Barok

Nazwa okresu i czas jego trwania
Pochodzenie i pierwotne znaczenie terminu barok jest do dziś niewyjaśnione. Samo pojęcie "baroku" wywodzi się prawdopodobnie z języka portugalskiego lub hiszpańskiego, gdzie słowo baruecco oznaczało w języku jubilerów rzadką perłę o nieregularnym kształcie lub w ogóle jakiś nieprawidłowy, kapryśny wytwór sztuki. Perły takie możemy czasem oglądać, oprawione razem z innymi drogimi kamieniami, w niektórych wyrobach jubilerskich z końca XVI i z XVII wieku. Ich nieregularny, wydłużony kształt przywołuje na myśl krople wody spływające po szkle. Trudno powiedzieć, że są one ładne, raczej dziwne, niezwykłe. Dziś ta nazwa używana jest jako oznaczenie zjawisk nie tylko estetycznych, ale także społeczno-ideowych(ideologia baroku).
Chronologia:
-początek baroku: koniec lat 80-tych XVI w.;
-rozkwit baroku: lata 30 XVII w. Do 1700 r. (panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego);
-schyłek baroku: 1700 – 1730 r. (panowanie Augusta III Mocnego i Augusta III, tzw. czasy saskie).
Barok jako epoka historyczno - literacka obejmuje zasadniczo wiek XVII, choć korzeniami sięga końca XVI wieku, zaś w niektórych krajach trwa jeszcze w pierwszej połowie XVIII w. W Polsce, nieco opóźnionej w stosunku do innych państw europejskich, barok rozpoczyna się w końcowym okresie lat osiemdziesiątych XVI w. Faza wstępna trwa do lat 20 - tych XVII wieku, a rozkwit tej epoki aż do końca XVII wieku. Zmierzch epoki przypada na czasy saskie, obejmujące lata 1700 - 1730. Jak widać, okres baroku obejmuje cały wiek XVII, jeden z najbardziej niespokojnych w dziejach Rzeczypospolitej. Miały wtedy miejsce takie wydarzenia, jak wojna z Turcją, "potop" szwedzki, wojna z Moskwą, powstanie Chmielnickiego czy odsiecz Wiednia. Czasy Jana Kazimierza były czasem pełnym zamieszek i wojen(„Rok1647 był to dziwny rok, w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i zdarzenia” Ogniem i mieczem, H. Sienkiewicz), z kolei czasy saskie (August II Mocny i August III) to epoka kryzysu. W Polsce przyjęto, że barok składał się z trzech podokresów: późny renesans - wczesny barok (1580-1620), dojrzały barok (ok. 1620-1680), późny barok - początki oświecenia (ok. 1680-1764).
Epoka ta była okresem dość dziwnym i ponurym, zwłaszcza w porównaniu z harmonijnymi i "klasycznymi" okresami renesansu czy oświecenia. Z tego też względu XIX-wieczni badacze, zarzucający barokowi barbarzyństwo i wypaczanie idealnych kanonów sztuki, określali ten okres mianem "epoki upadku" i "zepsucia smaku". Wynikało to, po pierwsze, z nikłej w dziewiętnastym stuleciu wiedzy o barokowej literaturze oraz, po drugie, z przeświadczenia ówczesnych badaczy o doskonałości klasycznej formy i twórczości. Każdą natomiast odmienność, każde odstępstwo od tego porządku, uznawano za twórczość negatywną. Dopiero pod koniec ubiegłego stulecia stosunek badaczy do tej literatury zmienił się i poczęto dostrzegać w niej także piękno i "pozytywne" wartości.
Barok to epoka jest okresem niepokoju, pełna wojen, pożarów i śmierci...
Dlaczego barok?
Świadomość tego, że człowiek żyje w świecie nie trwałym, że wszystko podlega działaniu czasu, a zarazem świadomość, że istnieje wieczność, spowodowało, że musi on określić swój stosunek do tych dwóch przeciwieństw. Człowiek-świadomie przeżywający soje istnienie-musi przyjąć zdecydowaną postawę ze wszystkimi jej konsekwencjami. Rozpadł się harmonijny ład renesansu, ludzie stanęli wobec wewnętrznego dramatu: jaką postawę zająć wobec świata, który jest tak zmieniony i kiedy życie trwa tak krótko? Czy godzić się z jego ulotnością? Czy może szukać tego, co trwałe?. I oto bohater nowej epoki- to człowiek postawiony wobec przemijalności, poszukujący wartości trwałych i pewnych, dlatego zwrócony do religii, bliski ideałom wieków średnich. Należy także pamiętać, że religia, w dużej mierze utraciła niepodważalnego autorytetu, do czego przyczyniła się reformacja,(w co i jak wierzyć). Stąd też wynikało poczucie zagrożenia, zaznaczające się w pierwszym okresie baroku.·
Barok - cechy charakterystyczne
Kultura baroku kształtowała się pod wpływem:
- sporów religijnych (reformacja, kontrreformacja),
- teologicznych (m.in. dyskusja wokół zagadnień łaski, wolnej woli i predestynacji-czyli przeznaczenia),
- filozoficznych (krytyka filozofii klasycznej i scholastyki(charakteryzującej się dążeniem do rozumowego udowodnienia dogmatów religijnych) w imię subiektywizmu i sceptycyzmu).
FILOZOFIA I NAUKA
Rozwój nauk przyrodniczych sprzyjał próbom tworzenia swoistego połączenia wiedzy, w której kluczowe stawały się matematyczne pojęcia nieskończoności i skończoności (Kartezjusz). Tendencje barokowe kształtowały się w przeciwieństwie do postaw ideowych i artystycznych odrodzenia; nastąpiło odejście od renesansowego poczucia harmonii świata i życia zainteresowanie budził człowiek jako jednostka odczuwająca zawiły lęk, skierowana ku Bogu i wieczności. Charakterystyczną cechą baroku był także synkretyzm, wynikający z dążności do upodabniania się pierwiastków różnych kultur (głównie wpływów orientalnych) oraz przyswajania motywów ludowych. W estetyce baroku, opartej na koncepcji niewytłumaczalności i subiektywizmu piękna, dominowały zasady kontrastu i dysonansu, przejawiające się m.in. we współistnieniu wątków mitologicznych i biblijnych, realistycznych oraz naturalistyczno- makabrycznych z fantastycznymi, jak również humoru i uduchowienia religijnego, sensualizmu i idealizmu. Mimo dominacji czynnika religijnego, do rozwoju baroku znacznie przyczyniły się instytucje świeckie, takie jak dwory królewskie i magnackie. Szczególnym rysem baroku jest jego odmienny charakter w różnych kulturach narodowych, np. w baroku polskim dominowały cechy rodzimej kultury szlacheckiej (barok sarmacki).
TYRANIA I ABSOLUTYZM
Niektórzy królowie w czasie tej epoki znaleźli nowy sposób na zarządzanie państwem- jest to władza absolutna. Władcy stają się tyranami żądnymi pieniędzy, nakładają wysokie podatki, prowadzą wojny, każą obywatelom walczyć o nowe kolonie i znoszą sprzeciwu. Prym wiodą władcy francuscy na tronie zasiadają Burbonowie, którzy wydają mnóstwo pieniędzy na stroje, peruki, pomady konie, dzieła sztuki.
OPERA I TEATR
Ojcem opery jest Claudio Monteverdi. Na scenie przybywa aktorów, także zmieniono cała scenografię, naszpikowano wnętrza dekoracjami i dużą liczbą świateł w żyrandolach. Teatr mam za zadanie głównie zachwycać i poruszać, a na koniec epoki nauczać. Teatr jest tylko dla bogaczy, biedacy zadawalają się prostymi komediami, odgrywanymi w czasie jarmarków.
KONTRREFORMACJA
W całej Europie płoną stosy, w płomieniach giną nie tylko czarownice, ale także uczeni i wszyscy ci, którzy przeciwstawiają się przeciwko Kościołowi. Płoną również księgi „zakazane”. Powstaje zakon jezuitów, który chce reformować oświatę, ale i tak poziom szkół jest marny.
Barok w Polsce
Cechy charakterystyczne
KRÓLOWIE
W Polsce panują czasy wyborów elekcyjnych, czyli wybieranych przez szlachtę. Nie zawsze są to jednak dobre wybory. Zdarzają się okresy bezkrólewia. Zygmunt III Waza przenosi stolicę do Warszawy, panuje nieład, kurczą się granice. Jan III Sobieski próbuje ratować Polskę z upadku, ale po nim na tronie zasiadają Sasi. I teraz panuje hasło: Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa!. A Polska staje się „karczmą zajezdnych narodów”!
CIĄGLE WOJNY!
Wojny w Polsce toczyły się przez cały wiek XVII.
Wojna ze SZWECJĄ
1605-zwycięska bitwa Polaków po wodzą Jana Karola Chodkiewicza pod Kircholmem
1622-Polska traci Inflanty
1627-zwycięska bitwa morska pod Oliwą
Wojna z ROSJĄ
Trwała ponad 10 lat, do 1619 roku. Król Zygmunt III Waza chciał zasiąść na tronie rosyjskim. Drogę do Moskwy otworzył nam Żółkiewski, ale przeciw Polakom wybuchły powstania i nasz król zrezygnował z rządzenia w Rosji.
Wojna z TURCJĄ
Rozpoczęli ją Turcy w 1620. Przyniosła wielką klęskę Polakom(i śmierć Żółkiewskiego) w bitwie pod Cecorą. Ale pod koniec wojny odnieśliśmy zwycięstwo pod Chocimiem, pod przywództwem Jana Karola Chodkiewicza
Wojna z ROSJĄ
Tym razem Rosjanie chcieli rządzić w Polsce. Wojna ta nazywała się „wojną smoleńską”(1632-1634), bo Rosjanie zaatakowali Smoleńsk, który wtedy należał do Rzeczypospolitej.
Wojna z UKRAINĄ
Przeciw szlachcie polskiej, która miała więcej praw od Kozaków, w 1648 wybuchło powstanie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Była to wojna bardzo krwawa i do dziś jest bolesnym tematem jak i dla Polaków tak i jak dla Ukraińców.
Wojna z ROSJĄ
I to o Ukrainę. Trwała długo od 1654 do 1667. W jej wyniku Polska straciła bardzo dużo terenów na Kresach Wschodnich, z Ukrainą włącznie.
Wojna ze SZWECJĄ
Tym razem Polacy poddali się właściwie bez walki. Wtargnięcie na ziemi polskie Szwedów nazywam „potopem”(1665-1660. Obrona Jasnej Góry przez Polaków z ojcem Augustynem Kordeckim na czele, zmobilizowała Polaków do przeciwstawienia się Szwedom. Wojnę tą zakończył pokój w Oliwie.
Wojna z TURCJĄ
Wojna toczona w latach 1672-1699. Gdy Turcy zaatakowali, polski król Michał Korybut Wiśniowiecki zgodził się oddać bez walki Podole. To nie spodobało się innym Polakom, więc wojna rozgorzała się na nowo. Wojska Jana Sobieskiego(jeszcze nie króla) pokonały Turków pod Chocimiem. Na chwilę zawarto pokój, potem Polacy przyłączyli się do wojny Austrii z Turcją. Jan III Sobieski(już król)ruszył na odsiecz Wiednia(1683), przepędzając Turków. Rezultat? Polsce zwrócono Podole.
MAGNACI
Różnice pomiędzy bogatą, a biedną szlachtą pogłębiają się. Magnaci wstydzą się biedniejszych krewniaków. Rozbudowują swe posiadłości-zamki przerabiają na pałace, przyozdabiają. Dla swych niewiast sprowadzają bogate materiały zagraniczne, błyskotki, biżuterię i marcepany. Sami trochę dziwaczeją... Na głowach peruki, pudrowane lica, pantofle z kokardami i krótkie pantalony.
SARMACI
Sarmaci to ta biedniejsza szlachta. Było ich w Polsce wielu, ale bez mądrego zarządzania nic nie będzie z ich sarmackiej buńczuczności. Niesforni, zabobonni, niewykształceni i nietolerancyjni. Po każdej mądrej propozycji reform słychać takiego szlachcica, który krzyczy liberum veto. Po prostu, najważniejsza jest przecież złota wolność szlachecka.
WYGLĄD STROJU SARMACKIEGO
Wierzchnią odzież stanowił kontusz-rodzaj długiej sukni z nie zszytymi od łokcia do pachy rękawami. Zimowy kontusz podszyty był lekkim futrem z soboli, gronostajów lub kun. Drugim elementem stroju był żupan-rodzaj długiej sukni z rękawami i kołnierzykami, zapinanej na haftki lub liczne drobne guziki. Szlachcic nosił spodnie wkładane w wysokie skórzane buty i czapkę. Nim wyszedł z domu oplatał kontusz pasem, przypasywał szablę i brał w rękę czekan.
WZÓR OSOBOWY SZLACHCICA-SARMATY
- prywata (uwielbienie tego co własne)
- poszanowanie dla tradycji
- konserwatyzm
- obrońca wiary, wolności i ustroju
- pogarda dla nauki i rozwoju intelektualnego
- nieważne studia za granicą i wyjazdy zagraniczne
- wiódł stateczny żywot ziemianina - katolika
- uważa, że ma obowiązek decydować o losach kraju
- skłonność do przepychu, ceremonialności i przesady
ŚMIERĆ
W tak niepewnych czasach, gdzie śmierć zbiera obfite plony, sztuka znów powraca do motywu śmierci. Tak jak w średniowieczu „taniec śmierci” prowadzi Kostucha. Jedynie w Polsce(!) malowane są teraz portrety...trumienne.
Podsumowanie

Charakterystyka czasów baroku
Sytuacja polityczna i kulturalna na zachodzie Europy
- czas kontrreformacji
- tolerancja religijna zanikała
- we Francji rozwijała się kultura
- zapanowała moda na wszystko co francuskie
Absolutyzm
- najdoskonalszy typ ustroju XVII w.
- uważany za najlepszy ustrój państwowy
- król miał w nim nieograniczoną władzę
- sam nikomu i niczemu nie podlegał
Sytuacja polityczna Polski
- kryzys renesansowych ideałów humanistycznych: harmonii, ładu życia, umiejętności godzenia wartości ziemskich i wiecznych, tolerancji religijnej
- spadł autorytet Polski na arenie międzynarodowej
- dominacja szlachty i magnaterii
- upadek autorytetu władzy króla
- nastąpił oficjalny zakaz nabożeństw protestanckich
- wzrosło znaczenie duchowieństwa
- Polska była państwem bardzo rozległym
- nękana była wieloma wojnami
- walczyła ze Szwedami, Turcją, Kozakami
- w 1596 roku Zygmunt II Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy
- dwory magnackie były namiastką ośrodków kultury
Nurty kultury barokowej
Geneza
dworski " z renesansu
metafizyczny " ze średniowiecza
sarmacki " z baroku
Barok dworski
Ulegał wpływom zagranicznym. Był nurtem oddalającym się od tradycji i wzorującym się na hierarchii wartości dworów Europy.
Kultura była związana nie tylko z dworem królewskim ale i magnackim " kultura elitarna. Rozwój tej kultury miał dowieść o sile magnatów. Przedstawicielami tego nurtu są: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski.
Barok sarmacki (dworkowy)
Nurt ten rozwijał się w dworkach szlacheckich. Cechował go sarmatyzm. Pogląd ten spopularyzował się u schyłku XVI wieku. Dowodził on starożytnego pochodzenia Polaków od plemienia Sarmatów. Plemię to charakteryzował wielki patriotyzm. Byli oni bardzo uczciwi i moralni. Uważano, że Polacy są spadkobiercami tych cech. Zakres tych poglądów ograniczony był do szlachty. Uważano, że ponieważ posiadali oni takie cechy powinni mieć też władzę. Szlachta była przekonana o swojej doskonałości. Sprzyjało to powszechnej wtedy megalomanii, czyli manii wielkości, przesadnemu przekonaniu o swej wartości i wyższości. Sprzyjało to konsolidacji stanu szlacheckiego. Szlachcice uważali się wzajemnie za braci. Nie były ważne różnice majątkowe. Trzeba było tylko mieć herb. Przedstawiciele tego nurtu to: Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.
Cechy średniowieczne w baroku
W czasie kontrreformacji odżyły mistyczne idee średniowiecza, epoki wzorów ascetycznego życia. Przeciwstawiono się więc renesansowej radości życia, "pogańskiemu podziwowi", i umiłowaniu ciała, domagano się umartwiania, postów, pokory i surowości obyczajów. Spopularyzowane zaś przez renesans elementy kultury antycznej włączono w służbę katolicyzmu.
Sztuka baroku
Architektura
Spośród wielkich stylów kolejno występujących w Europie to znaczy stylu romańskiego, gotyku, renesansu i baroku, właśnie Barok jest najżywszy. Jest to jeden z nielicznych stylów, który w szybkim czasie opanował Europę i dotarł nawet do Ameryki. Barok wprowadził nowe odczucie sztuki, zmiękczył formy renesansu i klasycyzmu. W naszym życiu ciągle pojawiają się pewne barokowe efekty i jeśli ich zabraknie w wystroju jakiegoś wnętrza, brak w nim ciepła lub rozmaitości. Styl ten jest wyrazem przemian religijnych, filozoficznych i społecznych w XVI w. Narodził się we Włoszech jako następstwo form renesansowych stworzonych w Rzymie i Florencji. Literatura i sztuka barokowa zerwały z renesansową przejrzystością i funkcjonalnością formy, a także z dążeniem do harmonii. Architekturę cechuje ją monumentalność, dynamika, bogactwo dekoracji(a raczej przeładowanie dekoracją figuralną i ornamentalną) i form ornamentalnych, hieratyzacja elementów kompozycyjnych kumulująca na osi środkowej. Efekty światłocieniowe uzyskiwane przez wygięcie elewacji, przerywanie gzymsów, wnętrza zdobione sztukateriami i malowidłami(często iluzjonistycznymi). Charakterystyczne dla epoki było organiczne łączenie architektury, malarstwa i rzeźby. W architekturze sakralnej najczęściej spotykany typ przestrzenny wywodzący się z rzymskiego kościoła Il Ges. Różnorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów (Fasady parawanowe, wieże, kopuły na skrzyżowaniu naw, plany podłużne, podłużno-centralne, eliptyczne). Monumentalne założenia klasztorne są zbliżone do pałacowych. Cechą charakterystyczną jest to, że przeważnie kraje katolickie wykazują duży ruch na polu budownictwa kościelnego barokowego, powstaje dużo świątyń jezuickich w tym okresie kontrreformacji, w przeciwieństwie do krajów, czy prowincji, które odpadły od kościoła rzymskiego. W Polsce najwcześniejszym kościołem barokowym jest kościół św. Piotra w Krakowie. Prócz tego do ważniejszych zabytków sakralnych należy również zaliczyć kaplicę Wazów w katedrze, kościoły: św. Anny, Wizytek, Misjonarzy... W architekturze świeckiej typ pałacu, między dziedzińcem i ogrodem (Wersal, Vaux-le-Vicomte), zazwyczaj na osi głównej, sala i reprezentacyjna klatka schodowa, ogród o układzie osiowo-geometrycznym i promienistym (barokowy styl ogrodowy). Rozkwit urbanistyki - liczne owalne, okrągłe i prostokątne place z zasadą trójramienistego rozgałęzienia arterii (Rzym, Wersal). Architektura świecka barokowa w Polsce wytworzyła typ wielkopańskiego pałacu o charakterze reprezentacyjnym, mało mieszkalnym. Najwspanialszym zabytkiem tego okresu jest pałac Jana III w Wilanowie. Do kamienic dodano natomiast wspaniałe portale, całe fasady przerabiano w duchu nowego stylu. Główne ośrodki architektury to: Włochy z działalnością wybitnych architektów (G.L. Bernini, C. Maderna, F. Borromini, P. da Cortona, B. Longhena, G. Guarini, F. Juvara), Niemcy (J.B. Neumann, D. Zimmermann, M.D. Pppelmann, bracia Asam), Czechy (Ch.J.K. Dientzenhoferowie), Austria (J.B. Fischer von Erlach, J. von Hildebrandt), Francja (F. Mansart, J. Hardouin-Mansart, L. Le Vau, C. Perrault, A. Le Ntre), Anglia (I. Jones, Ch. Wren, - kierunek klasycyzujący).
Rzezba
Barokowe rzeźbiarskie dekoracje architektoniczne (sztukaterie). Wstępują również rzeźby w kamieniu i drewnie (polichromowane), pomniki, nagrobki, posągi i grupy religijne, mitologiczne, alegoryczne (często w ogrodach), cechowała je silna dynamika, patos, ruch, teatralność gestu, układy kontrapostowe, ujęcie postaci w zwrotnym momencie akcji, często, zwłaszcza w tematyce religijnej, dążenie do oddania silnych uczuć i stanów ekstazy. Główni przedstawiciele: G.L. Bernini, A. Algardi (Włochy), P. Puget, Ch.A. Coysevox, F. Girardon (Francja), J.M. Montans, A. Cano (Hiszpania), J.Ch. Falconi, B. Fontana, A. Schlter (Polska).
Malarstwo
Na uformowanie się malarstwa barokowego na przełomie XVI i XVII w. wywarło wpływ rzymskie środowisko artystyczne - nurt naturalistyczny reprezentowany przez Caravaggia (caravaggionizm), i nurt klasycystyczny (wywodząca się z Bolonii rodzina Carraccicch, G. Reni, Domenichino) oraz kolorystyczna szkoła wenecka. Prądy te przeplatając się z tendencjami mistyczno-symbolicznymi i nurtem sztuki dworskiej (zwłaszcza w krajach katolickich), były głównymi kierunkami malarstwa barokowego. W malarstwie religijnym dominowała tematyka mistyczno-symboliczna i męczeńska, w malarstwie świeckim - sceny mitologiczne, alegoryczne, historyczne i portret, a także pejzaż, martwa natura, tematyka rodzajowa (zwłaszcza w Holandii, Flandrii i Hiszpanii). Kompozycja barokowa opierała się na układach ciągnących wzdłuż przekątnej i silnych efektach światłocieniowych. W malarstwie ściennym stosowano iluzjonizm (Guercino, P. da Cortona, A. Pozzo). Lecz właśnie we Włoszech dokonuje się przełom, który stanie się podstawą rozwoju całego zachodnioeuropejskiego malarstwa nowożytnego. Pojawia się dążenie do wypowiadania w obrazie osobistych wrażeń artysty. W tym celu obierano szczególny punkt widzenia, pewien określony układ postaci, które zwrócone do widza plecami zdają się go zapraszać, aby sam wkroczył do obrazu. Sposób malowania nabiera swobody. Malarzy XVII w interesuje zjawisko zmiany barw w zależności od oświetlenia i usiłują znależć na tej właśnie drodze jakąś ogólną tonację. Dzięki Caravaggiowi malarstwo oparte na zasadzie światłocienia zyskuje powszechne uznanie, którego nie osiągnięto nigdy wcześniej na przestzrenii całych dziejów sztuki. Inne ważne ośrodki malarstwa: Hiszpania (D. Velzquez, F. de Zurbarn, B.E. Murillo), Flandria (P.P. Rubens, A. van Dyck, J. Jordaens), Holandia (F. Hals, Rembrandt, J. Vermeer van Delft), Francja (G. de La Tour, N. Poussin, C. Lorrain, Ch. Le Brun, H. Rigaud). W Polsce malarstwo barokowe reprezentowali: T. Dolabella, J. Tretko, M.A. Palloni, J. Szymonowicz-Siemiginowski. Nastąpił też rozkwit rzemiosła artystycznego, zwłaszcza ceramiki, meblarstwa i tkactwa.
Wlasciwosci sztuki baroku
Styl sztuki barokowej, jakkolwiek charakterystyczny, przejawia się w różnych postaciach, ale w trzech zasadniczych nurtach: w baroku tzw. Dekoracyjnym, w barokowym klasycyzmie i barokowym realizmie, późną fazę stanowi rokoko uznający za najważniejsze wartości wdzięk i smak(rocaille(muszla zdobiąca grotę) rococo rokoko). Dzieło sztuki powinno mieć wyrafinowaną formę-taką, jak muszla zdobiąca grotę zwaną z francuskiego rocaille.
Renesans Barok
płaskość głębia
forma zamknięta forma otwarta
jasność niejasność
Ta tabela pokazuje najważniejsze różnice pomiędzy barokiem, a renesansem. W sztuce baroku uwidacznia się szczególnie dynamiczne ujęcie przestrzeni, skłonność do wyolbrzymiania kontrastów, efektów świetlnych i gestów.
Literatura okresu baroku
Cechy literatury barokowej w Polsce
- długowieczność
- dwunurtowość (nurt dworski i sarmacki)
- brak programu, ukształtowanych zasad i poetyk
- rękopiśmienniczy charakter piśmiennictwa
Utwory powstawały jako rękopisy i nie ukazywały się w druku bo przestały funkcjonować drukarnie i zanikło zapotrzebowanie na utwory; szlachcic jeśli chciał mieć utwór to przepisywał go do "Silva Rerum"; były w nim przepisy kulinarne, receptury różnych mikstur, przemówienia pana domu, które wygłaszał na sejmikach, przemówienia przyjaciół, dzieła artystyczne - pisał je prawie każdy szlachcic ale tylko do prywatnego użytku.
Cechy stylu literatury barokowej
- bogactwo słownictwa i jego niezwykłość
- zawiły szyk
- skomplikowana składnia
- niezwykłość metafor i epitetów
- paradoks
- antytetyczność (przeciwstawność, posługiwanie się kontrastami, sprzecznościami)
Ostrowidz ślepy, Argus zaślepiony,
Dziad ssący, dzieciuch lat obciążony,
Nieuk uczony, nagi uzbrojony,
Niemy wymówca, żebrak zbogacony,
Błąd ukochany i żal pożądany,
Od przyjaciela cięty raz zadany,
wojenny pokój i nawałność cicha,
dusza jej nie zna, ale serce zdycha
Marino
Marinizm
Barok pomimo, że nie miał określonego programu poetyckiego odwoływał się do włoskiego poety Sianbattisty Mariniego. Od jego nazwiska pochodzi nazwa nurtu poetyckiego - marinizmu (konceptualizmu).
Cechy:
- najważniejsza jest forma, która ma zadziwiać i zaskakiwać
- odwołania do własnej fantazji i natchnienia
- stosowanie niezwykłych środków stylistycznych
- każdy utwór miał opierać się na koncepcie, koncept powinien zawierać elementy niespodzianki
- utwory powinny mieć charakter sensualny (odbierany poprzez zmysły)
- odbiorcę należy zaszokować
Terminy i określenia środków artystycznych stosowanych w baroku:
- Koncept (wiersz musiał być zaskakujący i w miarę możliwości nowatorski; "Do trupa" Morsztyn)
- Wyliczenie (nagromadzenie kolejnych, podobnych, synonimicznych cech)
- Anafora (jest to powtórzenie zdania o podobnej konstrukcji zaczynające się od tego samego wyrazu; "Do Anny" Naborowski)
- Antyteza (zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo elementów wypowiedzi, najczęściej zdań)
- Hiperbolizacja (wyolbrzymienie, przesadne przedstawienie jakiegoś zjawiska; "Do trupa" Morsztyn)
- Gradacja (jest to stopniowanie, wzrastające napięcie " aż do pointy; "Niestatek" Morsztyn)
- Epitet (określenie)
- Porównania
- Przerzutnia (Zdanie nie mieści się w jednym wersie i jego część zostaje przerzucona do następnego; "Do trupa" Morsztyn
- "Ty masz związane ręce, ja, wolności
- Zbywszy, mam rozum łańcuchem powity")
- Metaforyka
- Motyw wanitatywny (marnościowy, wykorzystywanie tych wszystkich pojęć, które kojarzą się z przemijaniem i niestałością życia " "Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt" " "Krótkość żywota" Naborowski)
- Kontrast (operowanie przenośniami; "Niestatek" Morsztyn)
- Oksymoron(zestawienie dwóch wyrazów sprzecznych znaczeniowo, "mróz gorejący, ogień lodowy")
- Pytania retoryczne
- Powtórzenia
- Pointa
- Figura sumacji(zebranie w poincie elementów z wiersza; "Do Panny" Morsztyn)
- Paradoks(sformułowanie zaskakujące swoją treścią na pozór bez sensu, "Do trupa" Morsztyn )
- Operowanie brzydotą (ukazywanie bólu, cierpienia)
PODZIAŁ POLSKIEJ LITERATURY BAROKOWEJ
METAFIZYCZNA DWORSKA SARMACKA
- śmierć, przemijanie - Bóg (średniowiecze + renesans)- kondycja człowieka w świecie- vanitas- dualizm natury- powaga- refleksyjność lżejsza, miłość, zabawa, salonowa, poezja kunsztowna pod względem artystycznym a) dworkowa, ziemiańskapochwała natury, życia na wsib) mieszczańska, plebejskanawiązujące do stosunków społecznych wyrażających skargę na brak odpowiednich przywilejów dla plebejuszy i mieszczan a) sarmatyzm rubaszny megalomania, ksenofobia (niechęć do obcych), dewocja (prymitywna religijność), konserwatyzm (niechęć wobec zmian), prymitywizm intelektualny, zabawa, prywata, tradycjonalizmb) sarmatyzm szlachetnydemokratyzm, tolerancja, otwartość, liberalizm, patriotyzm
- Sęp Szarzyński - Naborowski - Morsztyn a) Potockib) Jan z Kijan a) Pasek b) Potocki