• Pełna zalet (nadmiernie wyidealizowana)
• Przedkłada patriotyzm nad własne uczucia
• Nie zapiera się własnych przekonań
• Dzielnie broni swojej godności jako polki i kobiety
PREZESOWA ZASŁAWSKA (Lalka)
• Realizuje w swoim majątku hasła pracy organicznej
• Jest użyteczna dla społeczeństwa
• Potrafi właściwie ocenić ludzi
• Pełni funkcję dyrektora dobrze zorganizowanego przedsiębiorstwa jaki w zasadzie jest Zasławek

24. Co zawdzięczamy lekturze nowel Henryka Sienkiewicza i Bolesława Prusa.

25. Twórczość literacka Marii Konopnickiej.
• Pisała poezję, nowele, obrazki
• Autorka słów Roty
• Debiutowała utworem poetyckim W zimowy poranek
• W pierwszej fazie twórczości widoczne wpływy romantyków, podejmował wątki charakterystyczne dla minionej epoki, silny nurt ludowy – Wieczorne pieśni
• Potem pojawiają się odniesienia do symbolizmu i parnasizmu – Z mojej Biblii, Linie i dźwięki
• Napisała epos o losie chłopski – Pan Balcer w Brazylii
• Pisała szkice reportażowe, wspomnienia, opowiadania
• „Obrazki” – prezentowały hasła pozytywizmu, mała wartość artystyczna sceny z życia przekształcone w melodramatyczne, pozbawione prawdopodobieństwa, sztuczność dialogów, nadużywanie słownictwa literackiego
• Książki dla dzieci – O krasnoludkach i sierotce Marysi
• Zajmowała się także krytyką literacką
• Dokonywał przekładów poetyckich i prozatorskich
• Jej nowele to w większości studia psychologiczne o tematyce współczesnej: Mendel Gdański, Nasza szkapa
• Realizm
• Emocjonalność
• Wprowadzenie tematyki: heroizmu, etyki, poświęcenia, miłości

26. Nowela, a opowiadanie.

Cechy noweli Cechy opowiadania
- Ukształtowała się w okresie renesansu, we Włoszech,
- Krótki, prozaiczny utwór epicki, niewielkich rozmiarów,
- Wyraziście zarysowana akcja, pozbawiona epizodów, jednowątkowa fabuła,
- Ograniczenie komentarzy,
- Realistyczne opisy,
- Ograniczona liczba postaci, na ogół jeden główny bohater, przedstawiony przy użyciu charakterystyki bezpośredniej,
- Akcja rozwija się dramatycznie do pewnego, kulminującego momentu gdzie następuje odwrócenie losu bohatera,
- Cechą zamienną jest chwyt sokoła, ten sam ciągle powtarzający się motyw, który musi wystąpić w tytule noweli np. „Kamizelka”,
- Istotnym elementem jest puenta(zaskakujące zakończenie, które wyraża sens ukazanych wydarzeń),
- Doskonałość artystyczna, różnorodność narracji, realistyczne obrazowanie rzeczywistości i ludzi
- Ukształtowało się później niż nowela, rozkwit przypada na czasy pozytywizmu a nawet XX-lecia międzywojennego
- Utwór bliski noweli ze względu na niewielkie rozmiary i prostą jednowątkową fabułę,
- Swobodna kompozycja,
- Zawiera znacznie więcej opisów, dygresji i refleksji,
- Niewielka ilość bohaterów,
- Widoczna pozycja narratora, który narzuca czytelnikowi stanowisko,
- Zwięzła forma
np. Żeromski-opowiadania, opowiadania Tadeusza Borowskiego,


27. Nazwij rodzaje stylizacji językowej występującej w „Potopie”, podaj jej cechy i funkcje w powieści.
• Archaizacja – stylizacja polegając na wprowadzeniu do utworu archaicznych elementów językowych, charakterystycznych dla opisywanej epoki. Niekiedy służy wywołaniu podniosłego nastroju, albo nawiązaniu do tradycji literackiej. Całkowita rekonstrukcja dawnego języka znacznie utrudniała by zrozumienie dzieła, dlatego archaizacja ma ograniczony zasięg niekiedy tylko do dialogów. 2 typy całkowita – obejmuje wszystkie elementy języka, częściowa obejmuje tylko niektóre sfery języka
• Sienkiewicz nie chciał tworzyć kopii języka, wyodrębnił tylko cechy charakterystyczne języka
• Na czoło wysunęła się stylizacja składniowa
• W dialogach zdania z orzeczeniem na końcu
• Wtrącone wyrazy i zwroty pochodzące z łaciny
• Archaizacja częściowa – język współczesny, ale unikanie słów kojarzących się ze współczesnością, chciał uniknąć kontrastu między dialogami a narracją
• Dialogi – indywidualizacja języka, język Zagłoby, obfituje w zwroty łacińskie, rubaszne zwroty żołnierzy
• Słownictwo – człek, na pohybel
• Fleksja – zabit
• Stylizacja Homerycka – rozbudowane porównania
• Stylizacja romantyczna – nastrój podniosły, styl liryczny

28. Cechy stylu utworów literackich.

29. Co zawdzięczasz lekturze nowel pozytywistycznych.