Struktura przestrzenna ludności świata

Od zarania dziejów ludzie przemieszczali się po świecie, skupiając się, zależnie od okresu, w różnych miejscach na Ziemi. Również dzisiaj perspektywa lepszych warunków życia skłania ich często do zmiany miejsca zamieszkania. Gęstość zaludnienia wyrażana jest średnią liczbą ludzi mieszkających na kilometrze kwadratowym danego obszaru, na przykład w określonym kraju. Daje ona jednak nikłe pojęcie o tym, gdzie rzeczywiście znajdują się skupiska ludzkie. Ludzie początkowo tworzyli wspólnoty łowiecko-zbierackie prowadzące koczowniczy tryb życia. Jednak ciągły ruch mógł im zapewnić środki niezbędne do przetrwania. Nieustanne przeprowadzki wymagały dużej pomysłowości, ludzie musieli ciągle na nowo przystosowywać się do zmieniających się warunków – szukać nowych źródeł pożywienia, adoptować nowe materiały na ubrania i do budowy domów. Zbiorowiska ludzi istniały zapewne na wszystkich kontynentach, gęstość zaludnienia była jednak bardzo mała. Upowszechnienie uprawy ziemi doprowadziło jednak do wzrostu liczby ludności na obszarach charakteryzujących się dobrymi warunkami do rozwoju rolnictwa. Rozwój rolnictwa z kolei przyczynił się do rozwoju miast, ponieważ tylko nadwyżka pożywienia umożliwiała części społeczeństwa rezygnację z produkcji żywności i wykonywanie innych, nierolniczych zawodów. W czasach nam najbliższych, ogromny wpływ na rozmieszczenie ludności wywarła rewolucja przemysłowa, zapoczątkowana w Wielkiej Brytanii w połowie XVIII wieku. Spowodowała ona masowy przyrost liczby ludności, zwłaszcza w wielkich ośrodkach przemysłowych. Rozwój przemysłu doprowadził również do wielkiej „wędrówki ludów”. Europejczycy całymi rodzinami emigrowali do Ameryki w poszukiwaniu lepszego życia, często też przenosili się tam ze względu na nietolerancje religijna w ich własnych krajach. Ludzkie osady spotyka się nieomal we wszystkich zakątkach Ziemi. Wyjątkiem są miejsca takie jak Arktyka, gdzie warunki nie pozwalają na stałe osadnictwo. W innych, nieprzyjaznych człowiekowi rejonach, przeżyć udaje się jedynie małym, dobrze przystosowanym do trudnych warunków grupom. W związku z tym, że takie rejony zajmują znaczny obszar powierzchni naszej planety – ludzie koncentrują się w stosunkowo niewielkiej jej części.

Przeważająca część ludności świata koncentruje się na trzech wielkich obszarach :Azji południowo-wschodniej Europie wschodniej i Środkowej, w USA. Łatwo daje się zauważyć, że największe koncentracje ludności świata są związane ze szczególnie dogodnymi warunkami dla rozwoju rolnictwa oraz z obszarami koncentracji przemysłu. W wielu rejonach o dużej gęstości zaludnienia decyduje wysoki poziom rozwoju obu tych dziedzin gospodarki. Warunki naturalne są niewątpliwie pierwotnym czynnikiem koncentracji ludności, zwłaszcza na etapie dominacji w gospodarce rolnictwa i przemysłu wydobywczego. Z czasem, w miarę pogłębiania się społecznego podziału pracy i wzrostu złożoności procesów wytwórczych, pojawiają się jednak inne czynniki autonomiczne wzmagające dalsza koncentrację. Mają one charakter ekonomiczny, techniczny, administracyjny i polityczny.


W połowie XVII w., gdy liczba mieszkańców Ziemi niewiele tylko przewyższała 500 mln, najludniejszym kontynentem była Azja z 330 mln osób. Europa i Afryka liczyło po ok. 100 mln osób każda, a obie Ameryki: Północna i Południowa miały zaledwie 13 mln mieszkańców. Ówczesną ludność Australii i Oceanii szacuje się na 2 mln. Do początków
XIX w. proporcje te utrzymywały się w ogólnych zarysach, z tym, że zmniejszyła się nie tylko stosunkowo, lecz i w liczbach bezwzględnych ludność Afryki – na co wpływ miał handel niewolnikami. Wiek XIX przyniósł pewne przesunięcia w tym układzie. Wskutek masowego napływu imigrantów i wysokiego przyrostu naturalnego wzrosła szybko ludność obu Ameryk, a ich udział w zaludnieniu świata osiągnął 10%. Rozwój ekonomiczny Europy spowodował, szczególnie w latach 70-tych i 80-tych, wzrost stopy przyrostu naturalnego – a co za tym idzie i liczby ludności. Ludność Europy, która jeszcze na początku XIX w. stanowiła około 20% ludności świata, wzrosła w latach 20-tych naszego stulecia do 25 %. Natomiast w Afryce było w tym okresie tylko około 7% ludności świata. Największy odsetek ludności, bo około 57% skupiał się nadal w Azji.

W latach 1945-1975 zaobserwowano zmiany w sytuacji ludnościowej świata. Wzrost zdrowotności, oświaty i higieny w nowo wyzwolonych krajach Azji i Afryki, a także w wielu regionach Ameryki Południowej przyniósł znaczny i trwały spadek umieralności niemowląt i dzieci oraz przedłużenie przeciętnego trwania życia. Ponieważ jednocześnie liczba urodzeń utrzymywała się na dotychczasowym poziomie, spowodowało to w rezultacie gwałtowny wzrost stopy przyrostu naturalnego, a co za tym idzie szybki wzrost ludności szczególnie w najuboższych i najgorzej zagospodarowanych regionach świata. Przyrost naturalny wynosił w Afryce w latach 1963-1972 około 2,5% rocznie. W wielu krajach było on jednak znacznie wyższy i wynosił: w Zairze 3,9%, Tunezji 3,7%, Rwandzie 3,2%, Libii 2,9% i w Nigrze 2,6%. W tym samym czasie przyrost naturalny w Ameryce Łacińskiej wynosił około 3%, a w niektórych krajach tego regionu, jak np. w Meksyku, Wenezueli, Brazylii, Ekwadorze, Dominikanie, Hondurasie i Gwatemali wahała się od 2,9% do 3,5%.

Ekumena – Anekumena
W 1995 roku liczba ludności świata przekroczyła 5,7 miliarda. Naturalnym siedliskiem człowieka są obszary lądowe. Nie na wszystkich jednak lądach są jednakowe warunki bytowania człowieka. Istnieje pod tym względem ogromne zróżnicowanie.
Środowisko geograficzne, a przede wszystkim klimat decyduje o zasięgu obszarów, na których człowiek może wieść życie trwałe, osiadłe lub koczownicze. Świadomość istnienia granicy zamieszkania człowieka posiadali już Grecy. Od nich też pochodzą terminy:

Ekumena – obszary trwale zaludnione, objęte trwałą działalnością człowieka
Anekumena – obszar niezamieszkały i niewykorzystywany gospodarczo.
Subekumena (paraekumena) – obszar bardzo słabo zaludniony (1-10 osób/km2), są to obszary o szczególnie trudnych warunkach geograficznych, na których ludzie prowadzą koczowniczy tryb życia.

Granice ekumeny od czasów greckich ulegały stałemu rozszerzaniu. Postępowało ono równolegle z odkryciami geograficznymi i rozwojem horyzontu geograficznego. Zmieniała się również ocena poszczególnych obszarów.
Obecnie pojęciem ekumeny możemy objąć niemal całość Eurazji, Afryki i obu Ameryk, wyłączając z niej jedynie północną część Grenlandii i większość wysp archipelagu Arktycznego. Anekumena sprowadza się w istocie rzeczy do Antarktydy. Nie nadają się również do osadnictwa ludzkiego tereny wysokogórskie, przy czym w różnych szerokościach geograficznych granica przebiega na innej wysokości. W Europie życie osiadłe nie jest możliwe powyżej 2000 m. W miarę zbliżania się do równika granica przesuwa się w górę. W Azji na wysokości powyżej 2000 m mieszka około 60 mln ludzi. Najwyżej położonym osiedlem na świecie jest osada górników w Ameryce Środkowej , wydobywającej siarkę z krateru wulkanu Popcatepetl na wysokości 5452 m n.p.m. Z pojęcia ekumeny wykluczyć należy wielkie obszary pustyń śródlądowych w Afryce i Azji.

Czynniki wpływające na nierównomierne rozmieszczenie ludności na świecie.
Gęstość zaludnienia na poszczególnych obszarach świata nie jest wynikiem przypadku.
Jakie czynniki wpływają na zróżnicowanie gęstości zaludnienia? Które z nich utrudniają osiedlanie się ludności, czyli stanowią bariery osadnicze, a które wpływają na wzrost atrakcyjności osadniczej danego obszaru?
Owe czynniki można podzielić na:
Czynniki naturalne (przyrodnicze)
Czynniki społeczno-ekonomiczne

Najbardziej atrakcyjne dla osiedlania się człowieka są tereny:
umiarkowanie ciepłe,
o dobrym nasłonecznieniu,
o odpowiedniej ilości wody
o małej wysokości nad poziomem morza
o małym nachyleniu

Takie warunki występują przede wszystkim w klimacie podzwrotnikowym i umiarkowanym oceanicznym. Niektórzy historycy uważają, że najstarsze cywilizacje rozwinęły się na obszarach podzwrotnikowych właśnie dzięki optymalnym warunkom klimatycznym. Barierę osadniczą stanowi deficyt światła i ciepła, występujący na dużych szerokościach geograficznych. Poza kłem podbiegunowym nawet w czasie dnia polarnego natężenie światła jest trzykrotnie mniejsze niż na małej szerokości geograficznej. Mała ilość światła i ciepła ogranicza lub uniemożliwia rozwój roślin, z których człowiek czerpie pożywienie i surowce. Dlatego gęstość zaludnienia na lądach poza kołem podbiegunowym północnym jest znikoma, a na Antarktydzie w ogóle nie ma stałego osadnictwa. Również tereny o nadmiernej ciepłocie nie są atrakcyjne dla osadnictwa, w szczególności wtedy, gdy wysokiej temperaturze towarzyszy bardzo duża wilgotność powietrza. Nasycenie powietrza parą wodną w strefie równikowej utrzymuje się w granicach 80-90%. Bardzo to ogranicza możliwość odprowadzania nadmiaru ciepła (przegrzania) z organizmu człowieka poprzez parowanie potu ze skóry. Serce człowieka żyjącego w takim klimacie musi dodatkowo w ciągu doby pompować około 3 kg wody, którą organizm wchłania podczas oddychania. Wywołuje to zmęczenie i ogranicza zdolność do wysiłku. Dłuższy pobyt w takich warunkach na przykład dla mieszkańca Europy jest niebezpieczny dla zdrowia. Wszystko to powoduje, że w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych zamieszkuje ¾ ludności świata. Barierę osadniczą stanowi deficyt wody słodkiej. Tereny suche, pustynne, zajmują 44% ogólnej powierzchni Australii, 31% Afryki, 17% Azji (bez b. ZSRR), 8% Ameryki Południowej. Łącznie około 15% powierzchni lądów nie nadaje się do zamieszkania z powodu braku dostatecznej ilości słodkiej wody.

W rozmieszczeniu ludności obserwuje się prawidłowość, że im większe oddalenie od wybrzeży morskich, tym mniejsza gęstość zaludnienia. Odległość od wybrzeży morskich wpływa bowiem na klimat i dostępność komunikacyjną danego terenu. Według obliczeń w pasie nadmorskim o szerokości 50 km, obejmującym 12% lądów, zamieszkuje około 30% ludności świata. Duża gęstość zaludnienia występuje na wschodnich, pasatowych wybrzeżach kontynentów. Wybrzeża zachodnie (poza Europą), za względu na suchy klimat, są słabo zaludnione. Słabo zaludnionym , pustynnym wybrzeżom Półwyspu Kalifornijskiego i Chile w Ameryce można przeciwstawić wielkie nagromadzenie ludności na wschodnich, wilgotnych wybrzeżach Ameryki (Nowy Orlean, Miami, Hawana, Rio de Janeiro). Podobne kontrasty między zaludnieniem wschodnich i zachodnich wybrzeży występują w Azji, Afryce, Australii.
Ważnym czynnikiem w rozmieszczeniu ludności jest wysokość nad poziomem morza. Około 60% ludności świata zamieszkuje na terenach położonych poniżej 200 m nad poziomem morza. Tylko w strefie międzyzwrotnikowej większość ludności zamieszkuje tereny wzniesione powyżej 1000, a nawet 2000 m n.p.m., za względu na lepsze warunki termiczne (np. Kolumbia, Peru, Tanzania). Wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. następuje spadek ciśnienia atmosferycznego. Powietrze jest coraz rzadsze, obniża się ciśnienie powietrza w pęcherzykach płucnych, powodując zaburzenia w organizmie. Powyżej 5000 m n.p.m. zaburzenia w organizmie są tak duże, że niemożliwe jest stałe bytowanie człowieka powyżej tej wysokości.
Barierą osadniczą w górach jest także spadek temperatury wraz z wysokością oraz, z reguły, duże nachylenia terenu. W wyniku działania tych niekorzystnych czynników wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. występuje systematyczny spadek gęstości zaludnienia. Z tej zasady wyłamuje się jedynie Ameryka Południowa, w której, na dużych wysokościach w Andach, istniały stare centra przedkolumbijskiej kultury np.: stolica Boliwii – La Paz znajduje się na wysokości 3658 m n.p.m., stolica Ekwadoru – Quito – 2850 m n.p.m.
Zależności zaludnienia od warunków naturalnych nie są obecnie tak silne, jak w pierwotnym okresie rozwoju naszej cywilizacji. Dzięki osiągnięciom nauki i techniki człowiek potrafi bytować nawet w bardzo trudnych warunkach naturalnych. Wyrazem tego są m.in. miasta występujące poza kołem podbiegunowym północnym np.: Norylsk, Ambarczik w Rosji, Aklavik, Coppermine w Kanadzie, zbudowane w związku z eksploatacją cennych bogactw mineralnych. Ciągle jednak budowanie osiedli w trudnych warunkach naturalnych jest bardzo kosztowne, a życie w tych osiedlach jest bardzo trudne.

Rozmieszczenie ludności zależy w dużej mierze od czynników ekonomicznych. Zagęszczenie jej w jednych okręgach i słabe zaludnienie w innych wynika ze stanu gospodarki danego kraju lub danej dzielnicy. Dobrze rozwijające się: przemysł, górnictwo, budownictwo, transport, handel, rzemiosło i usługi są magnesem przyciągającym ludność nieraz z odległych krańców kraju. Jednocześnie zaś intensywne rolnictwo nastawione na uprawę roślin przemysłowych, warzyw i owoców, a więc wybitnie pracochłonne, stwarza możliwości zatrudnienia i wyżywienia większej liczby ludności.
W społecznej formacji wspólnoty pierwotnej podstawą utrzymania było zbieractwo i myślistwo. Dana grupa ludzi musiała dysponować dużym terenem, by mogła się wyżywić. W razie powiększania się gęstości zaludnienia szybko mogło dojść do przeludnienia, tj. za dużo byłoby osób w stosunku do możliwości wyżywienia na danym terenie. Ten typ gospodarowania nie sprzyjał więc dużej gęstości zaludnienia.
Po pojawieniu się rolnictwa, wspólnota pierwotna zaczęła się przekształcać w formację niewolnictwa, a później w formację feudalizmu. Rolnik nie potrzebował już tak dużego terenu do produkcji żywności, jak zbieracz i łowca. Sprzyjało to wzrostowi gęstości zaludnienia szczególnie na terenach, gdzie występowały żyzne gleby, odpowiednia temperatura i dostatek wody. Do najstarszych i najbardziej znanych skupisk ludności, związanych z intensywnym rolnictwem, należą m.in.: dolina i delta Nilu w Egipcie, Nizina Chińska, dolina Mekongu, Nizina Gangesu, wyspa Jawa.
W gospodarce zbieracko-łowieckiej wszyscy dorośli członkowie danej grupy musieli się troszczyć o zdobywanie pożywienia. Po wprowadzeniu rolnictwa jeden człowiek mógł wyprodukować pożywienie dla większej ilości osób. Dzięki rolnictwu nastąpił społeczny podział pracy. Jedni zajmowali się produkcją żywności (uprawą ziemi), inni mogli zajmować się innymi zajęciami – rzemiosłem, handlem, obroną, itp. W ślad za społecznym podziałem pracy zaczął się wytwarzać terytorialny podział pracy. Zaczęły powstawać miasta, w których skupiała się ludność nie zajmująca się bezpośrednio rolnictwem. Powstanie i rozwój miast było i jest do dziś bardzo ważnym czynnikiem powstawania skupisk ludności i różnicowania gęstości zaludnienia na poszczególnych obszarach.
Następnym czynnikiem wpływającym bardzo na zróżnicowanie gęstości zaludnienia była rewolucja przemysłowa, zapoczątkowana pod koniec XVIII wieku w Anglii. Zastosowanie maszyn w produkcji zapoczątkowało rozwój przemysłu. Wielką rolę zaczęły odgrywać surowce mineralne: węgiel kamienny, ruda żelaza, rudy metali kolorowych i in. Zaczęły się wykształcać wielkie ośrodki, a następnie okręgi przemysłowe wydobycia surowców i ich przetwarzania. Najwyższa gęstość zaludnienia występuje właśnie w wielkich okręgach przemysłowych.
Wprowadzanie maszyn w rolnictwie powodowało przeludnienie wsi, powstawał nadmiar siły roboczej. W państwach o dużej mechanizacji rolnictwa gęstość zaludnienia na terenach wiejskich jest mała. Rozwój przemysłu spowodował także gwałtowny wzrost roli transportu, handlu i usług, które stały się również czynnikami koncentracji ludności. Gęstość zaludnienia w wielkich węzłach transportu i na wybrzeżach morskich jest na ogół większa, niż na pozostałych obszarach danego kraju.

Rozmieszczenie ludności według kontynentów
Średnia gęstość zaludnienia lądów świata w 1995 r. Wynosiła 42 osoby/km2. Jest ona jednak zróżnicowana w zależności od kontynentu.

Tab.1 Liczba ludności i gęstość zaludnienia kontynentów w 1950 i 1995 r.
Kontynenty Ludność w mln Wzrost liczby ludności w % w osresie Gęstość zaludnienia(osób na km2)
1950 1995 1950-1995 1950 1995
Świat 2 525 5 716 226 18 42
Europa 545 727 133 52 69
Azja 1 415 3 458 244 32 78
Afryka 220 727 330 7 24
Ameryka Pn. 170 290 170 8 24
Ameryka Łac. 160 485 303 8 24
Australia i Oceania 13 29 233 2 3

AFRYKA
Obszar Afryki zamieszkuje 727 mln mieszkańców (1994), co stanowiło ok. 12,7% ludności świata. Afryka ma wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne. Średnia gęstość zaludnienia 24 mieszkańców na km2. Do obszarów najgęściej zaludnionych należą:
dolina Nilu w Egipcie (ok. 900 mieszkańców na km2),
wyspy Maskareny (Mauritius, 455 mieszkańców na km2),
południowo-wschodnia i południowo-zachodnia Nigeria (200-300 mieszkańców na km2),
Kabylia w Algierii (ok. 150 mieszkańców na km2),
okolice Jeziora Wiktorii (ponad 100 mieszkańców na km2).
Większa część Sahary, znaczne obszary Kotlin Konga i Kalahari są prawie niezamieszkane. Afryka jest najsłabiej zurbanizowanym kontynentem, w miastach mieszka ok. 35% ludności. W 1990 roku na obszarze Afryki było 17 miast z ludnością ponad 1 mln (największe: Kair 6,88 mln mieszkańców - 1993, Kinszasa 3,80 mln mieszkańców - 1991, Aleksandria 3,38 mln mieszkańców - 1994,).

AZJA
Azja jest zamieszkiwana przez ok. 3,458 mld mieszkańców (1995), bardzo nierównomiernie rozmieszczonych. Południowo-wschodnie obszary Azji są zaludnione bardzo gęsto, natomiast północna Syberia, pustynie i wyższe partie gór są prawie niezamieszkane. Największymi miastami Azji są:
Seul 16 286 tys. mieszkańców (1990),
Osaka 13 826 tys. mieszkańców (1992),
Pekin 13 400 tys. mieszkańców (1991),
Szanghaj 13 400 tys. mieszkańców (1991),
Bombaj 12 572 (1991)
Tokio 11 936 tys. mieszkańców (1992).
Ludność zamieszkująca Azję posługuje się językami należącymi do kilkunastu rodzin językowych m.in. chińsko-tybetańskiej, indoeuropejskiej i austronezyjskiej.

EUROPA
Obszar Europy (bez europejskiej części Rosji) zamieszkuje 578 088 tys. osób, tj. 10,6% ludności świata. Średnia gęstość zaludnienia jest najwyższa wśród kontynentów i wynosi 98 osób/ km2, w krajach Unii Europejskiej osiągając nawet 146 osób/ km2. Czołowe miejsca wśród najludniejszych państw europejskich zajmują (liczba ludności w tys., dane z 1994):
Niemcy (81 410),
Wielka Brytania (58 091),
Francja (57 747),
Włochy (57 193),
Ukraina (51 910),
listę zamykają:
Islandia (266),
Andora (65),
Monako (31),
Liechtenstein (30),
San Marino (25).
Charakterystyczną cechą Europy jest wielki rozwój miast, w których mieszka 73% ludności. Rozwój miast odbywa się poprzez procesy wchłaniania pobliskich miast i wsi, w wyniku których tworzą się wielkie aglomeracje bądź konurbacje, tj. zespoły miast ze sobą sąsiadujących, powiązane więzami produkcyjnymi i gospodarczymi. Do największych miast kontynentu europejskiego zaliczają się (liczba mieszkańców w tys., 1991):
Paryż z aglomeracją 9 063,
Londyn z aglomeracją 6 756,
Berlin 3 419,
Rzym 2 804,
Budapeszt 2 016.

AMERYKA POŁUDNIOWA
Ameryka Południowa ma 314 mln mieszkańców (1994), co stanowi prawie 5,6% ludności całej kuli ziemskiej. Średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 18 mieszkańców na 1 km2, ale brak jest równomiernego rozmieszczenia na kontynencie, choć nie tak bardzo jak w przypadku Ameryki Północnej. Najbardziej zaludnione tereny to: Ekwador - 40 osób/ km2 (1994) i Kolumbia - 30 osób/ km2 (1994), a najmniej: obszar Surinamu - 3 osoby/ km2 (1994) i Gujany - 4 osoby/ km2 (1994).
Do największych miast zalicza się:
Sao Paulo - ponad 17 mln mieszkańców (1992),
Rio de Janeiro - ponad 11,2 mln mieszkańców (1992),
Buenos Aires - ponad 11 mln mieszkańców (1992).

AMERYKA PÓŁNOCNA
Ameryka Północna ma 450 mln mieszkańców (1994, razem z Ameryką Środkową), co stanowi prawie 8% ludności całej kuli ziemskiej. Średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 19 mieszkańców na 1 km2.Rozmieszczenie ludności na tym kontynencie jest bardzo nierównomierne. Najbardziej zaludnione tereny to: Bermudy - 1189 osób/ km2 (1994) i Barbados (607 osób/ km2 (1994), a najmniej: Grenlandia (0,2 osób/ km2 - 1992) i Kanada - 3 osoby/ km2 (1994).
Do największych miast zalicza się:
Nowy Jork - ponad 18 mln mieszkańców (1992),
Los Angeles - ponad 14,5 mln mieszkańców (1992),
San Francisco - ponad 6,4 mln mieszkańców (1992),
Chicago - 2,78 mln mieszkańców (1990).

Tab. 2. Rozmieszczenie ludności według regionów
Region 1750 1800 1850 1900 1950 1994 2000 2050
Ludność w tysiącach
Świat 791 978 1 262 1 650 2 520 5 630 6 161 9 857
Europa 163 203 276 408 549 726 730 678
Azja 502 635 809 947 1 403 3 403 3 744 5 761
Afryka 106 107 111 133 224 708 833 2 145
Ameryka Płn. 2 7 26 82 166 290 306 389
Ameryka Łac. 16 24 38 74 166 474 524 839
Australia i Oceania 2 2 2 6 13 28 31 46
Procentowy udział kontynentów
Świat 100 100 100 100 100 100 100 100
Europa 20,6 20,8 21,9 24,7 21,8 12,9 11,8 6,9
Azja 63,5 64,9 64,1 57,4 55,7 60,4 60,7 58,4
Afryka 13,4 10,9 8,8 8,1 8,9 12,6 13,5 21,8
Ameryka Płn. 0,3 0,7 2,1 5,0 6,6 5,2 5,0 3,9
Ameryka Łac. 2,0 2,5 3,0 4,5 6,6 8,4 8,5 8,5
Australia i Oceania 0,3 0,2 0,2 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5
Źródło: World Population Prospects 1994





Bibliografia
1. J. Barbag: Geografia polityczna ogólna, PWN, Warszawa 1974 r.
2. M. Fleszar: Geografia ekonomiczna świata, PWE, Warszawa 1978 r.
3. Praca zbiorowa pod redakcją Ireny Fierli: Repetytorium z geografii gospodarczej, PWE, Warszawa 1997 r.
4. Praca zbiorowa pod redakcją Ireny Fierli: Geografia gospodarcza Polski, PWE, Warszawa 1995 r.
5. J. Staszewski: Rozmieszczenie człowieka na kuli ziemskiej,
Geografia Powszechna, t. II Warszawa 1963 r.
6. J. Barbag: Geografia gospodarki świata. WSiP, Warszawa 1988 r.
7. Encyklopedia Popularna, PWN, Warszawa 1974 r.
8. A. Lisowski: Wstęp do geografii społecznej”
9. www.wikipedia.pl
10. www.portalwiedzy.onet.pl
11. www.geografia.vel.pl
12. http://geografia.servis.pl/
13. http://www.geografia.com.pl/