Podstawy gospodarki przestrzennej. Różne modele powstawania miast.

STREFY THUNENA? model przedstawia teoretyczne rozmieszczenie różnych rodzajów produkcji rolnej wokół usytuowanego centralnie miasta, będącego rynkiem zbytu. ZAŁOŻENIA 1) istnieje jeden izolowany i samowystarczalny ekonomiczny obszar2)wszystkie grunty na tym obszarze są jednakowo urodzajne3)na obszarze tym istnieje tylko jedno większe miasto i tylko jeden rynek rolny4)miasto znajduje się w centrum równiny o jednakowych warunkach naturalnych5)transport odbywa się drogami biegnącymi od gospodarstwa do miasta w linii prostej i przy użyciu jednego rodzaju środków transportu 6)koszty transportu są uzależnione od odległości i masy ladunków7) ceny sprzedaży są jednolite dla wszystkich produktów samego rodzaju8)na rynku istnieje wolna konkurencja pomiędzy sprzedawcami którzy dążą do maksymalizacji zysku. KZ/ przy spełnieniu tych warunków rolnictwo e strefie podmiejskiej tworzy koncentryczne pierścienie różniące się sposobem użytkowania ziemi. Każdy z tych pierścieni charakteryzuje się takim użytkowaniem ziemi i kierunkiem produkcji by stosując określone technologie oraz transport uzyskać maksymalną rentę gruntową. Odległości w których produkcja tych artykułów będzie opłacalna są odwrotnie proporcjonalnie do wagi i stopnia trwałości tych produktów. Gospodarstwa rolne znajdują się blisko rynku zbytu będą wytwarzać produkty o wysokich plonach z jednostkami powierzchni dużej objętości i/lub znacznej nietrwałości. Uprawy wymagające rozległych terenów oraz artykuły rolne łatwe do transportu będą rozmieszczone w większej odległości od rynku zbytu. Układ taki powstaje gdy każdy kawałek użytkowej ziemi daje największą rentę. Użytkowanie ziemi przybiera formy stref koncentrycznych(kręgów) Każdy rodzaj użytkowania zajmuje strefę w której może dać wyższą rentę niż jakiekolwiek inne użytkowanie. PIERŚCIENIE 1)rolnictwo intensywne z ogrodnictwem i stosowaniem zabiegów agrotechnicznych poprawiających jakość gleb2)gospodarka leśna3)rolnictwo ekstensywne z podpierścieniami a)zbożowo-ziemniacznymi b)zbożowym c)zbożowo-hodowlanym4)produkcja hodowlana z uprawą zboża na własne potrzeby.(połud.Włochy, Hiszpania, Finlandia)Według R.SINCLARIA strefy produkcji rolnej są następujące 1)rolnictwo miejskie2)ziemie użytkowanie chwilowo jako użytki zielone3)uprawa zbóż i produkcja mleka4)produkcja artykułów wymagających dobrych i stabilnych warunków produkcji. Według O.JANASZOWA w pierścieniach1)ogrodnictwo2)rolnictwo intensywne o kierunku mlecznym3)ekstensywne uprawa rośłin4)ekstensywna hodowla5)leśnictwo

MODEL PRZESTRZENNEGO UZYTKOWANIA ZIEMI ? rozmieszczenie produkcji rolnej i kształtowania są formy rolniczego użytkowania ziemi. To użytkowanie jest uzależnione od zespołu uwarunkowań zewnętrznych w stosunku do gospodarstwa rolnego oraz uwarunkowań wewnętrznych będących charakterystyką sytuacji konkretnego gospodarstwa rolnego takich jak(wydajność pracy, techniczne wyposażenie, sposób produkcji, zasoby kapitałowe, wielkość gospodarstwa rolnego, struktura przestrzenna pól, jakość gleb, kwalifikacje zawodowe właścicieli, powiązania z przemysłem przetwórczym)

LOKALIZACJA PRZEDSIĘBIORSTWAPRZEMYSŁOWEGO A.WEBERA- 1)przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt w określonej ilości2)znana jest lokalizacja miejsc konsumpcji i źródeł surowcowych3)koszty transportu są jednolite4)techniczne współczynniki produkcji są stałe. Weber analizuje wpływ płac na lokalizacje przedsiębiorstwa przemysłowego, zakłada że płace są przestrzennei zmienne i mogą powodować odchylenie lokalizacji pd punktu minimalnego kosztu transportu.

PRZESTRZEŃ SUBSTYTUCJI-A.PREDOHL- zastosował pojęcie substytucji do wprowadzenia czynnika przestrzeni do ogólnej teorii ekonomi. Teorię swoją odnosi do pojedynczego przedsiębiorstwa krótkiego okresu czasu, stałości technologii i ciągłości przestrzeni. Skoncentrował uwagę na rezultatach zmian lokalizacji procesu produkcyjnego przy stałej wielkości produkcji. Wskazał na możliwości zmian kompozycji nakładów na wytworzenie wyrobów końcowych. Wszystkie zmiany w lokalizacji przypisywał substytucji czynników produkcji występujących w różnych miejscach. Substytucja jest funkcją względnych cen tych czynników i kosztów ich transportu. Czynniki występujące w różnych miejscach mają jednakowe właściwości i ceny, Stąd propozycje występujące między czynnikami zużywanymi do utrzymywania takiej samej produkcji są różne. Zastępując czynniki mniej wydajne czynnikami bardziej wydajnymi można obniżyć koszty produkcji w poszczególnych miejscach pod warunkiem że zastąpienie jest możliwe technicznie. Proces substytucji jest kontynuowany do osiągnięcia stanu w którym dalsza poprawa propozycji czynników jest niemożliwa. Po ustaleniu dla całego zbioru miejsc najefektywniejszych kombinacji czynników produkcji można obliczyć łączne koszty uzyskane określonej produkcji w każdym z miejsc. Miejsca u jednakowych kształtach łączą linie objętości.

SYSTEM OSADNICZY W.CHRISTALLERA- poszukiwał zasad wyjaśniających systemu osadniczego. W dochodzeniu do teorii zastosował metodę dedukcyjną którą porównywał z rzeczywistym systemem osadnictwa ukształtowanym w południowej części Niewie. Określił miasto jako centrum społeczności regionalnej i ośrodek przewodniczący w handlu. Wielkość ośrodków centralnych jest odwrotna proporcjonalnie do ich liczebności. Ośrodki wyższego rzędu obejmują oddziaływaniem większe obszary i spełniają więcej funkcji centralnych zaś ośrodki mniejsze oferują dobra i usługi niższego rzędu. Zasięg ich oddziaływania jest wyznaczony przez maksymalną odległość która rozproszona ludność jest gotowa pokonywać. Ranga ośrodka jest funkcją trzech zmiennych1)rozległości obsługiwanego obszaru2)liczby ludności tego obszaru3)wysokości dochodu netto jej ludności. Budował swój system na założeniu wielkości, liczba i rozmieszczenie ośrodków centralnych są takie że suma odległości między ośrodkami a ludnością zaopatrywującę się w nich była minimalna. Obszary rynkowe poszczególnych dóbr i usług mają kształt sześcioboków foremnych, najbardziej efektywna ekonomicznie i zapewniająca największą dostępność do tego ośrodek przy jednorodnej przestrzeni. System obszarów ma układ heksagonalny i hierarchiczny co oznacza ze główny ośrodek jest jeden a relacje między liczebnością ośrodków niższego rzędu ma charakter postępy geometrycznego.

AUFUST LOSCH-OGÓLNA TEORIA GP-za kryterium optymalnej lokalizacji przyjęto maksymalizację zysku. Działalność konkurująca zasoby przedsiębiorstw jest współzależna a ich liczba jest nieograniczona. Lokalizacja przedsiębiorstwa ustaa się jako wypadkowe dwóch przeciwstawnych sił maksymalizacji indywidualnych zysków i maksymalizacji liczby podmiotów gospodarczych. TEORIA REGIONU EKONOMICZNEGO-1)istnieje rozległa jednorodna równina z równomiernie rozmieszoną ludnością rolniczą i jednakowymi warunkami transportu we wszystkich kierunkach.,2)występują korzyści skali w produkcji oraz korzyści aglomeracji3)przemieszczanie produktów pociąga za sobą koszty transportu4)gusty i preferencje ludności są jednakowe zaś popyt elastyczny5)stosowany jest system cen to co magazyn wytwórczy6)przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysków7)cały system powinien być tak zorganizowany przestrzennie aby całkowicie koszty były minimalne. Idealny ekonomiczne kształt obszaru rynkowego jest sześciobokiem foremnym, Powstanie sieć obszarów rynkowych ale musi być najmniej jeden punkt środkowy. W punkcie tym powstają warunki do rozwoju wielkich miast dzięki korzyści aglomeracji a wokół niego b sektorów z licznymi i b2 nielicznymi miejscami produkcji.

OGÓLNA TEORIA RÓWNOWAGI PRZESTRZENNEJ W JSARD- koniec lat 60. Teoria stosuje pojęcie regionu samorządowego w którym w sposób kooperacyjny zarządzają podmioty znajdujące się na jego terenie. W regionie takim gospodarką reguluje rynek który jest miejscem wymiany dóbr ekonomicznych i nieekonomicznych.1)badany układ-obszar kraju jest systemem złożonym z regionów które są powiązane ze sobą stosunkami wewnętrznymi2)system ten poza dobrami ekonomicznymi prowadzi też wymianę dóbr nieekonomicznych3)w regionie działają nie tylko podmioty nastawione na zysk ale takie organizacje i podmioty kierujące się interesem publicznym, przy podejmowaniu decyzji opierają się na motywacjach zbiorowych4)wskazane jest wprowadzenie kar i nagród dla przedsiębiorstw które przy podejmowaniu decyzji uwzględniają lub nie normy społeczne moralne i estetyczne.5)dopuszcza się wpływ systemu wartości norm społecznych na decyzję podejmowane przez podmioty gospodarcze.

TEORIA PRZESTRZENNEJ SAMOORGANIZACJI- przedstawia sposób w jaki złożone systemy ewoluują od prostszego porządku do bardziej skomplikowane. Aby nastąpiła ewolucja muszą być spełnione warunki1)układ przestrzenny musi być otwarty na przepływ dóbr osób informacji kapitału2)systemy muszą znajdować się w stanie odległym od równowagi3)w systemie muszą występować zjawiska nieliniowości w zróżnicowaniu. Jeżeli układ spełnia te warunki może ewaluować.

STRUKTUA PRZESTRZENNA-GOSPODARCZA MIAST-model koncentryczny- W Burgess opracowane na Chicago, rozwój miast zachodzi według koncentrycznych kręgów ma charakter idealny, dostępność jest największa w centrum i maleje wraz z odległością model sektorowy H Hoyta na podstawie USA, kierunek a nie odległość jest podstawowym czynnikiem kształtującym strukturę przestrzenna miasta. Najszybciej rozwijają się sektory położone wzdłuż linii komunikacyjnej model wielordzeniowy C.D.Harwisa i E.L.Ullmana, miasto powstaje z wielu ośrodków ma charakter policentryczny i powstaje jako wynik działania różnych czynników. Model ten jest najbardziej zbliżony do realiów rozwojowych poszczególnych miast świata.

STRUKTURA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA MIAST- główne typy użytkowania przestrzeni miejskiej.1)użytki techniczne (całkowicie sztuczne wprowadzone przez człowieka)2)tereny zielone3)wody4)użytki pozostałe(tereny wojskowe, służby specjalne5)nieużytki sztuczne(nieczynne hałdy, zwałowiska)6)nieużytki naturalne(bagna, targowiska, plaże) Klasyczne warunki dojścia do równowagi przestrzennej1)mobilność czynników produkcji i towarów w sposób przeniesienia z miejsca na miejsce2)substytucja czynników produkcji i miejsc produkcji- lokalizacyjna równowaga przedsiębiorstw 3)przestrzenna konkurencja przedsiębiorstw.

J SCHUMPETER INNOWACJE W TEORI POLARYZACJI-Nowe kombinacje i wytworzenie nowego produktu wprowadzenie na rynek towarów o nowych właściwościach posłużenie się nowa metodą produkcyjną znalezienie nowego rynku zbytu nowych źródeł surowców wprowadzenie nowej organizacji. Wyróżniał 1)inwencje 2)innowacje 3)naśladownictwo. Każda innowacja pociąga za sobą wiele mniej lub bardziej znacznych innowacji, które podtrzymują falę wzrostu i rozwoju gospodarczego.

F.PERROUX-TEORIA POLARYZAJI SEKTOROWEJ-rozwój wynika z rosnącej dominacji pewnych sektorów, bieguny wzrostu(przedsiębiorstwo, gałąź przemysłu) są nośnikiem innowacji, jednostkami napędzającymi. Biegun tworzy się i rozszerza. Biegun wysyła i kieruje do siebie siły które oddziałują na otoczenie wpływając pozytywnie(efekt napędzania) oraz negatywnie(efekt hamowania).Polaryzacja jako proces powiększania się jednostki motorycznej pociągający za sobą niepotrzebnie po sobie w czasie kolejnych biegunów oraz ogól rezultatów wynikających z efektów pobudzania lub hamowania rozwoju innych jednostek.

G.MYRDAL-TEORIA REGIONALNEJ POLARYZACJI-rozwojowi gospodarczemu towarzyszą zjawiska nierównowagi gospodarczej. Koncepcje kumulujących się okrężnych związków przyczynowych. W systemie opartym na okrężnej przyczynowości zmiana jednej wielkości powoduje zmiany innej wielkości. Na podstawie sprzężeń zwrotnych następuje wzmocnienie intensywności wzajemnych wpływów i uruchomienie kumulatywnego procesu zmian. Zmiany pozytywne wyzwalają kumulatywny procesu wzrostu a zmiany negatywne kumulatywny proces kurczenia się. Okrężny i kumulatywny proces wzrostu wywołuje polaryzację przestrzenna tj zaistnienie nierówności między ośrodkami i regionami wzrostu a pozostałymi obszarami. Gospodarka narodowa o najwyższym poziomie PKB pełni funkcję biegunów wzrostu, gospodarki słabo rozwinięte stają się peryferiami.

A.O.HIRSCHMAN-SYNTEZY PRODUKCJI SPOLARYZOWANE SEKTOROWO I REGIONALNIE-pierwotnie punkty wyjścia stanowią geograficzne centra wzrostu. Wzrost zaczyna się w kluczowych sektorach a następnie przenika do innych. Niezrównoważony proces wzrostu w region(biegun i ubóstwo, kraje przemysłowe i rozwijające się) Bieguny są punktami krańcowymi jednej osi polaryzacji prowadzi do powoi tania przeciwieństw w jest wyrazem nie zrównoważonego wzrostu w przestrzeni. Przewaga efektów w polaryzacji nad efektami i infiltracja jest przyczyna utrzymywania się istniejących przeciwieństw.

J,PALNICK-POLARYZACJA JAKO POBUDZAJĄCE DZIAŁANIE, którego rezultatem jest postępująca ingerencja przestrzeni. 4 podstawowe formy polaryzacji-polaryzacja techniczna, dochodów, psychologiczna, geograficzna. Zależność każdego z kolejnych typów polaryzacji jest większa niż zależność odwrotnym kierunku. Wyróżnione formy wynikają z różnorodnych sposobów oddziaływania jednostki motorycznej. Biegun wzrostu jest ośrodkiem integracji przestrzeni. Biegunem wzrostu jest przemysł który przez strumienie wytwarzanych produktów o dochodów1)warunkuje wzrost i rozwój innych gałęzi przemysłu powiązanych z nim pod względem technicznym2)determinuje rozwój sektora usługowego przez dochody3)determinuje wzrost dochodu regionalnego stopniowo pobudzając koncentrację nowych rodzajów działalności związanych z czynnikami ułatwiającymi produkcję

J.R.BOUDEVILLE KONCEPCJA REGIONU SPOLARYZOWANEGO- polaryzacja sektorowa prowadzi do polaryzacji regionalnej. Biegunem rozwoju jest duże miasto położone w centrach regionów spolaryzowanych z dynamicznie rozwijającą się działalnością motoryczną które stymuluje wzrost gospodarczej gospodarki regionalnej. Efekt pobudzania wywierane przez bieguny rozwoju przenoszone są na miast niższego rzędu określone jako biegun wzrostu. Region spolaryzowany jest zintegrowany o hierarchicznej strukturze i tworzy system w którym wyróżniają się ośrodki centralne, bieguny wzrostu, rozwoju i integracji. Regiony miejskie stanowią przestrzeń jednorodną posiadają duże gęstość zaludnienia mieszkańcy zatrudnienie w przemyśle i usługach występują zróżnicowane nieciągłe formy urbanizacji poprzedzielane enklawami rolniczymi zanik struktur hierarchicznych występują współzależności funkcjonalne.


P.POTTIER KONCEPCJA OSI ROZWOJU- rozwój ekonomiczny rozchodzi się wzdłuż głównych szlaków transportowych łączących najważniejsze ośrodki przemysłowe. Oś to szlak komunikacyjny, region który doprowadza doi powstania biegunów wzrostu lub rozwoju pasmo ważnych lokalizacji i wielkich skupisk ludności. Jednostki motoryczne powodują rozprzestrzenianie się rozwojem na obszarach przez które przechodzą oraz wpływają negatywnie na obszary które omijają osłabiające ich rozwój.

J.FRIEDMANN J.R.LAUSEN OGÓLNA PRZESTRZEŃ TEORI ROZWOJU RACJONALNEGO- j friedmann wyróżnia centrum, dąży do dominacji we wszystkich strefach oraz peryferiach. Działalność wytwórcza i usługowa najbardziej konkurencyjnych przedsiębiorstw lokowana w centrach które stanowi biegun wzrostu dominujący przed peryferiami. Rozwój jest procesem o charakterze nieciągłym( postać łańcucha podstawowych innowacji, łączących się stopniowo w innowacyjne skupiska i we wzajemnie powiązane systemy innowacji) Stymulowanie procesu rozwoju opartego na regionalnych centrach wzrostu mających najbardziej innowacyjny charakter. J.R.Lausen ? innowacje źródłem rozwoju i zróżnicowań przestrzennych. Innowacje występują zarówno w przestrzeni jak i w czasie w formie skupisk. W wyniku interakcji między tymi skupiskami powstają systemy biegunów wzrostu. Biegun wzrostu to terytorialny sektor przedsiębiorstw które wprowadzają innowacje charakteryzują się wysokim wzrostem gospodarczym oraz związane są z regionalnym eksportem. Istniejąca sieć miast ? decydujący czynnik rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów.

ANALIZA PROGOWA Malisz 1963 r.Miasto lub układ osadniczy nie rozwijają się w sposób ciągły, lecz skokowy. Na drodze swojego rozwoju miasta napotykają różnego rodzaju ograniczenia określane jako progi rozwoju. Są to: progi fizyczne (bariera wodna, tereny górzyste)progi środowiskowe (nadmierne zanieczyszczenie gleby)progi funkcjonalne (użytkowania terenów miasta, które nie odpowiadają aktualnym potrzebom)progi infrastrukturalne (niedostosowanie możliwości istniejącej infrastruktury technicznej do rosnących potrzeb ? sieć komunikacyjna, wodociągowa).OGRANICZENIA PROGOWE mogą mieć charakter: przestrzenny (linie progowe na mapie ? granice terenów uzbrojonych, nadających się pod zabudowę)ilościowy (brak określonego zasobu ? np. wodnego, gruntowego, kanalizacyjnego)strukturalny (barierą struktura przestrzenna miasta ? dalszy rozwój wymaga przebudowy układu przestrzennego). Analiza progowa wykorzystywana jest m.in. do podejmowania decyzji o najkorzystniejszym kierunku rozwoju miasta, ustalenia kolejności zagospodarowywania. Progi ograniczają rozwój miasta i możliwości wzrostu liczby mieszkańców. Rozwój ludnościowy miasta, bez poniesienia nakładów związanych z przekraczaniem ograniczeń, oznacza pogarszanie się warunków życia mieszkańców. .W wypadku wielkich miast, stanowiących ośrodek napływu migracyjnego, pokonywanie kolejnych progów oznacza ponoszenie ogromnych kosztów. Zależności między przestrzennym rozwojem miasta a ponoszonymi kosztami:1)rozwój ludnościowy miasta wiąże się z koniecznością zagospodarowania nowych terenów na cele mieszkaniowe i inne2) zainwestowanie w nowe tereny wiąże się z koniecznością przekraczania progów3)pokonanie każdego progu wymaga poniesienia dodatkowych kosztów, znacznie wyższych niż koszty budowy nowych obiektów4)poniesienie kosztów i pokonanie progu pozwala zasiedlić nowy teren. Oprócz progów skokowych, wyróżnia się progi stopniowe związane z inwestycjami prowadzonymi w miarę wzrostu miasta (np. stopniowa zabudowa stromego stoku)Koszty ponoszone w związku z rozwojem miasta dzieli się na:1)koszty normalne ( występują zawsze i wszędzie, zależne od standardu obiektów)2)koszty progowe (koszty dodatkowe związane z przystosowaniem terenu do zabudowy, zależne od lokalizacji i zasobów majątku trwałego).PRZEPROWADZENIE ANALIZY PROGOWEJ Celem analizy progowej jest określenie możliwości przestrzennego rozwoju miasta przez:1)wskazanie ograniczeń progowych2)ustalenie najkorzystniejszych wariantów rozwoju (np. wariantów w których koszty progowe przeliczane na jednego mieszkańca będą najniższe). FAZY ANALIZY:1) Określenie wszystkich możliwości rozwoju, nie wymagających ponoszenia dodatkowych kosztów.2)Wskazanie istniejących rezerw terenów wyposażonych w niezbędną infrastrukturę.3)Wykreślenie 1-szej linii progowej.4)Wykreślenie dalszych linii progowych, których przekroczenie wymaga poniesienia dodatkowych kosztów.5)Krańcowa linia progowa to granica, poza która miasto, z różnych względów, praktycznie nie może się rozwijać. W trakcie analizy niezbędna analiza także ekonomiczna i ekologiczna. W kosztach progowych należy ująć koszty związane z przekroczeniem progu, ale także straty i zagrożenia środowiska.