Wstępna charakterystyka kultury średniowiecza

Średniowiecze jest to epoka między starożytnością a odrodzeniem, która przejęła myśl chrześcijańską, zachowując dorobek starożytności. Cechy średniowiecza to m.in.: feudalny system społeczny, słaby rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, a także dominacja światopoglądu religijnego. Epoka ta rozpoczęła się w 476 r. po upadku cesarstwa zachodnio rzymskiego a skończyła w 1492 r. Był to rok odkrycia Ameryki Północnej.

Epoka średniowiecza wprowadziła w życie kilka nowych pojęć. Najważniejsze z nich to scholastyka, uniwersalizm i teocentryzm.

Scholastyka jest to metoda rozumowania charakterystyczna dla filozofii średniowiecznej polegająca na dokładnym stosowaniu ustalonej procedury składającej się z komentowania tekstu, związanej z nim dyskusji oraz formułowania wniosków. Posługiwał się nią Tomasz z Akwinu.

Uniwersalizm jest to wiedza i umiejętność obejmująca wszystkie dziedziny w filozofii. Zasadą uniwersalizmu jest podporządkowanie rzeczy szczegółowej ogółowi.

Teocentryzm jest to postawa intelektualna polegająca na uznaniu Boga za najwyższą wartość. Zgodnie z nią, punktem odniesienia dla wszystkich innych wartości w każdym z aspektów życia publicznego i osobistego jest Bóg.

W średniowieczu podstawy wiedzy o rzeczywistości tworzyli Ojcowie Kościoła. Najważniejszymi z nich byli: św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu oraz św. Franciszek z Asyżu.

Św. Augustyn żył u schyłku starożytności (354-430). Jego filozofia sięgała platonizmu i neoplatonizmu. Dla filozofa jedynym bytem i prawdą był Bóg. Augustyn ujmował człowieka jako kruchą istotę mającą duszę i ciało. Augustynizm wywarł wielki wpływ na wczesne średniowiecze określając jego obraz, wyobraźnię symboliczną oraz model religijności.

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) to filozof i jednocześnie dominikanin. Filozof sięgał do filozofii Arystotelesa. Według niego Bóg jako byt konieczny i samoistny stworzył świat, którego jest przyczyną. Zaś byt realny czyli człowiek uczestniczy w bycie Boga. Filozof posiadał swoją antropologię. Głosiła ona psychofizyczną jedność człowieka oraz to że, rozum ludzki może, wychodząc od naturalnego oglądu rzeczywistości za pomocą tzw. analogii metafizycznej poznać najwyższy byt czyli Boga. Jego nauka określała dojrzałe średniowiecze, jego harmonijny obraz świata, religijne życie intelektualne oraz ład społeczny.

Św. Franciszek z Asyżu (1181-1226) to założyciel zakonu franciszkanów. Franciszek od 1207 roku poświęcił się naśladowani Chrystusa w odosobnieniu od świata, ubóstwie i zaparciu się siebie. Wraz ze swoją idea ubóstwa i dziecięcej ufności oraz z prostą, radosną pochwałą świata jako duchowego domu człowieka uważał że, trwa w braterstwie z całym bytem Bożym.

Średniowiecze jest źródłem dwóch nowych styli: gotyku oraz sztuki romańskiej. Sztuka romańska jest to sztuka chrześcijańskiego zachodu zależna jednak od sztuk starożytnego Rzymu. Romanizm narodził się we Włoszech. Dla stylu romańskiego ważne jest ukształtowanie kapiteli. Są to kapitele w formie kielichowej i kostkowej. W stronie dekoracyjnej architektury romańskiej spotykamy fryzy arkadkowe i okna łączone w grupy. Ornamentyka romańska posługuje się postaciami fantastycznymi np. ludzi czy zwierząt. Styl romański przenosi się na budowle świeckie np. katedra w Pizie. Malarstwo romańskie obejmuje dwa zasadnicze działy: malarstwo freskowe i malarstwo miniaturowe. Jeśli chodzi o rzeźbę romańską to służyła ona celom architektonicznym w budowlach kościelnych. Sztuka romańska objęła takie kraje jak Francja, Anglia, Niemcy, kraje skandynawskie czy też w końcu Polskę.

Sztuka gotycka inaczej gotyk powstała między romanizmem a renesansem. Architektura gotycka która powstała we Francji wprowadziła nowe elementy w konstrukcji: sklepienie krzyżowo-żebrowe oraz ostre łuki czy tez łuki oporowe. Dachy budowli gotyckich są strome i wysokie. Styl gotycki szybko przedostał się do Holandii i Belgii gdzie pozostawił wiele katedr i budowli miejskich. W Anglii architektura gotycka stała się prawie narodowym stylem gotyckim. Do Niemiec gotyk dostał się w XIII w. rozwijając się bujnie i pozostawiając po sobie wiele zabytków np. katedry w Kolonii. Włochy przyjęły najsłabiej nowy styl ponieważ były tam silne tradycje romańskie. Jeżeli chodziło o Polską architekturę gotyku to wytworzyła 2 typy kościelne: bazylikowy oraz halowy. Jeśli chodzi o rzeźbę gotyku do powstała wraz z architekturą a w XIII w. doszła do rozkwitu. Z Francji szły jej wzory wraz z architekturą do innych krajów. Tam też powstały cykle proroków, apostołów, scen pasyjnych czy też sądów ostatecznych. Malarstwo gotyckie było prawie wyłącznie o treści religijnej czy to jako freski lub obrazy ołtarzowe, czy iluminacje rękopisów, czy jako wielkie witraże barwne, nadające specjalny charakter wnętrzom.

Materiały te dowodzą że, przez całe średniowiecze kościół kontrolował naukę, która opierała się na „Biblii” wywierając duży wpływ na rozwój kultury tej epoki.